ΤO IΣTOΡIKO ΠIΣOΔEΡI

ΜΕΤΑΞΥ τῶν ἱστορικῶν χωριῶν τῆς πατρί­δος μας εἶνε καὶ τὸ Πισοδέρι. Γιὰ ὅσους δὲν τὸ γνωρίζουν, θὰ πῶ δυὸ λέξεις.

* * *

Ἀπὸ ἱστορικῆς πλευρᾶς τὸ Πισοδέρι εἶνε ἕνα ἑλληνικὸ χωριὸ ἀπὸ τὰ ἀρχαιότερα τῆς Μακεδονίας μας. Παλαιότερα ἦταν μεγάλο. Ἀπόδειξις τὰ κτήρια ποὺ ἔ­χει, διώροφα καὶ τριώροφα, χτισμένα στὰ χρόνια τῆς τουρκοκρατίας· ἀπό­δει­ξις τὸ με­γάλο σχολεῖο, ποὺ μοιάζει σὰν πανεπιστήμιο, ποὺ τὸ ἔχτισε ἕνα εὐγενὲς τέ­κνο τοῦ Πισοδε­­ρίου, ὁ πάτερ Μό­δεστος. Ἀπὸ τὰ παλιὰ χρόνια οἱ κάτοικοί του διακρίνονται γιὰ τὰ ἐθνικά τους φρονήματα. Ἀπὸ ᾿δῶ κατή­γετο ἕνας ἥρωας τῆς ἑλληνικῆς ἐπαναστά­σεως, ὁ Νικόλαος Κασομούλης (1797-1872), ποὺ ἔ­γρα­ψε τὰ περίφημα Ἀπομνημονεύματα, ποὺ ἔ­χουν ἀξία ὅση περίπου καὶ τὰ Ἀπομνημονεύ­ματα τοῦ Μακρυγιάννη.
Στὸ Πισοδέρι κατοικοῦσαν —ἀφάνταστο σήμερα— 2.500 κά­τοικοι. Μεγάλο χωριό. Καὶ οἱ κάτοικοι ἦταν κυρατζῆδες, δηλαδὴ ἀγωγιάτες. Δὲν ὑπῆρ­χαν τότε αὐτοκίνητα· καρα­βάνια ἀπὸ ζῷα ἔ­φταναν μέχρι τὸ Βελιγράδι καὶ μέχρι τὴ Βιέννη. Ἔτσι ἐξηγεῖται ὁ πλοῦ­τος καὶ ἡ πρόοδος τοῦ χωριοῦ. Ἔσφυζε ἀπὸ ζωή. Πλῆθος τὰ παιδιά. Εἶχε τριακόσους μὲ τετρακόσους μαθητάς. Τώρα δὲν ἔχει οὔτε δέ­κα παιδιά, καὶ τὸ σχολειὸ μένει ἔρημο καὶ κλειστό. Ὁποία συμφορά!
Ἔρχεται κανεὶς νὰ κλάψῃ ἐπάνω στὰ ἐρεί­πια, ποὺ δὲν εἶνε ἐρείπια μόνο τοῦ συγ­κε­κρι­μένου χωριοῦ· εἶνε ἐρείπια ὁλοκλήρου τῆς πα­τρίδος μας. Ὅταν πεθαίνῃ τὸ χωριό, πεθαί­­νει ἡ Ἑλλάδα. Θὰ τὸ καταλάβουν αὐτὸ οἱ ἰθύνοντες, θὰ εἶνε ὅμως ἀργά.
