Τῆς Ἁγίας Σκέπης
28 Ὀκτωβρίου

Η ΝΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Η Ἐκκλησία μας, ἀγαπητοί μου, συμμετέχει σήμερα ὁλοψύχως στὶς ἐκδηλώσεις τῆς ἐνδόξου αὐ­τῆς ἐπετείου τῆς 28ης Ὀκτωβρίου 1940. Μὲ τὴ δοξολογία ποὺ τελεῖται στοὺς μεγάλους ναοὺς καὶ μὲ τὸν ὕμνο «Τῇ ὑπερμά­χῳ Στρατηγῷ τὰ νικητήρια…» τὸν παιᾶνα τῆς νίκης ποὺ ψάλλουν ὅλοι, ἡ σκέψι μας, ἡ σκέψι ὅλων τῶν Ἑλ­λήνων ὅπου κι ἂν βρίσκων­ται, στὸ ἐσωτερικὸ ἢ στὸ ἐξωτερικό, γυρίζει στὶς ἡμέρες ἐκεῖνες καὶ φτερουγίζει στὰ ψη­λὰ ἐκεῖνα καὶ ἀ­πόκρημνα καὶ κακοτράχαλα βουνά, ποὺ μόνο ἀετοὶ πετοῦσαν.
Ἐκεῖ, στὰ βουνὰ ἐκεῖνα τῆς Βορείου Ἠπείρου, τὸ μικρὸ μὲν ἀλλὰ ἔνδοξο καὶ ἱστορικὸ ἔ­θνος μας ἔγραψε μία ἀπὸ τὶς πιὸ ἔνδοξες σελίδες τῆς ἱστορίας του· σελίδα, ἡ ὁποία ὑ­πενθυμίζει τοὺς θριάμβους τῶν εὐσεβῶν Βυζαντινῶν προγόνων μας ἐναντίον τῶν βαρβά­ρων· σελί­δα, ἡ ὁποία ὑ­πεν­θυμίζει τὸ «Μο­λὼν λαβὲ» τοῦ Λεωνίδα καὶ τῶν τριακοσίων στὶς Θερμοπύλες. Ἂς εὐχαριστήσουμε καὶ ἂς ὑ­μνήσουμε τὸ Θεό, διότι ποτέ ἄλλοτε στὴν νεωτέ­ρα ἐ­ποχὴ δὲν δοξάστηκε τὸ ἔθνος μας τόσο πολὺ ὅσο τὶς ἡμέρες ἐκεῖνες τῆς νίκης καὶ τοῦ θριάμβου.
Εἶνε δὲ γεγονὸς ὅτι, ὅπως ὁμολογοῦν δικοί μας καὶ ξένοι, ἕνας ἀπὸ τοὺς σπουδαιοτέρους συντελεστὰς τῆς νίκης ἐκείνης ―γιὰ νὰ μὴν πῶ ὁ μοναδικὸς συντελεστής― ὑπῆρ­ξε ἡ πίστις ὅλου τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ, ἰδιαιτέρως δὲ τῶν μαχομένων παιδιῶν τῆς Ἑλλάδος, στρατιωτῶν καὶ ἀξιωματικῶν· ἡ πίστις ὅτι ὑπάρχει Θεός· ἡ πίστις ὅτι ὁ Θεὸς ἀπονέμει δικαιοσύνη· ἡ πίστις στὴν θρησκεία τῶν πατέρων μας. Ἐκεῖ ἐπάνω οἱ Ἕλληνες ἀξιωματικοὶ καὶ στρατιῶτες εἶχαν μέσα στὸ νοῦ τους τὴ σκέψι τοῦ Θεοῦ. Τὰ χείλη τους ψιθύριζαν διαρκῶς προσευχὲς καὶ δεήσεις, ἐπικαλοῦντο τὴν ὑπεραγία Θεοτόκο. «Παναγία μου» ἔλεγαν στὴν ἀρχὴ καὶ στὸ τέλος κάθε ἐπιχειρήσεως. Ἀλλὰ καὶ ὁ λαὸς στὰ μετόπισθεν, γυναῖκες παιδιὰ καὶ γέροντες, πάντοτε τὴν Παναγία παρακαλοῦσαν νὰ δώσῃ τὴ νίκη καὶ νὰ γυρίσουν οἱ μαχηταὶ στὰ σπίτια τους.
Κάποιος ἀνταποκριτὴς μεγάλης ἐφημερίδος τοῦ ἐξωτερικοῦ, τῶν «Τάϊμς», εἶπε, ὅτι στὰ ψηλὰ βουνὰ τῆς Βορείου Ἠπείρου, ἐκεῖ ἐπάνω συνετρίβη, ὄχι μόνο ὁ ἄνανδρος εἰσ­βο­λεὺς ἀλλὰ καὶ ἡ γνωστὴ σεξουαλικὴ θεωρία τοῦ Φρόυντ· διότι ἀπεδείχθη, ὅτι οἱ Ἕλληνες στρατιῶτες, ἁγνοὶ σὰν τὰ κρίνα, τίποτε ἄλλο δὲν ἐσκέπτοντο παρὰ μόνο τὸ Θεό· καὶ ἡ μόνη γυναίκα ποὺ εἶχαν στὴν καρδιά τους καὶ εἵλκυε τὴν ἀγάπη τους ἦταν ἡ μεγάλη Μάνα τοῦ Χριστοῦ καὶ τῶν Χριστιανῶν, ἡ Παναγία· αὐτὴ σελάγιζε μέσα στὴ σκέψι τους.
Δὲν εἶνε ψέμα, εἶνε ἀλήθεια ―τὸ ἄκουσα ἀπὸ πολλοὺς ἀξιωματικοὺς καὶ στρατιῶτες ποὺ ἐμάχοντο στὴν πρώτη γραμμή―, ὅτι ἐ­πάνω ἐκεῖ στὶς χιονισμένες κορυ­φὲς εἶδαν οἱ ἴδιοι μὲ τὰ μάτια τους τὸ θαῦμα, εἶδαν τὴν Παναγία μας. Εἶδαν τὴν ἁγία μορφή της νὰ ἐ­πισκέπτεται τὰ μαχόμενα στρατεύματα, νὰ τὰ ἐπισκιάζῃ μὲ τὴ σκέπη της καὶ νὰ τὰ εὐ­λο­γῇ.
Ὅταν τὰ παιδιὰ τῆς Ἑλλάδος ἀνέβαιναν σὰν ἀετοὶ στὰ ψηλὰ ἐκεῖνα βουνὰ καὶ κατελάμβαναν κάποια ὀχυρὴ κορυφή, ἔψαλλαν· «Τῇ ὑ­περ­μάχῳ Στρατηγῷ τὰ νικητήρια…». Κι ὅταν πέρασαν τὸ Μοράβα καὶ μπῆκαν στὴν Κορυτσά, ὁ πρῶ­τος ὕμνος – παιὰν ποὺ ἀκούστη­κε ἐκεῖ ἦταν τὸ «Τῇ ὑπερμάχῳ Στρατηγῷ τὰ νικητήρια…». Ἀλησμόνητες ἡμέρες!… Ἡ νίκη λοιπὸν ἦταν τῆς Παναγίας, ἡ τιμὴ ἀνήκει σ᾽ αὐτήν. Δικαίως λοιπὸν οἱ Ἕλληνες τῆς ψάλλουν· «Τῇ ὑ­περμά­χῳ Στρατηγῷ τὰ νικητήρια, ὡς λυ­τρω­θεῖσα τῶν δεινῶν εὐχαριστήρια ἀναγράφω σοι ἡ πόλις σου, Θεοτόκε…».

* * *

Γι᾽ αὐτὸ σήμερα θὰ μοῦ ἐπιτρέψετε, ἀγαπη­τοί μου, ἀπευθυνόμενος στοὺς ἄρχοντες καὶ τὸ λαό μας, νὰ πῶ καὶ νὰ ὑπενθυμίσω τὸ ἑξῆς. Τὸν ἥλιο τῆς ἐλευθερίας καὶ τῆς χαρᾶς, ποὺ λάμπει σήμερα σὲ ὅλη τὴν πατρίδα μας, σκιάζει μία σκέψις. Σὰν πατριῶτες τὸ αἰσθανόμεθα ὅλοι ―καὶ ἀλλοίμονο ἂν δὲν τὸ αἰ­σθα­νόμεθα―, ὅτι τὰ μέρη ἐκεῖνα τῆς Βορεί­ου Ἠπείρου, τὰ μέρη ποὺ ἁγίασε ὄχι μόνο μὲ τὸ κήρυγμά του ἀλλὰ καὶ μὲ τὸ μαρτύριό του ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, τὰ μέρη ἐκεῖνα ὅ­που ὑπάρχουν τάφοι ἡρώων καὶ μαρτύρων, τὰ μέρη ἐκεῖνα ποὺ κατέλαβε τρεῖς φορὲς ἡ Ἑλλάς, τὸ ᾽12, τὸ ᾽17 καὶ τὸ ᾽40, τὰ μέρη ἐ­κεῖ­να ὅπου δοξάστηκε ἡ πατρίδα μας, τὰ μέρη ἐ­κεῖνα ὅπου κατοικοῦν ―δὲν εἶνε ψέμα, εἶνε ἱστορικὸ γεγονός―, κατοικοῦν τετρακόσες χι­λιάδες παρακαλῶ γνήσιοι Ἕλληνες, σὰρξ ἐκ τῆς σαρκὸς καὶ ὀστοῦν ἐκ τῶν ὀστέων μας, τὰ μέρη αὐτὰ ἀναστενάζουν. Οἱ Ἕλληνες αὐ­τοὶ σήμερα ἀδικοῦνται, πιέζονται, τυραννοῦν­ται κάτω ἀ­πὸ τὸ ἄθεο τυραννικὸ καθεστὼς τῆς Ἀλβανίας.
Ἐκεῖ οἱ πολῖτες δὲν ἀπολαμβάνουν, καὶ σήμερα ἀκόμα, ἴσα δικαιώματα ὅπως οἱ πολῖτες ἄλλων κρατῶν. Ἐ­κεῖ, παρὰ τὸ κλῖμα τοῦ ἐξευρωπαϊσμοῦ ποὺ πνέει στὴν εὐρύτερη περι­ο­χὴ καὶ τὴν εἰκόνα ποὺ θέλει τὸ Ἀλβανικὸ κράτος νὰ δίδεται πρὸς τὰ ἔξω, δὲν ὑπάρχει ἀκόμα ἡ ἀληθινὴ ἐλευθερία, ὑπὲρ τῆς ὁποίας τὸ μικρό μας ἔθνος ἔχυσε ποταμοὺς αἱμάτων. Ἀρκεῖ νὰ σκεφθῇ κανείς, ὅτι μέχρι καὶ πρὶν ἀ­πὸ λίγο οἱ Ἕλ­ληνες Χριστιανοὶ τῆς Βορείου Ἠπείρου δὲν μποροῦσαν νὰ ἔχουν ἐκεῖ καμ­πάνες στὶς ἐκ­κλησίες τους, δὲν μποροῦσαν νὰ λειτουργοῦν­ται χωρὶς κίνδυνο, δὲν μποροῦσαν νὰ βαπτίσουν τὰ παιδιά τους φανερά, δὲν μποροῦσαν νὰ κάνουν τοὺς γάμους τους ἐλεύθερα, δὲν μποροῦσαν νὰ ἐνταφιάσουν τοὺς νεκρούς τους μὲ ὀρθόδοξο ἱερέα. Ὑ­πῆρ­χε στυγνὴ τυραννία, σφαγιασμὸς τῶν ἀν­θρωπίνων δικαιωμάτων, ὑπὲρ τῶν ὁποίων κόπτον­ται τάχα τὰ Ἡνωμένα Ἔθνη. Αὐτοὶ οἱ Ἕλληνες ἐκεῖ ὑπέφεραν τὰ μέγιστα.
Ἀκόμα, συνέβαινε ἐκεῖ κάτι μοναδικό, ποὺ δὲν τὸ συναντοῦσες πουθενά· οὔτε καὶ σὲ κά­ποιο ἀπὸ τὰ ἄλλα κράτη ὅπου βασίλευε ὁ ἄ­θεος μαρξισμός. Τί δηλαδή· ἀπαγορευόταν ἀκόμα καὶ τὸ νὰ κάνῃ κανεὶς τὸ σημεῖο τοῦ σταυροῦ! Ὅποιος ἔκανε τὸ σταυρό του, τὸν συνελάμβαναν καὶ τὸν ὡδηγοῦσαν στὰ κάτερ­γα. Αὐτὸ δὲν τὸ συναντοῦσε κανεὶς οὔτε στὴ Σερβία οὔτε στὴ Βουλγαρία οὔτε στὴ ῾Ρουμα­νία οὔτε στὴ ῾Ρωσία οὔτε κάπου ἀλλοῦ· στὰ κράτη αὐτὰ ὑπῆρχε σχετικὴ ἐλευθερία, στὴ Βόρειο Ἤπειρο ὄχι.
Σήμερα βεβαίως τὰ πράγματα στὴν Ἀλβανία ἔχουν βελτιωθῆ ὡς πρὸς τὴν θρησκευτι­κὴ ἐλευθερία, χωρὶς ὅμως νὰ μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι ἔφθασαν στὸ ἐπιθυμητὸ σημεῖο. Ἀλλ᾽ ὡς πρὸς τὰ ἐθνικὰ δικαιώματα τῆς ἐκεῖ Ἑλληνικῆς μειονότητος, ὑπάρχει καταφανὴς στέρησις καὶ κραυγαλέα ἀδικία.
Πῶς νὰ μὴν τοὺς σκεφθοῦμε σήμερα αὐ­τοὺς τοὺς ἀδελφούς μας; πῶς νὰ μὴ τοὺς ἀ­ναλογισθοῦμε τὴν ἅγια αὐτὴ ἡμέρα; – ὅπως ἐπίσης καὶ τοὺς ἄλλους ἀδελφούς μας στὸ νότο, τοὺς Κυπρίους, οἱ ὁποῖοι διατελοῦν ἀ­κόμη κάτω ἀπὸ τὸ πέλμα τοῦ Ἀττίλα;
Γι᾽ αὐτὸ πρὸ ἐτῶν, τὸ 1981, ἡ Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἐκ­κλησίας τῆς Ἑλλάδος εἶχε ἀποφασίσει ὁμοφώνως, μία Κυριακὴ τοῦ Νοεμβρίου, στὶς 22 τοῦ μηνός, νὰ τελέ­σῃ πάνδημο μνημόσυνο ὑπὲρ ἀναπαύσεως τῶν ψυχῶν ὅ­λων τῶν ἡρώων ἐ­κείνων ποὺ ἀγωνίστηκαν καὶ ἔπεσαν στὰ πεδία τῶν μαχῶν καὶ νὰ ὑπενθυμίσῃ στοὺς Ἕλ­ληνες, ὅτι πέρα ἐκεῖ στὴ Βόρειο Ἤπειρο ἕνας ὁλόκληρος ἑλληνισμὸς ἀ­ναστενάζει στερούμενος τὰ ἀνθρώπινα δικαιώματα. Καὶ πράγματι, σύμφωνα μὲ τὴν ἐν­τολὴ αὐτὴ τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, στὶς 22 Νοεμβρίου 1981, τε­λέσαμε κ᾽ ἐμεῖς στὴν ἀκριτική μας πόλι τὸ μνημόσυνο αὐτό. Χτυπήσαμε τὶς καμπάνες. Συμμετεῖ­χε δὲ τότε καὶ ἡ κεντρικὴ ἐπιτροπὴ βορειοηπειρωτικοῦ ἀγῶνος, ποὺ ἑ­δρεύει στὴν Ἀθήνα καὶ διατελεῖ ὑπὸ τὴν προεδρία τοῦ ἀρχιεπισκόπου, καθὼς καὶ πολλοὶ ἀπὸ τοὺς Βορειοηπειρῶτες ποὺ κατοικοῦν στὴν περιφέρειά μας καὶ συμποσοῦνται σὲ τρεῖς χιλιάδες περίπου. Στὴν ὁμιλία μου τότε εἶπα γιὰ τὴν κατάληψι τῆς Κορυτσᾶς ἀπὸ τὸ στρατό μας καὶ γιὰ τὴν καταπίεσι ποὺ ὑφίσταντο οἱ Βορειοηπειρῶτες ἀδελφοί μας.
Ποιός θυμᾶται τὰ ἱστορικὰ ἐκεῖνα γεγονότα; Ἄχ ἐμεῖς οἱ Ἕλληνες πῶς ξεχνᾶμε τὴν ἱ­στορία μας, καὶ ἰδίως ἡ νέα γενεά! Ἀλλ᾽ ὅσοι εἶνε παλαιότεροι ἐνθυμοῦνται, ὅτι 22 Νοεμβρίου 1940 ὅλη ἡ Ἑλλὰς κολυμποῦσε στὴ χαρά. Χτυποῦσαν οἱ καμπάνες, οἱ σειρῆνες, τὰ πάν­τα. Χαρὰ καὶ ἀγαλλίασις ἐπικρατοῦσε. Δι­ότι ἡ 22α Νοεμβρίου 1940 εἶνε ἡ ἡμέρα κατὰ τὴν ὁποία τὸ ἡρωικὸ Σύνταγμα τῆς Φλωρίνης κατέλαβε τὴν Κορυτσὰ καὶ οἱ ἄνδρες του ὕ­ψωσαν ἐκεῖ τὴν ἑλληνικὴ σημαία.

* * *

Αὐτά, ἀγαπητοί μου, εἶχα σήμερα νὰ ὑπενθυμίσω, τὴν ἡμέρα αὐτὴ τῆς Σκέπης τῆς ὑπερ­­αγίας Θεοτόκου καὶ ἐθνική μας ἑορτὴ τῆς 28ης Ὀκτωβρίου. Καὶ εὔχομαι πάντοτε ἡ Ἑλ­λὰς ὑπὸ τὸν ἥλιο τῆς ἐλευθερίας νὰ ἑορτάζῃ τὴν ἔνδοξο αὐτὴ ἐπέτειο· ἀμήν.

† ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

(Ομιλία του Μητροπολίτου Φλωρίνης π. Αυγουστίνου Καντιώτου στον ιερό ναό της Ἁγίας Παντελεήμονος Φλωρίνης 28-10-1981)

ΤO IΣTOΡIKO ΠIΣOΔEΡI

ΜΕΤΑΞΥ τῶν ἱστορικῶν χωριῶν τῆς πατρί­δος μας εἶνε καὶ τὸ Πισοδέρι. Γιὰ ὅσους δὲν τὸ γνωρίζουν, θὰ πῶ δυὸ λέξεις.

* * *

Ἀπὸ ἱστορικῆς πλευρᾶς τὸ Πισοδέρι εἶνε ἕνα ἑλληνικὸ χωριὸ ἀπὸ τὰ ἀρχαιότερα τῆς Μακεδονίας μας. Παλαιότερα ἦταν μεγάλο. Ἀπόδειξις τὰ κτήρια ποὺ ἔ­χει, διώροφα καὶ τριώροφα, χτισμένα στὰ χρόνια τῆς τουρκοκρατίας· ἀπό­δει­ξις τὸ με­γάλο σχολεῖο, ποὺ μοιάζει σὰν πανεπιστήμιο, ποὺ τὸ ἔχτισε ἕνα εὐγενὲς τέ­κνο τοῦ Πισοδε­­ρίου, ὁ πάτερ Μό­δεστος. Ἀπὸ τὰ παλιὰ χρόνια οἱ κάτοικοί του διακρίνονται γιὰ τὰ ἐθνικά τους φρονήματα. Ἀπὸ ᾿δῶ κατή­γετο ἕνας ἥρωας τῆς ἑλληνικῆς ἐπαναστά­σεως, ὁ Νικόλαος Κασομούλης (1797-1872), ποὺ ἔ­γρα­ψε τὰ περίφημα Ἀπομνημονεύματα, ποὺ ἔ­χουν ἀξία ὅση περίπου καὶ τὰ Ἀπομνημονεύ­ματα τοῦ Μακρυγιάννη.
Στὸ Πισοδέρι κατοικοῦσαν —ἀφάνταστο σήμερα— 2.500 κά­τοικοι. Μεγάλο χωριό. Καὶ οἱ κάτοικοι ἦταν κυρατζῆδες, δηλαδὴ ἀγωγιάτες. Δὲν ὑπῆρ­χαν τότε αὐτοκίνητα· καρα­βάνια ἀπὸ ζῷα ἔ­φταναν μέχρι τὸ Βελιγράδι καὶ μέχρι τὴ Βιέννη. Ἔτσι ἐξηγεῖται ὁ πλοῦ­τος καὶ ἡ πρόοδος τοῦ χωριοῦ. Ἔσφυζε ἀπὸ ζωή. Πλῆθος τὰ παιδιά. Εἶχε τριακόσους μὲ τετρακόσους μαθητάς. Τώρα δὲν ἔχει οὔτε δέ­κα παιδιά, καὶ τὸ σχολειὸ μένει ἔρημο καὶ κλειστό. Ὁποία συμφορά!
Ἔρχεται κανεὶς νὰ κλάψῃ ἐπάνω στὰ ἐρεί­πια, ποὺ δὲν εἶνε ἐρείπια μόνο τοῦ συγ­κε­κρι­μένου χωριοῦ· εἶνε ἐρείπια ὁλοκλήρου τῆς πα­τρίδος μας. Ὅταν πεθαίνῃ τὸ χωριό, πεθαί­­νει ἡ Ἑλλάδα. Θὰ τὸ καταλάβουν αὐτὸ οἱ ἰθύνοντες, θὰ εἶνε ὅμως ἀργά.
Ἀλλ’ ἂς μὴ λυποῦνται οἱ ―γέροντες σήμερα― κάτοικοι τοῦ χωριοῦ. Προφητεύω καὶ λέ­­­γω, ὅτι δὲν θὰ περάσῃ πολὺς καιρὸς καὶ οἱ ῥαχοῦλες στὰ βουνὰ τοῦ Πισοδερίου θὰ γεμίσουν· ὄχι δυὸ χιλιάδες ἀλλὰ πέντε καὶ δέκαὶ χιλιάδες θὰ τρέχουν σὰν τρελλοὶ νὰ πε­ράσουν τὴ γέφυρα τοῦ Ἀξιοῦ, γιὰ νὰ φτάσουν ἐ­δῶ καὶ νὰ τρυπώσουν στὶς σπηλιές· καὶ θὰ ποῦν στὰ βουνά· Κρύ­ψατέ μας ἀπὸ τὴν ὀργὴ τὴν ἐρχομένη (πρβλ. Ἀπ. 6,15-16). Σήμερα ὅ­μως τὸ χωριὸ ἔχει μόνο τριανταπέντε κατοί­κους, κι αὐτοὺς γέροντες· ἕνα γηροκομεῖο κατήντησε, δὲν ὑπάρχει ἡ ζωὴ καὶ ἡ κίνησις ποὺ ὑπῆρχε ἄλλοτε.
Γιὰ τὴν ἱστορία τοῦ Πισοδερίου πρέπει νὰ προσθέσω ἀκόμα μιὰ λεπτομέ­ρεια, ποὺ συγ­κινεῖ τὸ πανελλήνιο. Παλαιότερα, ποὺ ἤκμαζε ὁ πατριωτισμός ―τώρα δὲν ἀκμά­ζει, κρύες εἶ­­νε οἱ καρδιές―, ἔρ­χονταν σχολεῖα τῆς Ἑλ­λάδος μὲ τοὺς καθηγητάς των καὶ προσκυνοῦ­­σαν μὲ συγκίνησι στὸ παρεκκλήσιο, δίπλα στὸ μεγάλο ναὸ τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς Πισοδερίου, διότι ἐκεῖ μέσα εἶνε ὁ τάφος τοῦ Παύλου Μελᾶ, τοῦ ἥρωος τῆς Μακεδονίας μας, τοῦ ἁγνοῦ ἐκείνου φλογεροῦ πατριώτου καὶ πιστοῦ Χριστιανοῦ (πρὸ ὀλίγων ἐτῶν πέ­θανε καὶ ἡ ἁγία γυναίκα του, ἡ Ναταλία Μελᾶ, κόρη τοῦ εὐγενοῦς οἴκου τῶν Δραγουμαίων, σὲ ἡλικία 103 ἐτῶν). Ἐκεῖ ἐν καιρῷ νυκτός, ἐνῷ φυσοῦσε ὁ ἄνεμος κ᾿ ἔπεφτε χιόνι, ἔφεραν παλληκάρια Μακεδονομάχοι τὴν κεφαλὴ τοῦ Παύλου Μελᾶ καὶ τὴν ἔθαψαν.
Ἐπίσης, λίγο πιὸ πάνω ἀπὸ τὸ χωριὸ εἶνε ἕνα μοναστηράκι ἱστορικό, ποὺ ἔπαιξε σπουδαιότατο ῥόλο στὴν ἀναγέννησι τῆς πατρί­δος μας, ἡ μονὴ Ἁγίας Τριάδος Πισοδερίου.

