Περίοδος Δ΄ – Ἔτος ΛΣΤ΄
Φλώρινα – ἀριθμ. φύλλου 2153

Τοῦ Μεγάλου Φωτίου
Τρίτη 5 Φεβρουαρίου 2019 ἑσπέρας

Προικισμενος ορθοδοξος ποιμεναρχης

Η ζωη και το εργο του

Ἑορτάζει, ἀγαπητοί μου, ἕνα ἀστέ­ρι πρώτου μεγέθους, ποὺ καταλάμπει τὴν Ὀρ­θο­δοξία. Εἶνε ὁ ἱερὸς Φώτιος, γιὰ τὸν ὁποῖο θὰ μοῦ ἐπιτρέψετε νὰ πῶ μερικὲς λέξεις.

* * *

Γυρίζουμε πίσω, στὸ Βυζάν­τιο τὸν 9ο αἰῶνα. Σ᾽ ἕνα ἀρχοντικὸ τῆς Κωνσταντινουπόλε­ως γεννήθηκε τότε ἕνα ἀγοράκι. Τὸ ὠνόμα­σαν Φώ­τιο, ὄνομα ποὺ θ᾽ ἀνταποκρινόταν πλή­ρως στὸ μέλλον του, κατὰ τὸν λόγο τοῦ Κυρί­ου «Ὑ­μεῖς ἐ­στε τὸ φῶς τοῦ κόσμου» (Ματθ. 5,14). Ἡ κατα­γωγή του ἦταν εὐγενική. Οἱ γο­νεῖς του ὅμως, ὁ Σέρ­γιος καὶ ἡ Εἰρήνη, ἐνῷ ἦταν ἀξιωμα­τοῦχοι, τελείωσαν τὴ ζωή τους μαρτυρικά· διώχθηκαν καὶ θανατώ­θηκαν ἐ­πειδὴ τιμοῦ­σαν τὶς ἅγιες εἰκόνες· ἦταν ἡ ἐποχὴ τῆς εἰ­κονο­­μαχίας. Ὁ μικρὸς ἔμεινε ὀρ­­φανὸς ἀπὸ πατέρα καὶ μητέρα σὲ ἡλικία 5 ἐ­τῶν. Μεγάλο πρᾶ­γμα ἡ οἰκογένεια· «εἰ ἡ ῥίζα ἁ­γία, καὶ οἱ κλάδοι», λέει ὁ ἀπόστολος Παῦ­λος (῾Ρωμ. 11,16)· μάρτυ­ρες οἱ γονεῖς, ὁμολογητὴς ὁ υἱός. Ὅταν ἦταν 15 ἐ­τῶν ἀξιώθηκε νὰ δῇ τὸν θρί­αμ­βο τῆς Ὀρθοδο­ξίας, τὴν παῦσι τοῦ δι­ωγμοῦ τῶν ἱερῶν εἰκόνων καὶ συνέψαλε μὲ ὅλους «Τὴν