Ἀλλ’ ἂς μὴ λυποῦνται οἱ ―γέροντες σήμερα― κάτοικοι τοῦ χωριοῦ. Προφητεύω καὶ λέ­­­γω, ὅτι δὲν θὰ περάσῃ πολὺς καιρὸς καὶ οἱ ῥαχοῦλες στὰ βουνὰ τοῦ Πισοδερίου θὰ γεμίσουν· ὄχι δυὸ χιλιάδες ἀλλὰ πέντε καὶ δέκαὶ χιλιάδες θὰ τρέχουν σὰν τρελλοὶ νὰ πε­ράσουν τὴ γέφυρα τοῦ Ἀξιοῦ, γιὰ νὰ φτάσουν ἐ­δῶ καὶ νὰ τρυπώσουν στὶς σπηλιές· καὶ θὰ ποῦν στὰ βουνά· Κρύ­ψατέ μας ἀπὸ τὴν ὀργὴ τὴν ἐρχομένη (πρβλ. Ἀπ. 6,15-16). Σήμερα ὅ­μως τὸ χωριὸ ἔχει μόνο τριανταπέντε κατοί­κους, κι αὐτοὺς γέροντες· ἕνα γηροκομεῖο κατήντησε, δὲν ὑπάρχει ἡ ζωὴ καὶ ἡ κίνησις ποὺ ὑπῆρχε ἄλλοτε.
Γιὰ τὴν ἱστορία τοῦ Πισοδερίου πρέπει νὰ προσθέσω ἀκόμα μιὰ λεπτομέ­ρεια, ποὺ συγ­κινεῖ τὸ πανελλήνιο. Παλαιότερα, ποὺ ἤκμαζε ὁ πατριωτισμός ―τώρα δὲν ἀκμά­ζει, κρύες εἶ­­νε οἱ καρδιές―, ἔρ­χονταν σχολεῖα τῆς Ἑλ­λάδος μὲ τοὺς καθηγητάς των καὶ προσκυνοῦ­­σαν μὲ συγκίνησι στὸ παρεκκλήσιο, δίπλα στὸ μεγάλο ναὸ τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς Πισοδερίου, διότι ἐκεῖ μέσα εἶνε ὁ τάφος τοῦ Παύλου Μελᾶ, τοῦ ἥρωος τῆς Μακεδονίας μας, τοῦ ἁγνοῦ ἐκείνου φλογεροῦ πατριώτου καὶ πιστοῦ Χριστιανοῦ (πρὸ ὀλίγων ἐτῶν πέ­θανε καὶ ἡ ἁγία γυναίκα του, ἡ Ναταλία Μελᾶ, κόρη τοῦ εὐγενοῦς οἴκου τῶν Δραγουμαίων, σὲ ἡλικία 103 ἐτῶν). Ἐκεῖ ἐν καιρῷ νυκτός, ἐνῷ φυσοῦσε ὁ ἄνεμος κ᾿ ἔπεφτε χιόνι, ἔφεραν παλληκάρια Μακεδονομάχοι τὴν κεφαλὴ τοῦ Παύλου Μελᾶ καὶ τὴν ἔθαψαν.
Ἐπίσης, λίγο πιὸ πάνω ἀπὸ τὸ χωριὸ εἶνε ἕνα μοναστηράκι ἱστορικό, ποὺ ἔπαιξε σπουδαιότατο ῥόλο στὴν ἀναγέννησι τῆς πατρί­δος μας, ἡ μονὴ Ἁγίας Τριάδος Πισοδερίου.

* * *

Αὐτὰ ἀπὸ πλευρᾶς ἱστορικῆς. Ἀπὸ γεωγραφικῆς πλευρᾶς τώρα τὸ Πισοδέρι ἀνήκει σ᾿ ἕνα «ἀστερισμὸ» χωριῶν. Ὅπως στὸν οὐ­ρα­νὸ ὑπάρχουν σχηματισμοί, τρόπον τινὰ συν­τροφιὲς – συντροφιὲς ἀστέρων, ἄστρα ποὺ ἀ­ποτελοῦν μιὰ ὁμάδα, ἔτσι κ᾿ ἐδῶ τὸ Πισο­δέρι ἀνήκει στὸν «ἀστερισμὸ» τῆς Πρέσπας· ἀ­νή­κει σὲ μιὰ ὁμάδα χωριῶν εὐλογημένων. Δεκατρία μὲ δεκατέσσερα εἶνε τὰ χωριὰ ποὺ ἀνήκουν στὴν περιοχὴ Πρεσπῶν, ποὺ ἔφθασε νὰ ἔχῃ 25.000 κατοίκους· τώρα εἶνε ζήτημα ἂν ὅλα μαζὶ τὰ χωριὰ αὐτὰ φτάνουν τοὺς 2.500 κατοίκους, ὅσο δηλαδὴ ἦταν ἄλλοτε μόνο του τὸ Πισοδέρι.