* * *

Αὐτὰ ἀπὸ πλευρᾶς ἱστορικῆς. Ἀπὸ γεωγραφικῆς πλευρᾶς τώρα τὸ Πισοδέρι ἀνήκει σ᾿ ἕνα «ἀστερισμὸ» χωριῶν. Ὅπως στὸν οὐ­ρα­νὸ ὑπάρχουν σχηματισμοί, τρόπον τινὰ συν­τροφιὲς – συντροφιὲς ἀστέρων, ἄστρα ποὺ ἀ­ποτελοῦν μιὰ ὁμάδα, ἔτσι κ᾿ ἐδῶ τὸ Πισο­δέρι ἀνήκει στὸν «ἀστερισμὸ» τῆς Πρέσπας· ἀ­νή­κει σὲ μιὰ ὁμάδα χωριῶν εὐλογημένων. Δεκατρία μὲ δεκατέσσερα εἶνε τὰ χωριὰ ποὺ ἀνήκουν στὴν περιοχὴ Πρεσπῶν, ποὺ ἔφθασε νὰ ἔχῃ 25.000 κατοίκους· τώρα εἶνε ζήτημα ἂν ὅλα μαζὶ τὰ χωριὰ αὐτὰ φτάνουν τοὺς 2.500 κατοίκους, ὅσο δηλαδὴ ἦταν ἄλλοτε μόνο του τὸ Πισοδέρι.
Στὶς Πρέσπες λοιπὸν ἀνήκει. Κ᾿ ἐδῶ ἡ περιοχὴ αὐτὴ εἶνε θαυμασία. Τί νὰ εἴπωμεν γιὰ τὴν ὡραιότητα τῆς φύσεως αὐτῆς; Πρέπει κανεὶς νά ᾿νε ποιητής, γιὰ νὰ τραγουδήσῃ τὴν ὡραίαν φύσιν της· πρέπει νὰ εἶνε ζωγράφος, γιὰ νὰ περιγράψῃ μὲ πινέλλο τὴν ὡραιοτάτην αὐτὴν φύσιν. Ἐδῶ τὸ πράσινο εἶνε ἄφθονο, κολυμπᾷς στὸ πράσινο· ἐδῶ τὸ μάτι ἀναπαύεται· ἐδῶ δάση πυκνά, ἐδῶ πτηνά, πουλιά, ποὺ κελαϊδᾶνε· ἐδῶ σπάνια πτηνά, ποὺ δὲν ὑπάρχουν σ᾿ ὅλα τὰ Βαλκάνια καὶ σ᾿ ὅλη τὴν ἤπειρον τῆς Εὐρώπης, οἱ πελεκᾶνοι τῶν Πρεσπῶν· ἐδῶ νερὰ γάργαρα τρέχουν καὶ κυλοῦνε· ἐδῶ αἱ πηγαὶ τοῦ Ἁλιάκμονος, τοῦ μοναδικοῦ ποταμοῦ, τὸν ὁποῖον κατ᾿ ἐξοχήν τὸν ἐξουσιάζει ἡ ἀγαπητή μας πατρίς. Ἐδῶ εἶνε ἀλπικὴ περιοχή· δὲ διαφέρει ἀπὸ τὰς Ἄλπεις, ἀπὸ τὰ ὡραῖα τῆς περιοχῆς τῶν Ἄλπεων, ὅπου παραθερίζουν ἐφοπλισταὶ τὸ καλοκαίρι· δὲν κάθονται τὸ καλοκαίρι στὴν Ἑλλάδα, ἀλλὰ τραβᾶνε, μὲ τὰ δολλάρια ποὺ ἔχουνε, καὶ περνοῦν τὸ καλοκαίρι στὰ ψηλὰ βουνὰ τῆς Ἑλβετίας. Ἐδῶ Ἑλβετία εἶνε καὶ ἀνώτερη ἀπὸ τὴν Ἑλβετία, ἀλλὰ εἶνε μέρος ἐγκαταλελειμμένο. Ἂν τό ᾿χανε ᾿Ιταλιάνοι, ἂν τό ᾿χανε Γερμανοί —νὰ ποῦμε μιὰ πικρὰ ἀλήθειαν—, ἂν τό ᾿χαν Ἀμερικᾶνοι, ὤ τί θὰ ἦταν ἡ Πρέσπα! Τώρα, γερόντια – λείψανα ἑνὸς ἡρωϊκοῦ παρελθόντος μένουν ἐδῶ στὸ χωριὸ ἀναμένοντες ἀπὸ ὥρα σὲ ὥρα τὸ τέλος των· καὶ ἐντὸς ὀλίγου θὰ σβήσῃ τὸ Πισοδέρι, καὶ μὲ ταμπέλλα «Ἀπέθανε τὸ Πισοδέρι». Καὶ ὅταν πεθάνῃ τὸ Πισοδέρι, θὰ πεθάνῃ ἡ Ἑλλάς.
Ὄχι, διότι, ὅ,τι συμβαίνει στὸ Πισοδέρι, συμβαίνει σὲ ὅλη τὴ Μακεδονία μας· ἀλλὰ εἴπαμε καὶ προφητεύσαμε, ὅτι θά ᾿ρθῃ ὥρα ποὺ οἱ ῥαχοῦλες αὐτὲς θὰ γεμίσουν ἀπὸ κόσμο, καὶ κάτω ἀπ᾿ τὰ δέντρα καὶ μέσ’ στὶς σπηλιὲς καὶ στὶς ῥάχες θὰ ζητήσουν σωτηρίαν οἱ ἄνθρωποι. Γιατὶ τὰ βουνὰ αὐτὰ τὰ εὐλόγησε ἕνας ἄλλος ἱεραπόστολος τοῦ γένους μας, ὁ Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ποὺ πέρασε ἀπ᾿ τὸ Πισοδέρι· καὶ ἀκόμα παλαιότερα ὑπῆρχαν γέροντες καὶ γριές, ποὺ ἐνθυμοῦντο τὸν ἅγιον Κοσμᾶ, γιατὶ μέρασε ἐδῶ στὸ χωριὸ σταυρουδάκια, ποὺ εἶχε τὴν ἱερὰν συνήθειαν νὰ μοιράζῃ. Μάλιστα.
Τὸ Πισοδέρι λοιπὸν ἱστορικῶς καὶ γεωγραφικῶς. Ἐδῶ ἀκόμη εἶνε οἱ λίμνες· κοντὰ ἐδῶ, παραπέρα, οἱ λίμνες – καθρέπτες! δύο σπουδαῖες λίμνες. Καὶ οἱ λίμνες αὐτές, ποὺ ὑπάρχουν ἐδῶ, ἡ Μικρὰ Πρέσπα καὶ ἡ Μεγάλη Πρέσπα, μᾶς θυμίζουν ὄχι μόνον τὴν Ἑλβετία, ἀλλὰ μᾶς θυμίζουν καὶ κάτι ἄλλο οἱ λίμνες αὐτές· μᾶς θυμίζουν μιὰ ἄλλη λίμνη, ποὺ δὲν εἶνε ἐδῶ εἰς τὰ Βαλκάνια, ἀλλὰ εἶνε πολὺ μακριά· εἶνε κάτω εἰς τὴν ἁγίαν Γῆν, εἰς τοὺς ἁγίους Τόπους· καὶ ὅσοι πῆγαν προσκυνηταὶ εἰς τοὺς ἁγίους Τόπους, ἐπισκεφτήκανε τὴ λίμνη αὐτή. Καὶ τὸ Πισοδέρι ἄλλοτε εἶχε χατζῆδες· πολλοὶ ἀπὸ τὸ Πισοδέρι φεύγανε καὶ πηγαίνανε, γιατὶ ἦταν εὐλαβέστατοι κάτοικοι, καὶ προσκυνοῦσαν τοὺς ἁγίους Τόπους. Ὅπως λοιπὸν ἐδῶ ἔρχονται, γιὰ νὰ δοῦνε τὴν Πρέσπα, ἔτσι χιλιάδες ἄνθρωποι (καὶ Γάλλοι καὶ Γερμανοὶ καὶ Ἄγγλοι καὶ ῾Ρῶσοι ἀκόμα) πᾶνε στοὺς ἁγίους Τόπους καὶ προσκυνοῦνε, πίνουν νερὸ ἀπὸ τὸν ᾿Ιορδάνη ποταμό, καὶ προχωρώντας φτάνουν σὲ μιὰ θαυμάσια λίμνη, διπλάσια – τριπλάσια ἀπὸ τὴν Μεγάλη λίμνη Πρεσπῶν. Καὶ ἡ λίμνη αὐτή, ποὺ ὑπάρχει μέχρι σήμερα, ὀνομάζεται μὲ τρία ὀνόματα· τὸ ἕνα ὄνομα εἶνε ὄνομα θάλασσα, ἐπειδὴ εἶνε μεγάλη λίμνη, τὴ λένε θάλασσα τῆς Τιβεριάδος, ἢ ἄλλο ὄνομα θάλασσα τῆς Γεννησαρὲτ, ἢ θάλασσα τῆς Γαλιλαίας. Ἐκεῖ.
Ρώτησε κάποιος ὑπουργός —θ᾿ ἀπαντήσω διὰ τῆς «Σπίθας»―, λέγει, ὅτι ὑπογράψαμε συμφωνία, συμφωνία, συμφωνία! μὲ τὸ ΝΑΤΟ —δὲν ἀνήκω σὲ κανένα κόμμα], δὲν κάνω πολιτικὴ τὴν ὥρα αὐτή· κάτι ἄλλο θέλω νὰ σᾶς πῶ· δὲ μ᾿ ἐνδιαφέρει οὔτε Ἀμερική, οὔτε ῾Ρωσία· ἐγὼ εἶμαι παραπάνω ἀπ᾿ αὐτά, παραπάνω ἀπ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο, τὸν μάταιον κόσμον—, καὶ εἶπε ὁ ὑπουργός· «Ποῦ ν᾿ ἀκουμπήσωμε;». Ἄ, κύριε Ἀβέρωφ, ποῦ ν᾿ ἀκουμπήσωμε; Ἄ, κύριε Ἀβέρωφ, ποῦ ν᾿ ἀκουμπήσωμε; Ἐγὼ σοῦ λέγω λοιπόν, ὁ ταπεινὸς ἐπίσκοπος Φλωρίνης, νὰ μὴν ἀκουμπήσῃς οὔτε στοὺς ῾Ρώσους, οὔτε στοὺς Ἀμερικάνους· ν᾿ ἀκουμπήσῃς ἐπάνω στὸ Θεό, τὸν Θεὸ τῶν πατέρων μας. Μάλιστα, μάλιστα κύριοι! Ἢ ὑπάρχει Θεός, ἢ δὲν ὑπάρχει Θεός. Δὲν θὰ μᾶς σώσουν οὔτε οἱ Ἀμερικᾶνοι, οὔτε οἱ ῾Ρῶσοι. Ποῦ ν᾿ ἀκουμπήσωμε; Στὸ μεγάλο Θεό μας, τὸν Κύριον ᾿Ιησοῦν Χριστόν. «Εἰ ὁ Θεὸς ὑπὲρ ἡμῶν, τίς καθ᾿ ἡμῶν;» (῾Ρωμ. 8, 31). «Εἰ ὁ Θεός μεθ᾿ ἡμῶν», «οὐδείς καθ᾿ ἡμῶν». Κι ἂν ὁ Θεὸς εἶνε μαζί μας, τότε ὁ ἕνας θὰ (νικάῃ(;) δυσδιάκριτο) Κύριος.
Ποιός τὰ πιστεύει αὐτά; Παραμύθια! Παραμύθια; Ἔ, ἀφοῦ ᾿νε παραμύθια, ἔρχεται ἡ συμφορά, ἔρχεται ἡ καταστροφή, ἔρχεται ἡ μεγάλη λαίλαψ, ἡ ὁποία θὰ σαρώσῃ τὴν ἀνθρωπότητα. Καὶ τὰ μεγάλα αὐτὰ ἔθνη, τὰ κραταιὰ αὐτὰ ἔθνη θὰ συγκρουστοῦν κι ἀπὸ τὴ σύγκρουσιν αὐτὴν θὰ προέλθῃ ὁ «Ἁρμαγεδὼν» τῆς Ἀποκαλύψεως.
Ἀδέρφια μου, Ὁσάκις λοιπόν, ἀγαπητοί μου, εὑρισκόμεθα σὲ τέτοια μέρη, πατοῦμε σὲ ἐδάφη ἱερά. «Στῶμεν καλῶς»!

† ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

(Ομιλία του Μητροπολίτου Φλωρίνης π. Αυγουστίνου Καντιώτου στον ιερό ναό της Ἁγίας Παρασκευῆς Πισοδερίου – Φλωρίνης 31-7-1977)

“ΕΘΝΙΚΑΙ ΕΠΕΤΕΙΟΙ” (4)

BIBΛIO  ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΦΛΩΡΙΝΗΣ π. ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ ΚΑΝΤΙΩΤΟΥ, ΕΞΕΔΟΘΗ ΤΟ 1970, (σελ. 233-253)

Το πρώτο μέρος του βιβλίου (από σελίδα 1-232) βρίσκεται σε παλαιότερη ανάρτηση, στην δεξιά στήλη της ιστοσελίδος μας, στις κατηγορίες: “ΕΘΝΙΚΑΙ ΕΠΕΤΕΙΟΙ”

_____

Ο ΚΟΣΜΟΣ ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

«Κλείσε μέσα στην καρδιά σου την Ελλάδα,
για να αισθανθείς κάθε είδους μεγαλείο».
(Διονύσιος Σολωμός)

Εμείς οι Χριστιανοί Έλληνες δεν είμαστε σοβινιστές, φανατικοί δηλαδή εθνικιστές, οι οποίοι παίρνουν την ιδέα του έθνους και την κάνουν είδωλο λατρείας, την ανυψώνουν σε θεότητα και χάρη της θεότητας αυτής είναι έτοιμοι να διαπράξουν και τα απαισιότερα εγκλήματα, όπως οι Ναζιστές, Γερμανοί και Ιάπωνες. Δε λέμε ότι μόνο η Ελλάδα αξίζει να ζήσει και τα άλλα έθνη ας πεθάνουν, ας αυτοκτονήσουν. Δεν υιοθετούμε το αντιχριστιανικό εκείνο δόγμα, το οποίο μόνο ως σύνθημα θηρίων της ζούγκλας μπορεί να νοηθεί «Ο θάνατός σου ζωή μου». Ως χριστιανοί αγαπούμε μεν την Ελλάδα ως την ιδιαίτερη μας πατρίδα, στην οποία γεννηθήκαμε, ζούμε και αναπνέουμε τον αέρα της ελευθερίας αλλά η αγάπη μας προς την Ελλάδα δε δημιουργεί μίσος κατά άλλων εθνών. Μέσα στην καρδιά μας, την οποία ο Χριστός με την αγάπη του κατέστησε απεριόριστα ευρύχωρη, έχουν θέση όλα τα έθνη, και αυτά ακόμη τα οποία είτε από παρεξήγηση είτε από συμφέρον είτε από φθόνο και κακία σήμερα μισούν και πολεμούν την Ελλάδα. Η χριστιανική μας αγάπη επεκτείνεται και μέχρι τα έθνη εκείνα, τα οποία τελείως αναίτια επιτέθηκαν κατά της χώρας μας και υπέβαλαν τους κατοίκους της σε μύρια μαρτύρια. Η Ελλάδα, η μαρτυρική πατρίδα μας, από το ύψος του Σταυρού, ακολουθώντας τα θεία διδάγματα του Ναζωραίου, είναι έτοιμη να συγχωρήσει και τους σταυρωτές της, αρκεί τα έθνη, τα οποία τη σταύρωσαν, εμπράκτως να αποδείξουν ότι ειλικρινά μετανοούν για όσα απαίσια εγκλήματα διέπραξαν κατά ενός αθώου λαού, του οποίου το μόνο έγκλημα ήταν ότι ήθελε να ζήσει βίο ελεύθερο και ανεξάρτητο υπό τον ήλιον.
Ως χριστιανοί, λοιπόν, αγαπώντας ιδιαίτερα την πατρίδα μας δε μισούμε τα άλλα έθνη ούτε ποθούμε την εξόντωση και την εξαφάνισή τους από τον πολιτικό χάρτη της γης. Το αντίθετο, εμπνεόμενοι από την υπέροχή διδασκαλία του Θεανθρώπου και πιστεύοντας ότι κάθε έθνος έχει θεόθεν δική του αποστολή επί της γης, ευχόμαστε ολόψυχα όλα τα έθνη να ζουν ελεύθερα και ευτυχισμένα κάτω από τον ήλιο της ελευθερίας. Η ψυχή μας ως χριστιανών φλέγεται από το χριστιανικό όραμα, κατά την προφητεία του Χριστού, η ανθρωπότητα ολόκληρη να γίνει μία ποίμνη με ένα ποιμένα, το Χριστό, τα διάφορα έθνη, όχι με τη βία αλλά με την αγάπη, τη βαθιά αλληλοεκτίμηση και το σεβασμό των δικαιωμάτων τους, να ενωθούν ως αδελφά έθνη και να αποτελέσουν μια μεγάλη οικογένεια εθνών, μέσα στην οποία καθένα απ’ αυτά, χωρίς να απορροφηθεί από άλλα πλουσιότερα και ισχυρότερα, να διατηρεί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματά του και να συμβάλλει στην κοινή ευημερία της ανθρωπότητας. Και όπως η ιδέα της οικογένειας δεν καταργεί την ιδέα της προσωπικότητας κάθε μέλους της οικογένειας, έτσι και η ιδέα μιας πανανθρώπινης κοινωνίας κάτω από το λάβαρο της αγάπης του Ιησού δεν καταργεί την προσωπικότητα κάθε έθνους με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ψυχοσυνθέσεώς του, των ηθών, των παραδόσεων, των ιστορικών του αναμνήσεων και της ιδιαίτερης αποστολής του στον κόσμο.
Μέσα μάλιστα στη διαμορφωμένη στις ημέρες μας οικογένεια των εθνών έχει τη θέση της και η Ελλάδα. Η θέση της, παρόλο τον ολιγάριθμο πληθυσμό της, την πενιχρότητα και τη γυμνότητα του εδάφους της, πρέπει να είναι τιμητική και μεγάλη. Διότι το μικρό αυτό έθνος, από τότε που εμφανίστηκε στον ορίζοντα της ανθρωπότητας, εδώ και περισσότερα από τρεις χιλιάδες έτη, προσέφερε εξαιρετικές υπηρεσίες στο σύνολο της ανθρωπότητας. Και για να σχηματίσετε μια γενική εικόνα των ανεκτίμητων υπηρεσιών της Ελλάδας υπέρ της κοινής ευημερίας και προόδου της ανθρωπότητας, κάνετε μια υπόθεση. Φανταστείτε προς στιγμή τον κόσμο χωρίς την Ελλάδα. Ω! Εάν έλειπε η Ελλάδα, πόσες πολύτιμες, ανεκτίμητες, μοναδικές ευεργεσίες θα εστερείτο το σύνολο της ανθρωπότητας!
Διότι η Ελλάδα – δεν το λέμε εμείς, το βροντοφωνεί η αδέκαστη Ιστορία – είναι εκείνη, η οποία κατά τους μαύρους προ Χριστού αιώνες, αιώνες αμάθειας και βαρβαρότητας, κράτησε τη δάδα του πολιτισμού. Εδώ στην Ελλάδα γεννήθηκαν και έδρασαν οι θεμελιωτές των επιστημών και έσπειραν τους σπόρους, από τους οποίους αναπτύχθηκαν όλα τα δένδρα των διαφόρων επιστημών. Εάν π.χ. ρωτήσετε τους γιατρούς όλου του κόσμου ποιος είναι ο πατέρας της ιατρικής επιστήμης, θα σας απαντήσουν ότι είναι ο Έλληνας Ιπποκράτης, που γεννήθηκε στο νησί Κω των Δωδεκανήσων. Εάν ρωτήσετε τους φιλοσόφους ποιος είναι ο πατέρας της φιλοσοφίας, θα σας δείξουν τον Αθηναίο Πλάτωνα, το μαθητή του Σωκράτη. Εάν ρωτήσετε τους μηχανικούς ποιος είναι ο πατέρας της μηχανικής, θα λάβετε την απάντηση ότι θεμελιωτής της μηχανικής είναι ο Έλληνας Αρχιμήδης, όπως της Γεωμετρίας ο Ευκλείδης, επίσης Έλληνας. Εάν ρωτήσετε τους ποιητές ποιος είναι ο πατέρας της ποιήσης, θα ακούσετε φωνή μεγάλη προερχόμενη από τα στόματα όλων των ποιητών, οι οποίοι ως πατέρα της ποίησης αναγνωρίζουν τον Όμηρο. Και εάν οι ποιητές στεφανώνουν τον Έλληνα Όμηρο ως πρώτο ποιητή, οι ρήτορες στεφανώνουν ως πρώτο ρήτορα τον Έλληνα Δημοσθένη, οι ιστορικοί τους Έλληνες Ηρόδοτο και Θουκυδίδη, οι ζωγράφοι τον  Έλληνα Απελλή, οι γλύπτες τον Έλληνα Φειδία κ.ο.κ. Γενικά, κάθε επιστήμης ή τέχνης τα πρώτα σπέρματα βρίσκονται στον εύφορο αγρό της ελληνικής διανόησης.
Η Ελλάδα πρώτη στη διανόηση  αλλά και πρώτη σε αγώνες και θυσίες υπέρ των ευγενέστερων ιδανικών της ανθρώπινης προσωπικότητας. Εάν έλειπε η Ελλάδα, δε θα υπήρχαν τα ένδοξα ονόματα Μαραθώνας, Θερμοπύλες, Σαλαμίνα, Πλαταιές, οι κυματοθραύστες δηλαδή εκείνοι, επάνω στους οποίους έθραυσε το κύμα της βαρβαρότητας, που ερχόταν με μανία και αγριότητα από τα τα βάθη της Ασίας για να υποδουλώσει την Ευρώπη. Σώθηκε τότε ο πολιτισμός με την ανδρεία των Ελλήνων. Και ήλθε ύστερα η μεγαλοφυία του ένδοξου τέκνου της Μακεδονίας, του Μ. Αλεξάνδρου, για να αξιοποιήσει τη νίκη εκείνη του Ελληνισμού κατά της βαρβαρότητας. Διότι ο Μ. Αλέξανδρος έλαβε το σπόρο αυτο του ελληνικού πνεύματος και τον έσπειρε με τη θριαμβευτική του πορεία μέχρι τις Ινδίες και την Αφρική, μέχρι το Γάγγη και το Νείλο. Διέδωσε παντού την ελληνική γλώσσα και την κατέστησε κοινό όργανο συνεννόησης των διαφορετικών λαών που βρίσκονταν κάτω από το σκήπτρο του. Και έτσι εργάστηκε εκπολιτιστικά, προετοίμασε, σύμφωνα με τις μυστηριώδεις βουλές της θείας πρόνοιας, το έδαφος για τη διάδοση του Χριστιανισμού.
Πρόδρομος του Χριστιανισμού αλλά και υπηρέτης πιστός και αφοσιωμένος μέχρι θανάτου αναδείχθηκε ο Ελληνισμός. Διότι με την εμφάνιση του Χριστιανισμού, η Ελλάδα από τους πρώτους άκουσε το προσκλητήριο σάλπισμα της νέας Θρησκείας και στρατεύτηκε κάτω από τη σημαία του Σταυρού και έκτοτε και για 19 αιώνες εξακολουθεί να στρατεύεται ενδόξως υπέρ των ιδανικών εκείνων, τα οποία κήρυξε ο Θεάνθρωπος. Να μετρήσουμε τώρα τις νέας αυτές υπηρεσίες της;
Η Ελλάδα από όλα τα έθνη έδωσε τους περισσότερους μάρτυρες, τα ιερά σφάγια, τα οποία θυσιάστηκαν για να ριζοβολήσει η Χριστιανική πίστη. Στη Μικρά Ασία, στη Μακεδονία, στην Ήπειρο και στη Θράκη και σε κάθε γωνιά του Ελληνισμού αναπαύονται τα τίμια λείψανα των Ελλήνων μαρτύρων.
Η Ελλάδα έδωσε στο Χριστιανισμό διδασκάλους και πατέρες, οι οποίοι ως αστέρες πρώτου μεγέθους σελάγισαν στο στερέωμα της Εκκλησίας. Από την Ελλάδα οι Βασίλειοι, οι Γρηγόριοι και Χρυσόστομοι. Από την Ελλάδα τα χριστιανικά φώτα μεταδίδονταν στις πέριξ γειτονικές χώρες. Η Ελλάδα, αφού εκριστιανίστηκε, ίδρυσε το πρώτο Χριστιανικό κράτος, τη Βυζαντινή αυτοκρατορία, η οποία επί χίλια έτη ως φάρος φώτιζε την οικουμένη. Η Ελλάδα, πιστή στην αποστολή της, εκπαίδευσε και εκχριστιάνισε τα βάρβαρα έθνη. Έστειλε τους ιεραποστόλους της μέχρι το Βόλγα και το Δούναβη.
Και όταν υπό τα πλήγματα της νέας βαρβαρότητας του Μωάμεθ κάμφθηκε και έπεσε, πάλι δεν έπαυσε η Ελλάδα να ευεργετεί τον κόσμο. Η πτώση της υπήρξε η ανάσταστη της Δύσης, διότι οι εκατοντάδες των λογίων, οι οποίοι ως πρόσφυγες κατέφυγαν στη Δύση, διεσκόρπισαν τα φώτα και διήνοιξαν τους οφθαλμούς των τυφλών.
Όλοι οι αιώνες της τρισχιλιετούς ιστορίας βλέπουν την Ελλάδα πάντοτε πρωτοπόρο, ακατάπαυστα στρατευμένη και αγωνιζομένη υπέρ των ιδανικών της ανθρωπότητας. Η Ελλάδα ποτέ δεν αρνήθηκε τις υπηρεσίες της εκεί που κινδύνευαν τα τιμαλφέστερα συμφέροντα του ανθρώπου. Υπήρξε πάντοτε παρούσα εκεί όπου διεξάγονταν οι αγώνες του φωτός κατά του σκότους. Αυτό μαρτυρεί η Ιστορία. Γι’ αυτό ο μεν Μ. Πέτρος, ο ιδρυτής της Ρωσικής αυτοκρατορίας, συντάσσοντας τη διαθήκη του προς το ρωσικό λαό, έγραφε το 1771.

• «Οι Έλληνες είναι ο μεγαλύτερος λαός που είδε πότε η υφήλιος. Σ’ αυτούς οφείλουμε τα πάντα. Αν δεν ήταν αυτοί, ο κόσμος ολόκληρος θα ήταν τυφλός. Δεν έχουμε το δικαίωμα να αφήνουμε σήμερα του απογόνους του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Μ. Αλεξάνδρου, τους πρώτους των χριστιανών, στα νύχια της μαύρης δουλείας. Δεν μπορώ να βλέπω περισσότερο τα βάσανα των Ελλήνων. Καταραμένος να είναι εκείνος ο Ρώσος, ο οποίος θα αδικήσει ποτέ έναν Έλληνα».

Ο μεγάλος μάλιστα ποιητής Σίλλερ έγραφε· «Η Ελλάδα ενέπνευσε ορμές και τάσεις, οι οποίες θα διαμείνουν αιώνιες και αφορούν στον εξευγενισμό και την έξαρση με σκοπό την τελειοποίηση του ανθρώπινου γένους». Ένας άλλος σοφός ανέκραξε· «Έλληνες είμαστε όλοι και οι νόμοι μας και τα γράμματα και οι τέχνες έχουν τις ρίζες τους στην Ελλάδα».

***

Αλλά γιατί να ανοίξουμε την Ιστορία και να ανατρέξουμε στο παρελθόν, παρελθόν ενδοξότερο του οποίου κανένα άλλο έθνος δεν έχει, για να διαπιστώσουμε την ανωτέρω αλήθεια; Εμείς οι σύγχρονοι, που ζήσαμε το νεότερο θαύμα της Ελληνικής ιστορίας, δεν έχουμε τόση ανάγκη να ανατρέξουμε στο παρελθόν. Ενώπιόν μας λάμπει περισσότερο από τον ήλιο ένα ιστορικό γεγονός, το οποίο δεν μπορεί να αμαυρώσει και ο πιο κακόπιστος και διεστραμμένος ερευνητής της Ιστορίας. Και το γεγονός αυτό είναι η 28η Οκτωβρίου του 1940. Αυτή είναι η ημέρα, κατά την οποία το άστρο της Πατρίδας έλαμψε τόσο, όσο ίσως ουδέποτε άλλοτε κατά τη μακρά πλήρη περιπετειών αλλά και θριάμβων ιστορία της. Την ημέρα αυτή μέσα σ’ έναν κόσμο πλήρως φοβισμένο, απελπισμένο, έτοιμο να παραδοθεί σε πάνοπλη βία, η Ελλάδα στάθηκε όρθια και σάλπισε το ιστορικό ΟΧΙ. Από τη στιγμή εκείνη η Ελλάδα έγινε αντικείμενο παγκόσμιου θαυμασμού. Όλοι όσοι ποθούσαν την ελευθερία, με δακρυσμένα μάτια παρακολουθούσαν την τιτανική μάχη, την οποία επί 6 μήνες έδινε στα Βορειοηπειρωτικά βουνά. Γιατί η μάχη εκείνη δεν ήταν απλώς μια μάχη υπέρ της Ελλάδας αλλά ήταν μάχη υπέρ της ανθρωπότητας. Εκεί γράφτηκε το προοίμιο της πτώσης των ολοκληρωτικών καθεστώτων. Εκεί σημειώθηκε η πρώτη ρωγμή στο μέτωπο των δύο ενωμένων τυράννων. Εκεί μειδίασε για πρώτη φορά ο άγγελος της νίκης.
Και χωρίς την ημερομηνία αυτή, την 28η Οκτωβρίου 1940, εμείς οι Έλληνες, έχοντας ενώπιόν μας το ένδοξο παρελθόν της Φυλής μας, θα μπορούσαμε να ρωτήσουμε· Τι θα ήταν ο κόσμος χωρίς την Ελλάδα; Αλλά τώρα, μετά την ημερομηνία της 28ης Οκτωβρίου του 1940, ατενίζοντας με πολύ μεγαλύτερη παρρησία εχθρούς και φίλους της Ελλάδας, προβάλλουμε τους νεότερους τίτλους μας, τίτλους αφάνταστων θυσιών και αγώνων, και ρωτούμε· Τι θα ήταν σήμερα ο κόσμος χωρίς την Ελλάδα, χωρίς την 28η Οκτωβρίου 1940; Εάν ήταν δυνατό να ερωτηθεί ο Χίτλερ και να δώσει απάντηση από τον τάφο του, θα απαντούσε· «Κύριοι! Εσείς, οι οποίοι ετοιμάζεστε να αδικήσετε την Ελλάδα, κάτω τα χέρια σας! Διότι, εάν η Ελλάδα δεν προβαλλόταν ως εμπόδιο στον εξωφρενικό μου δρόμο, αλίμονο στην ανθρωπότητα. Σήμερα θα ήταν υπόδουλα όλα τα έθνη. Ο αγκυλωτός σταυρός μου θα κυμάτιζε παντού. Χίλια έτη θα κυβερνούσα τον κόσμο…». Ναι! Εξαιτίας της Ελλάδας, η οποία προσφέρθηκε ολοκαύτωμα υπέρ της νίκης των ηνωμένων εθνών, ο Χίτλερ έχασε το λεωφορείο της νίκης!

***

Αυτά τα αναμφισβήτητα ιστορικά γεγονότα έχοντας υπ’ όψιν εμείς οι νεότεροι Έλληνες διπλό έχουμε καθήκον απέναντι στην τιμημένη Πατρίδα μας.

• Πρώτον· Να είμαστε βαθύτατα ευγνώμονες προς το Θεό, διότι με το άπειρο έλεός του εξέλέξε την Πατρίδα μας ως «σκεύος εκλογής», ως το υπομόχλιο εκείνο, δια του οποίου ο μοχλός της παγκόσμιας ιστορίας στράφηκε και στρέφεται πάντοτε προς νέόυς ορίζοντες ζωής.
• Δεύτερον· Να έχουμε βαθιά συναίσθηση της εκπολιστικής αποστολής, την οποία το έθνος μας έχει στον κόσμο. Ας μη λησμονούμε ότι στους ώμους κάθε Χριστιανού Έλληνα υπάρχει βαρύτατη κληρονομιά. Και καθήκον όλων μας είναι να μη αποδειχθούμε ανάξιοι απόγονοι ένδοξων προγόνων, απλώς αχθοφόροι ενός μεγάλου ιστορικού ονόματος της τιμημένης μας Πατρίδας αλλά συνεχιστές του ένδοξου παρελθόντος της, έτοιμοι να εκπληρώσουμε αντί κάθε θυσίας την αποστολή μας ως Χριστιανών Ελλήνων, και να προσφέρουμε τις υπηρεσίες μας προς ανοικοδόμηση ενός νέου κόσμου, έχοντας ως βάση τις παραδόσεις της αθάνατης Χριστιανικής Ελλάδας.

ΕΛΛΑΣ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΟΣ

«Ἐγώ εἰμι ἡ ἄμπελος ἡ ἀληθινή, καὶ ὁ πατήρ μου ὁ γεωργός ἐστι. Πᾶν κλῆμα ἐν ἐμοὶ μὴ φέρον καρπόν, αἴρει αὐτό, καὶ πᾶν τὸ καρπὸν φέρον, καθαίρει αὐτό, ἵνα πλείονα καρπὸν φέρῃ… Μείνατε ἐν ἐμοί, κἀγὼ ἐν ὑμῖν. Καθὼς τὸ κλῆμα οὐ δύναται καρπὸν φέρειν ἀφ’ ἑαυτοῦ, ἐὰν μὴ μείνῃ ἐν τῇ ἀμπέλῳ, οὕτως οὐδὲ ὑμεῖς, ἐὰν μὴ ἐν ἐμοὶ μείνητε»
(Ιωάν. 15, 1 -2, 4)

ΕΝΔΟΞΟΣ ΧΩΡΑ

«Νικούσες; και τους κόσμους ελευθέρωνες!
Μιλούσες; και τους άγριους ημέρωνες!
Τραγουδούσες; μάγευες και τις Σειρήνες!
Φιλοσοφούσες; και το νου στους ουρανούς φτέρωνες!»
(Γ. Στρατήγης)

Η Πατρίδα μας, αγαπητοί αναγνώστες, δεν είναι χθεσινή. Αριθμεί ιστορία 3000 ετών. Από τη στιγμή που παρουσιάστηκε στη σκηνή της παγκόσμιας ιστορίας η Ελλάδα έπαιξε ρόλο πρωταγωνιστικό. Προς την Ελλάδα είχαν στραμμένα τα βλέμματα όλοι. Από την Ελλάδα έπαιρναν φως. Το όνομα «Έλληνας» ήταν το πλέον τιμημένο όνομα. Η ακτινοβολία της Ελλάδας, της οποίας η δύναμη δεν υπήρξε η ύλη, αλλά το πνεύμα, το αθάνατο Ελληνικό πνεύμα, έφθανε μέχρι των πηγών του Νείλου, των Ηρακλείων στηλών, του Ευφράτη, του Γάγγη. Παντού είναι σπαρμένα μύρια μνημεία, τα οποία φωνάζουν ότι από εδώ πέρασε όχι η βάναυση βία αλλά η Ελληνική ιδέα, η οποία θαυματούργησε. Ω Ελλάδα, ποιος θα ψάλει τη δόξα σου;
Αλλά ήλθε η ημερομηνία της 29ης Μαΐου 1453. Τα ασιατική στίφη κατέλυσαν τη Βυζαντινή αυτοκρατορία. Η βία φαινόταν ότι νίκησε το πνεύμα. Επακολούθησε η δουλεία 4 αιώνων, κατά τους οποίους οποιοδήποτε άλλο έθνος δε θα ζούσε. Θα εξαφανιζόταν, όπως εξαφανίστηκαν τόσα άλλα έθνη, όταν κατακτήθηκαν. Αλλά η Πατρίδα μας όχι. Από το βαρύ εκείνο χειμώνα έπεσαν τα άνθη, καταστράφηκαν τα κλαδιά, γυμνώθηκε το δένδρο αλλά κάτω από τη γη, την οποία πατούσε ο τύραννος, ζούσε η ρίζα. Πού είναι η Ελλάδα; ρωτούσαν με ειρωνεία οι εχθροί της λίγα χρόνια πριν την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Αλλά ιδού το θαύμα· η 25η Μαρτίου 1821! Άγγελος Κυρίου λέει στην Παρθένο· «Χαίρε!». Αλλά και άγγελος Κυρίου λέει προς την Ελλάδα, η οποία είχει πιει το πικρότερο ποτήρι της δουλείας· «Ελλάδα, χαίρε, ανάστα!». Και η Ελλάδα εκτινάχθηκε όρθια.
Αλλά, αγαπητοί, θα ήμασταν ανάξιοι απόγονοι ένδοξων προγόνων, εάν είχαμε να παρουσιάσουμε μόνο διπλώματα ευγενείας των προγόνων μας. Όχι! Δόξα τω Θεώ! Στις μέρες μας είδαμε το άστρο της Ελλάδας να μεσουρανεί όσο ποτέ άλλοτε κατά την τρισχιλιετή ιστορία της Πατρίδας μας. «Στῶμεν εὐλαβῶς». Ας δακρύσουμε από χαρά, από ρίγος. Κατά την 28η Οκτωβρίου 1940 επαναλήφθηκε το Ελληνικό θαύμα. Ένα μυριόστομο ΟΧΙ ακούστηκε από τα χείλη όλων των Ελλήνων. Και η ανθρωπότητα είδε και θαύμασε. Διότι εκεί στα Ηπειρωτικά βουνά δεν συντρίφθηκε απλώς ο φασισμός, αλλά εκεί η Ελλάδα έδωσε τη μάχη της ανθρωπότητας, της οποίας η σημασία δεν έχει κατανοηθεί ακόμη πλήρως.
Αδελφοί! «Στῶμεν εὐλαβῶς» μπροστά στο πολυάνδριο των μυριάδων νεκρών της φιλτάτης Πατρίδας, των παλαιών και των νέων, οι οποίοι ξεψύχησαν τραγουδώντας· «Χαίρε, ω χαίρε, ελευθεριά». Εορτάζοντας φέτος() εν μέσω ερειπίων την εθνική μας εορτή, ένα έχουμε καθήκον, να ομονοήσουμε. Ας ακουστούν οι στροφές του εθνικού μας ποιητή·
«Από στόμα, όπου φθονάει,
παλληκάρια, ας μην  ‘πωθεί,
πως το χέρι σας χτυπάει
του αδελφού την κεφαλή.