ἄ­­χραντον εἰκόνα σου προσ­κυνοῦμεν, ἀγαθέ…». Ὅταν ἦ­ταν νέος βρέθη­κε στὴν κηδεία τῆς βασιλίσσης ἁγίας Θεοδώρας, ἡ ὁποία πολὺ συνετέλεσε στὴν ἀναστήλω­σι τῶν ἁγίων εἰ­κόνων. Ἀπὸ μικρὸς ἄκουσε ὅλους τοὺς ἀ­γῶ­νες τῶν προγόνων κατὰ τῶν αἱρέσεων.
Ὁ Φώτιος, σφρα­γισμένος ἀπὸ τὴν δωρεὰ τοῦ ἁγίου Πνεύματος μὲ ἔκ­τακτα φυσικὰ καὶ πνευματικὰ χαρίσματα, ἦταν ἕνα παιδὶ θαῦμα. Τέτοια σπάνια παιδιὰ ἀξίζει νὰ τὰ προσέχῃ πάν­τοτε ἡ πατρίδα· ἀποτελοῦν ἐθνικὸ κεφάλαιο. Ἂν μὲ ρωτήσετε π.χ. ποιός ἦταν ὁ με­γαλύτερος θεολόγος τοῦ 20οῦ αἰῶνος, θ᾽ ἀ­παντήσω ἀδιστάκτως· ὁ Χρῆστος Ἀνδροῦ­τσος, φτωχὸ παιδὶ ἀπὸ τὴν Κίο τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, ποὺ ἀναδείχθηκε χάρις στὴ φροντίδα ἑνὸς καλοῦ ἐπισκόπου. Παιδὶ θαῦμα λοιπὸν ὁ νεαρὸς Φώτι­ος, σπού­δασε ὅλες τὶς ἐπιστῆμες τῆς ἐπο­χῆς του καὶ σὲ ἡ­λικία 20 ἐτῶν δίδασκε ὡς καθηγητὴς στὴ Μαγναύρα τῆς Κωνσταντινουπόλεως, στὸ μονα­δικὸ πανεπιστήμιο τοῦ κόσμου τότε.
Ἕνας μικρὸς Ἀριστοτέλης στὴ διάνοια καὶ στὴ γνῶσι ὁ Φώτιος, ἀνέβηκε καὶ στὰ ὑψηλότε­ρα ἀξιώματα τῆς πολιτείας· ἔγινε πρωτοσπαθάριος στὴ φρουρὰ τοῦ αὐτοκράτορος, πρωτο­ασηκρῆτις, δηλαδὴ γενικὸς γραμματέας τοῦ κράτους, καὶ μέλος τῆς συγκλήτου.