Στὶς Πρέσπες λοιπὸν ἀνήκει. Κ᾿ ἐδῶ ἡ περιοχὴ αὐτὴ εἶνε θαυμασία. Τί νὰ εἴπωμεν γιὰ τὴν ὡραιότητα τῆς φύσεως αὐτῆς; Πρέπει κανεὶς νά ᾿νε ποιητής, γιὰ νὰ τραγουδήσῃ τὴν ὡραίαν φύσιν της· πρέπει νὰ εἶνε ζωγράφος, γιὰ νὰ περιγράψῃ μὲ πινέλλο τὴν ὡραιοτάτην αὐτὴν φύσιν. Ἐδῶ τὸ πράσινο εἶνε ἄφθονο, κολυμπᾷς στὸ πράσινο· ἐδῶ τὸ μάτι ἀναπαύεται· ἐδῶ δάση πυκνά, ἐδῶ πτηνά, πουλιά, ποὺ κελαϊδᾶνε· ἐδῶ σπάνια πτηνά, ποὺ δὲν ὑπάρχουν σ᾿ ὅλα τὰ Βαλκάνια καὶ σ᾿ ὅλη τὴν ἤπειρον τῆς Εὐρώπης, οἱ πελεκᾶνοι τῶν Πρεσπῶν· ἐδῶ νερὰ γάργαρα τρέχουν καὶ κυλοῦνε· ἐδῶ αἱ πηγαὶ τοῦ Ἁλιάκμονος, τοῦ μοναδικοῦ ποταμοῦ, τὸν ὁποῖον κατ᾿ ἐξοχήν τὸν ἐξουσιάζει ἡ ἀγαπητή μας πατρίς. Ἐδῶ εἶνε ἀλπικὴ περιοχή· δὲ διαφέρει ἀπὸ τὰς Ἄλπεις, ἀπὸ τὰ ὡραῖα τῆς περιοχῆς τῶν Ἄλπεων, ὅπου παραθερίζουν ἐφοπλισταὶ τὸ καλοκαίρι· δὲν κάθονται τὸ καλοκαίρι στὴν Ἑλλάδα, ἀλλὰ τραβᾶνε, μὲ τὰ δολλάρια ποὺ ἔχουνε, καὶ περνοῦν τὸ καλοκαίρι στὰ ψηλὰ βουνὰ τῆς Ἑλβετίας. Ἐδῶ Ἑλβετία εἶνε καὶ ἀνώτερη ἀπὸ τὴν Ἑλβετία, ἀλλὰ εἶνε μέρος ἐγκαταλελειμμένο. Ἂν τό ᾿χανε ᾿Ιταλιάνοι, ἂν τό ᾿χανε Γερμανοί —νὰ ποῦμε μιὰ πικρὰ ἀλήθειαν—, ἂν τό ᾿χαν Ἀμερικᾶνοι, ὤ τί θὰ ἦταν ἡ Πρέσπα! Τώρα, γερόντια – λείψανα ἑνὸς ἡρωϊκοῦ παρελθόντος μένουν ἐδῶ στὸ χωριὸ ἀναμένοντες ἀπὸ ὥρα σὲ ὥρα τὸ τέλος των· καὶ ἐντὸς ὀλίγου θὰ σβήσῃ τὸ Πισοδέρι, καὶ μὲ ταμπέλλα «Ἀπέθανε τὸ Πισοδέρι». Καὶ ὅταν πεθάνῃ τὸ Πισοδέρι, θὰ πεθάνῃ ἡ Ἑλλάς.