Μην ειπούν στο στοχασμό τους
τα ξένα έθνη αληθινά:
Εάν μισούνται ανάμεσό τους,
δεν τους πρέπει ελευθεριά
……………………………………………
Στο αίμα αυτό, που δεν πονείτε
για πατρίδα, για θρησκεία,
σας ορκίζω, αγκαλιασθείτε.
σαν αδέλφια γκαρδιακά.

Πόσο λείπει, στοχασθείτε,
πόσο ακόμη να παρθεί·
πάντα η νίκη, αν ενωθείτε,
πάντα εσάς θ’ ακολουθεί».

Αδελφοί Έλληνες, κάτοικοι της πολυπαθούς και μαρτυρικής αυτής χώρας. Ας δοξάσουμε το Θεό των πατέρων μας για τη σημερινή ημέρα. Αλλά ας ενισχύουμε, ας αυξάνουμε καθημερινά μέσα στα στήθη μας το αίσθημα της ευθύνης όλων μας απέναντι στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της φίλτατης Πατρίδας μας. Ας γραφεί στην καρδιά μας· «Μητρός τε καὶ πατρὸς καὶ τῶν ἄλλων προγόνων ἁπάντων τιμιώτερόν ἐστιν ἡ Πατρὶς καὶ σεμνότερον καὶ ἁγιώτερον καὶ ἐν μείζονι μοίρᾳ καὶ παρὰ θεοῖς καὶ παρ’ ἀνθρώποις τοῖς νοῦν ἔχουσι». Μη λησμονούμε ότι, όπως ορθά γράφτηκε, αυτή τη στιγμή έχουμε στα χέρια μας ένα ένταλμα πληρωμής και το ένταλμα αυτό λέγεται νίκη. Χίλιοι άνθρωποι ζητούν να το πάρουν από τα χέρια μας. Χίλια ξένα συμφέροντα προσπαθούν να το ακυρώσουν. Και δυστυχώς τους βοηθούμε εμείς οι Έλληνες. Πώς; Με τα μίση μας.
Σύνθημά μας· «Ας πεθάνουν τα μίση για να ζήσει η Ελλάδα». Αλλά τα μίση δεν θα πεθάνουν παρά μόνο όταν ολόκληρη η ζωή του έθνους θεμελιωθεί επάνω στο Χριστό. Και εκείνος, ο οποίος το δόξασε στο παρελθόν, θα το δοξάσει και στο μέλλον.

ΟΙ ΘΥΣΙΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Η Ιστορία μαρτυρεί ότι εμείς οι Έλληνες είμαστε από τα αρχαιότερα έθνη της Ευρώπης και θα έπρεπε ως εκ τούτου να έχουμε αυξηθεί δια μέσου των αιώνων και να είμαστε σήμερα ένα από τα πολυπληθέστερα έθνη της γης. Πώς λοιπόν συμβαίνει ώστε όλα τα έθνη, τα οποία μετά από χιλιετηρίδες ολόκληρες έκαναν την εμφάνισή τους στη σκηνή της παγκόσμιας ιστορίας ως ολιγάριθμες ορδές ασύντακτων και βαρβάρων, σήμερα να αριθμούν πληθυσμό 50, 80, 100, 130 εκατομμυρίων και να κατέχουν εκτεταμένες επιφάνειες της γης, ενώ το αρχαιότερο έθνος των Ελλήνων να αριθμεί πληθυσμό μόλις 8 εώς 9 εκατομμυρίων, όσοι υπολογίζεται ότι είναι οι εντός και οι εκτός της Ελλάδας κατοικούντες Έλληνες; Πού οφείλεται αυτό το ολιγάριθμο της Φυλής μας; Αυτή είναι η απορία, η οποία γεννάται όταν κανείς ρίξει το βλέμμα του στο παρελθόν και παρακολουθήσει την κίνηση των λαών.
Αλλά η Ιστορία, η οποία θέτει το πρόβλημα αυτό, δίνει και τη λύση. Αποδεικνύει με αδιάσειστα «ντοκουμέντα ότι, ενώ οι άλλοι λαοί από την πρώτη μέρα της ιστορικής τους εμφάνισης επιδόθηκαν σε ληστρικές επιδρομές και ως αγέλες λύκων διεσπάρησαν σε όλη την Ευρώπη και την Ασία για να «θύσουν καὶ ἀπολέσουν», η Ελλάδα έταξε άλλη αποστολή στον εαυτό της· όχι να αρπάξει, όχι να ληστεύσει και να εκμεταλλευτεί την ανθρωπότητα, αλλά να εκπολιτίσει, να την υπηρετήσει ποικιλοτρόπως, να γίνει ο διδάσκαλος και ο φρουρός του πολιτισμού. Για τα μεγάλα αυτά ιδανικά εργάστηκε το γένος των Ελλήνων και πρόσφερε τις εκατόμβες των μαρτύρων του. Ποιος θα μετρήσει τα ηρωικά του θύματα; Όταν το κύμα της Ασιατικής βαρβαρότητας κατά τον 5ο π.Χ. αιώνα κατέκλυζε την Ευρώπη, μόνο η Ελλάδα ήταν εκείνη η οποία αντιστάθηκε στους βάρβαρους της Ασίας, αγωνίστηκε ηρωικώς και στο Μαραθώνα, τις Θερμοπύλες, τη Σαλαμίνα και τις Πλαταιές έπεσαν πολυάριθμα τέκνα της για να σωθεί η ελευθερία.
Και όταν ύστερα από 5 αιώνες, εν μέσω της απερίγραπτης ηθικής κατάπτωσης των λαών, παρουσιάστηκε η Θρησκεία του Ναζωραίου, η Ελλάδα από όλα τα άλλα έθνη ήταν η πρώτη η οποία ασπάστηκε το Σταυρό, τέθηκε στην υπηρεσία του χριστιανικού πολιτισμού και πρόσφερε τις υπηρεσίες της, υπηρεσίες πνεύματος και αίματος. Αναρίθμητοι είναι οι Χριστιανοί Έλληνες, οι οποίοι έπεσαν κατά τους πρώτους αιώνες των φρικτών διωγμών της νέας Θρησκείας. Και όταν έληξαν οι διωγμοί, η Ελλάδα πάλι ήταν εκείνη η οποία με το Μ. Κωνσταντίνο ήλθε και έστησε τη σημαία του Εσταυρωμένου στο Βυζάντιο και ίδρυσε τη Βυζαντινή αυτοκρατορία. Και η Βυζαντινή αυτή αυτοκρατορία ως προμαχώνας του Χριστιανισμού επί χίλια έτη αγωνίστηκε με απαράμιλλο ηρωισμό εναντίον αναρίθμητων στιφών βαρβάρων, οι οποίοι απ’ όλα τα σημεία του ορίζοντα εξορμούσαν για να εξοντώσουν το μοναδικό αυτό φρούριο της Χριστιανοσύνης. Και ενώ η Ρώμη υπέκυψε στους βαρβάρους το 467 μ.Χ., το Βυζάντιο χάρη στους ηρωισμούς των τέκνων του παρέμεινε ελεύθερο και ανεξάρτητο μέχρι το 1453, όταν μετά από χιλιετή αιμορραγία μυρίων κατά των βαρβάρων πολέμων, υπέκυψε στους Τούρκους. Μυριάδες τότε Ελλήνων εσφάγησαν κατά τη μεγάλη εκείνη πτώση της Βασιλίδος των πόλεων. Άλλες ακολούθως μυριάδες Ελλήνων εσφάγησαν ως πρόβατα κατά τη μακρά δουλεία των 4 αιώνων.
Αλλά, ω Ελλάδα, μαρτυρική μας Πατρίδα, ποιος θα μετρήσει τα θαύματα της νεότερης ιστορίας σου, η οποία άνοιξε με την ημερομηνία της 25ης Μάρτίου του 1821, όταν ακούστηκε το σύνθημα «Ελευθερία ή Θάνατος»; Από τότε μέχρι τον Οκτώβριο του 1944 η Ελλάδα προσέφερε 5 εκατομμύρια νεκρούς και τον ιστορικό μας καθηγητή Άμαντο, δηλαδή· 1) Δύο περίπου εκατομμύρια Ελλήνων πέθαναν από τα δεινά του πολέμου του 1821 ή εσφάγησαν από τους Τούρκους στα διάφορα μέρη της Τουρκίας, διότι παντού έγιναν ομαδικές σφαγές Ελλήνων. 2) Δύο άλλα εκατομμύρια Ελλήνων κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο (1914 -18) και τη Μικρασιατική καταστροφή χάθηκαν εξ αφορμής των σφαγών και των διωγμών της Τουρκίας, και 3) Άλλο ένα εκατομμύριο Ελλήνων κατά τον τελευταίο παγκόσμιο πόλεμο (1940 -44) απολέσθηκε μαρτυρικώς. Μόνο μέσα σε έναν αιώνα 5 εκατομμύρια νεκροί! Και ρωτάμε και περιμένουμε απάντηση· Ποιο άλλο έθνος στην Ευρώπη έχυσε τόσο αίμα, θυσίασε τόσους ανθρώπους για τον αγώνα της ελευθερίας;
Ιδού, λοιπόν, ο λόγος για τον οποίο η Ελλάδα δεν έχει να παρουσιάσει σήμερα πληθυσμό πολλών εκατομμυρίων. Εάν ήταν δυνατό να αναστηθούν για ένα εικοσιτετράωρο όλοι εκείνοι οι Έλληνες, οι οποίοι από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των ημερών μας προσέφεραν τη ζωή τους ολοκαυτωμα για τα μεγάλα ιδανικά του ανθρώπου, τότε έκπληκτη η ανθρωπότητα θα έβλεπε να τετραπλασιάζεται και να πενταπλασιάζεται η φυλή των Ελλήνων και όλοι αυτοί οι νεκροί, οι οποίοι θα ζωντάνευαν, θα σάλπιζαν στα πέρατα του κόσμου, ιδιαιτέρως δε στη διάσκεψη της ειρήνης() των Ηνωμένων Εθνών· Αποδώστε δικαιοσύνη στη μαρτυρική Ελλάδα.
Εάν η αξία ενός έθνους δε μετριέται από τη γεωγραφική του έκταση ούτε από τα υλικά αγαθά, τα οποία κατέχει, ούτε από τους στρατούς, τους οποίους παρατάσσει, αλλά κυρίως από τις υπηρεσίες και τις θυσίες, τις οποίες προσέφερε στο σύνολο της ανθρωπότητας, τότε η Ελλάδα ανήκει στα έθνη τα μεγάλα, και η αξία της είναι άπειρη.
Ω Χριστιανοί Έλληνες! Η γη, επί της οποίας ζούμε, είναι αγία. Κάθε πτυχή του εδάφους, κάθε πέτρα της έχει να μας διηγηθεί και μια ηρωική πράξη των παιδιών της. Ας μη λησμονούμε την ιστορία του τόπου αυτού, και μέσα από τα λαγκάδια και τα βουνά και τα ακρογιάλια της Ελλάδας, ας ακούμε τη φωνή των μυριάδων ηρώων της, η οποία μας επιτάσσει· Έλληνες! Φανείτε άξια παιδιά της Ελλάδας, η οποία πάντοτε στάθηκε πρωτοπόρος στους ευγενέστερους αγώνες της ανθρωπότητας και προσέφερε τα περισσότερα θύματα στο βωμό των αιωνίων ιδανικών της ανθρωπότητας.

Η ΖΩΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Ένα καταπληκτικό θαύμα παρουσιάζεται μπροστά σ’ εκείνον, ο οποίος με κάποια προσοχή διαβάζει τις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας. Και το θαύμα αυτό είναι η Ελλάδα. Άλλα έθνη, ασυγκρίτως μεγαλύτερα και ισχυρότερα, τα οποία αγωνίζονταν να δεσπόσουν οικονομικώς, πολιτικώς και πνευματικώς σε ολόκληρη την οικουμένη, εξαφανίστηκαν και τώρα η αρχαιολογική αξίνα αναζητεί κάτω από το έδαφος να ανακαλύψει τα ίχνη της διάβασής τους. Πού είναι η Αίγυπτος με τις πυραμίδες της; Πού είναι η Βαβυλώνα με τους κρεμαστούς κήπους της; Πού είναι η Καρχηδόνα με τον εμπορικό της στόλο; Πού είναι η Φοινίκη με την τόση δύναμή της και την τόση δόξα της; Έσβησαν. Έσβησαν για πάντα! Και «μόνο» – όπως παρατηρεί η φιλοσοφούσα Ιστορία, – «μόνο η Ελλάδα μας, το θαύμα των αιώνων, όρθια και ακούραστη κρατεί τώρα τρεις χιλιάδες χρόνια τη δάδα του πολιτισμού και το φως της το ανέσπερο και άφθαστο καταυγάζει, φωτίζει, ζωογονεί την ανθρωπότητα ολόκληρη, πέρα για πέρα την οικουμένη».
Η Ελλάδα μένει. Σε πείσμα των εχθρών της, παλαιών και νέων. Ποιος δεν το βλέπει; Κατά την τρισχιλιετή ιστορία της υπέστη μύριους διωγμούς. Απερίγραπτα είναι τα μαρτύριά της. Χτυπήθηκε από όλες τις πλευρές. Προσβλήθηκε από όλα τα κύματα. Πολεμήθηκε από όλους τους δαίμονες. Πολλοί, οι οποίοι την έβλεπαν να πολεμεί μόνη εναντίον απειράριθμων εχθρών, έλεγαν· «Χάθηκε κάθε ελπίδα για την Ελλάδα. Τη φορά αυτή δε θα διαφύγει τον αφανισμό. Θα εξαφανιστεί. Θα πεθάνει. Θα εγγραφεί κι αυτή στον κατάλογο των νεκρών εθνών…». Και οι εχθροί της, οι οποίοι με χαιρεκακία έβλεπαν την απεγνωσμένη πάλη της Ελλάδας κατά των πανίσχυρων εχθρών της, πάλη της ιδέας κατά της ωμής βίας, του πνεύματος κατά της ύλης, ετοιμάζονταν ν’ αγοράσουν τα σάβανα της, να κατασκευάσουν το φέρετρό της, να τη θάψουν και επάνω στον τάφος της να χορέψουν, σαν άλλοι δαίμονες της κολάσεως, και κατόπιν να γράψουν μία μαύρη πινακίδα· «Η Ελλάδα πέθαν το…».
Αλλά η Ελλάδα στα μαρτυρικά στήθη των τέκνων της κλείνει τόση μυστηριώδη δύναμη, ώστε και κατορθώνει να ανασταίνεται και από τον τάφος της σκληρής δουλείας και ντυμένη με την κόκκινη χλαμύδα του μαρτυρίου της όρθια να σαλπίζει σε όλο τον κόσμο σάλπισμα, που κάνει και άλλα έθνη, τα οποία κοιμούνται το βαθύ ύπνο της δουλείας, να ξυπνούν, να συντρίβουν τις αλυσίδες τους, ν’ απελευθερώνονται.
Η Ελλάδα έκανε, κάνει και θα κάνει θαύματα, διότι τη φύτευσε όχι άνθρωπος αλλά ο Θεός. Τη φύτευσε στη δεσπόζουσα, τη σπουδαιότατη αυτή γωνιά της Ευρώπης, η οποία βρέχεται από τα κύματα της Μεσογείου. Την φύτευσε όποως ο αμπελουργός φυτεύει το κλήμα, για να φέρει καρπό πολύ. Και εφόσον το κλήμα αυτό, το οποίο φέρει το όνομα Ελλάδα, καρποφορεί, εφόσον δηλαδή οι Έλληνες είναι συνδεδεμένοι με την πηγή των αθάνατων ιδανικών, της αλήθειας, του αγαθού και του ωραίου, η Ελλάδα θα εξακολουθεί να διατελεί υπό την κραταιά προστασία του ουρανού, υπό την προστασία εκείνου, ο οποίος είναι η ενσάρκωση της αλήθειας, της αγαθότητας και της ωραιότητας, εκείνου, ο οποίος για όλα τα άτομα, τα έθνη και την ανθρωπότητα καθόρισε αυτόν τον παγκόσμιο νόμο προόδου, αναπτύξεως και πραγματικού πολιτισμού· «Ἐγώ εἰμι ἡ ἄμπελος ἀληθινή, καὶ ὁ πατήρ μου ὁ γεωργός ἐστι. Πᾶν κλῆμα ἐν ἐμοὶ μὴ φέρον καρπόν, αἴρει αὐτό, καὶ πᾶν τὸ καρπὸν φέρον, καθαίρει αυτό, ἵνα πλείονα καρπὸν φέρῃ… Μείνατε ἐν ἐμοί, κἀγὼ ἐν ὑμῖν. Καθὼς τὸ κλῆμα οὐ δύναται καρπὸν φέρειν ἀφ’ ἑαυτοῦ, ἐὰν μὴ μείνῃ ἐν τῇ ἀμπέλῳ, οὕτως οὐδὲ ὑμεῖς, ἐὰν μὴ ἐν ἐμοὶ μείνητε» (ιωάνν. 15, 1 – 2, 4).
Αυτή η φωνή του Χριστού πρέπει να γίνει αντικείμενο βαθύτατης σκέψης και μελέτης εκ μέρους όλων των Ελλήνων κατά τις ημέρες των εθνικών εορτών και πανηγύρεων. Ο Χριστός, του οποίου η αγία καρδιά σκίρτησε από χαρά όταν για πρώτη φορά αντίκρυσε Έλληνες και είπε τα αθάντα λόγια «Ἐλήλυθεν ἡ ὥρα ἵνα δοξασθῇ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου» (Ιωάνν. 12, 23), ο ίδιος ο Χριστός και σήμερα, γεμάτος στοργή προς τη μαρτυρική μας Πατρίδα, στρέφεται προς την Ελλάδα και λέει· «Ελλάδα! Εγώ σε φύτεψα στον αμπελώνα μου. Σε φύτεψα για έναν ύψιστο σκοπό, για να γίνει κλήμα καρποφόρο. Και έγινες. Επί αιώνες τώρα δίνει καρπούς σε όλα τα έθνη, καρπούς πνευματικούς και αγίους. Μείνε κοντά μου. Το αληθινό, το καλό και το ωραίο, σαν τρεις ήλιοι, ας φωτίζουν την πορεία σου. Το Ευαγγέλιο. Το Ευαγγέλιο μου ας είναι ο χρυσός κανόνας του βίου σου. Οι ρίζες σοιυ ας είναι απλωμένες μέσα στην Ορθόδοξη Εκκλησία και από τα άγια χώματά της ας αντλείς το χυμό σου. Μείνε κοντά μου. Τα έθνη, τα οποία έφυγαν μακριά μου έγιναν δένδρα άκαρπα, τα οποία έκαψε η οργή μου. Ελλάδα! Μείνε για πάντα κλήμα ευλογημένο της αμπέλου του Χριστιανισμού. Η δόξα σου θα είναι αιώνια. Μείνε «ἐν ἐμοί, κἀγὼ ἐν σοί».
Έλληνες! Για να μείνει αιώνια η Ελλάδα, πρέπει να μείνει κοντά στο Χριστό. Και τότε η ζωτικότητά της θα είναι ανεξάντλητη. Τότε καμιά δύναμη δε θα μπορέσει να την καταστρέψει. Οι εχθροί της, οσοδήποτε ισχυροί κι αν είναι, δε θα κατορθώσουν να την εξαφανίσουν. Θα μοιάζουν με αδηφάγους τράγους, οι οποίοι ενδέχεται να πηδήσουν το φράκτη, να πλησιάσουν το κλήμα, να φάνε τα φύλλα όλα, να το αφήσουν γυμνό, αλλά το κλήμα θα ζήσει. Ουαί, μάλιστα, στους εχθρούς, οι οποίοι τόλμησαν να πλησιάσουν το κλήμα του Θεού. Αυτοί θα τιμωρηθούν με τη ρομφαία της οργής του δικαιοκρίτη Θεού, το δε κλήμα θα δώσει νέα φύλλα, θα εκβάλει νέους βλαστούς, θα καρποφορήσει και πάλι θα επαναλάβει με Χριστιανικό πια πνεύμα την αρχαία προσφώνηση των προγόνων μας· «Τράγε, ακόμη και αν με φας, όμως θα καρποφορήσω κι άλλο για να επισπεύσω τη θυσία σου».
Η Ελλάδα, συνδεδεμένη άρρηκτα με το Χριστιανικό πολιτισμό, θα ζει αιώνια και θα βλέπει την εξαφάνιση όλων εκείνων, οι οποίοι ως άγρια θηρία ζήτησαν και ζητούν την εξάλειψη από το χάρτη της ιστορικής μας Πατρίδας. Γιατί η Ελλάδα είναι το δένδρο, το οποίο φύτευσε η δεξιά του Υψίστου, και καμία θύελλα δε θα μπορέσει να το ξερριζώσει. Θα ανθίζει αιώνια.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

“ΕΘΝΙΚΑΙ ΕΠΕΤΕΙΟΙ”, ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΦΛΩΡΙΝΗΣ π. ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ ΚΑΝΤΙΩΤΟΥ (σελ. 233-253)

“ΕΘΝΙΚΑΙ ΕΠΕΤΕΙΟΙ”

BIBΛIO  ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΦΛΩΡΙΝΗΣ π. ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ ΚΑΝΤΙΩΤΟΥ, ΕΞΕΔΟΘΗ ΤΟ 1970, (σελ. 254-305)

ΤΟ ΙΕΡΟ ΤΑΜΑ

• «Κύριε, ἐν τῷ πλήθει τοῦ ἐλέους σου εἰσελεύσομαι εἰς τὸν οἶκόν σου, προσκυνήσω πρὸς ναὸν ἅγιόν σου ἐν φόβῳ σου. Κύριε, ὁδήγησόν με ἐν τῇ δικαιοσύνῃ σου ἕνεκα τῶν ἐχθρῶν μου, κατεύθυνον ἐνώπιόν σου τὴν ὁδόν μου» (Ψαλμ. 5, 8 – 9).