* * *

Ξαφνικὰ ὅμως, καὶ χωρὶς νὰ τὸ ἐπιδι­ώξῃ ἀλ­λὰ μὲ τὴ βία, ἀπὸ λαϊκὸς βρέθηκε πατριάρχης Κων­σταντινουπόλε­ως! Μέσα σὲ 6 μέρες πέρασε ὅ­λα τὰ στάδια· τὴν 1η μέρα ἔγινε μονα­χός, τὴ 2η ἀναγνώστης, τὴν 3η ὑπο­δι­άκονος, τὴν 4η διάκονος, τὴν 5η πρεσβύ­τερος, καὶ τὴν 6η, ποὺ ἦταν καὶ ἡ μεγάλη ἡμέρα τῶν Χρι­στουγέννων τοῦ ἔ­τους 858 μ.Χ., χειροτονήθηκε ἐ­πίσκοπος.
Πῶς ἔγινε αὐτό; «Τὸ πνεῦμα ὅπου θέλει πνεῖ» (Ἰω. 3,8). Τὶς μέρες ἐκεῖνες ἔπεσε ἀπὸ τὸ θρόνο ὁ καλὸς πατριάρχης Ἰγνάτιος. Εἴτε ἀδίκως εἴτε δικαίως ὁ πατριαρχικὸς θρόνος κενώθηκε καὶ ἔ­­πρεπε νὰ πληρωθῇ, ἡ θέσις δὲν μποροῦσε νὰ μείνῃ κενή. Ὁ Φώτιος δὲν εἶχε καμμιά ἰδέα νὰ γί­νῃ κληρικός, πολὺ δὲ περισσότερο πατριάρ­χης. Ὅταν τοῦ τὸ εἶπαν ἄρχισε νὰ κλαίῃ σὰν μικρὸ παιδί. Τὸν ψήφισαν ὅμως ὅλοι καί, γιὰ νὰ μὴν τοὺς ξεφύγῃ, ὁ αὐτοκράτορας ἔβαλε ἔ­ξω ἀπ᾽ τὸ σπίτι του φρουρά· ἦταν πλέον σὰν αἰχμάλω­τος. Κλῆρος καὶ λαός, μικροὶ καὶ μεγάλοι, ἄν­τρες καὶ γυναῖκες, κι αὐτοὶ ἀκόμα οἱ φίλοι τοῦ Ἰ­γνατίου, προτιμοῦσαν αὐτόν. Ἔτσι ἀ­νέβηκε στὸν πατριαρχικὸ θρόνο.
Τὰ λέμε αὐτά, γιατὶ στὶς μεγά­λες μάχες ποὺ ἔδωσε κατόπιν ἐναντίον τοῦ παπισμοῦ, οἱ ἐ­χθροί του, μὴ ἔχοντας τίποτε ἄλλο νὰ ποῦν, πε­τοῦσαν ἐναντίον του τὴν κατηγορία «Ἀντι­κα­νονικός»! Αὐτὴ τὴ λέξι, ποὺ τὴν εἶχαν ἀκούσει παλαιότερα καὶ ὁ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος καὶ ὁ Ἰω­άννης ὁ Χρυσόστομος, τὴ φώναζαν τώρα καὶ ἐ­ναντίον τοῦ Φωτίου, διότι κατέλαβε θρόνο ἐνῷ ζοῦσε ὁ ἐπίσκοπος Ἰγνάτιος. Ὁ Φώτιος ὅ­μως οὔτε ἤθελε οὔ­τε ἐπιδί­ωξε οὔτε συν­ήργησε στὸ νὰ πέσῃ ὁ Ἰγνάτιος· ἀ­γνο­οῦσε τελείως τὴν σκευωρία ἐναντίον τοῦ ἁγίου Ἰγνατίου. Καὶ στὸ τέλος εἶχε μαζί του καλὲς σχέσεις, πέθαναν συμ­φιλιωμένοι· σήμερα εἶνε καὶ οἱ δύο στὸ ἁγιολόγιο τῆς Ἐκκλησίας.
Κατέλαβε λοιπὸν τὸ θρόνο κανονικά. Ἀρ­νήθηκε τὴν κο­σμικὴ δόξα, τὰ θυσίασε ὅλα καὶ φόρεσε τὸ τιμημένο ῥάσο τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκ­κλησίας, ποὺ μιὰ κλωστή του ἀξίζει περισσό­τερο ἀπὸ χλαμύδες καὶ πορφύρες βασιλικές.
Νὰ διηγηθοῦμε τὸν βίο του, πῶς περνοῦσε τὶς μέρες καὶ τὶς νύχτες, τοὺς ἀγῶνες ποὺ δι­εξήγαγε; Μὲ ἕνα λόγο, φάνηκε ἀντάξιος τῆς ἱ­­ερᾶς Παραδόσεως, τῶν πατέρων ποὺ δι­αδέχθη­κε, τοῦ Χρυσοστόμου, τοῦ Γρηγορίου, τοῦ Τα­ρασίου καὶ ἄλλων ἀνδρῶν τῆς Ὀρθοδοξίας.