Ὄχι, διότι, ὅ,τι συμβαίνει στὸ Πισοδέρι, συμβαίνει σὲ ὅλη τὴ Μακεδονία μας· ἀλλὰ εἴπαμε καὶ προφητεύσαμε, ὅτι θά ᾿ρθῃ ὥρα ποὺ οἱ ῥαχοῦλες αὐτὲς θὰ γεμίσουν ἀπὸ κόσμο, καὶ κάτω ἀπ᾿ τὰ δέντρα καὶ μέσ’ στὶς σπηλιὲς καὶ στὶς ῥάχες θὰ ζητήσουν σωτηρίαν οἱ ἄνθρωποι. Γιατὶ τὰ βουνὰ αὐτὰ τὰ εὐλόγησε ἕνας ἄλλος ἱεραπόστολος τοῦ γένους μας, ὁ Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ποὺ πέρασε ἀπ᾿ τὸ Πισοδέρι· καὶ ἀκόμα παλαιότερα ὑπῆρχαν γέροντες καὶ γριές, ποὺ ἐνθυμοῦντο τὸν ἅγιον Κοσμᾶ, γιατὶ μέρασε ἐδῶ στὸ χωριὸ σταυρουδάκια, ποὺ εἶχε τὴν ἱερὰν συνήθειαν νὰ μοιράζῃ. Μάλιστα.
Τὸ Πισοδέρι λοιπὸν ἱστορικῶς καὶ γεωγραφικῶς. Ἐδῶ ἀκόμη εἶνε οἱ λίμνες· κοντὰ ἐδῶ, παραπέρα, οἱ λίμνες – καθρέπτες! δύο σπουδαῖες λίμνες. Καὶ οἱ λίμνες αὐτές, ποὺ ὑπάρχουν ἐδῶ, ἡ Μικρὰ Πρέσπα καὶ ἡ Μεγάλη Πρέσπα, μᾶς θυμίζουν ὄχι μόνον τὴν Ἑλβετία, ἀλλὰ μᾶς θυμίζουν καὶ κάτι ἄλλο οἱ λίμνες αὐτές· μᾶς θυμίζουν μιὰ ἄλλη λίμνη, ποὺ δὲν εἶνε ἐδῶ εἰς τὰ Βαλκάνια, ἀλλὰ εἶνε πολὺ μακριά· εἶνε κάτω εἰς τὴν ἁγίαν Γῆν, εἰς τοὺς ἁγίους Τόπους· καὶ ὅσοι πῆγαν προσκυνηταὶ εἰς τοὺς ἁγίους Τόπους, ἐπισκεφτήκανε τὴ λίμνη αὐτή. Καὶ τὸ Πισοδέρι ἄλλοτε εἶχε χατζῆδες· πολλοὶ ἀπὸ τὸ Πισοδέρι φεύγανε καὶ πηγαίνανε, γιατὶ ἦταν εὐλαβέστατοι κάτοικοι, καὶ προσκυνοῦσαν τοὺς ἁγίους Τόπους. Ὅπως λοιπὸν ἐδῶ ἔρχονται, γιὰ νὰ δοῦνε τὴν Πρέσπα, ἔτσι χιλιάδες ἄνθρωποι (καὶ Γάλλοι καὶ Γερμανοὶ καὶ Ἄγγλοι καὶ ῾Ρῶσοι ἀκόμα) πᾶνε στοὺς ἁγίους Τόπους καὶ προσκυνοῦνε, πίνουν νερὸ ἀπὸ τὸν ᾿Ιορδάνη ποταμό, καὶ προχωρώντας φτάνουν σὲ μιὰ θαυμάσια λίμνη, διπλάσια – τριπλάσια ἀπὸ τὴν Μεγάλη λίμνη Πρεσπῶν. Καὶ ἡ λίμνη αὐτή, ποὺ ὑπάρχει μέχρι σήμερα, ὀνομάζεται μὲ τρία ὀνόματα· τὸ ἕνα ὄνομα εἶνε ὄνομα θάλασσα, ἐπειδὴ εἶνε μεγάλη λίμνη, τὴ λένε θάλασσα τῆς Τιβεριάδος, ἢ ἄλλο ὄνομα θάλασσα τῆς Γεννησαρὲτ, ἢ θάλασσα τῆς Γαλιλαίας. Ἐκεῖ.