Η θρησκευτικότητα του ανθρώπου

Ο άνθρωπος, αγαπητοί μου αναγνώστες, ο άνθρωπος δεν είναι κτήνος. Δεν είναι μια βελτιωμένη έκδοση του γορίλλα, όπως τον θέλουν οι υλιστές και οι άθεοι. Όχι. Ἀβυσσος χωρίζει τον άνθρωπο από το κτήνος. Σε κάθε άνθρωπο, όπως λέει και ο αρχαίος φιλόσοφος, ο Αριστοτέλης, ενοικεί «ἀρχὴ ἄυλος, ἄφθαρτος, ἀλλοτρία τῆς φύσεως τοῦ σώματος, νοῦς ποιητικὸς (δημιουργικός), τὰ πάντα νοῶν καὶ ἑαυτὸν νοῶν». Μέσα στον άνθρωπο κατοικεί ουσία άυλη και αθάνατη, κατοικεί ψυχή, η οποία ως άλλος άγγελος αίρεται στα ύψη και φτερουγίζει σε κόσμους άυλους και πνευματικούς. Η ψυχή δείχνει την υπεροχή του ανθρώπου, την πνευματικότητά του. Πολλά μάλιστα είναι τα γνωρίσματα, τα οποία αποδεικνύουν την πνευματικότητα του ανθρώπου. Αλλά το κυριότερο απ’ αυτά είναι, αυτό που δεσπόζει στην ανθρώπινη ύπαρξη και την διακρίνει έντονα από όλα τα όντα της ζωολογικής κλίμακας, είναι η θρησκευτικότητα. Ο άνθρωπος είναι, προ πάντων, ον θρησκευτικό, ή, όπως είπε κάποιος από τους νεότερους φιλοσόφους, ον μεταφυσικό.
Το θρησκευτικό συναίσθημα, το ευγενέστερο και υψηλότερο όλων των συναισθημάτων της ανθρώπινης καρδιάς, όπως βεβαιώνει η ψυχολογική ανάλυση, είναι έμφυτο. Λέγοντας μάλιστα έμφυτο εννοούμε ότι σ’ αυτή τη φύση της ψυχής υπάρχει τάση και ροπή προς τα πάνω, προς μυστική επικοινωνία και εξάρτηση από το υπέρτατο Ον, από το Θεό. Υπάρχει ο λόγος, ο θείος λόγος, ο σπερματικός λόγος, όπως λένε οι Πατέρες. Και όπως μέσα σ’ ένα φυσικό σπόρο υπαρχει ζώπυρο, υπάρχει δύναμη, η οποία, σε κατάλληλες συνθήκες, κάνει το σπόρο να αναπτυχθεί, να εξελιχθεί και να ανυψωθεί σε φυτό και μεγάλο δένδρο, κατά παρόμοιο τρόπο και στην ψυχική σύσταση του ανθρώπου, σαν σε σπόρο, υπάρχει θείο ζώπυρο, υπάρχει μυστηριώδης δύναμη, η οποία, σε κατάλληλες συνθήκες, είναι δυνατό να εξελιχθεί σε δένδρο ευσκιόφυλλο και αγλαόκαρπο πνευματικής ζωής. Γι’ αυτό το λόγο, ο άνθρωπος από φιλόσοφο της αρχαιότητας ονομάστηκε δένδρο ουράνιο, δένδρο, δηλαδή, το οποίο, σε αντίθεση με τα φυσικά δένδρα, ρίχνει τις ρίζες του προς τα πάνω, στην περιοχή του Ουρανού, και από εκεί αντλεί τους ζωτικούς χυμούς. Η τυχόν αποκοπή των ριζών από τον Ουρανό έχει ως βέβαιη συνέπεια την ηθική και πνευματική παρακμή και αποξήρανση του ανθρώπου.
Ο άνθρωπος πεινά και διψά τον Αιώνιο Θεό. Της πνευματικής αυτής δίψας άριστη έκφραση αποτελεί ο φλογερός στίχος του προφητάνακτος Δαβίδ· «Ὁ Θεός, ὁ Θεός μου, πρὸς σὲ ὀρθρίζω· ἐδίψησέ σε ἡ ψυχή μου, ποσαπλῶς σοι ἡ σάρξ μου ἐν γῇ ἐρήμῳ καὶ ἀβάτῳ καὶ ἀνύδρῳ» (Ψαλμ. 62, 2). Τη δίψα και την πείνα αυτη ζητεί να σβήσει και να κορέσει ο άνθρωπος καταφεύγοντας στα ποικίλα σχήματα, τα οποία προσλαμβάνει η θρησκευτική ζωή. Αλλά όλα είναι ασθενή και θολά ρυάκια, πηγές συντετριμμένες, κατά τον προφήτη Ιερεμία. Μία μόνο πηγή είναι καθαρή και διαυγής, ποταμός του οποίου τα ορμήματα ευφραίνουν την πόλη του Θεού (Ψαλμ. 45, 5), είναι η διδαχή του Ιησού από τη Ναζαρέτ. Ο Ιησούς είναι για την ανθρώπινη ψυχή ο άρτος της ζωής και το ύδωρ το ζων. «Ὁ ἐρχόμενος πρός με», διακήρυξε ο Ιησούς, «οὐ μὴ πεινάσῃ, καὶ ὁ πιστεύων εἰς ἐμὲ οὺ διψήσῃ πώποτε» (Ιωάν. 6, 35).
Έμφυτη είναι λοιπόν η προς το Θείον φορά. Και γι’ αυτό βλέπουμε ότι με την εμφάνιση στου ανθρώπου πάνω στη γη αρχίζουν και οι εκδηλώσεις της θρησκευτικότητάς του, η οποία στην αρχή της ιστορίας της ανθρωπότητας ρέει ως λατρεία του ενός και μόνου Θεού, αλλά κατόπιν παρεκτρέπεται και εκφυλίζεται σε πολυθεΐα, σε λατρεία ειδώλων και ξοάνων. Αλλά και κάτω από τη λατρεία αυτή ποιος δεν διακρίνει το έμφυτο της θρησκευτικότητας;
Παντού υπάρχουν βωμοί και ναοί. Έτσι στην ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης, η οποία είναι και η αρχαιότερη ιστορία του κόσμου βλέπουμε ότι ο Άβελ προσφέρει θυσία στο Θεό· ο Νώε, μόλις εξήλθε από την κιβωτό, ανεγείρει θυσιαστήριο· ο Αβραάμ ανεγείρει μνημεία της θρησκευτικότητάς του και υποχωρεί στην εντολή του Θεού να προσφέρει τον υιό του θυσία· ο Ιακώβ στον τόπο που είδε τη μυστηριώδη κλίμακα και έντρομος ανεφώνησε «ὡς φοβερὸς ὁ τόπος οῠτος! Οὐκ ἔστιν οὗτος ἀλλ’ ἢ οἶκος Θεοῦ καὶ αὕτη ἡ πύλη τοῦ Οὐρανοῦ» εκεί υποσχέθηκε να ανεγείρει θυσιαστήριο και ονόμασε τον τόπο Βαιθήλ, δηλαδή Οίκο Θεού· ο Μωυσής κατασκευάζει τη Σκηνή του Μαρτυρίου, φορητό ναό, κατά τον τύπο τον οποίο του έδειξε το Θεός στο όρος· ο Δαβίδ αγάλλεται και σκιρτά με την εγκατάσταση της κιβωτού στην πρωτεύουσα του Κράτους, την Ιερουσαλήμ· ο γιος του ο Σολομών, ευτυχέστερος από τον πατέρα του, αξιώνεται τη θεία ευλογία να ανεγείρει τον ομώνυμο περικαλλέστατο ναό, το καύχημα του Ισραήλ· αυτον, όταν αργότερα καταστράφηκε, ανεγείρει ο Ζοροβάβελ· και αυτόν όταν καταστράφηκε πάλι αργότερα ανεγείρει εκ νέου μεγαλοπρεπέστερο ο Ηρώδης. Στο προαύλιο αυτού του ναού ακούστηκαν κατ’ επανάληψη τα θεία λόγια του Ναζωραίου, ο οποίος και έξεδίωξε, καιόμενος από ζήλο για τον οίκο του Πατρός Του, με φραγγέλιο τους ιεροκάπηλους και με πολλή θλίψη προφήτευσε την φοβερή καταστροφή του ναού, η οποία και επήλθε κατά την άλωση της Ιερουσαλήμ από τις Ρωμαϊκές λεγεώνες του Τίτου (70 μ.Χ.).
Και δε βλέπει κανείς μόνο στη γη της Παλαιστίνης ορατά σημεία της θρησκευτικότητας του ανθρώπου. Όλοι οι λαοί ανέκαθεν παρουσίαζαν εκδηλώσεις θρησκευτικότητας. Και είναι μεν αληθές ότι ορισμένοι από τους περιηγητές, οι οποίοι εισχώρησαν σε χώρες αγρίων, διισχυρίστηκαν ότι δε διέκριναν κανένα σημείο θρησκευτικότητας στη ζωή των ανθρώπων αυτών και από αυτό θέλησαν να συμπεράνουν ότι η θρησκευτικότητα δεν είναι έμφυτη αλλά επίκτητη, προϊόν της εξέλιξης του πολιτισμού και επινόηση του ιερατείου με σκοπό την εκμετάλλευση του λαού. Αλλά βαθύτερες έρευνες, που έγιναν από επιστήμονες μεγάλης περιωπής, οι οποίο επί μακρών παρέμειναν ανάμεσα σε άγριους λαούς και έμαθαν τη γλώσσα τους και μελέτησαν προσεκτικά τη ζωή τους, απέδειξαν ότι και οι άγριοι πιστεύουν και λατρεύουν το Θείο, έστω και υποτυπωδώς, η ευλάβειά τους μάλιστα στο Θείο είναι τέτοια, ώστε θεωρούν αμαρτία να αποκαλύπτουν στον πρώτο τυχόντα τι πιστεύουν. Πρέπει κανείς ν’ αποκτήσει την εμπιστοσύνη των αγρίων για να μάθει τη θρησκεία τους. Σε ξένους και επίβουλους δεν αποκαλύπτει την καρδιά του ο άγριος. Σε σχέση με αυτό που λέγεται από τους άθεους, ότι δηλαδή η θρησκεία είναι επινόηση του ιερατείου, αυτό μόνο μπορούμε να πούμε εδώ, ότι αυτοί που τα ισχυρίζονται αυτά είναι σαν να λένε πως οι αρτοποιοί εφηύραν το ψωμί, για να εκμεταλλεύονται το λαό. Προηγείται η πείνα και έπεται ο αρτοποιός, κύριοι! Προηγείται η θρησκευτικότητα και έπεται το ιερατείο, κύριοι άθεοι! Οι συνεχείς μάλιστα και επίμονες προσπάθειές σας να γκρεμίσετε το θρόνο του Θεού από τις καρδιές των ανθρώπων, οι  οποίες καταλήγουν σε οικτρές αποτυχίες και απογοητεύσεις, όπως οι ελευταίες αθεϊστικές προσπάθειες στη Ρωσία (βλ. «Εστία» της 18 -3- 63), αναρριπίζουν ζωηρότερα το θρησκευτικό συναίσθημα και στερεώνουν περισσότερο το θρόνο του Θεού στις καρδιές των ανθρώπων, και μέσα από παραδείγματα από τη σύγχρονη ζωή αποδεικνύεται και στον 20ο αιώνα πόσο αληθινή ήταν η παρατήρση του αρχαίου ιστορικού πλουτάρχου που λέει· «Θα συναντήσεις περνώντας και πόλεις ατείχιστες, αγράμματες, αβασίλευτες, που δε χρειάζονται νομίσματα, που δε γνωρίζουν θέατρα και αθλήματα· ανίερη όμως πόλη και άθεη, που να μη χρειάζεται προσευχές, ούτε όρκους ούτες μαντείες, δεν υπάρχει, ούτε θα έχει γίνει θεατής».

Η θρησκευτικότητα των αρχαίων Ελλήνων

Εκτός από μια μιρκή γωνία του κόσμου, η οποία κατά θαυμαστό τρόπο διέσωζε την ιδέα του αληθινού Θεού, ο υπόλοιπος κόσμος πλανιόταν. Ειδωλολατρία κυριαρχούσε. Το σκοτάδι βαθύ. Αλλά μέσα στο σκοτάδι ο άνθρωπος δεν έπαψε να αναζητεί τον αληθινό Θεό και ως τυφλός ψηλαφούσε, κατά την ωραία φράση του αποστόλου Παύλου, για να βρει Αυτόν· «ζητεῖν τὸν Κύριον, εἰ ἄρα γε ψηλαφήσειαν αὐτὸν καὶ εὔροιεν, καί γε οὐ μακρὰν ἀπὸ ἑνὸς ἑκάστου ἡμῶν ὑπάρχοντα» (Πράξ. 17, 27). Το ελληνικό πνεύμα με τους φιλοσόφους αναζητούσε τον Θεό, ο δε πολύς λαός, μη μπορώντας να παρακολουθήσει τις διαλεκτικές συζητήσεις περί των υψίστων προβλημάτων, αρκείτο στο να πιστεύει και λατρεύει το θείο κατά δικό του τρόπο, θεοποιώντας τις δυνάμεις και τα φαινόμενα της φύσεως, και στη χιονοσκέπαστη κορυφή του Ολύμπου, σαν σε θεϊκό κατοικητήριο, τοποθετώντας το Δωδεκάθεο, πλήθος δε ακόμη θεών και θεαινών με φαντασίες είτε στον ουρανό είτε στη γη είτε κάτω από τη γη.
Αυτά πιστεύοντας ο αρχαίος Έλληνας είχε πλάνες όσον αφορά την ιδέα του αληθινού Θεού. Όμως, παρά την πλάνη αυτή της πολυθεΐας, εναντίον της οποίος επαναστατούσαν τα υπέροχα πνεύματα της αρχαιότητας, ποιος δε θαυμάζει τα αισθήματα της ευλάβειας, τα οποία εκδήλωναν οι αρχαίοι πρόγονοί μας; Αυτά τα αισθήματα ευλάβειας των ειδωλολατρών έκαναν τον προφήτη Ιερεμία να ελέγχει την αποστασία του Ισραηλιτικού λαού από τον αληθινό Θεό και να λέει· «Διέλθετε εἰς νήσους Χεττιεὶμ καὶ ἴδετε, καὶ εἰς Κηδὰρ ἀποστείλατε καὶ νοήσατε σφόδρα, καὶ ἴδετε εἰ γέγονε τοιαῦτα. Εἰ ἀλλάξωνται ἔθνη θεοὺς αὐτῶν· καὶ οὗτοι οὐκ εἰσὶ θεοί. Ὁ δὲ λαός μου ἠλλάξατο τὴν δόξαν αὐτοῦ, ἐξ ἧς οὐκ ὠφεληθήσονται» (Ἱερεμ. 2, 10 – 11).
Ευλαβής προς το θείο υπήρξε ο αρχαίος Ελληνικός λαός. Σε κάθε σπίτι υπήρχε βωμός και υπήρχαν οι εφέστιοι θεοί, μπροστά στους οποίους συγκεντρωμένη η οικογένεια προσευχόταν. Δεν αρκούνταν όμως οι πρόγονοί μας στην κατ’ οίκον λατρεία αλλά και δημόσια λάτρευαν το θείο με θρησκευτικές τελετές και πανηγύρεις. Κάθε φορά που μια πόλη περιέπιπτε σε σοβαρό αμάρτημα και ενέσκηπτε κάποια συμφορά, όλος ο λαός με έκτακτες θυσίες προσπαθούσε να εκπλύνει το άγος, όπως αποκαλούσαν τα μεγάλα και ειδεχθή εγκλήματα, και να εξευμενίσει τους θεούς. Δεν εκστράτευαν οι Έλληνες εάν δεν είχαν καλούς οιωνούς, σημεία, δηλαδή, που μαρτυρούσαν ότι θα ήταν αίσια η έκβαση του πολέμου. Στην Αυλίδα ο βασιλιάς Αγαμέμνονας θυσιάζει τη θυγατέρα του για να πνεύσει ούριος άνεμος και να κολπώσει τα ιστία των ελληνικών πλοίων. Όλη η κατά της Τροίας εκστρατεία διεξάγεται, κατά την πίστη τους, υπό την εποπτεία των θεών. Η Ιλιάδα, που περιγράφει επεισόδια του Τρωικού πολέμου, διαπνέεται από βαθύ θρησκευτικό συναίσθημα. Σε κάθε φάση του πολέμου ακούγεται ο Όμηρος να λέει· «Διὸς ἐτελεῖτο βουλή». Και μόνο ο Όμηρος; Και οι μεγάλοι τραγικοί ποιητές, οι οποίοι δημιούργησαν τις έξοχες τραγωδίες, ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής και ο Ευριπίδης, στις στροφές των ποιημάτων τους εκφράζουν την πίστη του αρχαίου κόσμου, ότι πίσω από τις ανθρώπινες πράξεις κρύβονται θεϊκές δυνάμεις, οι οποίες βραβεύουν την αρετή και τιμωρούν την κακία. Και αυτοί οι μεγάλοι ιστορικοί της αρχαιότητας, ο Ηρόδοτος, ο Θουκυδίδης και προπάντων ο Ξενοφών, διαβλέπουν στην ιστορία τη βούληση του θείου και εξαίρουν τη θρησκευτικότητα των Ελλήνων που υπεράσπιζαν κάθε φορά τα ιερά και τα όσια της πατρίδας τους.
Η θρησκευτικότητα ακόμη των αρχαίων Ελλήνων φαίνεται στα καταστατικά των πολιτειών τους. Σ’ αυτά υπήρχαν σαφείς διατάξεις, σύμφωνα με τις οποίες κανείς δε μπορούσε να αναλάβει δημόσιο λειτούργημα εάν δεν μετείχε ενεργώς στη δημόσια θρησκευτική ζωή. Με άλλη μάλιστα διάταξη ακόμη και σε εξορία ή και σε θάνατο καταδικαζόταν καθένας που εξέφερε αθεϊστικές αντιλήψεις. Άθεος και βλάσφημος δεν είχε θέση ανάμεσα στους αρχαίους Έλληνες. Κάθε φορά που εξαιτίας της πενίας αναγκάζονταν να εκπατρισθούν και να ιδρύσουν σε ξένες χώρες αποικίες, φρόντιζαν να παραλάβουν μαζί τους σε τελετη το ιερό πυρ από τον ναό της Εστίας και να το μεταφέρουν στη νέα πατρίδα, όπου η πρώτη τους φροντίδα ήταν να ανεγείρουν ναό και βωμό.
Αλλά, αν υπάρχει ένα μνημείο, το οποίο επί χιλιετηρίδες τώρα διαλαλεί τη θρησκευτικότητα των αρχαίων προγόνων μας, αυτό είναι η Ακρόπολη. Το λόφο αυτό εξέλεξαν για να κτίσουν πάνω σε αυτόν ναό. Και ναός υπήρχε στην Ακρόπολη όταν οι βάρβαροι από την Ανατολή επέδραμαν εναντίον της Ελλάδας.  Αυτοί υπό την ηγεσία του Ξέρξη προχώρησαν μετά τη μάχη των Θερμοπυλών, κατέλαβαν την Αθήνα, εκπόρθησαν την Ακρόπολη, κατέσφαξαν τους υπερασπιστές και δια πυρός και σιδήρου κατέστρεψαν κάθε σέβασμα, το οποίο υπήρχε στην Ακρόπολη. Όταν μετά τη συντριβή και αποχώρηση του κατακτητή οι Αθηναίοι επέστρεφαν με γυναίκες και παιδιά στην κατεστραμμένη πόλη τους, θρήνησαν για την καταστροφή των ιερών, και ευγνωμονώντας του θεούς για τη νίκη της Σαλαμίνας, αποφάσισαν να ανεγείρουν πάνω στα ερείπια της Ακρόπολης νέο ναό, ο οποίος να ξεπερνά σε κάλλος και τέχνη κάθε προηγούμενο ναό. Η δόξα αυτή επιφυλάχθηκε στο μεγάλο πολιτικό της δημοκρατίας των Αθηνών, τον Περικλή. Ο μεγαλοφυής αυτός πολιτικός της αρχαιότητας, ο οποίος ήταν και θρησκευτική φύση, είχε σωστά αντιληφθεί ότι πάνω από κάθε άλλο δημόσιο έργο χρειαζόταν ναός, ο οποίος με την εξωτερική του λαμπρότητα να εξυψώνει την ιδέα της θεότητας στις συνειδήσεις των πολλών, οι οποίοι μέσω της φιλοσοφικής οδού δε μπορούσαν να εξαρθούν στον ιδεατό κόσμο. Για την κατασκευή του ναού επιστρατεύτηκαν όλες οι καλές τέχνες. Επιφανείς αρχιτέκτονες και γλύπτες και χρυσοχόοι και πλήθος εργατικών χεριών συνεργάστηκαν για να κτιστεί ο Παρθενώνας και τα άλλα μνημεία της Ακρόπολης και να συντελεστεί το θαύμα της Ελληνικής τέχνης. Δικοί μας και ξένοι θαυμάζουν τον Παρθενώνα ως έργο τέχνης. Αλλά εμείς νομίζουμε ότι τον Παρθενώνα πρέπει να τον δούμε κυρίως ως μεγαλειώδες θρησκευτικό μνημείο, το οποίο διαλαλεί και θα διαλαλεί ότι η Ελληνική ψυχή ήταν κατ’ εξοχήν θρησκευτική ψυχή, και ό,τι ωραιότερο είχε, το πρόσφερε στη θρησκεία της.
Με τέτοιο βλέμμα είδε την πόλη των Αθηνών ο μεγαλύτερος απ’ όλους τους επισκέπτες της, ο μέγας Απόστολος των εθνών, ο Παύλος. Αυτός ο οποίος είχε μέχρι τότε περιέλθει μεγάλο μέρος της Ασίας και είδε σπουδαίες πόλεις του αρχαίου κόσμου, έμεινε κατάπληκτος μπροστά στους βωμούς, τα αγάλματα, τα αναρίθμητα μνημεία, τα οποία είχε ανεγείρει η θρησκεύουσα ψυχή των Ελλήνων, και τη θρησκευτικότητά τους επαινώντας τους χαρακτήρισε ως τους περισσότερο θρήσκους και ευλαβείς ανθρώπους του αρχαίου ειδωλολατρικού κόσμου (Πράξ. 17, 22).
Αλλά τώρα η θρησκευτικότητα των αρχαίων προγόνων μας δια του κηρύγματος του αποστόλου Παύλου απαλλάσσεται της τρομερής πλάνης, εξέρχεται από σκοτεινά άντρα της αρχαίας ειδωλολατρίας, καθαίρεται και λαμπρύνεται στο φως της αληθινής θεογνωσίας και νέαν περίοδος θρησκευτικής ζωής αρχίζει για τους Έλληνες.

Η θρησκευτικότητα των πρώτων χριστιανών

Η νέα Θρησκεία εξύψωσε σε άφθαστα ύψη τη θρησκευτικότητα του ανθρώπου. Διότι δίδαξε ότι τα είδωλα των εθνών δαιμόνια· ότι ένας ο αληθινός Θεός, ο εν Τριάδι Θεός· ότι ο Πατήρ δι’ Υιού εν Πνεύματι Αγίω δημιουργεί τα πάντα· ότι ο Θεός «οὐρανοῦ καὶ γῆς Κύριος ὑπάρχων οὐκ ἐν χειροποιήτοις ναοῖς κατοικεῖ, οὐδἒ ὑπὸ χειρῶν ἀνθρώπων θεραπεύεται προσδεόμενός τινος» (Πράξ. 17, 24 – 25)· ότι «πνεῦμα ὁ Θεός, καὶ τοὺς προσκυνοῦντας αὐτὸν ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ δεῖ προσκυνεῖν» (Ιωάν. 4, 24)· ότι η καθαρή καρδιά είναι ο λαμπρότερος ναός, μέσα στον οποίοι το Πνεύμα το Άγιο κατοικεί· ότι ο Θεός ζητεί «θυσίαν ζῶσαν, ἁγίαν, εὐάρστον τῷ Θεῷ, τὴν λογικὴν λατρείαν» (Ρωμ. 12, 1).
Αλλά ενώ αυτά διδάσκει η Θρησκεία του Χριστού, ας μη νομίσει κανείς ότι αυτή καταργεί τα εξωτερικά, τα ορατά, τα αισθητά σημεία της λατρείας. Όχι! Γιατί, εφόσον ο άνθρωπος αποτελείται και από ύλη και ζει μέσα στον αισθητό κόσμο, αισθάνεται εκ φύσεως την ανάγκη να εξωτερικεύσει την ενδόμυχη πίστη του και με λέξεις και με ύμνους και με κινήσεις και με εικόνες και με χρήση ιερών σκευών και αμφίων και με τύπους και με ναούς και με τελετές και εορτές και πανηγύρεις. Ο ίδιος ο Κύριος έδωσε το παράδειγμα. Επειδή συμμετείχε στις λατρευτικές εκδηλώσεις του Ισραηλιτικού λαού· ίδρυσε νέες τελετές· όρισε νέο ιερατείο· και στο υπερώο τέλεσε το υπερφυέστατο μυστήριο. Πόσες φορές κατά την επίγεια ζωή του δεν επισκέφτηκε το ναό του Ισραήλ! Αλλά και οι Απόστολοι και οι πρώτοι χριστιανοί, ακολουθώντας το παράδειγμα του Κυρίου, τελούσαν τα της λατρείας τους κατ’ αρχάς σε κάποια στοά του Ιουδαϊκού ναού, κατόπιν όμως λόγω του διωγμού εκ μέρους των Ιουδαίων, ευτρέπιζαν ιδιαίτερο τόπο μέσα σε χριστιανικά σπίτια και εκεί συνάζονταν και λάτρευαν το Θεό. Αυτές ήταν οι κατ’ οίκον Εκκλησίες. Στον καιρό μάλιστα των φοβερών διωγμών, τους οποίους ήγειραν οι αυτοκράτορες της Ρώμης, οι χριστιανοί για τις λατρευτικές τους ανάγκες αναγκάστηκαν να καταφύγουν στα σπήλαια, στις οπές της γης και τις κατακόμβες. Αλλά συχνά και τα κελία των φυλακών, στα οποία ήταν εγκλεισμένοι οι μελλοθάνατοι για την πίστη του Χριστού, μεταβάλλονταν σε εκκλησίες. Τα στήθη των μαρτύρων γίνονταν Αγία Τράπεζα, όπου ετελείτο το μυστήριο της θείας Ευχαριστίες, για να κοινωνήσουν αυτοί που θα γίνονταν μάρτυρες μετά από λίγο… Είδε ποτέ ο ουρανός συγκινητικότερη τέλεση θείας Λειτουργίας;

Η θρησκευτικότητα των Βυζαντινών

Υπήρξε εποχή κατά την οποία κανένας χριστιανικός ναός δεν υπήρχε πάνω στη γη. Ήταν εποχή των διωγμών, για τους οποίους μιλήσαμε παραπάνω. Αλλά η εποχή εκείνη, που διήρκεσε τρεις αιώνες, έληξε με θρίαμβο, τον οποίο πέτυχε ο Μέγας Κωνσταντίνος κατά των ειδωλολατρικών στρατών. Αυτός, όπως είναι γνωστό, κατέστησε νέα πρωτεύουσα του Κράτους το Βυζάντιο, το οποίο από το όνομά του μεταβαπτίστηκε σε Κωνσταντινούπολη. Στη νέα πρωτεύουσα ο ευσεβής αυτοκράτορας ανήγειρε περίλαμπρα χριστιανικά μνημεία που διαλαλούν το θρίαμβο της χριστιανικής πίστης. Στήθηκε πανύψηλος Σταυρός, ο οποίος φωταγωγούμενος τη νύχτα φαινόταν σα φάρος. Ζωηρή υπόμνηση του «ἐν τούτῳ νίκα». Ανεγέρθηκε ναός αφιερωμένος στη Σοφία του Θεού, όπως ονομάζεται, μεταξύ των άλλων ονομάτων, το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδας, ο Χριστός. Ο ναός με το όνομα αυτό διαλαλούσε το θρίαμβο της Εκκλησίας τον οποίο αυτή κατάφερε κατά της φοβερής αίρεσης του Αρειανισμού στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο, η οποία διακήρυξε ότι ο Χριστός είναι ο αληθινός Λόγος και Σοφία του Θεού. Στο ναό αυτό αντήχησε η φωνή του «βασιλέα του άμβωνος», του Ιωάννου του Χρυσοστόμου και ακούστηκαν οι έλεγχοί του κατά των ανακτόρων. Αλλά ο ναός αυτός, όταν εξορίστηκε ο Χρυσόστομος, πυρπολήθηκε από τον εξοργισμένο λαό, διότι θεωρήθηκε ότι ο ναός, χωρίς το κήρυγμα του ιερού εκείνου Πατέρα, ήταν περιττό να στέκεται όρθιος. Ο ναός κτίστηκε εκ νέου από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Β΄. Αλλά και η Αγία Σοφία του Θεοδοσίου πυρπολήθηκε κατά τη στάση του Νίκα. Για τρίτη φορά ανεγέρθηκε από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό. Ο μεγαλεπήβολος αυτός αυτοκράτορας, παρακινούμενος από τη σύζυγό του τη Θεοδώρα, αποφάσισε να ανεγείρει το ναό της του Θεού Σοφίας αντάξιο του μεγαλείου του Χριστιανισμού αλλά και της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, η οποία ιδεώδες είχε την υπεράσπιση της Ορθοδοξίας και τη διάδοσή της στα πέρατα του κόσμου. Γι’ αυτό το σκοπό, ανέθεσε τη μελέτη και εκτέλεση του έργου στους περίφημους αρχιτέκτονες της εποχής εκείνης, τον Ανθέμιο και τον Ισίδωρο. Απαλλοτριώθηκε κεντρική θέση στην πρωτεύουσα, κοντά στο παλάτι, συγκεντρώθηκε υλικό από τα καλύτερα μάρμαρα και πολύτιμους λίθους του κόσμου και πλήθος κτιστών και άλλων εργατών για πέντε χρόνια, δέκα μήνες και τέσσερις μέρες εργάστηκε κάτω από την άγρυπνη επίβλεψη του αυτοκρατορικού ζεύγους και των ανώτατων υπαλλήλων του κράτους. Τριακόσια μάλιστα εκατομμύρια χρυσών δραχμών, κατά τους υπολογισμούς νεότερων ερευνητών, δαπανήθηκαν για την ανοικοδόμηση του ναού. Τα εγκαίνια της μεγάλης αυτής του Χριστού Εκκλησίας τελέστηκαν την 27η Δεκεμβρίου του έτους 537. Κατά την ημέρα αυτή ολόκληρη η πρωτεύουσα γιόρταζε και πανηγύριζε. Η χαρά του αυτοκράτορα ήταν απερίγραπτη. Εισερχόμενος στο ναό, ύψωσε τα χέρια στο ναό και αναφώνησε· «Δόξα στο Θεό που με καταξίωσε να επιτελέσω τέτοιο έργο. Σε νίκησα, Σολομώντα!». Επειδή όμως ο παμμέγιστος θόλος του ναού κατέπεσε μετά από είκοσι χρόνια εξαιτίας ενός σεισμού και επέφερε και άλλες ζημιές, ο θόλος κτίστηκε εκ νέου σε στερεότερες βάσεις, επισκευάστηκαν και άλλες βλάβες, και κατά την 24η Δεκεμβρίου του έτους 563, στα χρόνια του ίδιου αυτοκράτορα, τελέστηκαν τα δεύτερα εγκαίνια του ναού. Τη μνήμη των εγκαινίων της Αγίας Σοφίας εορτάζει η Εκκλησία μας κατά την 23η Δεκεμβρίου. Στο Συναξαριστή του Αγίου Νικοδήμου υπάρχει το εξής δίστιχο· «Ἐγκαινίοις καλοῖς σε τοῖς ἐγκωμίοις τιμῶ καλῶν κάλλιστε γῆς ναῶν ὅλων».
Να περιγράψουμε τώρα το μεγαλείο του ναού; Μας είναι αδύνατο. Δεν αξιωθήκαμε να τον επισκεφθούμε. Αλλά όσοι τον επισκέφθηκαν έμειναν εκθαμβοι, αν και ο ναός στα χέρια των Αγαρηνών υπέστη εσωτερικώς και εξωτερικώς αλλοιώσεις και μειώθηκε η αίγλη του. Ιδίως ο τρούλλος με τη στεφάνη των 40 παραθύρων, δια των οποίων, κατά τον ιστορικό Προκόπιο, «ἀεὶ διαγελᾷ ἡ ἡμέρα», προσδίδει εξαιρετική αίγλη στο ναό. Φαίνεται ότι ο ουρανός κατέρχεται και αγγίζει τη γη, όπως και η γη με τους ήρεμα ανερχόμενους κίονες φαίνεται ότι εξυψώνεται και αγγίζει τον ουρανό. Για τον ναό αυτό μπορεί να λεχθεί αυτό που ψάλλεται στην Εκκλησία· «Ἐν τῷ ναῷ ἑστῶτες τῆς δόξης σου, ἐν Οὐρανῷ ἑστάναι νομίζομεν».
Στο ναό αυτό για χίλια περίπου χρόνια το Βυζάντιο εόρτασε τις μεγάλες του μέρες, επευφήμησε ένδοξους αυτοκράτορες που επέστρεφαν από νικηφόρους αγώνες κατά βαρβάρων λαών. Στο ναό αυτό τελέστηκαν κατανυκτικές Λειτουργίες, ακούστηκαν για πρώτη φορά νέοι εκκλησιαστικοί ύμνοι, συνεδρίασαν οικουμενικές σύνοδοι, εκφωνήθηκαν φλογερά κηρύγματα, αναγνώστηκαν ψηφίσματα, κηδεύθηκαν βασιλείς και πατριάρχες, έρρευσαν δάκρυα χαράς και λύπης και όλος ο βίος των Βυζαντινών πατέρων συγκεντρωνόταν γύρω από αυτό το ναό. Αλλά στο ναό αυτό έγινε και η τελευταία Λειτουργία, κατά την οποία ο τελευταίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος, αφού ζήτησε συγγνώμη από όλους, μετέλαβε τα Άχραντα Μυστήρια και μετέβη στον τόπο του καθήκοντος για να θυσιαστεί. Ξημέρωσε η θλιβερή εκείνη ημέρά της 29ης Μαΐου 1453. Τα γεγονότα είναι γνωστά. Ο Τίμιος Σταυρός, ο οποίος μέχρι τότε ακτινοβολούσε στην κορυφή του τρούλλου, κατεβάστηκε και αντ’ αυτού υψώθηκε η ημισέληνος.
Έκτοτε ο ιστορικός ναός παραμένει στην κυριαρχία των αλλοθρήσκων. Προς στιγμή φάνηκε ότι και πάλι θα επανερχόταν στους φυσικούς κληρονόμους του αλλά η επάρατη διχόνοια, η οποία διασπάραξε καθετί το ελληνικό, ματαίωσε την προσδοκία, και ο πόθος που θέρμαινε γενιές γενιών φαίνεται ότι έχει σβήσει. Ο ναός έχει καταντήσει μουσείο των Τούρκων. Σ’ αυτό βέβαια φταίνε και οι μεγάλες χριστιανικές Δυνάμεις, οι οποίες, εάν ενδιαφέρονταν για το μεγαλείο της Χριστιανοσύνης, θα μπορούσαν μετά τη λήξη του Α΄ παγκοσμίου πολέμου να αξιώσουν από την ηττημένη Τουρκία να παραδοθεί ο ναός στη λατρεία του αληθινού Θεού των χριστιανών. Και ασφαλώς θα το πετύχαιναν. Αλλά δυστυχώς η χριστιανική υπόθεση δεν συγκίνησε και δεν συγκινεί τα λεγόμενα χριστιανικά κράτη. Αυτά τα συγκινούν μόνο τα πετρέλαια και τα καουτσούκ. Και έτσι προς ντροπή του χριστιανικού κόσμου η Αγία Σοφία παραμένει αιχμάλωτη του Ισλάμ.
Ένα ιερό χρέος
Η θρησκευτικότητα των Ελλήνων συνεχίστηκε και κατά τη φρικτή περίοδο της Τουρκοκρατίας. Ό, τι έχασε τότε η ευσέβεια σε επιφάνεια και εξωτερική λάμψη, κέρδησε σε βάθος και εσωτερικότητα. Οι υπόδουλοι Έλληνες, οι ραγιάδες, όπως ονομάζονταν περιφρονητικά από τους Τούρκους, δεν είχαν δικαίωμα να ανεγείρουν νέους μεγαλοπρεπείς ναούς, να κρούουν καμπάνες, να τελούν δημόσια εορτές και πανηγύρεις. Οι ωραιότεροι βυζαντινοί ναοί της Κωνσταντινούπολης και των άλλων πόλεων του Ελληνισμού καταλήφθηκαν από τους Τούρκους και μεταβλήθηκαν σε τζαμιά. Αλλά παρόλους τους εξωτερικούς περιορισμούς στη λατρεία, το πυρ της ευσέβεια έκαιγε και θέρμαινε φλογερότερα τις καρδιές των υπόδουλων. Στις ιερές μονές εύρισκαν καταφύγιο οι καταδιωκόμενοι. Στους νάρθηκες των ναών μάθαιναν γράμματα τα ελληνόπουλα. Στις ταπεινές εκκλησίες και στα ερημοκκλήσια ένας παπάς ή καλόγερος με τριμμένο ράσο αλλά με φλογερή καρδιά γνώριζε να παρηγορεί τους ολιγόψυχους και τους πονεμένους, να αναπτερώνει το φρόνημα και να ενισχύει την ελπίδα για την εθνική ανάσταση. Και όταν ήλθε η ώρα της Επανάστασης, στους ιερούς ναούς κηρύχθηκε το κήρυγμα υπέρ της ελευθερίας, υψώθηκαν τα λάβαρα, τελέστηκαν δεήσεις και δοξολογίες, με δάκρυα και αδελφικούς ασπασμούς κοινώνησαν οι ήρωες και μάρτυρες των Αχράντων Μυστηρίων, και «ὡς λέοντες πῦρ πνέοντες» εξήλθαν για να εκτελέσουν το ιερό καθήκον τους αγωνιζόμενοι και πέφτοντας υπέρ Πίστεως και Πατρίδος. Δεκάδες ιερών ναών έχουν γίνει ιστορικοί, διότι συνδέθηκαν με αξιομνημόνευτες πράξεις της εθνικής μας εξεγέρσεως. Ανυπολόγιστη ήταν η εκπορευόμενη από τους ιερούς ναούς δύναμη για τη μαχόμενη Πατρίδα.
Οι αείμνηστοι και μακαριστοί εκείνοι ήρωες πίστευαν βαθύτατα ότι στον ιερό αγώνα του συστράτευε και συμπολεμούσε Κύριος Παντοκράτωρ. Χωρίς την πίστη αυτή δε θα τολμούσε μια χούφτα ανθρώπων να αντιπαραταχθεί σε μια ισχυρή αυτοκρατορία. Ο υψηλός βραχίων του Κυρίου ήταν εκείνος, ο ο οποίος κατάφερε τα πλήγματα κατά των γόνων της Ἅγαρ. Το θαύμα συντελέστηκε. Η Ελλάδα, ως άλλος Δαβίδ, με τη σφεντόντα κατέβαλε το Γολιάθ. Η Ευρώπη έμεινε έκθαμβη, ενώ οι ήρωες ταπεινοφρονώντας για τον εαυτό τους και ευγνωμονούντες το Σωτήρα Χριστό, ανέγραψαν τα νικητήρια Του. Εκφραση της βαθιάς ευγνωμοσύνης των ηρώων προς το Σωτήρα Χριστό ήταν και το ψήφισμα της Δ΄ Εθνοσυνέλευσης των Ελλήνων στο Άργος την 31η Ιουλίου 1829, ψήφισμα στη βάση του οποίου ο πρώτος βασιλιάς των Ελλήνων, ο Όθωνας, εξέδωσε το Βασιλικό Διάταγμα της 25ης Ιανουαρίου 1834 σχετικά με την ανέγερση του Ναού του Σωτήρα στην Αθήνα. Από αυτό το Διάταγμα δημοσιεύουμε εδώ τα τρία πρώτα άρθρα που έχουν ως εξής.