* * *

Ποιό ἦταν τὸ ἔργο τοῦ ἁγίου Φωτίου; Θ᾽ ἀ­ναφέρω μὲ συντομία 3 – 4 σημεῖα.
Πρῶτον ὑποστήριξε τὰ γράμματα. Ὄχι «τὰ ἄ­θεα γράμματα» ἀλλὰ τὰ ἱερὰ γράμματα, τοῦ Θεοῦ τὰ γράμματα. Ὁ Παπουλάκος, ἕνας νεώ­τερος διδάσκαλος τοῦ εὐαγγελίου –ποὺ πρέπει ν᾽ ἀνακηρυχθῇ ἅγιος–, προφήτευε ὅτι «τὰ ἄ­­­θεα γράμ­ματα θὰ καταστρέψουν τὸν κόσμο». Ἀντιθέτως, γιὰ τὰ χριστιανικὰ γράμματα, ποὺ ὑποστή­ριξε ὁ ἅγιος Φώτιος, ἕνας ἄλλος διδά­σκα­λος τῆς Ἐκκλησίας, ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰ­τω­λός, ἔλεγε ὅτι «ὅταν ἀνοίγῃ ἕνα σχολεῖο, κλείνει μιὰ φυλακή». Ἔγραψε σοφὰ ἔργα ὁ ἱ­ε­ρὸς Φώτιος. Χειρόγραφο κάποιου συγγράμματός του βρέθηκε ἐπὶ τῶν ἡμερῶν μας, τὴν δεκαετία τοῦ ᾽50, στὴν ἱερὰ μονὴ Ζάβορδας κοντὰ στὸν Ἁλιάκμονα ποταμό.
Ὑποστήριξε ἀκόμα τὸ κήρυγμα τοῦ εὐαγγε­λίου. Μὲ δική του μέριμνα ὁ θεῖος λόγος ἀ­κου­γό­ταν σὲ ὅλους τοὺς ναοὺς τῆς Κωνσταν­τινουπόλεως. Ἦταν δὲ καὶ ὁ ἴδιος ἔξοχος ῥήτο­ρας. Ἐξεφώνησε πλῆθος ὁμιλίες, ἐκ τῶν ὁ­ποίων σῴζονται 80, ποὺ διακρίνονται ὄχι μόνο γιὰ τὰ ὑψηλὰ νοήματά τους, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν καλλιέπεια τοῦ λόγου.
Τί ἄλλο ἔκανε. Καταπολέμησε τὶς αἱρέσεις. Πρῶτα – πρῶτα τὰ λείψανα τῆς εἰκονομαχίας, ποὺ ὁ σάλος της δὲν εἶχε τελείως σβήσει. Κα­ταπολέμησε ἀκόμη τὴν παλαιὰ αἵρεσι τῶν μανιχαίων, ποὺ ἀπέρριπτε τὸ δόγμα τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Θεοῦ στὸ πρόσωπο τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Κυρίως ὅμως ἀγωνίστηκε ἐναντίον τοῦ παπισμοῦ, ποὺ ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του ἀπειλοῦσε τὴν ὀρθόδοξη Ἀνατο­λὴ καὶ ἔδειχνε πλέον ὅτι ἐκτρέπεται καὶ βαδίζει ὁδὸν πλάνης καὶ ἀπωλείας. Ἐπὶ τοῦ θέματος αὐτοῦ ἀξίζει νὰ ἐπανέλθουμε.
Τέλος ὁ ἅγιος Φώτιος ὑποστήριξε θερμὰ τὴν ἱεραποστολή. Τὰ χρόνια ἐκεῖνα οἱ λαοὶ τῶν Βαλ­κανίων δὲν εἶχαν ἰδέα γιὰ τὸν ἀληθι­νὸ Θεό, ἀλλ᾽ οὔτε παιδεία καὶ γράμματα γνώριζαν· ζοῦ­σαν μιὰ ζωὴ ὑποβαθμισμένη. Σέρβοι, Ἀλβανοί, Βούλγαροι, ῾Ρουμᾶνοι, Μολδαβοί, ῾Ρῶσοι ἦταν στὸ σκοτάδι. Ὁ ἱερὸς Φώτιος εἶπε «Δεῦτε λάβε­τε Φῶς!» καὶ ἀνέπτυξε μεγάλη δραστηριότη­τα, μέχρι Σόφια καὶ Φιλιππούπολι, κυρίως διὰ τῶν δύο ἐκλεκτῶν μαθητῶν –ἴσως καὶ συγγε­νῶν του, ὅπως λέει κάποιος δικός μας καθηγη­­τής–, τῶν ἁγίων Κυρίλλου καὶ Μεθοδίου. Ὁ Κύριλλος ἐπινόησε γιὰ τοὺς λαοὺς αὐτοὺς τὸ ἀλφάβητο, στὸ ὁποῖο γράφουν μέχρι σήμερα καὶ τὸ ὁποῖο ἐξ αὐτοῦ ὀνομάζεται κυριλλικό.