Ρώτησε κάποιος ὑπουργός —θ᾿ ἀπαντήσω διὰ τῆς «Σπίθας»―, λέγει, ὅτι ὑπογράψαμε συμφωνία, συμφωνία, συμφωνία! μὲ τὸ ΝΑΤΟ —δὲν ἀνήκω σὲ κανένα κόμμα], δὲν κάνω πολιτικὴ τὴν ὥρα αὐτή· κάτι ἄλλο θέλω νὰ σᾶς πῶ· δὲ μ᾿ ἐνδιαφέρει οὔτε Ἀμερική, οὔτε ῾Ρωσία· ἐγὼ εἶμαι παραπάνω ἀπ᾿ αὐτά, παραπάνω ἀπ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο, τὸν μάταιον κόσμον—, καὶ εἶπε ὁ ὑπουργός· «Ποῦ ν᾿ ἀκουμπήσωμε;». Ἄ, κύριε Ἀβέρωφ, ποῦ ν᾿ ἀκουμπήσωμε; Ἄ, κύριε Ἀβέρωφ, ποῦ ν᾿ ἀκουμπήσωμε; Ἐγὼ σοῦ λέγω λοιπόν, ὁ ταπεινὸς ἐπίσκοπος Φλωρίνης, νὰ μὴν ἀκουμπήσῃς οὔτε στοὺς ῾Ρώσους, οὔτε στοὺς Ἀμερικάνους· ν᾿ ἀκουμπήσῃς ἐπάνω στὸ Θεό, τὸν Θεὸ τῶν πατέρων μας. Μάλιστα, μάλιστα κύριοι! Ἢ ὑπάρχει Θεός, ἢ δὲν ὑπάρχει Θεός. Δὲν θὰ μᾶς σώσουν οὔτε οἱ Ἀμερικᾶνοι, οὔτε οἱ ῾Ρῶσοι. Ποῦ ν᾿ ἀκουμπήσωμε; Στὸ μεγάλο Θεό μας, τὸν Κύριον ᾿Ιησοῦν Χριστόν. «Εἰ ὁ Θεὸς ὑπὲρ ἡμῶν, τίς καθ᾿ ἡμῶν;» (῾Ρωμ. 8, 31). «Εἰ ὁ Θεός μεθ᾿ ἡμῶν», «οὐδείς καθ᾿ ἡμῶν». Κι ἂν ὁ Θεὸς εἶνε μαζί μας, τότε ὁ ἕνας θὰ (νικάῃ(;) δυσδιάκριτο) Κύριος.
Ποιός τὰ πιστεύει αὐτά; Παραμύθια! Παραμύθια; Ἔ, ἀφοῦ ᾿νε παραμύθια, ἔρχεται ἡ συμφορά, ἔρχεται ἡ καταστροφή, ἔρχεται ἡ μεγάλη λαίλαψ, ἡ ὁποία θὰ σαρώσῃ τὴν ἀνθρωπότητα. Καὶ τὰ μεγάλα αὐτὰ ἔθνη, τὰ κραταιὰ αὐτὰ ἔθνη θὰ συγκρουστοῦν κι ἀπὸ τὴ σύγκρουσιν αὐτὴν θὰ προέλθῃ ὁ «Ἁρμαγεδὼν» τῆς Ἀποκαλύψεως.
Ἀδέρφια μου, Ὁσάκις λοιπόν, ἀγαπητοί μου, εὑρισκόμεθα σὲ τέτοια μέρη, πατοῦμε σὲ ἐδάφη ἱερά. «Στῶμεν καλῶς»!

† ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

(Ομιλία του Μητροπολίτου Φλωρίνης π. Αυγουστίνου Καντιώτου στον ιερό ναό της Ἁγίας Παρασκευῆς Πισοδερίου – Φλωρίνης 31-7-1977)