ΟΘΩΝ
ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ
ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Λαμβάνοντες υπ’  όψιν τα άρθρα 1, 5 και 6 του από 31 Ιουλίου 1829 Η΄ ψηφίσματος της Δ΄ Εθνικής Συνέλευσης των Ελλήνων, αποφασίσαμε και διατάσσουμε.
ΑΡΘΡΟ 1
Θα ανεγερθεί στην πόλη των Αθηνών Ναός τιμώμενος επ’ ονόματι του ΣΩΤΗΡΟΣ προς αιώνια μνήμη της θαυματουργού αντίληψεως της Θείας Πρόνοιας, που έσωσε τον Ελληνικό Λαό από δεινά και κινδύνους, και προς ενίσχυση των μεταγενέστερων στην πίστη, με την οποία οι προπάτορές τους ανέκτησαν την ελευθερία τους στους αιματηρούς πολέμους των ετών 1821 – 1830.
ΑΡΘΡΟ 2
Θέλουμε το μνημείο αυτό να είναι άξιο και του Ελληνικού Λαού και του συμβάντος, προς μνήμη του οποίου ανεγείρεται.
Επομένως, θα γίνει χωρίς αναβολή η εκλογή της θέσης και η σύνταξη του προγράμματος· μετά από αυτά, θα προσκληθούν αμέσως αρχιτέκτονες, ντόπιοι και ξένοι, για να παρουσιάσουν σχέδια κατασκευής του μνημείου.
ΑΡΘΡΟ 3
Ο πρώτος λίθος θα κατατεθεί την 25η Ιανουαρίου 1835 και επομένως οι προπαρασκευές της τελετής πρέπει να επιταχυνθούν.
Η πρόσκληση προς τους αρχιτέκτονες, για να παρουσιάσουν τα σχέδιά τους σχετικά με την κατασκευή, θα γίνει πριν από το τέλος του έτους, η κατασκευή μάλιστα να αρχίσει και να εξακολουθεί ανεμπόδιστα με το που θε τεθεί ο πρώτος λίθος».
Έχει παρέλθει αιώνας και ένα τέταρτο αιώνα από την έκδοση του Βασιλικού αυτού Διατάγματος. Η μικρή μας Πατρίδα, εξερχόμενη ελεύθερη από τα αίματα των ηρώων εκείνων, τριπλασιάστηκε σε έκταση και οκταπλασιάστηκε σε πληθυσμό. Νέες πόλεις ανεγέρθηκαν πάνω σε ερείπια, και η Αθήνα, πολίχνη τότε με 5 χιλιάδες περίπου κατοίκους, έχει στις μέρες μας εξελιχθεί σε μεγαλούπολη, η οποία με τα προάστειά της έχει ένα και περισσότερο εκατομμύριο κατοίκους, όσους δηλαδή δεν είχε ολόκηρη η μικρή Ελλάδα του 1830. Μεγάλα οικοδομήματα έχουν ανεγερθεί. Στις θέσεις που άλλοτε βρίσκονταν καλύβες και κόαζαν βάτραχοι, υψώνονται τώρα μέγαρα και ανάκτορα. Αλλά η ιερή υπόσχεση της Ελλάδας, το τάμα εκείνο των ηρώων του 1821, δεν εκπληρώθηκε ακόμη. Και είναι αυτό αμάρτημα; Η μη εκπλήρωση μιας τέτοιας υπόσχεσης, που δόθηκε τόσο επίσημα ενώπιον Θεού και ανθρώπων, αποτελεί αμάρτημα, του οποίου τη βαρύτητα μπορεί κανείς να εκτιμήσει, εάν ρίξει το βλέμμα του στην Αγία Γραφή (Δευτερονόμιο, κεφ. 23, στίχ. 22 – 24), όπου τονίζεται η αμαρτία εκείνων, οι οποίοι υπόσχονται στο Θεό και δε φροντίζουν  έπειτα να εκπληρώσουν τις ιερές τους υποχρεώσεις.

Υπομνήσεις του χρέους

Το χρέος είχε λησμονηθεί. Αλλά υπομνήσεις του χρέους δεν έπαυσαν να γίνονται. Έτσι πριν από μια διετία () ο Σεβ. Μητροπολίτης Κυθήρων κ. Μελέτιος υπέβαλε υπόμνημα στην Ι. Σύνοδο, εξέδωσε ιδιαίτερο τεύχος με τον τίτλο «Μνημείο εθνικής ευγνωμοσύνης στο Σωτήρα Χριστό – Το ιστορικό Η΄ ψήφισμα της Δ΄ Εθνικής Συνέλευσης των Ελλήνων στο Άργος», εισήγηθηκε τα δέοντα στην Ι. Σύνοδο κατά τις συνεδριάσεις της στις 12 και 16 Μαΐου 1961 και απηύθυνε επιστολή προς την Α.Μ. το βασιλιά Παύλο, τον οποίο παρακαλούσε να ενδιαφερθεί για την εκτέλεση του Βασιλικού Διατάγματος του 1834. Αλλά στη φωνή αυτού του ζηλωτή και πατριώτη επισκόπου δε δόθηκε καμιά πραγματική απάντηση. Κατά το προηγούμενο μάλιστα έτος, ανώνυμος ευσεβής Έλληνας, προκειμένου να διαφωτίσει τον ελληνικό λαό, εξέδωσε φυλλάδιο με τον τίτλο «Ο ιερός ναός του Σωτήρα Χριστού στην πρωτεύουσα της Ελλάδας», το οποίο και διένειμε δωρεάν σε εκπροσώπους της πνευματικής ηγεσίας του τόπου, ενώ προέβη και σε συγκινητική χειρονομία καταθέτοντας υπέρ του σκοπού αυτού στο Ταμείο του Συλλόγου της Ορθόδοξης Ιεραποστολικής Δράσεως «Ο Μ. Βασίλειος» το ποσό των 84.000 δραχμών, προϊόν πολυετούς έντιμης εργασίας του. Αυτός που γράφει τις γραμμές αυτές, με την ανάρρηση στο θρόνο του τότε Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου, τον επισκέφθηκε και του υπέβαλε θερμή παράκληση ο γηραιός Αρχιεπίσκοπος να αναλάβει πρωτοβουλία και να συνδέσει το όνομά του με την κατάθεση του θεμέλιου λίθου.
Δυστυχώς, τίποτα δεν έγινε(). Στο μεταξύ, ζωηρή συνεχίζεται η δραστηριότητα του Ελληνικού Κράτους για την ανέγερση πολυδάπανων κτιρίων προς εξυπηρέτηση τουριστικών σκοπών. Προ ημερών άνοιξε τις πύλες του και το τεράστιο ξενοδοχείο Χίλτον, το οποίο κτίστηκε σε κεντρική θέση της Πρωτεύουσας και υψώνει ιταμώς την κορυφή του προς το γαλανό ουρανό μας. Το ξενοδοχείο αυτό, με μεγάλη αίθουσα χορού, με 480 δωμάτια πολυτελώς επιπλωμένα, με κινηματογράφο, με μπαρ, με γυάλινους θόλους, με τάπητες πολυτελείας και με κολυμβητήρια, προκάλεσε την κατάπληξη των δημοσιογράφων. Το ξενοδοχείο Χίλτον, όπως χαρακτηρίστηκε, επίγειος παράδεισος για τους πλούσιους, δικούς μας και ξένους. Πόσο εκατομμύρια δεν καταβρόχθισαν για το έργο αυτό της ανθρώπινης ματαιότητας!
Αλλά εκτός από αυτό το ξενοδοχείο και άλλα παρόμοια τουριστικά κέντρα, που ως μανιτάρια το ένα κατόπιν του άλλου φυτρώνουν στην πρωτεύουσα, πρόκειται να ανεγερθεί και άλλο. Παραμονές της μεγάλης εθνικής μας εορτής γινόταν στο Κυβερνείο μεγάλη σύσκεψη υπουργών, ανώτερων υπαλλήλων και εκπροσώπων ιδρυμάτων υπό την προεδρεία του πρωθυπουργού με το σκοπό να εξευρεθεί χώρος για την ταχύτερη ανέγερση Πνευματικού Κέντρου στην πρωτεύουσα. Τι σημαίνει όμως Πνευματικό Κέντρο στη σύγχρονη υλιστική εποχή; Ό, τι και αν φανταστεί κανείς, εκτός του πνεύματος. Πνευματικό κέντρο! Αίθουσες τεράστιες, καθίσματα πολυτελείας, τάπητες, πολυέλαιοι και όλα τα μέσα των ανέσεων, και όλα αυτά για τους αργόσχολους και τις αργόσχολες των Αθηνών, οι οποίοι εν μέσω αναπαυτικότατου περιβάλλοντος, που καταευχαριστεί τις αισθήσεις, θα ακούνε, πληρώνοντας αδρά, τις φωνές των σύγχρονων σειρήνων, τη φωνή της περιβόητης Κάλας και των άλλων τραγουδιστών, θα βλέπουν τις… ρυθμικές κινήσεις των μπαλλέτων που θα έρχονται από το εξωτερικό, θα λαμβάνουν μέρος και αυτοί σε δαιμονιώδεις στροβιλισμούς των σημερινών χορών και θα χειροκροτούν τραγουδιστές και αυλήτριες, χορευτές και χορεύτριες, ηθοποιούς και γελωτοποιούς… Πνευματικότατες πράγματι εκδηλώσεις!

Και για να κτιστεί το κατ’ ευφημισμόν Πνευματικό Κέντρο πρέπει μεταξύ άλλων να κατεδαφιστεί και η Ριζάρειος Σχολή. Χώρος ιερός, στον οποίο φοίτησαν χιλιάδες ιεροσπουδαστές και δίδαξαν σοφοί δάσκαλοι του Γένους, από τους οποίους επισημότερος είναι ο επί πολλά έτη διευθυντής της Σχολής ο Πενταπόλεως Νεκτάριος, ο οποίος εσχάτως ανακηρύχθηκε άγιος. Το ιερό θυσιαστήριο του ιστορικού ναού των Ριζαρών, στο οποίο τρέμοντας τελούσε την ιερή μυσταγωγία ο άγιος Νεκτάριος, θα κατεδαφιστεί χάριν… των μπαλλέτων. Σε τόπο καθαγιασμένο θα στηθεί βδέλυγμα ερημώσεως. Και για την ανέγερσή του νέα εκατομμύρια θα διατεθούν από τον Κρατικό προϋπολογισμό.
Για την ανέγερση όμως του Ναού του Σωτήρος Χριστού κανένας λόγος. Αίσθημα βαθύτατης λύπης καταλαμβάνει τις ψυχές των πιστών για την αδιαφορία των κρατούντων. Δυστυχώς, οι πολιτικοί μας άρχοντες δεν πιστεύουν, δεν διαπνέονται από βαθιά θρησκευτικά συναισθήματα. Εάν είχαν ένα κόκκο από την πίστη των ευσεβών εκείνων ανδρών της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, οι οποίοι ανήγειραν αθάνατα θρησκευτικά μνημεία, εάν σκέφτονταν και αισθάνονταν όπως ένας Περικλής και ένας Ιουστινιανός, προ πολλού με κρατική μέριμνα θα είχε ανεγερθεί ο Ναός του Σωτήρος Χριστού. Ο Παρθενώνας κτίστηκε για να διαλαλεί την ευγνωμοσύνη των αρχαίων Ελλήνων προς το θείο για την κατά των Περσών νίκη. Η Αγία Σοφία κτίστηκε για να διαλαλεί το θρίαμβο της Ορθοδοξίας. Και ο Ναός του Σωτήρος Χριστού έπρεπε να είχε κτιστεί για να εκφράζει την αίωνια ευγνωμοσύνη των νεότερων Ελλήνων προς τον εθνεγέρτη Χριστό.

Το καθήκον της Ιεραρχίας

Και το μεν Ελληνικό Κράτος είναι ψυχρό και αδιάφορο για τη Θρησκεία μας. Όσο και αν ελεγχθεί, δεν πρόκειται να συγκινηθεί. Αλλά η Επίσημη Εκκλησία θα μείνει και αυτή ασυγκίνητη; Δε θέλουμε να το παραδεχθούμε. Ας εξεγερθούν επιτέλους οι Ιεράρχες μας. Ας αντισταθούν στην απόπειρα του Κράτους να μετατρέψει τον ιερό χώρο της Ριζαρείου σε κοσμικό κέντρο. Ας αξιώσουν από την Κυβέρνηση να παραχωρήσει κεντρικό χώρο για την ανέγερση του μνημείου. Και αν η Κυβέρνηση αρνηθεί, η Εκκλησία έχει τη δύναμη και μόνη να ανεγείρει τον Ναό, αρκεί να υπάρχει πνοή, ζήλος και θυσία. Ας δηλώσει η Επίσημη Εκκλησία ότι χάριν του σκοπού αυτού οι Ιεράρχες της επί μία πενταετία διαθέτουν εξ ολοκλήρου όλα τα αρχιερατικά τους δικαιώματα από άδειες γάμου και έκδοση λοιπών πιστοποιητικών. Με τη δήλωση αυτή και μόνο, υπογεγραμμένη σε ιστορική συνεδρίαση της Ιεραρχίας από όλους τους αρχιερείς, η Εκκλησία θα μπορέσει να συνάψει αμέσως δάνει 25 εκατομμυρίων δραχμών. Ο λαός μάλιστα, ηλεκρισμένος από τα παραδείγματα των αρχιερέων, είμαστε βέβαιοι ότι θα προσφέρει διπλάσια και τριπλάσια, ενώ ευσεβείς μηχανικοί και αρχιτέκτονες θα σπεύσουν ανιδιοτελώς να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους και αυτό προς καταισχύνη του μασονικού Κράτους, όπως το αποκάλεσε αείμνηστος ιεράρχης, και προς έπαινο αιώνιο της θρησκευόμενης Ελληνικής ψυχής, θα ανεγερθεί ένας ναός περίλαμπρος, ΝΕΑ ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ, πιστό αντίγραφο της Αγίας Σοφίας της Κωνσταντινούπολης. Ο ναός αυτός, έχοντας στην κορυφή του τρούλλου του ακτινοβόλο τίμιο Σταυρό και φωτεινή επιγραφή «ΕΛΛΑΣ ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ», θα διακηρύττει ότι η νεότερη Ελλάδα δεν είναι Μον Παρνές, δεν είναι Χίλτον, δεν είναι καζίνα και τουριστικά κέντρα, αλλά η Ελλάδα είναι τόπος ιερός, γη ηρώων και μαρτύρων, όντως χώρα Χριστού και Ορθόδοξο βασίλειο, με παγκόσμια προβολή της αθάνατης Πίστης του.

ΕΛΛΑΣ ΧΩΡΑ ΑΓΙΩΝ

Ο προορισμός μας: «Ἅγιοι γίνεσθε, ὅτι ἐγὼ ἅγιός εἰμι»(Α΄ Πέτρ. 1, 16)

Ο προορισμός μας, κατά τη θεία εντολή, είναι να γίνουμε άγιοι. Άγιοι! Αλλά τι σημαίνει η λέξη άγιος; Σημαίνει τον καθαρό, τον αμίαντο, τον αμόλυντο. Για να εννοήσουμε τη βαθιά σημασία, την οποία εγκλείει η λέξη αυτή, ας φέρουμε ένα παράδειγμα. Κάτω από το φλοιό της γης, μέσα στα βραχώδη και σκληρά πολλές φορές στρώματα υπάρχει κρυμμένο το ευγενέστερο των μετάλλων, το χρυσάφι. Αλλά το χρυσάφι το ίδιο δεν είναι αμιγές. Είναι αναμεμιγμένο με δίαφορες άλλα ευτελή υλικά, από τα οποία πρέπει να αποχωριστεί. Γι’ αυτό οι ακάθαρτοι όγκοι του μετάλλου, οι οποίοι εξάγονται από τα σπλάχνα της γης, ρίχνονται μέσα σε ειδικά καμίνια. Εκεί τα χώματα, οι πέτρες, τα ευτελή μέταλλα αποχωρίζονται και ο χρυσός σα ρυάκι που λάμπει ρέει από το σωλήνα της καμίνου. Το χρυσάφι έχει καθαριστεί.
Καταλάβατε το παράδειγμα; Χρυσάφι είναι ο άνθρωπος. Ο πρώτος άνθρωπος, όπως εξήλθε από τα χέρια του Δημιουργού, έλαμπε από θεία καλλονή. Σώμα και ψυχή αποτελούσαν θαυμάσιο σύμπλεγμα. Ψυχή καθαρή. Σώμα υγιές. Τι ωραιότητα! Τι παράδεισος! Κήπος, στον οποίο κανένα αγκάθι δε γεννιόταν. Ο άνθρωπος ζούσε σε αρμονία με τον εαυτό του, προικισμένος με υπάροχες πνευματικές δυνάμεις, εάν έκανε καλή χρήση των δωρεών του Πλάστη, θα μπορούσε να εξελιχθεί, να προοδεύσει σταθερά στο αγαθό, να μοιάσει με την αρετή προς το Θεό, να επιτύχει το «καθ’ ὁμοίωσιν», να γίνει μικρόθεος. Σε ποιο ύψος τον καλούσε ο Δημιουργός! Αλλά ο άνθρωπος έπεσε, όπως περιγράφεται στο σπουδαιότατο 3ο κεφάλαιο της Γένεσης, το οποίο εάν δεν υπήρχε, η ιστορία των ανθρώπινων πράξεων, η οποία αποστάζει αίμα στυγερών εγκλημάτων, θα ήταν ένα αίνιγμα άλυτο προς το θέμα· «Από πού το κακό στον κόσμο;». Ο άνθρωπος αμάρτησε, απαντά η Βίβλος!
Από τότε το καθαρό χρυσάφι μολύνθηκε. Μίγμα κακίας και αρετής έγινε ο άνθρωπος, αλλά η κακία διά μέσου των αιώνων συνεχώς αυξάνοντας επικράτησε μέχρι τέτοιου σημείου, ώστε ο βασιλιάς και προφήτης Δαβίδ, βλέποντας σε ποιο βάθος διαφθοράς εξώκειλε η ανθρωπότητα, αναφωνεί· «Πάντες ἐξέκλιναν, ἅμα ἠχρειώθησαν, οὐκ ἔστι ποιῶν χρηστότητα, οὐκ ἔστιν ἕως ἑνός» (Ψάλμ. 13, 3), ενών ο προφήτης Ωσηέ, βλέποντας την Ιστορία να ρέει μπροστά του σαν ένας βορβορώδης ποταμός από την ακαθαρσία όλων των εντολών, γράφει· «Κατάρα και ψεύδος και φόνος και κλοπή και μοιχεία έχει χυθει πάνω στη γη, και αίματα αναμιγνύονται με αίματα. Γι’ αυτό θα πενθήσει η γη και θα συρρικνωθεί μαζί με όλους τους κατοίκους της»(Ωσηέ 4, 2 – 3).
Ποτάμι ακάθαρτο η ανθρωπότητα. Ποιος θέλει να πιεί από το βόρβορο αυτό; Ο άνθρωπος διψά την αγνότητα, την καθαρότητα. Αλλά που είναι η καθαρότητα;
Όπως το χρυσάφι, το οποίο εξέρχεται από τα σπλάχνα της γης, είναι ακάθαρτο, έτσι και ο άνθρωπος. Ποιος άνθρωπος; Όχι των 60 και 80 ετών μόνο, αλλά και αυτό το βρέφος, το οποίο εξέρχεται από τα σπλάχνα της μητέρας του, είναι ακάθαρτο, αμαρτωλό, καρπός ο οποίος, παρόλη την εξωτερική του ωραιότητα, εγκλείει όλους τους σκώληκες της διαφθοράς. Γι’ αυτό είναι ανάγκη ο άνθρωπος να καθαριστεί, να απαλλαγεί, δηλαδή, από την αμαρτία, η οποία έχει αλλοιώσει τον ψυχικό του κόσμο μέχρι τέτοιου σημείου, ώστε ο άνθρωπος κάτω από τη δουλεία της αμαρτίας να διαπράττει όσα ούτε τα αγριότερα θηρία ποτέ διέπραξαν, για να επαληθεύσει το ρητό των αρχαίων μας προγόνων, ότι απ’ όλα τα θηρία της γης το αγριότερο είναι ο άνθρωπος. Η Γραφή δίνει πλήρη εικόνα του ανθρώπου που είναι αιχμάλωτος στο κράτος της αμαρτίας λέγοντας· «Ἄνθρωπος ἐν τιμῇ ὢν οὐ συνῆκε, παρασυνεβλήθη τοῖς κτήνεσι τοῖς ἀνοήτοις καὶ ὡμοιώθη αὐτοῖς»(Ψαλμ. 48, 13). Ο άνθρωπος , δηλαδή, ο οποίος δεν συναισθάνθηκε την υπέροχη αξία του, κατέπεσε, έγινε όμοιος με τα κτήνη, τα οποία ποτέ δεν υψώνουν το βλέμμα τους προς τον ουρανό.
Και όμως, εντός του κτήνους αυτού είναι κλεισμένος σιδηροδέσμιος άγγελος, ο οποίος θέλει να φτερουγίσει προς τους ουρανούς. Ιδού το δράμα του ανθρώπου, ο οποίος ποθεί την απολύτρωση, την αποδέσμευση από όλα τα κατώτερα ένστικτα. Το χρυσάφι, το οποίο είναι αναμεμιγμένος με άλλα ευτελή στοιχεία της ύλης, εάν είχε συνείδηση, θα φώναζε· «Απαλλάξτε με! Θέλω να καθαριστώ, να λάμψω, να αποκτήσω την αξία, την οποία έχω στο βασίλειο των μετάλλων…». Και η ψυχή, η οποία είναι δεσμευμένη από την αμαρτία, όταν έλθει σε συναίσθηση της αμαρτωλότητάς της, δε θέλει να συζεί πλέον με την αμαρτία, αλλά αναστενάζει, κλαίει, ζητεί να αποτινάξει μακριά κάθε στοιχείο, το οποίο τη μολύνει και δεν την αφήνει να δει το Θεό. «Ταλαίπωρος ἐγὼ ἄνθρωπος! Τίς με ῥύσεται ἐκ τοῦ σώματος τοῦ θανάτου τούτου;».
Ποιος θα ελευθερώσει το δεσμώτη άνθρωπο; Ποιος θα τον καθαρίσει από κάθε αμαρτία και θα τον αναδείξει μια υπέροχη ηθική προσωπικότητα; Ποιος θα τον αγιάσει; Στο ερώτημα αυτό εκ των περάτων της γης μεγαλειώδης ακούγεται φωνή. Η φωνή εκείνη, η οποία στο τέλος κάθε θείας Λειτουργίας επαναλαμβάνεται από τον ιερουργούντα λειτουργό της Ορθόδοξης Εκκλησίας προκαλώντας ρίγη συγκινήσεως στης ψυχές των πιστών· «Σὺ εἶ ὁ ἁγιασμὸς ἡμῶν….».