* * *

Τὸ Βυζάντιο, ἀγαπητοί μου, ὑπῆρξε ὁ ἀνάδοχος ποὺ βάπτισε τὰ ἔθνη αὐτά. Ἡ πρωτοβουλία τῆς ἐκ­χριστιανίσεως τῶν ἐν Χριστῷ ἀ­δελφῶν αὐ­τῶν λαῶν ἀνήκει στὸν ἱερὸ Φώτιο, συνέβαλε ὅμως καὶ τὸ χριστιανικὸ κράτος.
Τὸ Βυζάντιο ἔχει κι αὐτὸ στὴν ἱστορία του κηλῖδες (ἐγκλήμα­­τα, ἐκτυφλώσεις, δολοφονί­ες)· εἶνε ὅπως ὁ ἥλιος. Χωρὶς ὅμως νὰ παραγνωρίζω τὶς κηλῖ­δες, ὀφείλω νὰ ὁμολογήσω, ὅ­τι σκόρπισε στὸν κόσμο φῶς. Ἦταν κράτος ἱε­ραποστολικό, ἰδεῶδες του εἶχε νὰ διαδώσῃ τὴν ὀρθόδοξο πίστι. Γι᾽ αὐτὸ ὁ Θεὸς τὸ εὐλόγησε καὶ βάσταξε χίλια χρόνια. Καὶ ἂν ἔπεσε, μία αἰτία εἶνε ὁ πάπας, ποὺ τὸ ἐξ­ασθένισε μὲ τὶς σατανικὲς σταυροφορίες. Ἄκουσε τὸ «Πορευ­θέν­τες εἰς τὸν κόσμον ἅπαντα…», ποὺ εἶπε ὁ Χρι­στός (Μᾶρκ. 16,15), καὶ τὸ ἔθεσε στόχο.
Τώρα ὁ στόχος ἄλλαξε. Ὄχι ἱεραποστολὴ ἀλ­λὰ πλουτισμός, ὄχι πνεῦμα ἀλλὰ χρῆμα. Ἐρω­τῶ τοὺς ἐπισήμους, τοὺς κυβερνῶντας· Ποιό εἶνε τὸ ἰδεῶδες σας; Καὶ ἀπαντοῦν ὅλοι· Ἡ Εὐ­­ρωπαϊκὴ Ἕνωσι, ἐκεῖ ἡ σωτηρία μας. Ἀλλὰ προ­φητεύω· Οὐαί καὶ ἀλλοίμονο· ἡ ἔνταξι στὴν Ε.Ο.Κ. θὰ εἶνε ὁ τάφος τῆς Ἑλλάδος! Τώ­ρα τὸ κράτος μας δὲν δίνει πεντάρα γιὰ τὴν ἱεραπο­στολή· δὲν εἶνε κράτος ἱεραποστο­λικό. Τί εἶ­νε; Τολμῶ νὰ τὸ πῶ· εἶνε μασονικό. Οἱ σκοτει­­νὲς δυνάμεις τὸ ἔχουν βραχυκυκλώ­σει· εἶ­νε σὰν ἀετὸς κλεισμένος σὲ κλουβὶ ποὺ δὲν μπο­ρεῖ ν᾽ ἁπλώσῃ τὶς φτεροῦγες του.
Ἡ μνήμη τοῦ ἱεροῦ Φωτίου μᾶς ὑπενθυμίζει· «Πορευθέντες εἰς τὸν κόσμον ἅπαντα κηρύξατε τὸ εὐαγγέλιον πάσῃ τῇ κτίσει» (Μᾶρκ. 16,15).

(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

Α΄ μέρος ἀπομαγνητοφωνημένης ὁμιλίας, ἡ ὁποία ἔγινε στὴν αἴθουσα τῆς ὁδ. Ζωοδ. Πηγῆς 44 τὴν 6-2-1977 τὸ βράδυ μὲ ἄλλο τίτλο.
Καταγραφή, διαίρεσις, διευθέτησις καὶ σύντμησις 9-1-2019.