Εσύ, Κύριε, είσαι ο αγιασμός μας

Ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός! Αυτός είναι σε απόλυτη έννοια ο Άγιος! Αυτός πάλαιψε και νίκησε κάθε πειρασμό. Εν αντιθέσει προς τον Αδάμ, ο οποίος αμάρτησε, ο Χριστός «ἁμαρτίαν οὐκ ἐποίησεν, οὐδὲ εὑρέθη δόλος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ» (Α΄ Πέτρ. 2, 22). Έμεινε αγνός, αμόλυντος. Είναι ο μόνος, ο οποίος εν μέσω μυριάδων εχθρών σε όλους τους αιώνες μπορεί να σταθεί και να πει το περίφημο εκείνο· «Τίς ἐξ ὑμῶν ἐλέγχει με περὶ ἁμαρτίας;» (Ιωάν. 8, 46). Ο Χριστός είναι ο ήλιος της δικαιοσύνης, το πρότυπο της αγιότητας. Στα ύψη της αρετής, στα οποία εκείνος ανήλθε, δεν μπορεί να φτάσει κανείς. «Ἐκάλυψεν οὐρανοὺς ἡ ἀρετή σου, Χριστέ, καὶ τῆς αἰνέσεώς σου πλήρης ἡ γῆ», ψάλλει η Εκκλησία. Αλλά προς την κορυφή της αγιότητας του Χριστού πρέπει να βαδίζουν όλοι οι οπαδοί του. Άγιος ο αρχηγός μας. Άγιοι πρέπει να γίνουμε και εμείς. Όπως μας λέει ο φλογερός απόστολός του, ο Πέτρος· «Κατὰ τὸν καλέσαντα ὑμᾶς ἅγιον καὶ αὐτοὶ ἅγιοι ἐν πάσῃ ἀναστροφῇ γενήθητε» (Α΄ Πέτρ. 1, 15).
Εσύ, Κύριε, είσαι ο αγιασμός μας. Σαν άκακο αρνί θυσιάστηκες πάνω στο φρικτό Γολγοθά και το αίμα σου «καθαρίζει ἡμᾶς ἀπὸ πάσης ἁμαρτίας»(Α΄ Ιωάν. 1, 7). Υπήρξες το εξιλαστήριο θύμα της ανθρωπότητας. Ίδρυσες την Εκκλησία σου, η οποία σκοπό έχει να κάνει τους λύκους αρνιά, τα κοράκια περιστέρια, τους αμαρτωλούς αγίους. Η Εκκλησία είναι το εργαστήριο της αγιότητας, το οποίο είναι εφοδιασμένο από ψηλά με όλα τα μέσα, δια των οποίων η ψυχή και του πλέον αμαρτωλού τέκνου της γης καθαρίζεται και γίνεται νύμφη του Τρισαγίου Θεού, ο οποίος αστράπτει από θεία ωραιότητα. Δεν είναι λόγοι κενοί, αλλά πραγματικότητα εκείνο το οποίο ψάλλει η Εκκλησία μας· «Ἁγίῳ Πνεύματι πᾶσα ψυχὴ ζωοῦται καὶ καθάρσει ὑψοῦται, λαμπρύνεται τῇ Τριαδικῇ Μονάδι ἱεροκρυφίως».
Ο άγιος! Είναι ό, τι εκλεκτό έχει να επιδείξει η ανθρωπότητα. Ο άγιος! Είναι ο ισχυρός, ο οποίος με τη βοήθεια του Ισχυρού νικά το μεγαλύτερο εχθρό, τον εαυτό του, τα πάθη του. Είναι ο σοφός, ο οποίος γνώρισε ότι μία είναι η αληθινή σοφία· το να φοβάται κανείς το Θεό. Είναι ο ιδανικός άνθρωπος, ο οποίος με τη βοήθεια του Εσταυρωμένου απαλλάχτηκε από το σιδερένιο κλοιό των παθών, αναπνέει ελεύθερος και βαδίζει την ευθεία οδό της αρετής. Δε γνωρίζει ελιγμούς, τα «ζικ – ζακ» της πονηρίας. «Ἔκκλινον ἀπὸ κακοῦ καὶ ποίησον ἀγαθόν», είναι το πρόγραμμα της ζωής του. Μισεί, πολεμεί το κακό και επιδιώκει να πράττει το καλό παντού και πάντοτε.
Οι αρχαίοι πρόγονοί μας έλεγαν· «Ὡς ὡραῖον ἄνθρωπος ὅταν ἄνθρωπος ᾖ». Αληθινά! Πόσο ωραίο είναι να είναι κανείς άνθρωπος, να εκτελεί τον προορισμό για τον οποίο προορίστηκε από το Θεό, να μοιάσει δηλαδή σ’ Αυτόν δια της αρετής, την οποία ο Ιησούς Χριστός παρουσίασε συγκεκριμένη, απτή, δυνατή να ψηλαφηθεί στο πρόσωπό του από όλους!
Τέτοιοι άνθρωποι, αγίοι, είναι θεία ευλογία πάνω στη γη. Είναι το «ἅλας» και το «φῶς» του κόσμου. Είναι οι μεγαλύτεροι ευεργέτες της ανθρωπότητας. Όχι μόνο όσο ζουν με το λόγο και το παράδειγμά τους συντελούν στην εξημέρωση του κόσμου και ευεργετούν ποικιλοτρόπως τους συνανθρώπους τους, αλλά και μετά το θάνατο η επίδρασή τους στις νέες γενιές είναι μεγάλη. Διδάσκουν από τους τάφους τους. Οι βιογραφίες τους είναι εντρύφημα των πιστών. Τα ιερά λείψανά τους πολυτιμότατοι θησαυροί. Ποιος θα μπορέσει να απαριθμήσει τις ευεργεσίες και τα θαύματα των αγίων;
Χθες() ακόμη από την Κεφαλονιά, όπου φυλάσσεται το ιερό λείψανο του αγίου Γερασίμου, μεταδόθηκε η εξής είδηση: Νεός δαιμονόπληκτος από τη Λευκάδα, τον οποίο δεν μπορούσαν να θεραπεύσουν οι καλύτεροι γιατροί των Αθηνών, θεραπεύτηκε. Πώς; Μεταφέρθηκε στη Μονή του Αγίου. Μόλις ο ιερέας άγγιξε επάνω στον ασθενή το Σταυρό, τον οποίο είχε ο άγιος Γεράσιμος όσο ζούσε, το πονηρό πνεύμα, το οποίο φώλιαζε σ’ αυτόν, άρχισε να φωνάζει. Έβγαλε γοερές κραυγές· «Γεράσιμε, μ΄ έκαψες. Πού θα με ρίξει, τι θα με κάνει ο Κύριός σου; Πού θα με βάλλει;».Αυτά και άλλα ακόμη κραύγαζε, όταν απότομα περίηλθε σε κατάσταση αναισθησίας, αφού είχε πέσει για βαθύ ύπνο. Όταν μετά την παρέλευση μιας ώρας ξύπνησε, σηκώθηκε και κατευθύνθηκε στην εικόνα του αγίου Γερασίμου. Γονάτισε και προσευχήθηκε. Ήταν εντελώς καλά. Είχε πλέον απαλλαγεί από τα πονηρά πνεύματα, τα οποία τον βασάνιζαν επί 6μηνο, χάρη στη θεία επέμβαση του αγίου Γερασίμου.

Ο έπαινος της Ελλάδας

• «Ὑμῖν ἐχαρίσθη τὸ ὑπὲρ Χριστοῦ οὐ μόνον τὸ εἰς αὐτὸν πιστεύειν, ἀλλὰ καὶ τὸ ὑπὲρ αὐτοῦ πάσχειν» (Φιλιπ. 1, 29)

Ασφαλώς η αγιότητα δεν είναι μονοπώλιο ενός έθνους. Η αγιότητα είναι ουράνιο φυτό, το οποίο μπορεί να εγκλιματισθεί και να ευδοκιμήσει σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη. Όπου εξαπλώθηκε ο Χριστιανισμός, έχει να μας παρουσιάσει αγίους, τους οποίους έπλασε από όλες τις φυλές και τα έθνη και απ’ όλα τα στρώματα της κοινωνίας. Καννίβαλοι, οι οποίο έσφαζαν ανθρώπους και έσπαζαν κρανία για να φάνε το μυελό, όταν άκουσαν το κήρυγμα του Ευαγγελίου και κατηχήθηκαν από ιεραποστόλους, μεταβλήθηκαν ριζικά, και οι βράχοι, οι οποίοι είχαν βαφεί κόκκινοι με το αίμα των θυμάτων, λαξεύτηκαν και έγιναν κολυμβήθρες, μέσα στις οποίες βαπτίστηκαν οι άγριοι.
Οι άγιοι δε θα εκλείψουν ποτέ. Υπήρξαν και υπάρχουν παντού. Ο αριθμός αυτών είναι γνωστός στον Κύριο, ο οποίος ως καλός ποιμένας γνωρίζει τα πρόβατά του, τους πιστούς εκείνους, οι οποίοι με έργα και με λόγια, οπουδήποτε κι αν βρίσκονται, αγωνίζονται για να εξαπλωθεί η βασιλεία του επί της γης. Αλλά εάν υπάρχει μία χώρα, στην οποία περισσότερο από κάθε άλλη ο Χριστιανισμός έριξε βαθιές ρίζες, άνθησε και καρποφόρησε καρπό πολύ, πλήθος αγίων, η χώρα αυτή είναι η Ελλάδα. «Πόσο λαμπρή είναι η Ελλάδα από το πλήθος των αγίων της!», αναφωνεί ο ιερός Χρυσόστομος.
Την Ελλάδα επισκέφτηκε πρώτος ο κορυφαίος των αποστόλων, ο Παύλος, και ίδρυσε τις πρώτες Εκκλησίες της Ευρώπης, την Εκκλησία των Φιλίππων (αρχαίας πόλης κοντά στη σημερινή Καβάλα), της Θεσσαλονίκης, της Βέροιας και των Αθηνών, της Κορίνθου και της Κρήτης. Την Ελλάδα επισκέφτηκε επίσης ο απόστολος Ανδρέας που μαρτύρησε στην Πάτρα. Στη νήσο Πάτμο έγραψε την Αποκάλυψή του ο ευαγγελιστής Ιωάννης.
Ο σπόρος, τον οποίο έσπειραν οι Απόστολοι και οι συνεργάτες τους στους προγόνους μας, δε χάθηκε. Βρήκε γη αγαθή στις ψυχές των προγόνων μας και καρποφόρησε. Από τη βαθιά νύχτα της ειδωλολατρίας η Ελλάδα βάδισε προς το φως το ανέσπερο. Οι ναοί των ολυμπίων θεών ερημώθηκαν. Τα είδωλα συντρίφτηκαν και μεταξύ Παξού και Αντιπάξου ακούστηκαν οι αναστεναγμοί των πονηρών πνευμάτων, διότι η ειδωλολατρία στην Ελλάδα πέθανε! Η Ελλάδα ζούσε και ανέπνεει το Χριστό. Ανέδειξε διδασκάλους και κήρυκες και απολογητές. Μετέδωσε τη φλόγα της πίστεως στους γειτονικούς λαούς και έφθασε να ευαγγελίζεται το Χριστό μέχρι τα Ουράλια όρη και τις πηγές του Γάγγη ποταμού. Έκτισε ναούς μεγαλοπρεπείς και δημιούργησε περίφημα πνευματικά κέντρα στο Σινά, τον Άθω, την Κύπρο, τον Πόντο και παντού στην Ελληνική χερσόνησο. Σε καιρό μάλιστα διωγμών το περισσότερο αίμα, το οποίο χύθηκε για τη στερέωση της Ορθόδοξης πίστεως, ήταν ελληνικό. Τα μαρτυρολόγια αναφέρουν πλήθος μαρτύρων, των οποίων η επίγεια πατρίδα ήταν η Ελλάδα.
Η Ελλάδα εκλεκτός κήπος του Χριστού. Χώρα αγίων και μαρτύρων. Ρίξτε ένα βλέμμα στον αγιογραφικό χάρτη, τον οποίο δημοσιεύουμε στο τέλος του παρόντος βιβλίου. Βεβαίως δεν είναι τέλειος χάρτης αυτός. Δε σημειώνει όλα τα ονόματα των αγίων, οι οποίοι κατά διαφόρους καιρούς εμφανίσθηκαν στα διάφορα σημεία της Ελληνικής γης και έκαναν να λάμψει ο ουρανός της Ελλάδας από μύρια αστέρια της αρετής και της πίστεως. Πάντως όμως ο χάρτης αυτός δίνει μια ζωηρή εικόνα της αίγλης, την οποία προσδίδει στο πρόσωπο της Ελλάδας το πλήθος των αγίων, των μαρτύρων, των ηρώων του Χριστιανισμού.
Για να κρατήσει την Ορθόδοξη πίστη της η Ελλάδα έχυσε ποταμούς αιμάτων. Εκτός από τους παλαιούς μάρτυρες των πρώτων αιώνων, έχουμε και τους νεομάρτυρες, εκείνους, δηλαδή, οι οποίοι μαρτύρησαν κατά το διάστημα της Τουρκοκρατίας. Στο βιβλίο «Νεομάρτυρες», το οποίο εξέδωσε ο μακαρίτης αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Παπαδόπουλος, αναφέρονται τα ονόματα των νεομαρτύρων, των οποίων κάποια αναφέρουμε εδώ· Αγγελής από το Άργος, Αθανάσιος από Σπάρτη, Ακάκιος από Μακεδονία, Αναστάσιος από την Άγκυρα, Αναστάσιος από Ναύπλιο, Γεώργιος από Μυτιλήνη, Γεώργιος από Κύπρο, Γεώργιος από Ιωάννινα, Δημήτριος από Σαμαρίνα, Ζαχαρίας από την Ήπειρο, Θεόφιλος από Ζάκυνθο, Ιωάννης από Θάσο, Ιωάννης από Τραπεζούντα, Κοσμάς ο Αιτωλός, Κωνσταντίνος από τη Ρόδο, Μάρκος από Κρήτη, Νικόλαος από Μέτσοβο, Νικόλαος από Καρπενήσι, Ρωμανός ο Σπαρτιάτης (από τη Δημηνίτζα), Θεόδωρος από Μυτιλήνη.
Αλλά πέρα από τους γνωστούς νεομάρτυρες, πόσοι είναι οι ανώνυμοι, οι άγνωστοι εκείνοι ήρωες του Χριστιανισμού, οι οποίοι σε σπήλαια και σε οπές της γης, κατά τις ζοφερές περιπέτειες του έθνους μας, αγίασαν και παρέδωσαν την ψυχή τους αγνή στον Κύριο!
Στους Δυτικούς, οι οποίοι κατηγορούν την Ελλάδα για την έλλειψη μόρφωσης κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας, ένας από τους ηρωικότερους ιεράρχες της, ο Κύριλλος Λούκαρις, απαντά τα εξής· «Ας σκεφθούν οι κατήγοροί μας ότι, αν δεν έχουμε σοφία εξωτερική, έχουμε, με τη χάρη του Χριστού, σοφία εσωτερική και πνευματική, η οποία στολίζει την Ορθόδοξη πίστη και σ’ αυτό πάντοτε είμαστε ανώτεροι από τους Φράγκους στους κόπους, στις σκληραγωγίες και στο να σηκώνουμε το Σταυρό μας και να χύνουμε το αίμα μας για την πίστη και την αγάπη προς τον Κύριο μας Ιησού Χριστό. Αν είχε βασιλεύσει ο Τούρκος στη Φραγκιά δέκα χρόνια, Χριστιανούς εκεί δε θα βρισκες. Και στην Ελλάδα τώρα τριακόσια χρόνια βρίσκονται και κακοπαθούν οι άνθρωποι και βασανίζονται για να στέκουν στην πίστη τους και λάμπει η πίστη του Χριστού και το μυστήριο της ευσέβειας, και σεις μου λέτε ότι δεν έχουμε σοφία; Τη σοφία σου δε θέλω μπροστά στο Σταυρό του Χριστού. Κάλλιο να είχε κανείς και τα δύο. Δεν το αρνούμαι. Αλλά από τα δύο το Σταυρό του Χριστού προτιμώ».
Όλη η Ελλάδα ευωδίαζε τότε από το άρωμα της αγιότητας. Οι βίοι των αγίων ήταν το αλφαβητάρι, το οποίο κρατούσαν στα χέρια τους οι Χριστιανοί Έλληνες και με τις διηγήσεις των πνευματικών κατορθωμάτων άναβε στις καρδιές τους ο έρωτας προς το Θεό.

Το χρέος της σημερινής Ελλάδας

«Τοσοῦτον ἔχοντες περικείμενον ἡμῖν νέφος
μαρτύρων, ὄγκον ἀποθέμενοι πάντα καὶ τὴν
εὐπερίστατον ἁμαρτίαν, δι’ ὑπομονῆς τρέχωμεν
τὸν προκείμενον ἡμῖν ἀγῶνα, ἀφορῶντες εἰς τὸν
τὴν πίστεως ἀρχηγὸν καὶ τελειωτὴν Ἰησοῦν»
(Εβρ. 12, 1 – 2)
Χώρα αγίων ήταν η Ελλάδα! Αλλά δυστυχώς, όπως περιγράφει στα Απομνημονεύματά του ο αγνός αγωνιστής του 1821 στρατηγός Μακρυγιάννης, μετά την απελευθπέρωση της Ελλάδας από τον τουρκικό ζυγό διάφορα πνεύματα απιστίας από τη Δύση άρχισαν να πνέουν και να επηρεάζουν την ψυχή της Ελλάδας. Ο Εωσφόρος με τα όργανά του εργάστηκε πολύ. Παντού εξάπλωσε τις προπαγάνδες του. Δίδαξε την απιστία και την ανηθικότητα. Και οι καρποί, φρικτές βλασφημίες των θείων, μέθες, πορνείες, μοιχείες, ψευδορκίες, αδικίες και εκμεταλλεύσεις, φόνοι, ληστείες, εγκλήματα απαίσια, τρομερά, πρωτάκουστα, τα οποία δεν αναφέρει η τρισχιλιετής ιστορία μας, έκαναν την εμφάνισή τους. Οι υιοί του σκότους οργίασαν. Αλίμονο! Η χώρα των αγίων και μαρτύρων, υπό την επίδραση των ακάθαρτων πνευμάτων, φαινόταν ότι μεταβλήθηκε σε χώρα αγρίων ανθρώπων, λύκων αιμοβόρων και αιμοδιψών. Και τα έθνη, τα οποία θαύμαζαν την Ελλάδα, απορούσαν και διερωτιόντουσαν· Αυτή είναι η Ελλάδα;
Αλλά, δόξα τω Θεώ! Παρόλο το τεράστιο κύμα της κόλασης, το οποίο κατέκλυσε την προσφιλή μας Πατρίδα, η πίστη στο Χριστό σεν αποσβέστηκε ολοτελώς. Υπάρχει ο σπινθήρας του πνεύματος κρυμμένος κάτω από τη στάχτη της καταστροφής. Υπάρχει η ζύμη, η οποία μπορεί να ζυμώσει και να αναπλάσει όλο το φύραμα. Σε όλη τη μαρτυρική μας Πατρίδα, από την Κρήτη μέχρι τον Έβρο και τις Πρέσπες, Κέρκυρα και Δωδεκάνησα, υπάρχουν ψυχές, οι οποίες πιστεύουν στο Χριστό και ποθούν να δουν την Ελλάδα μας και πάλι χώρα χριστιανική.
Όλες αυτές οι ψυχές, οι οποίες ηλεκτρίζονται από το όραμα αυτό, πρέπει να συσπειρωθούν γύρω από το λάβαρο του Χριστού και να αγωνιστούν το δυσκολότερο αλλά και σπουδαιότερο αγώνα της Φυλής· να κερδίσουν την ψυχή της Ελλάδας υπέρ του Χριστού. Οι ψυχές αυτές ας είναι λίγες. 12 ήταν οι Απόστολοι και ανέπλασαν την οικουμένη. Το ίδιο θαύμα θα επαναληφθεί και σήμερα. Εάν εκείνοι, οι οποίοι πιστεύουν στο Χριστό, εργαστούν με τη θεία πνοή των χριστιανών των πρώτων αιώνων, η πνευματική νίκη θα είναι βέβαιη. Η Ελλάδα θα ζευχθεί στο χρηστό ζυγό του Χριστού, το να εργάζεται κανείς και να υπηρετεί το Χριστό είναι η ιδεώδης, η πραγματική ελευθερία, την οποία νοσταλγεί η ανθρώπινη ψυχή.
Αγαπητοί! «Στῶμεν καλῶς, στῶμεν μετὰ φόβου! Ὡς φοβερὸς ὁ τόπος οὗτος!». Η γη, την οποία πατούμε, είναι γη αγία. Ποτίστηκε με τα δάκρυα και τα αίματα των αγίων, παλαιών και νέων, οι οποίοι φθάνουν μέχρι τη γενιά μας. Ποια επαρχία, ποιο νησί, ποιο χωριό και ποια πόλη της Ελλάδας δεν έχει να παρουσιάσει τον μάρτυρα, τον άγιό της; Κάθε βράχος της γης αυτής έχει να μας διηγηθεί και ένα μαρτύριο. Αντιλαλούν ακόμη τα βουνά και οι χαράδρες από τη φωνή τους, η οποία μύριες επαναλήφθηκε· «Εγώ Χριστιανός γεννήθηκα! Χριστιανός και θα πεθάνω. Τύραννοι, δε σας φοβάμαι. Ο Χριστός ζει, νικά και βασιλεύει στους αιώνες».
Κύριε Ιησού Χριστέ! Εσύ, ο οποίος αισθάνθηκες ιδιαίτερη χαρά όταν, κατά τις παραμονές του θείου σου πάθους, είδες τους Έλληνες να έρχονται προς εσένα και είπες τον περίφημο εκείνο λόγο· «Ἐλήλυθεν ἡ ὥρα ἵνα δοξασθῇ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου» (Ιωάν. 12, 23), μη μας απορρίψεις από του προσώπου σου. «Ἡμάρτομεν καὶ ἠνομήσαμεν» πολύ. Δώσ’ μας μετάνοια ειλικρινή και βαθιά. Αξίωσέ μας να βαδίσουμε στα ίχνη τα δικά σου. Άναψε στις καρδιές όλων μας τον πόθο να σε υπηρετούμε, όπως σε υπηρέτησαν μυριάδες Ελλήνων, οι οποίοι τα πάντα θυσίασαν για να εξαπλωθεί η βασιλεία σου στη γη. Ω Κύριε! «Ἁγιασθήτω τὸ ὄνομά σου· ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου» εν μέσω της νεότερης γενιάς των Ελλήνων, για να γίνει και πάλι η γωνιά αυτή του κόσμου χώρα αγίων.

Ο ΔΑΒΙΔ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ

«Σὺ ἔρχῃ πρός με ἐν ῥομφαίᾳ καὶ ἐν δόρατι
καὶ ἐν ἀσπίδι, κἀγὼ πορεύομαι πρός σε ἐν
ὀνόματι Κυρίου Σαβαώθ»
(Α΄ Βασ. 17, 45)

Το 1021 π.Χ. στην κοιλάδα της Παλαιστίνης, που βρίσκεται μεταξύ των βουνών Σοκχώθ και Αζηκά, συνέβη γεγονός, το οποίο απαθανατίστηκε στις σελίδες της Π. Διαθήκης, του αρχαιότερου βιβλίου της παγκόσμιας ιστορίας.
Ας μεταφερθούμε, αγαπητοί αναγνώστες, ας μεταφερθούμε νοερώς στην κοιλάδα. Τι βλέπουμε; Πυκνά νέφη ακρίδων. Ποιες ακρίδες; Είναι οι αλλόφυλοι, είναι οι Φιλισταίοι, άνδρες πολεμιστές. Αυτοί έκαναν τη βαρβαρική επιδρομή. Διά πυρός και σιδήρου θέλουν να υποτάξουν, να καταστρέψουν τη χώρα του Ισραήλ. Οι Ιουδαίοι, με βασιλιά το Σαούλ, κινούνται προς προάσπιση του πατρίου εδάφους, προς απόκρουση της άδικης επίθεσης. Αλλά ενώ επίκειται η σύρραξη των δύο αντίπαλων παρατάξεων, Φιλισταίων και Ιουδαίων, από την παράταξη των πρώτων ξεχωρίζει ένας άνδρας ψηλός πάνω από κάθε άνδρα, πελώριος, όγκος από σάρκες, κόκκαλα και νεύρα, οπλισμένος ως αστακός. Δείτε τον οπλισμό του: Στο κεφάλι λάμπει η περικεφαλαία, στο στήθος σιδηρένιος ο θώρακας, στον ώμο η ασπίδα, στο μηρό η ρομφαία, στα πόδια οι χάλκινες περικνημίδες, στο δεξί χέρι το δόρυ. Από την κορυφή μέχρι τα νύχια ήταν πάνοπλος. Γολιάθ λεγόταν ο σιδηρόφρακτος γίγαντας. Αυτός, μέσω ενός Φιλισταίου κήρυκα, επί 40 μέρες προσκαλούσε κάθε Ιουδαίο να αναμετρηθεί μαζί του και από τη μονομαχία αυτή θα εξαρτιόταν η όλη έκβαση του πολέμου. Το πνεύμα του Γολιάθ· «Νικώ; Όλη η φυλή των Ιουδαίων δούλοι μας. Νικιέμαι; … Αλλά ποιος θα με νικήσει; Αδύνατη η ήττα μου! … Κατά την κρίση των Φιλισταίων κανένας Ιουδαίος δε θα τολμούσε να αναμετρηθεί με τον Γολιάθ. Η σύνεση, η ψυχρή λογική, απέκλειε τέτοιο αγώνα. Κατά τη λογική, για να είναι η νίκη βέβαιη, ο αντίπαλος ενός Γολιάθ θα έπρεπε να διαθέτεις μύες ισχυρότερους, όπλα τεχνικότερα και αποτελεσματικότερα. Ο κήρυκας κάθε πρωί καλούσε σε μάχη, αλλά μάταια. Κανένας δεν τολμούσε. Και ο Γολιάθ, κινητό απόρθητο φρούριο, υπερηφανευόταν, ονείδιζε το λαό του Ισραήλ, μυκτήριζε τον αληθινό Θεό. Ήταν το καύχημα, το είδωλο των Φιλισταίων, ο υπεράνθρωπος.
Ποιος θα αντιπολεμήσει το Γολιάθ;
Αλλά εν μέσω της νεκρικής σιγής ακούγεται φωνή να δέχεται την πρόσκληση. Εμφανίστηκε εκείνος, ο οποίος θα πολεμούσε το γίγαντα. Φίλοι και εχθροί στρέφονται με περιέργεια και αναζητούν τον αντίπαλο του Γολιάθ. Ποιος ήταν αυτός; Κάποιος νεαρός, πολύ νέος, μικρός τσομπάνος, ο όγδοος γιος του Ιεσσαί, Δαβίδ στο όνομα. Δεν είναι οπλισμένος όπως ο Γολιάθ ούτε άλλωστε θα μπορούσε να φορέσει και να βαστάσει τα βαρύτατα όπλα. Μια ποιμενική ράβδος, μια σφενδόνα, λίγες πέτρες από το χείμαρρο, ιδού ολόκληρος ο οπλισμός του. Ολόκληρος ο οπλισμός; Λάθος κάνουμε. Διότι, πλην του οπλισμού αυτού, ο γιος του Ιεσσαί είχε και άλλου είδους οπλισμό, τον οποίο δεν είχε ο αντίπαλός του. Μέσα στην καρδιά του μικρού βοσκού κρυβόταν το μυστικό όπλο. Το μυστικό του όπλο, το ικανό να νικήσει μυρίαδες Γολιάθ, ήταν η πίστη, η ακλόνητη πίστη του στον Κύριο, τον Κύριο των Δυνάμεων, τον Κύριο Σαβαώθ, ο οποίος όχι μία φορά έσωσε το λαό του Ισραήλ από τους εχθρούς, ταπείνωσε τους υπερήφανους και ύψωσε τους πιστούς του δούλους. Δούλος του πιστός ήταν και ο Δαβίδ. Ήταν ψυχή από εκείνες, τις οποίες αναδεικνύει η ύπαιθρος, η παραμονή μακριά από τη διαφθορά των πόλεων και η δια μέσου του βιβλίου της φύσεως ακατάπαυστη μελέτη του μεγαλείου της Θεότητας.
Βαθιά ήταν η πίστη του Δαβίδ. Και με την πίστη αυτή εξέρχεται σε συνάντηση του Γολιάθ.
Δαβίδ και Γολιάθ παρατάσσονται. Δύο κόσμοι αντίθετοι. Ο ένας πάνοπλος. Ο άλλος σχεδόν άοπλος. Άνιση πάλη. Οι φίλοι κλαίνε αποκλείοντας κάθε πιθανότητα νίκης. Οι εχθροί ειρωνεύονται, γελούν, καγχάζουν, 100% έχοντες βέβαιη τη νίκη. Το λιοντάρι θα καταβρόχθιζε το κατσίκι, ο Γολιάθ το Δαβίδ. Ο Γολιάθ, πριν σύρει το ξίφος του, ρίχνει βλέμμα έσχατης περιφρονήσεως προς το Δαβίδ και ακούγεται να λέει· «Άθλιε, τολμάς να αναμετρηθείς μαζί μου; Σε λίγο θα ρίξω τις σάρκες σου τροφή στα όρνια και τα θηρία της γης». Και ο μικρός βοσκός απαντά στον κολοσσό εκείνο· «Εσύ έρχεσαι εναντίον μου με σπαθί και δόρυ και ασπίδα κι εγώ σου επιτίθεμαι με το όνομα του Κυρίου Θεού Σαβαώθ» (Α΄ Βασ. 17, 45). Μετά από λίγο, τα συναισθήματα που πλημμυρίζουν τα στήθη εχθρών και φίλων, οι οποίοι παρακολουθούσαν τη δραματική εκείνη πάλη, μετατρέπονται. Οι εχθροί καταντροπιάζονται. Οι φίλοι χαίρονται και αγάλλονται. Ο αέρας δονείται από τις ιαχές του θριάμβου. Ο Δαβίδ νίκησε το Γολιάθ. Νίκησε ο Δαβίδ; Ναι, νίκησε ο Δαβίδ!
Από τότε πέρασαν πολλά χρόνια. Μετά από 28 ολόκληρους αιώνες, η θαυμαστή ιστορία της κοιλάδας των βουνών Σοκχώθ και Αζηκά επαναλαμβάνεται. Επαναλαμβάνεται σε ευρύτερα πλαίσια. Όχι πλέον μια κοιλάδα, αλλά πολλές κοιλάδες, στενά πολλά, βουνά και κάμποι. Και όχι μόνο της γης οι εκτάσεις αλλά και της θάλασσας τα «υγρά μονοπάτια» είδαν σε μυριάδες εκδόσεις την εικόνα του Δαβίδ που νικά το Γολιάθ, τους Γολιάθ. Είδαν την Ελλάδα. Είδαν ένα μικρό λαό να νικά μια απέραντη αυτοκρατορία. Είδαν γεωργούς και ποιμένες με αξίνες και δρεπανια, με ραβδιά και σφενδόνες και πέτρες, με όπλα λίγο διαφορετικά από τα όπλα του Δαβίδ να νικούν στρατιές και να αρπάζουν από τα χέρια των εχθρών τα όπλα τους, όπως ο Δαβίδ άρπαξε από το Γολιάθ το ξίφος του, με το οποίο και τον φόνευσε. Είδαν ναύτες με μικρές λέμβους να διασχίζουν θάλασσες και να βυθίζουν «πλωτά βουνά», τεράστια πολεμικά πλοία, υπερήφανες ναυαρχίδες με εκατοντάδες πυροβόλα και χιλιάδες ναύτες. Είδαν μαθητές, συνομήλικους του Δαβίδ, να εγκαταλείπουν τα θρανία, να σπάνε τα μολύβια τους και να γίνονται γενναίοι πολεμιστές. Είδαν γυναίκες να εγκαταλείπουν τις νυμφικές κλίνες τους, να μεταβάλλονται σε Αμαζόνες και να τρέπουν σε φυγή στίφη βαρβάρων. Είδαν γέροντες, των οποίων τα μαλλιά άσπρισαν, να αποκτούν μαχητική ορμή, να αψηφούν το θάνατο και ψάλλοντας το «Χριστός Ανέστη» να βάζουν φωτιά σε πυριτιδαποθήκες και να θάβονται μαζί με τους εχθρούς κάτω από τα ερείπια. Είδαν…
Η μικρή Ελλάδα νικούσε το Γολιάθ, την Οθωμανική αυτοκρατορία. Πώς νικούσε; Είχε και η Ελλάδα κρυμμένο στα στήθη των τέκνων της το μυστικό της όπλο, το όπλο του Δαβίδ. Είχε την πίστη στον αληθινό Θεό, στον Τριαδικό Θεό· την πίστη, η οποία μεταβάλλει σε ήρωες και τα νήπια και «ἀφθαρσίας ἐνδύει εὐπρέπειαν».
Η Ελλάδα, κατά την περίοδο εκείνη του επταετή αγώνα υπέρ της ελευθερίας, αναδείχθηκε κυριολεκτικά ο Δαβίδ των εθνών. Παγκόσμια ήταν η απήχηση των αγώνων της. Κάθε νίκη της συγκινούσε την ανθρωπότητα. Δημοσιογράφοι, ρήτορες, ποιητές, ζωγράφοι άφηναν τα μικρά και ταπεινά θέματά τους και ασχολούνταν με ένα θέμα, το θέμα το οποίο έδινε η αγωνιζόμενη Ελλάδα. Αυτήν υμνούσαν μικροί και μεγάλοι. Και λόρδοι άφηναν τις ανέσεις και έρχονταν εδώ, για να αγωνιστούν μαζί με το λαό μας, να βρουν ένδοξο θάνατο και να ταφούν σε κάποια γωνιά της έρημης γης.
Η Ελλάδα Δαβίδ των εθνών. Και δεν μείναμε καθηλωμένοι για πάντα στο 1821. Μετά από μια εκατονταετία και κάποιες δεκάδες ετών, η ιστορία επαναλήφθηκε και πάλι στις μέρες μας. Νωπά ακόμη είναι τα γεγονότα. Δύο αυτοκρατορίες σιδηρόφρακτες, δύο κολοσσοί απειλώντας όλο τον κόσμο και σκιάζοντας τον ουρανό με τις φτερωτές ακρίδες, με τα σμήνη των αεροπλάνων, ως άλλοι Φιλισταίοι επέδραμαν κατά της μικρής μας χώρας. «Ελλάδα» – έλεγαν οι εκπρόσωποι της πλέον ωμής και οργανωμένης βίας – «Ελλάδα, θα σπάσουμε τα πλευρά σου. Το ξιφος μας νικά και το ξίφος δημιουργεί δικό του δίκαιο, το δίκαιο του ισχυρότερου, το οποίο εξαλείφει τα μικρά έθνη και χαράσσει τα όρια απέραντων αυτοκρατοριών». Αυτά έλεγαν οι νεότεροι Γολιάθ. Αλλά και οι Γολιάθ αυτοί συντρίφθηκαν, και η Ελλάδα, παρά την τεράστια φθορά της, που ήταν συνέπεια σφαλμάτων της πολλών και μεγάλων, στέκεται όρθια και αναπνέει ελεύθερη και έχει στο ενεργητικό της το γεγονός ότι αυτή υπήρξε η πρώτη η οποία με τη σφενδόνα της, με τον ελάχιστο οπλισμό της, έριξε κατά της βίας βλήματα, τέτοια βλήματα, τα οποία ζάλισαν τα κεφάλια των δύο αδελφών Γολιάθ, των δύο δικτατόρων και τους έκαναν να τρικλίζουν. Από τότε δεν ανέλαβαν τις δυνάμεις τους.
Η Ελλάδα ο Δαβίδ των εθνών! Και αυτή τη θέση, την οποία έδωσαν σ’ αυτην συνεχείς αγώνες της Φυλής υπέρ της ελευθερίας, πρέπει να κρατήσουν οι νεότερες γενιές. Η Ελλάδα, υστερώντας πάντα σε υλικό οπλισμό, μη διαθέτοντας μεγάλους στρατούς και στόλους, ας φροντίζει να έχει το μυστικό όπλο, τη φλογερή, την ενεργό, την ηρωική πίστη στον Κύριο των Δυνάμεων και μέσω αυτης θα συντρίβει την έπαρση πολλών κολοσσών, πολλών ψευτοθεών και πολλών άθεων συστημάτων.
Μια εικόνα, όως εκείνες τις οποίες ζωγράφιζε ο αείμνηστος αγωνιστής του 1821 Μακρυγιάννης, μια εικόνα, διπλή εικόνα, εικονίζοντας στο πάνω μέρος το γιο του Ιεσσαί νικώντας το Γολιάθ, στο κάτω μέρος εικονίζοντας τους γιους της Ελλάδας δια μέσου των αιώνων να νικούν τους διαφόρου προελεύσεως και χρωμάτων Γολιάθ, μια τέτοια εικόνα, που συνάπτει σε ένα την Πίστη και την Πατρίδα, θα άξιζε να ζωγραφιστεί από εκλεκτό ζωγράφο και να αναρτηθεί σε όλους τους στρατώνες, σε όλα τα σχολεία, σε όλα τα σπίτια των Ελλήνων.

Ο ΕΛΕΥΘΕΡΩΤΗΣ

«Τῇ ἐλευθερίᾳ οὖν, ᾗ Χριστὸς ἡμᾶς ἠλευθέρωσεν,
στήκετε, καὶ μὴ πάλιν ζυγῷ δουλείας ἐνέχεσθε»
(Γαλ. 5, 1)

Ας μιλήσουμε παραβολικά.
Κάποτε υπήρχε ένα δένδρο. Φύτρωσε στην έρημο της Αραβίας, ρίζωσε, μεγάλωσε, γιγαντώθηκε, άπλωσε τα κλαδιά του προς τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, σκίασε κάθε άλλο δένδρο, ύψωσε περήφανη την κορυφή του προς τα πάνω, προς τον ουρανό, και φαινόταν ότι θα περιέπλεκε και θα γκρέμιζε και τα άστρα ακόμη. Εξελίχθηκε σε δένδρο πελώριο. Αλλά ήταν δένδρο άκαρπο. Δεν είχε άνθη, τα οποία ευωδιάζουν, δεν είχε καρπούς, οι οποίοι τρέφουν, δεν είχε σκια, η οποία αναπαύει τους διαβάτες. Αχρήστευσε τεράστιο χώρο. Μια τρομερή δυσοσμία εξερχόταν από τη ρίζα, από τον κορμό, από τα κλαδιά και από τα ελάχιστα ακόμη φύλλα. Οι καρποί του στυφοί, δεν ήταν κατάλληλοι για τροφή για να τους φάνε οι άνθρωποι. Η σκια του θανατηφόρα. Όσοι είχαν την ατυχία να αναπαυθούν κάτω από τα φυλλώματά του είχαν τον πιο ανήσυχο ύπνο. Τα όνειρά τους ήταν εφιαλτικά. Ο φόβος κατά τις νύχτες κυριαρχούσε. Και από τον ταραγμένο ύπνο ξυπνούσαν οι άνθρωποι στη σκληρότερη πραγματικότητα. Από το κρεβάτι τους οδηγούνταν στις φυλακές, στις κρεμάλες. Η αυγή δεν τους έβρισκε μεταξύ  των ζωντανών. Από τα κλαδιά του δένδρου κρεμάστηκαν αναρίθμητοι άνθρωποι, οι οποίοι, κατά κάποιο τρόπο, εκδήλωναν τη δυσφορία τη δική τους και των συνανθρώπων τους για την αθλιότητα της ζωής, την οποία ζούσαν κάτω από τη σκια του δένδρου.
Το δένδρο φαινόταν ακλόνητο. Και όμως το δένδρο έπεσε. Το έριξε ένα μικρό παιδί. Ανατολή και Δύση θαύμασε. Λαοί ανέπνευσαν. Νέα εποχή ανέτειλε.
Θέλετε εξήγηση της παραβολής; Δένδρο ήταν η Οθωμανική αυτοκρατορία. Υψωνόταν σα δένδρο άκαρπο, πελώριο, που έσκιαζε τον κόσμο. Θεωρητική της βάση το Κοράνιο του ψευδοπροφήτη της Αραβίας. Σύνθημα· «Θάνατος στους άπιστους». Μέσο για την εδραίωση, την εξάπλωση και την υπαγωγή όλου του κόσμου κάτω από την ημισέληνο ήταν όχι το κήρυγμα αλλά το ξίφος· όχι η πειθώ αλλά η βία, η ωμή βία του βάρβαρου Ασιάτη, η οποία αρνιόταν στον άνθρωπο τα στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Περιουσία, ζωή, τιμή, ελευθερία, θρησκεία και ό, τι άλλο ευγενέα και υψηλό προϊόν της ανθρώπινης καρδιάς βρισκόταν στην απόλυτη διάθεση του πρώτου τυχόντα αγροίκου οργάνου της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Δεσποτισμός απόλυτος. Κανένας δε διαμαρτυρόταν. Σιγή νεκροταφείου. Οι πρεσβευτές των μεγάλων (!) δυνάμεων δέχονταν εξευτελισμούς στους προθαλάμους των ανακτόρων του σουλτάνου. Η ημισέληνος κυριαρχούσε. Το πελώριο δένδρο φαινόταν ακλόνητο.
Αλλά έφτασε η ημέρα. «Ἡμέρα Κυρίου Σαβαὼθ ἐπὶ πάντα ὑβριστὴν καὶ ὑπερήφανον καὶ ἐπὶ πάντα ὑψηλὸν καὶ μετέωρον… καὶ ἐπὶ πᾶν δένδρον βαλάνου Βασάν» (Ησ. 2, 12 – 13). Και η ημέρα αυτή ήταν η 25η Μαρτίου του 1821, κατά την οποία ένα παιδί κατέρριψε το πελώριο δένδρο. Ναι! Παιδί ασθενές, νήπιο φαινόταν η Ελλάδα. Μπορεί ένα νήπιο να εκριζώσει δένδρο; Μπορούσε η Ελλάδα να νικήσει την Οθωμανική αυτοκρατορία; Και όμως! Η Ελλάδα, το νήπιο, η Ελλάδα, η οποία στον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης είχε προ 400 ετών σβηστεί, η Ελλάδα, η μυκτηριζόμενη και ποδοπατούμενη από όλους, εγέρθηκε και πολέμησε τον κολοσσό εκείνο. Νίκησε με την πίστη, τη βαθιά πίστη, η οποία έκαιγε και φλόγιζε τα στήθη των γενναίων εκείνων αγωνιστών του 1821, οι οποίοι είχαν κάτι από τη λάμψη των αγωνιστών της Π. Διαθήκης, οι οποίοι «διὰ πίστεως κατηγωνίσαντο βασιλείας… ἐγενήθησαν ἰσχυροὶ ἐν πολέμῳ, παρεμβολὰς ἔκλιναν ἀλλοτρίων» (Εβρ. 11, 33 –  34). Χωρίς την πίστη είναι ανεξήγητη η ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, της οποίας κάθε σελίδα αποτελεί και μια αναλαμπή της πίστεως.
Ο Κύριος, αγαπητοί αναγνώστες, ο Κύριος είναι ο ελευθερωτής της χώρας αυτής. Αυτός έδινε έμπνευση. Αυτός εμψύχωνε. Αυτός έδωσε τη νίκη στο μικρό αυτό Έθνος. Χάρις στη βοηθειά του το δένδρο της τυραννίας έπεσε. Και στη θέση του δένδρου αυτού φυτεύτηκε το αγλαόκαρπο δένδρο της ελευθερίας, κάτω από το οποίο ζούμε και αναπνέουμε. Αλλά το δένδρο αυτό, για να αποδώσει τους καρπούς του, χρειάζεται και την ανάλογη περιποίηση. Ιδρώτας, δάκρυα και αίμα είναι η τροφή του· έργα, πόνοι και θυσίες, αυταπάρνηση διαρκής, να τι χρειάζεται, για να είναι η ρίζα του ακμαία. Ο κορμός του συντηρείται με τη δικαιοσύνη, με την ευνομία, με την ομόνοια. Πλατύνεται και εξαπλώνει τα κλαδιά του με την αγάπη. Δροσίζεται με την ελπίδα και νικά τις θύελλες με την πίστη. Όταν υπάρχουν τα στοιχεία αυτά, το δένδρο της ελευθερίας δεν ξηραίνεται, αλλά πάντοτε ακμαίο θα δίνει κάτω από τα πλούσια φυλλώματά του ανάπαυση. Ανάπαυση όχι για λίγους προνομιούχους, αλλά για όλα τα παιδιά της Ελλάδας, τα οποία, αναπνέοντας τις ζωογόνες αύρες της αληθινής ελευθερίας, θα δοξάζουν τον ελευθερωτή Κύριο και θα ευγνωμονούν τους αείμνηστους εκείνους άνδρες, οι οποίοι με το σύνθημα «ελευθερία ή θάνατος» συντέλεσαν στην ελευθερία της Πατρίδας, όργανα δεξιά της θείας πρόνοιας προς σωτηρία του λαού μας.

Ο ΠΑΥΛΟΣ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

Τα δύο άρθρα «Ο Απόστολος Παύλος» και «Στην κατείδωλο πόλη», τα οποία δημοσιεύονται σε συνέχεια, έπρεπε κανονικά να είχαν δημοσιευτεί στην αρχή, όπου γίνεται λόγος για την επέτειο της ελεύσεως του αποστόλου Παύλου στην Αθήνα. Αλλά εκ παραδρομής δεν τέθηκαν στην κανονική τους θέση.

Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΥΛΟΣ

«Τὰ κατὰ πόλιν δεσμὰ καὶ τὰς θλίψεις σου τίς διηγήσεται, ἔνδοξε ἀπόστολε Παύλε; Ἣ τίς παραστήσει τους ἀγῶνας καὶ τοὺς κόπους σου,  οὓς ἐκοπίασας ἐν τῷ Εὐαγγελίω τοῦ Χριστοῦ, ἵνα πάντας κερδίσῃς καὶ Χριστῷ προσαγάγῃς τὴν Ἐκκλησίαν;»
(Ιδίομελο της εορτής τους)

Ποιος – ρωτά ο ιερός υμνογράφος – ποιος θα μπορέσει ποτέ να γράψει λόγο, ο οποίος θα εξεικονίζει πλήρως την ιστορική φυσιογνωμία του κορυφαίου των αποστόλων του Χριστού; Ο απόστολος Παύλος! Δεν είναι εύκολο θέμα. Το θέμα αυτό νικά εύστροφες γλώσσες και «καλάμους ὀξυγράφους». Νικά Δημοσθένεις και Κικέρωνες. Νικά όλους τους ρήτορες και ποιητές και πεζογράφους. Ό,τι και εάν πουν, ό,τι και εάν γράψουν αυτοί, δε θα μπορέσουν ποτέ να δώσουν πιστή απεικόνιση του προσώπου και του κολοσσιαίου έργου, το οποίο επιτέλεσε εκείνος. Μικρός, πολύ μικρός φαίνεται ενώπιον των ίδιων των οφθαλμών καθένας ο οποίος θα σταθεί για λίγο και θα στοχαστεί τον Παύλο και θα ρίξει το βλέμμα του στα δυσθεώρητα ύψη, στα οποία ανήλθε η μακαρία ψυχή του. Λένε ότι όποιος σταθεί στη βάση μιας από τις ψηλές πυραμίδες της Αιγύπτου και ατενίσει προς την κορυφή, η οποία φαίνεται να σχίζει τους ουρανούς, καταλαμβάνεται από το αίσθημα της μικρότητάς του. Νάνος φαίνεται και ο γίγαντας ακόμη σε σύγριση με το ύψος της πυραμίδας. Αλλά κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με όσους μελετούν επισταμένως το βίο του ένδοξου Αποστόλου. Στήλη, πυραμίδα αρετής υψωμένη πάνω από τις στήλες και τις πυραμίδες και τις κορυφές των ψηλότερων βουνών αναδείχθηκε. Πελώριο πνευματικό ανάστημα. Κορυφαίος. Σκεύος εκλογής. Όπως λέει αρχαίος εγκωμιαστής του, «ο μικρός αυτός κατά το σωματικό ανάστημα άνθρωπος» αλλά με το πνεύμα του «τῶν οὐρανῶν ἁπτόμενος, ὁ ὀξυδρόμος δρομεύς, ὁ εἰς οὐρανὸν ἀνιπτάμενος ἀετός, ὁ θείας χάριτος πεπληρωμένος, ὁ μαρτυρούμενος ὑπὸ τοῦ Κυρίου βαστάζει τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἐνώπιον πάσης τῆς οἰκουμένης, ὁ τριώροφον οὐρανὸν ἀνελθών, καὶ εἰς παράδεισον εἰσελθών, καὶ μέχρι τῆς Δεσποτικῆς καὶ ἀπερινοήτου καθέδρας ἀναβάς, καὶ ἀκούσας τῶν ἀπορρήτων μυστηρίων, ὧν οὐκ ἐξὸν ἀνθρώποις λαλῆσαι…».
Εκστατικοί στεκόμαστε μπροστά στο μεγαλείο, μπροστά στο ύψος του Αποστόλου.
Ο ιερός Χρυσόστομος, ο θερμότερος εγκωμιαστής του Αποστόλου, ο οποίος εκφώνησε επτά θαυμάσιους λόγους προς τιμήν του, λέει ότι, αν θέλουμε να δούμε σε ποιο ύψος μπορεί να φθάσει ο άνθρωπος που πιστεύει και αγαπά το Χριστό, ας δούμε τον Παύλο(). Τι ήταν, παρακαλώ, πριν από χάρη. Απηνής διώκτης των χριστιανών. Τι έγινε μετά την επίσκεψη του Κυρίου, μετά το όραμα της Δαμασκού; Άλλος άνθρωπος, «καινή κτίσις», θερμότερος κήρυκας του Χριστιανισμού. Η προθυμία του για τη διάδοση του Ευαγγελίου, για να θυμηθούμε μία και μόνο αρετή του, απερίγραπτη. Από τη στιγμή που ο Κύριος άναψε στην καρδιά του τη φωτιά της πίστεως, δεν ησύχασε πλέον ο Απόστολος των εθνών. Όλη η οικουμένη ήταν ενώπιόν του και έπρεπε να την κατακτήσει στο όνομα του Ιησού Χριστού. Φλεγόταν να μεταδώσει τη φωτιά σε κάθε καρδιά, να ανάψει πυρκαγιά, θάλασσα φωτιάς, μέσα στην οποία να καούν όλα τα ξόανα, όλα τα είδωλα των θεών, όλα τα πάθη, όλα τα αμαρτήματα, όλα τα αίσχη της ειδωλολατρικής κοινωνίας. Άνθρωπος πύρινος. Δρομέας πυρφόρος. Κρατούσε και περιέφερε όχι κερί που τρεμόσβηνε, αλλά κρατούσε και περιέφερε ολόκληρο ήλιο πνευματικότητας. Ήταν ο ίδιος ήλιος που ακτινοβολούσε. Και για να μεταδώσει τη φωτιά, για να διασκορπίσει τις ακτίνες του θείου φωτισμού, έτρεχε συνεχώς. Έτρεχε χωρίς να υπολογίζει κόπους, εμπόδια και κινδύνους. Δρομέας ακούραστος, ακατάβλητος. Δεν είπε ποτέ· «Ας σταθώ να αναπαυτώ. Αρκετοί οι κόποι μου. Ας κοπιάσουν κι άλλοι». Ποτέ δε μετρούσε το διάστημα, το οποίο διήνυσε, αλλά έβλεπε πάντοτε προς τα πάνω, προς τα εμπρός. Άκουγε μυστική σάλπιγγα· Εμπρός! Προχωρείτε. Ελευθερώστε ψυχές! Έβλεπε τι μεγάλο κενό υπολειπόταν, έβλεπε το διάστημα, το οποίο έπρεπε να διατρέξει για να πραγματοποιήσει περισσότερα κέρδη, μεγαλύτερες επιδόσεις, ευρύτερες κατακτήσεις για τη δόξα του Χριστού. Πολεμούσε, στρατηγούσε ένδοξα. Τρέχει από το ένα άκρο στο άλλο. Διαβαίνει ποτάμια. Υπερπηδά βουνά. Διαπλέει θάλασσες και ωκεανούς. Τίποτε δε μπορεί να ανακόψει την νικηφόρο πορεία του. Τρέχει ως ακούραστος δρομέας. Φθάνει μέχρι τη Ρώμη. Και όταν πλέον με αποκάλυψη του Κυρίου γνώρισε ότι τρέχει το τελευταίο χιλιόμετρο, ότι πλησιάζει στο τέρμα· όταν πλέον φαίνονταν σ’ αυτόν τα τείχη της ουράνιας πόλης, της άνω Ιερουσαλήμ, και άγγελοι εξέρχονταν να υποδεχθούν το θριαμβευτή, τότε πήρε τη γραφίδα και έγραψε εκείνο το περίφημο· «Ὁ καιρὸς τῆς ἐμῆς ἀναλύσεως ἐφέστηκε. Τὸν ἀγῶνα τὸν καλὸν ἠγώνισμαι, τὸν δρόμον τετέλεκα, τὴν πίστην τετήρηκα· λοιπὸν ἀπόκειταί μοι ὁ τῆς δικαιοσύνης στέφανος ὃν ἀποδώσει μοι ὁ Κύριος ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ, ὁ δίκαιος κριτής, οὐ μόνον δὲ ἐμοί, ἀλλὰ καὶ πᾶσι τοῖς ἠγαπηκόσι τὴν ἐπιφάνειαν αὐτοῦ» (Β Τιμ. 4, 6 – 8).
Τρεις και πλέον δεκαετηρίδες κοπίασε, μόχθησε για το Ευαγγέλιο ο ένδοξος Απόστολος. Και άλλοι βέβαια μετά τον Παύλο κοπίασαν και μόχθησαν. Ατελεύτητη σειρά δασκάλων και κηρύκων του Ευαγγελίου. Αλλά κανένας δεν ξεπέρασε τον Απόστολο. Έμεινε ο πρώτος μετά τον Ένα. Οι κόποι του άτρυτοι. Οι επιτυχίες και οι νίκες του άφθαστες. Θριάμβευε πάντα στο όνομα του Ιησού Χριστού. Ό,τι κατόρθωνε σε μία μέρα, σε μια νύχτα, σε μια ώρα, δεν κατόρθωναν οι άλλοι εργαζόμενοι έναν χρόνο. Ο Παύλος έκλεινε μέσα του τεράστιες δυνάμεις. Η θερμότητα και η δύναμη που εξέπεμπε από την καρδιά του ήταν τέτοια, ώστε ισχυρά φρούρια του σατανά κατέρρεαν και άνθρωποι αιχμαλωτίζονταν στην αγάπη του Χριστού.
Τρεις και πλέον δεκαετηρίδες κόπιασε, μόχθησε στο Ευαγγέλιο ο ένδοξος Απόστολος. Και άλλοι βεβαίως μετά τον Παύλο κόπιασαν και μόχθησαν. Ατελεύτητη σειρά διδασκάλων και κηρύκων του Ευαγγελίου. Αλλά κανένας δεν ξεπέρασε τον Απόστολο. Έμεινε ο πρώτος μετά τον Ένα. Οι κόποι του άτρυτοι. Οι επιτυχίες και οι νίκες του άφθαστες. Θριάμβευε πάντοτε στο όνομα του Ιησού Χριστού. Ό,τι κατόρθωνε σε μια μέρα, σε μια νύχτα, σε μια ώρα, δεν το κατόρθωναν οι άλλοι εργαζόμενοι όλο το έτος. Ο Παύλος έκλεινε μέσα του τεράστιες δυνάμεις. Η θερμότητα και η δύναμη, που εξέπεμπε από την καρδιά του και η οποία ήταν ενωμένη απόλυτα με τον Ιησού, ήταν τέτοια, ώστε ισχυρά φρούρια του σατανά κατέρρεαν και άνθρωποι αιχμαλωτίζονταν στην αγάπη του Χριστού.
Βαθύτατα ευγνώμονες προς τον Κύριο, ως Χριστιανοί, διότι χάρισε στην Εκκλησία έναν Παύλο, ήλιο φωτεινό στους αιώνες, ας του είμαστε ακόμη ευγνώμονες και ως Έλληνες. Η Ελλάδα οφείλει αιώνια ευγνωμοσύνη στον Παύλο. Διότι έδρασε σε ελληνικά εδάφη και υπήρξε ο κατεξοχήν απόστολος της Ελλάδας, ο δημιουργός της Χριστιανικής Ελλάδας. Πόσο κοπίασε υπέρ αυτής! Οι παράλιες πόλεις της Μ. Ασίας, όπου έσφυζε ο Ελληνισμός, όπως και η Κύπρος, οι Φίλιπποι, η Θεσσαλονίκη, η Βέροια, η Αθήνα, η Κόρινθος, η Νικόπολη είδαν και άκουσαν τον κορυφαίο Απόστολο των εθνών. Από τις 14 Επιστολές του, για τις οποίες ένας μεγάλος πατέρας και διδάσκαλος της Εκκλησίας, ο Ιερώνυμος, έλεγε ότι, όταν διαβάζω τον Παύλο, μου φαίνεται ότι ακούω όχι λόγια αλλά βροντές, από τις 14, λέμε, Επιστολές οι 5 (2 προς Κορινθίους, 2 προς Θεσσαλονικείς, 1 προς Φιλιππησίους) στάλθηκαν σε πόλεις της Ελλάδας και περισσότερο μ’ αυτές τις Επιστολές παρά με τα μνημεία της Ακρόπολης το όνομα της Πατρίδας μας έγινε γνωστό σε όλο το Χριστιανικό κόσμο. Και ο μαθητής Κατηχητικού Σχολείου στη χώρα των Εσκιμώων, διαβάζοντας την Καινή Διαθήκη, αναζητεί το χάρτη για να δει που είναι η Ελλάδα, που είναι οι Ελληνικές πόλεις, από τις οποίες διήλθε ο φτερωτός Απόστολος.
Ελλάδα! Πόσο δοξάστηκες από το πέρασμα του Παύλου!
Ας τιμήσουμε λοιπόν πρεπόντως οι Χριστιανοί Έλληνες τον Παύλο. Αλλά «τιμή μάρτυρος μίμησις μάρτυρος» κηρύττει ο απόστολος Παύλος, απευθύνεται προς όλους τους χριστιανούς της σύγχρονης Ελλάδας και σαλπίζει προς εμάς ό,τι έντονα προς τους προγόνους μας παρήγγειλε· «Μιμηταί μου γίνεσθε, καθὼς κἀγὼ Χριστοῦ (Α΄ Κορ. 11, 1). Έλληνες αδελφοί! Η θαυμάσια εικόνα των αρετών του Παύλου είναι ενώπιόν μας. Μας καλεί σε μίμηση, σε αντιγραφή. Ας μη γίνουμε κακοί ζωγράφοι. Αλλά ατενίζοντας προς την εικόνα, την οποία φιλοτέχνησε μετά δακρύων ο θείος Απόστολος, μελετώντας τις Επιστολές του, τα αθάνατα μνημεία του Παναγίου Πνεύματος, ακούγοντας τη φωνή του, εμπνεόμενοι από το ηρωικό του παράδειγμα, ας τον μιμηθούμε. Ας γίνουμε μικροί Παύλοι στον κύκλο της δράσεώς μας, ας μεταλαμπαδεύσουμε και σε άλλες ψυχές το φως του Χριστού, ας ζωγραφίσουμε προπαντός στις καρδιές μας την αρχέτυπη εικόνα, την εικόνα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, ας τη ζωγραφίσουμε με τα ανεξίτηλα χρώματα της αρετής, εις τρόπον ώστε, μέσω της ακράδαντης πίστης και της φλογερής αγάπης και της βέβαιης ελπίδας, αφού γίνουμε ένα με το Χριστό, ζώντας και αναπνεόντας γι’ αυτόν και πεθαίνοντας γι’ αυτόν, όπως ο μακάριος Παύλος, να μπορέσουμε κι εμείς, ο καθένας από εμάς, να πούμε έστω ασθενικά ό,τι μεγαλόφωνα εκείνος διασάλπισε με αλήθεια· «Δε ζω πια εγώ, αλλά ζει μέσα μου ο Χριστός» (Γαλ. 2, 20).
Χριστοκεντρισμός, Χριστοκρατία! Ιδού του Παύλου, του Αποστόλου των Εθνών, η ζωή και το πρόγραμμα. Θα γίνει και δικό μας;

ΣΤΗΝ ΚΑΤΕΙΔΩΛΟ ΠΟΛΗ

Το 50 μ.Χ. επίσκέφτηκε την Αθήνα ένας ξένος. Ποιος ο ξένος; Νέος, ο οποίος επιθυμώντας τη φιλοσοφική μόρφωση εγκατέλειψε τη γενέτειρά του, διέσχισε πελάγη και ωκεανούς και ήλθε στην Αθήνα για να μαθητεύσει σε μία από τις περίφημες φιλοσοφικές σχολές της πόλης; Περιηγητής, ο οποίος ερχόταν για να θαυμάσει το αρχαίο κάλλος, όπως αυτό λαμπρά και έξοχα αποτυπωνόταν στα έργα τέχνης; Έμπορος, ο οποίος από τις χώρες της Ασίας, Αφρικής και Ιταλίας μετέφερε προς πώληση τα εμπορεύματά του;… Ούτε έμπορος, ούτε περιηγητής, ούτε σπουδαστής φιλοσοφίας ήταν ο ξένος. Κανένα από τα ελατήρια εκείνα, τα οποία ωθούν τους ανθρώπους να αναλαμβάνουν μακρινά ταξίδια και να επισκέπτονται ξένες και άγνωστες χώρες, ενέπνεε τον ξένο μας. Ξένος του κόσμου, αστερισμό – τι λέω; – ουρανό ολόκληρο κλείνοντας μέσα στην καρδιά του, ερχόταν στην Αθήνα, την πρωτεύουσα του Ελληνισμού, το κέντρο του αρχαίου κόσμου, την εστία των γραμμάτων και των επιστημών. Ερχόταν με μία μοναδική αποστολή·  να εκριζώσει την ειδωλολατρία και να φυτεύσει μέσα στην Αθήνα το ευσκιόφυλλο και αγλαόκαρπο δένδρο της Χριστιανικής πίστεως και ηθικής· το αθάνατο δένδρο, υπό τη σκια του οποίου θα αναπαυόταν μια μέρα όλη η Ελλάδα.
Παύλος ήταν το όνομα του επισκέπτη της Αθήνας.
Ήταν εύκολο το έργο; Ένα και μόνο βλέμμα στην πόλη αρκούσε να πείσει τον οξυδερκή Απόστολο για το πόσο δύσκολο ήταν το έργο του. Βρισκόταν όχι στην περιφέρεια, αλλά στο κέντρο, στην καρδιά του ειδωλολατρικού κόσμου. Όπου και αν στρεφόταν, παντού είδωλα. Στις αυλές των σπιτιών, των δημοσίων κτηρίων, στις οδούς, τις ρύμες και τις πλατείες άπειρο πλήθος βωμών, επί των οποίων προσέφεραν τις καθιερωμένες θυσίες οι κάτοικοι. Εκεί ψηλά στην Ακρόπολη κυμάτιζε η σημαία της ειδωλολατρίας, δέσποζε πανύψηλο άγαλμα της Αθηνάς με το κράνος, με την ασπίδα και το χρυσό εκείνο δόρυ, το οποίο έλαμπε κάτω από τις ακτίνες του αττικού ήλιου και φαινόταν από το Φαληρικό κόλπο. Στον Άρειο Πάγο ετηρείτο κατάλογος αναγνωρισμένων θεοτήτων, στον οποίο κατόπιν αποφάσεως εγγράφονταν ως κάτοικοι της Αθήνας και οι νέοι θεοί Ανατολής και Δύσης. Οι θεοί καθημερινά ηύξαναν. Και ήταν τόσοι οι θεοί, τόσα τα είδωλα, ώστε, σύμφωνα με μαρτυτία αρχαίου συγγραφέα, στην Αθήνα ευκολότερο ήταν να συναντήσεις θεό παρά άνθρωπο.

«Κατείδωλος» ήταν η πόλη. Ειδωλολατρία απ’ άκρου εις άκρον. Μία θάλασσα στην οποία το βλέμμα σου δε συναντά ξηρά. Πού να σταθείς;
Το κήρυγμα του Ναζωραίου ήταν τελείως άγνωστο στην περιλάληλη πόλη. Αν και είχαν παρέλθει περίπου 20 χρόνια από την εμφάνιση της νέας πίστης, η Αθήνα αγνοούσε το υψηλό κήρυγμα. Προσπαθούσαν να τραφούν με τους μύθους, με τα κεράτια μιας ψευδούς φιλοσοφίας. Ποιος θα τους αφύπνιζε; Κοιμόντουσαν βαθύτατα. Χρειαζόταν να έλθει κήρυκας αποστολικός, φέροντας τα στίγματα του Ιησού, κήρυκας με υπέροχες πνευματικές δυνάμεις, για να ευαγγελιστεί στην πόλη των ρητόρων και των φιλοσόφων το κήρυγμα της εν Χριστώ σωτηρίας. Και ως τέτοιος ήλθε ο κορυφαίος, ο απόστολος Παύλος. Αυτός κήρυξε πρώτα στην Αθήνα και η ομιλία του προς τους Αθηναίους, αριστούργημα και αθάνατο μνημείο του πνεύματος, βρίσκεται περιληπτικά καταχωρισμένη στο βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων. Στον τόνο του ομιλητή κρυβόταν κάποια υπερφυσική δύναμη, απείρως ανώτερη της δύναμης η οποία υπήρχε στους επιτηδευμένους λόγους του Δημοσθένη και του Περικλή και τους φιλοσοφικούς διαλόγους του Πλάτωνα.
Ο Παύλος, ο ξένος, μιλούσε στον Άρειο Πάγο. Οι ακροατές του όλοι ειδωλολάτρες. Και μετά από 20 αιώνες οι σοφοί θαυμάζουν τον ομιλητή. Άλλοι για την τέχνη, με την οποία άπλωσε τα αποστολικά του δίχτυα ο επιδέξιος αλιέας των ψυχών, άλλοι για την τάξη, τη διάρθρωση, τον ειρμό της ομιλίας, η οποία εκτυλίσσει με απλό μεν αλλά και μεγαλοπρεπή τρόπο τις ιδέες και δείχνει τέλος την κορυφή, το τέρμα των ελπίδων και των προσδοκιών του κόσμου, άλλοι πάλι κάτι άλλο θεωρούν άξιο θαυμασμού. Αλλά εμείς θαυμάζουμε το θάρρος του Παύλου. Φανταστείτε! Εν μέσω ρητόρων, διαλεκτικών και φιλοσόφων, εν μέσω ειδωλολατρικού λαού, ο οποίος πριν από μερικούς αιώνες καταδίκασε σε θάνατο το μέγιστο των φιλοσόφων με την υπόνοια ότι δεν πιστεύει στους θεούς της πόλης και ότι εισάγει καινά δαιμόνια, κάτω από τη σκια του αγάλματος της Αθηνάς και των υπόλοιπων θεών, ο Παύλος στέκεται, δείχνει τα αγάλματα και λέει με άτρομη φωνή· Οι θεοί σας είναι σκιες, ψευδείς θεοί. Ο αληθινός Θεός δεν περιορίζεται τοπικά και χρονικά, δεν κατοικεί σε χειροποίητους ναούς, δεν υπηρετείται από ανθρώπινα χέρια, δεν έχει ανάγκη κανέναν, αλλά είναι Θεός πανταχού παρών, καθιστώντας ναό την καθαρή καρδιά, ανοίγοντας τα χέρια και γεμίζοντας χρηστότητα τα σύμπαντα, τρέφοντας και μεριμνώντας πατρικά για άτομα και έθνη, άγρυπνος φρουρός της ηθικής τάξης και δίκαιος κριτής των ανθρώπινων πράξεων… Ιδού οι ιδέες, οι οποίες συνωστίζονται στη θαυμάσια ομιλία του. Ιδέες – κεραυνοί, οι οποίες έρχονταν να γκρεμίσουν από τις καρδιές των ακροατών το παμπάλαιο συγκρότημα των ειδωλολατρικών προλήψεων και δεισιδαιμονιών.
Σπάνια στην ιστορία της διαδόσεως του Χριστιανισμού συναντάται τολμηρότερη πράξη όμοια προς εκείνη την οποία αποτόλμησε ο κορυφαίος Απόστολος, όταν στάθηκε στο επισημότερο βήμα του αρχαίου κόσμου και κήρυξε τον «άγνωστο Θεό».
Ένας κατά πάντων· και νίκησε. Τι θρίαμβος! Και άφησε σε μας πολύτιμο δίδαγμα ότι σε εποχή, όπως η δική μας, κατά την οποία η ανθρωπότητα λησμονώντας το Θεό οπισθοχωρεί και χάνεται στο σκοτάδι και κυλιέται σε αισθησιακές ηδονές και απολαύσεις και στήνει τα είδωλά της, σε εποχή «κατείδωλο», ο πιστός χριστιανός ας μη δειλιάζει. Ας κρατεί με φλογερή αγάπη το όνομα, το υπέρ παν όνομα, το όνομα του Ιησού και, σε περίπτωση που δοθεί ευκαιρία, ας έχει το θάρρος να ανοίγει το στόμα του, να κινεί τη γλώσσα του και να λέει προς τη σύγχρονη άπιστη, ειδωλολατρική γενιά· Αυτά τα οποία θεωρείτε σπουδαία, μεγάλα και υψηλά είναι πολύ μικρά, είναι σκύβαλα, είναι σκιες. Και αυτές τις σκιες λατρεύετε ως θεούς. Είδωλα έγιναν και αυτοί οι ψευδείς αστέρες του κινηματογράφου σε πορνοπόλεις Χόλλυγουντ. Ειδωλοποιήσατε όλη την εγκόσμια ζωή. Κατείδωλος είναι η ζωή σας… Και ύστερα από 20 αιώνες ο Χριστός παραμένει στο πλείστο της ανθρωπότητας ο άγνωστος Θεός, τον οποίο ο Παύλος μας καταγγέλλει.
Αδελφοί! Στην κατείδωλο εποχή μας ας προσέξουμε πολύ. Όχι προσκυνητές ειδώλων αλλά καταλύτες ειδώλων. Ιδού η υψηλή αποστολή μας. Την εκπληρώνουμε; Ιδού το ερώτημα. Η συνείδηση του καθένα μας ας απαντήσει.

“ΕΘΝΙΚΑΙ ΕΠΕΤΕΙΟΙ”, ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΦΛΩΡΙΝΗΣ π. ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ ΚΑΝΤΙΩΤΟΥ. ΤΕΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ (σελ. 254-305)

25η Μαρτίου 1821

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

• «… Όταν αποφασίσαμε να κάμομε την Επανάσταση, δεν εσυλλογισθήκαμε ούτε πόσοι είμεθα ούτε πως δεν έχομε άρματα ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τα κάστρα και τας πόλεις ούτε κανένας φρόνιμος μας είπε «πού πάτε εδώ να πολεμήσετε με σιταροκάραβα βατσέλα», αλλά ως μια βροχή έπεσε σε όλους μας η επιθυμία της ελευθερίας μας, και όλοι, και ο κλήρος μας και οι προεστοί και οι καπεταναίοι και οι πεπαιδευμένοι και οι έμποροι, μικροί και μεγάλοι, όλοι εσυμφωνήσαμε εις αυτό το σκοπό και εκάμαμε την Επανάσταση… Τόσον τρομάξαμε τους Τούρκους, όπου άκουγαν Έλληνα και έφευγαν χίλια μίλια μακρά. Εκατόν Έλληνες έβαζαν πέντε χιλιάδες εμπρός, και ένα καράβι μιαν αρμάδα… Πρέπει να φυλάξετε την πίστη σας και να την στερεώσετε, διότι, όταν επιάσαμε τα άρματα, είπαμε πρώτα υπέρ πίστεως και έπειτα υπέρ πατρίδος… Εμάς, μη μας τηράτε πλέον. Το έργο μας και ο καιρός μας επέρασε. Και αι ημέραι της γενεάς, η οποίας σας άνοιξε το δρόμο, θέλουν μετ’ ολίγον περάσει. Την ημέρα της ζωής μας θέλει διαδεχθεί η νύκτα του θανάτου μας, καθώς την ημέρα των αγίων Ασωμάτων θέλει διαδεχθεί η νύκτα και η αυριανή ημέρα. Εις εσάς μένει να ισάσετε και να στολίσετε τον τόπο όπου ημείς ελευθερώσαμε· και, δια να γίνει τούτο, πρέπει να έχετε ως θεμέλια της πολιτείας την ομόνοια, την θρησκεία…» (Από λόγο του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη προς τους μαθητές του Ελληνικού Γυμνασίου, ο οποίος εκφωνήθηκε από το βήμα της Πνύκας στις 8/10/1838).
  

Ο ΣΥΝΑΓΕΡΜΟΣ ΤΟΥ 1821

Δημοσιεύθηκε εις το περιοδικό «Χριστιανός Στρατιώτης» φυλ. 27/1949

Ο αγώνας του 1821 δεν ήταν αγώνας λίγων μόνο ατόμων. Ήταν αγώ-νας, ο οποίος προσέλαβε ευθύς εξαρχής πανελλήνιο χαρακτήρα. Ηλέκτρισε την ελληνική καρδιά. Δεν έμεινε Έλληνας, οπουδήποτε και αν κατοικούσε, ο οποίος να μη σκίρτησε από χαρά και αγαλλίαση, όταν άκουσε να χτυπούν τα σήμαντρα της ελευθερίας. Επί αιώνες η ιδέα της ελευθερίας καλλιεργούνταν μυστικά στις καρδιές και γι’ αυτό ήταν αρκετός ο σπινθήρας της 25ης Μαρτίου για να ανάψει τη μεγάλη εκείνη πυρκαγιά, της οποίας οι ουρανομήκεις φλόγες φώτισαν την οικουμένη και έκαναν όλους τους λαούς να μιλούν για το νέο ελληνικό θαύμα. Νόμιζαν ότι είχαν αναστηθεί από τους τάφους οι Λεωνίδες και οι Θεμιστοκλήδες, οι Μιλτιάδες και οι Αριστείδες.
Όλοι οι Έλληνες έλαβαν τότε μέρος στον αγώνα εκείνο και άφησαν αθάνατο παράδειγμα στις νεότερες γενιές των Ελλήνων ότι, για να οδηγηθεί σε νικηφόρο πέρας ένας ευγενικός αγώνας, πρέπει να συμμετέχει όλος ο λαός.
Ας αναφέρουμε μερικά στιγμιότυπα από τον πανελλήνιο εκείνο συναγερμό του 1821.

Οι κληρικοί

Η συμμετοχή των κληρικών στον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας της Ελλάδας χρονολογείται πολύ πριν το 1821. Αρχίζει από την επόμενη μέρα της πτώσης της Βασιλίδας των πόλεων. Το Πατριαρχείο, οι Ι. Μητροπόλεις, τα Μοναστήρια προπαντός έγιναν τα απόρθητα κάστρα της Φυλής. Εκεί, κάτω από το φως της κανδήλας των ιερών εικόνων, τις νύχτες μοναχοί δίδασκαν, κατηχούσαν, ενθουσίαζαν τα Ελληνόπουλα. Εκεί έβρισκαν παρηγοριά οι θλιμμένοι και εμψυχώνονταν στους αγώνες τους οι ήρωες της αντιστάσεως του Έθνους.
Από τα Μοναστήρια ξεκίνησαν και οι μεγάλοι ιεραπόστολοι, οι οποίοι περιόδευσαν κατά τους χρόνους της δουλείας τις διάφορες επαρχίες, κήρυξαν το λόγο του Θεού και συγκράτησαν στην Ορθόδοξη πίστη τους χριστιανούς, οι οποίοι κινδύνευαν να εξισλαμισθούν. Πολλοί από αυτούς μαρτύρησαν. Κορυφαίος των ιεραποστόλων υπήρξε ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο ιερομάρτυρας, ο οποίος μαρτύρησε το 1779 κοντά στο Βεράτι της Αλβανίας και το λείψανό του το έριξαν στον Αώο ποταμό. Μαθητές του ο Σαμουήλ ο ιερομόναχος, η δόξα του Σουλίου, και ο εκ Σαμαρίνας της Πίνδου νεομάρτυρας Δημήτριος, ο οποίος προτίμησε να ενταφιαστεί ζωντανός παρά να αρνηθεί την πίστη του. Μαθητές του πάρα πολλοί αγωνιστές του 1821, οι οποίοι άκουσαν τα φλογερά του κηρύγματα. Άλλοι κληρικοί ως δάσκαλοι καλλιέργησαν τα γράμματα και χρημάτισαν διευθυντές και δάσκαλοι των περίφημων σχολών Κυδωνίας, Ιωαννίνων, Κοζάνης, Πάτμου, Χίου και Αθωνιάδας του Αγίου Όρους.
Και τέλος, όταν εξερράγη η επανάσταση του 1821, ο κλήρος βρέθηκε πρώτος στις ιερές επάλξεις. Κορυφαίοι αναδείχθηκαν ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ο Παπαφλέσσας (Δικαίος), ο Βρεσθένης Θεοδώρητος, ο Ρωγών Ιωσήφ, ο Νεόφυτος Δούκας, ο Νεόφυτος Βάμβας, ο Ταλαντίου Νεόφυτος, ο Καρύστου Νεόφυτος και πολλοί άλλοι, οι οποίοι παρακολούθησαν από κοντά τον αγώνα και εμψύχωναν ποικιλοτρόπως τους αγωνιστές.
Σώθηκε επιστολή του ταπεινού ιερέα του 1821 παπά Ευθυμίου, ο οποίος, πνευματικός στις Σπέτσες, έσπευσε κοντά στους αγωνιστές και με το μυστήριο της εξομολογήσεως ενίσχυσε τους μαχόμενους. Σε μια επιστολή του προς τους πιστούς γράφει:

• «Κάνετε φίλο τον Κύριο Σαβαώθ με την εξομολόγηση, τη μετάνοια και τη μετάληψη των ζωοποιών Μυστηρίων μας. Ενωθείτε όλοι, ως αδελφοί, με τον αδιάρρηκτο σύνδεσμο της κοινής και απαθούς αναμεταξύ σας αγάπης. Έπειτα αρματωθείτε και με άρματα, τα ίδια με τα οποία ως τώρα, με τη βοήθεια του Θεού, πολεμήσατε τον εχθρό με γενναιότητα· και τότε όχι εγώ ή άλλος γήινος άνθρωπος, αλλά ο ίδιος ο Θεός των δυνάμεων, ο οποίος με την ευχή του Εζεκία του βασιλιά σε μια νύχτα φόνευσε εκατόν ογδόντα πέντε χιλιάδες άπιστους αλλόφυλους, αυτός, λέω, ο ίδιος θα σας φωνάξει· «Ἄκουε, λαός μου· ὑμεῖς πορεύεσθε σήμερον εἰς τὸν πόλεμον ἐπὶ τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν… μὴ φοβεῖσθε μηδὲ ἐκκλίνετε ἀπὸ προσώπου αὐτῶν, ὅτι Κύριος ὁ Θεὸς ὑμῶν… συνεκπολεμῆσαι ὑμῖν τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν» («Άκουγε, λαέ μου· εσείς βαδίζετε σήμερα σε πόλεμο εναντίον των εχθρών σας… μη φοβάστε και μην τους αποφεύγετε, επειδή ο Κύριος ο Θεός σας… θα πολεμήσει μαζί σας εναντίον των εχθρών σας») (Δευτ. 20, 3 – 4). Έτσι αρματωθείτε, αδελφοί μου, έχοντας εμπιστοσύνη στον Κύριο και θα δείτε το έλεος και τα μεγαλεία του Θεού μας.
• Ο εν τη Καμένη (των Σπετσών) ελάχιστος πνευματικός

παπα – Ευθύμιος

Από την βιογραφία μάλιστα του μορφωμένου ιερομονάχου Βάμβα αποσπούμε το εξής χαρακτηριστικό· ο Νεόφυτος Βάμβας, μόλις άρχισε η Επανάσταση, εγκατέλειψε το Παρίσι και ήλθε στην Πατρίδα, της οποίας ασπάστηκε το ιερό έδαφος. Αποβιβάστηκε στις Σπέτσες. Ήταν παραμονή της Κυριακής του Θωμά. Οι πρόκριτοι συνεδρίαζαν στην Ι. Μονή. Μετά το τέλος της συνεδρίασης ο Λάζαρος Κουντουριώτης του λέει·
«Βάμβα! Αύριο υψώνεται η σημαία σύμφωνα με τις προσευχές σου και να μιλήσεις και για την ελευθερία».
Όταν τα άκουσε αυτά ο Βάμβας τον κατασπάστηκε, δάκρυσε και προσευχήθηκε. Και σημειώνει στο ημερολόγιό του τα εξής ο πατριώτης κληρικός·

• «Η νύχτα εκείνη ήταν σε μένα δάκρυα και στοχασμοί. Όταν ανέτειλε ο ήλιος της Κυριακής του Θωμά και ηχούσαν οι καμπάνες, ήταν θέαμα κατανυκτικό να βλέπει κανείς το λαό απ’ όλα τα μέρη της αμφιθεατρικής εκείνης πόλης να κατεβαίνουν στην παραλία. Ολόκληρη η πλατεία της παραλίας, τα καταστρώματα και τα κατάρτια των αγκυροβολημένων πλοίων, η οροφή του ναού της Μονής, όλα ήταν γεμάτα από το πλήθος. Τότε ανέβηκα στο βήμα ενθουσιασμένος από τα συναισθήματα και μέσα σε βαθιά σιωπή παρουσίασα το δίκαιο του ελληνικού αγώνα που ξεκινούσε υπέρ πίστεως και πατρίδος, τα δεινά της πολυχρόνιας τυραννίας και την ανάγκη του να αγωνιστούμε με μια ψυχή και μια καρδιά, έχοντας πεποίθηση στη βοήθεια του Κυρίου των δυνάμεων και στην ευμένεια των ευσεβών βασιλέων. Κατέβηκα από το βήμα μέσα σε σοβαρή σιωπή από τη μεριά του ηρωικού εκείνου λαού· και σε τρεις μέρες οπλίστηκαν και ετοιμάστηκαν τα τριάντα καλύτερα πλοία, για να ενωθούν με άλλα τόσα από τις Σπέτσες και να εκπλεύσουν στα Ψαρά».

Αυτό είναι το ένδοξο ράσο της Ελλάδας και οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι τα παραδείγματα των κληρικών, οι οποίοι δίνουν τη ζωή τους για να ζήσει το Έθνος μας, δεν τελείωσαν. Ιδού! Στις μέρες μας 300 και περισσότεροι είναι οι κληρικοί, οι οποίοι σφαγιάστηκαν από τους νεότερους εχθρούς της Ελλάδας, που αποδείχθηκαν χειρότεροι από τα στίφη του Ιμπραήμ.

Οι δάσκαλοι

Υπήρχαν σε διάφορα κέντρα της υπόδουλης Ελλάδας διασκορπισμένοι, σαν φώτα σε ασέληνη νύκτα, λίγοι μεν αλλά εκλεκτοί λόγιοι άνδρες, οι οποίοι με την προφορική και γραπτή διδασκαλία, τα συγγράμματά τους, φώτιζαν τη διάνοια και θέρμαιναν τις καρδιές των Ελλήνων.
Σχετικά με το τι έπραξαν οι αείμνηστοι αυτοί άνδρες μπορούμε να πάρουμε μια ιδέα, εάν μελετήσουμε το βίο ενός από κορυφαίους δασκάλους του 1821, του Γεωργίου Γεννάδιου.
Το Μεσολόγγι έπεσε. Όσοι από την ηρωική φρουρά διασώθηκαν κατέφυγαν στο Ναύπλιο. Ζητούσαν ψωμί για να ζήσουν και πυρίτιδα για να πολεμήσουν. Αλλά η Κυβέρνηση βρισκόταν σε αδιέξοδο. Η Πελοπόννησος είχε καεί από τις ορδές του Ιμπραήμ. Τα ταμεία ήταν κενά. Αλλά υπήρχε το πνεύμα. Και το πνεύμα θαυματουργεί! Μέσα σ’ εκείνη τη δεινή κατάσταση εμφανίζεται ο δάσκαλος Γεώργιος Γεννάδιος. Συγκαλεί το λαό στην πλατεία, στήνει πρόχειρο βήμα στη ρίζα του πλατάνου, ο οποίος υψωνόταν στο κέντρο της πλατείας, και από εκεί με φωνή στεντόρεια και με ευγλωττία σαν του Δημοσθένη ομιλεί στα πλήθη. Μεταξύ άλλων λέγει·

• «Η Πατρίδα καταστρέφεται, ο αγώνας ματαιώνεται, η ελευθερία εκπνέει. Απαιτείται σύντονη βοήθεια. Πρέπει οι ανδρείοι αυτοί άνθρωποι, οι οποίοι έφαγαν πυρίτιδα και ανέπνευσαν φλόγες, και ήδη μας περιστοιχίζουν αδρανείς και πεινασμένοι, να σπεύσουν όπου νέος κίνδυνος τους καλεί. Γι’ αυτό απαιτούνται πόροι και οι πόροι λείπουν. Αλλά αν θέλουμε να έχουμε Πατρίδα, αν είμαστε άξιοι να ζούμε ως ελεύθεροι άνθρωποι, πόρους βρίσκουμε. Ας δώσει ο καθένας ό,τι έχει και μπορεί. Να, η πενιχρή εισφορά μου. Ας με μιμηθεί όποιος θέλει».

Και άδειασε αμέσως καταγής το φτωχικό διδασκαλικό του βαλάντιο…
«Αλλά όχι» – επανέλαβε μετά από λίγο – «η συνεισφορά αυτή είναι μηδαμινή! Οβολό άλλο δεν έχω να δώσω, αλλά έχω τον εαυτό μου, και, ορίστε, τον πουλώ! Ποιος θέλει δάσκαλο τέσσερα χρόνια για τα παιδιά του; Ας καταβάλει εδώ το αντίτιμο για τους διδασκαλικούς μου κόπους, και αμέσως εγώ τον ακολουθώ».
Το αποτέλεσμα της ομιλίας αυτής ήταν εκρηκτικό. Άναψε η φλόγα του πατριωτισμού. Όλοι οι άνδρες έσπευσαν να δώσουν ό,τι είχαν και συγκεντρώθηκε ποσό αρκετό για την κάλυψη των πρώτων αναγκών.
Την επόμενη μέρα κάλεσε τις γυναίκες και τα παιδιά στον Ιερό Ναό του Ναυπλίου. Και ο Ιερός Ναός γέμισε από παιδιά, ορφανά κυρίως του ιερού αγώνα. Ο Γεννάδιος τα κοίταξε, δάκρυσε, διέταξε να γονατίσουν μπροστά στην εικόνα του Χριστού και απηύθυνε την εξής συγκλονιστική προσευχή·

• «Ύψιστε Θεέ, Εσύ που προστατεύεις τους αθώους και όσους δεν έχουν καταφυγή, μην εγκαταλείπεις και Συ τα παιδιά αυτά που προσπέφτουν σε Σένα.  Σώσε αυτά από τα δεσμά της αιχμαλωσίας. Οι άνθρωποι τα εγκατέλειψαν· πρόσεξέ τα και στρέψε την προσοχή σου και στην Ελλάδα, εναντίον της οποίας όλοι ξεσηκώθηκαν, την οποία παραμελούν, την οποία προδίδουν τα ίδια της τα παιδιά. Δώσε, παρά τη θέληση των ανθρώπων, να λάμψει σ’ αυτή ο ήλιος της ελευθερίας και να φανεί τέλεια η δύναμή Σου και τα παιδιά αυτά, ως πολίτες ελεύθεροι, να την υπηρετήσουν κάποτε με πίστη και ειλικρίνεια με σκοπό τη σωτηρία της και την αιώνια δοξολογία Σου! Αντίθετα, αν Εσύ ο πάνσοφος γνωρίζεις ότι πρόκειται να έχουν αρνητικά αισθήματα, να γίνουν ιδιοτελή και φίλαρχα και έτσι να γίνουν αυτά κάποτε υπαίτια δει-νών για την Πατρίδα, καλύτερα παράδωσέ τα στο στόμα του μαχαιριού και παράδωσε και μένα σ’ αυτό, προτού δω ξανά την ημέρα που η Ελ-λάδα θα γίνει υπόδουλη και ταπεινωθεί».

Άλλοτε πάλι, όταν ο αγώνας είχε ανάγκη ιππικού, ο Γεννάδιος υπήρξε ο ιδρυτής… του πρώτου ιππικού. Πώς; Με τη δύναμη του λόγου του! Τους κάλεσε όλους στην πλατεία και εκεί με ζωηρές εκφράσεις εξέθεσε την ανάγκη της συγκρότησης ιππικού σώματος.

• «Αλλά πού» – είπε – «θα βρούμε τα άλογα; Εδώ βλέπω και πολλούς και προύχοντας και οπλαρχηγούς που έχουν δύο και τρία άλογα και κομπάζουν γι’ αυτό στους δρόμους. Όποιος έχει άλογο για ευχαρί-στηση και επίδειξη και δεν το προσφέρει στης Πατρίδας του την ανάγκη, είναι ανάξιος να λέγεται προύχοντάς της ή να φέρει το ξίφος του αρχηγού. Με τα άλογα αυτά μπορούμε να σχηματίσουμε ιππικό. Τους παίρνουμε;» – «Τους παίρνουμε», ανέκραξε με μια φωνή ο λαός. – «Και αν δεν μας τους δώσουν, τους παίρνουμε με τη βία;» – «Τους παίρνουμε με τη βία», αποκρίθηκαν χιλιάδες στόματα. – «Εμπρός λοιπόν!», διέταξε. Αλλά πριν προφθάσει να εκτελεστεί η φοβερή εντολή, τριακόσια πενήντα άλογα είχαν μεταφερθεί στην πλατεία με εκούσια συνεισφορά. Τότε φώναξε από το πλήθος ονομαστικά τον Χατζή Μιχάλη, «Εσύ» – του είπε ο Γεννάδιος – είσαι άξιος να διευθύνεις το ιππικό. Πάρε τα ά-λογα αυτά, οργάνωσέ τα και αναχώρησε όσο πιο γρήγορα».

Αυτή ήταν η ψυχή των διδασκάλων του 1821. Ευτυχισμένο το Έθνος μας, εάν και σήμερα θα μπορούσε να παρουσιάσει πολλούς δασκάλους με την ψυχή του Γεώργιου Γενναδίου, ο οποίος με την ευσέβειά του, τη φιλοπατρία του και με το παράδειγμά του συντέλεσε τα μέγιστα στο θρίαμβο του αγώνα του 1821.

Οι μαθητές

Και όχι μόνο οι δάσκαλοι αλλά και οι μαθητές έλαβαν μέρος στον ένδοξο αγώνα του 1821. Ναι, και οι μαθητές! Έχουν να παρουσιάσουν τον Ιερό Λόχο.
Στις 24 Φεβρουαρίου 1821 κυκλοφορεί στις παραδουνάβιες ελληνικές ηγεμονίες της Μολδαβίας και της Βλαχίας η προκήρυξη της επανάστασης. Στα όπλα! φωνάζει η Πατρίδα. «Ιδού» – γράφει η προκήρυξη – «μετά από τόσους αιώνες οδύνης απλώνει πάλι ο φοίνικας της Ελλάδας μεγαλοπρεπώς τις φτερούγες του και προσκαλεί κάτω από τη σκιά του τα γνήσια και υπάκουα τέκνα της. Ιδού η αγαπημένη μας Πατρίδα Ελλάδα ανυψώνει θριαμβευτικά τις προπατορικές της σημαίες, τον Τίμιο Σταυρό και μεγαλόφωνα κράζει· «Με αυτό το σημείο νικάμε. Ζήτω η ελευθερία!…».
Η προκήρυξη αυτή προκάλεσε απερίγραπτο ενθουσιασμό στους μαθητές των ελληνικών γυμνασίων και των σχολείων των ηγεμονιών και της νότιας Ρωσίας. Οι Ελληνόπαιδες αυτοί άφησαν τα βιβλία, έσπασαν τις γραφίδες τους, εγκατέλειψαν τα θρανία και σχημάτισαν δικό τους σώμα αγωνιστών αποτελούμενο από 500 και περισσότερους μαθητές, στους οποίους δόθηκε το όνομα Ιερός Λόχος.
Οι 500 αυτοί μαθητές, οι οποίοι αποτελούσαν το άνθος της ελληνικής νεολαίας του Δούναβη, ύψωσαν τη σημαία του Σταυρού, αγωνίστηκαν γενναία και έπεσαν στο πεδίο της τιμής.
Η μεγαλειώδης θυσία των μαθητών αυτών φανερώνει ότι η φιλοπατρία, η οποία έκαιγε στα στήθη των Ελλήνων ήταν τόσο μεγάλη, ώστε και οι μαθητές ακόμη έλαβαν μέρος στους υπέρ Πίστεως και Πατρίδος αγώνες. Δεν είχαν βέβαια, όπως παρατηρεί ο εθνικός μας ιστορικός Παπαρρηγόπουλος, οι νεαροί αυτοί οπλίτες του Ιερού Λόχου την εμπειρία και την άσκηση των ορεσίβιων ανδρών του Ολύμπου και του Κισσάβου, αλλά δεν υστέρησαν ως προς την προθυμία και την αυταπάρνηση. Αναδείχθηκαν και αυτοί άξια τέκνα της Ελλάδας.

Οι γυναίκες

Και οι Ελληνίδες γυναίκες, μητέρες, σύζυγοι και αδελφές, συμμετείχαν ποικιλοτρόπως στον ιερό υπέρ της ελευθερίας της Πατρίδας αγώνα. Όχι μία ή δύο σελίδες αλλά ολόκληρο βιβλίο με τη χρυσή επιγραφή «Οι Ελληνίδες στον αγώνα του 1821» θα άξιζε να συγγραφεί, εάν επρόκειτο να μνημονευθούν ιδιαιτέρως όλες οι θυσίες των αείμνηστων γυναικών του 1821.
Εδώ ας αρκεστούμε να αναφέρουμε ένα και μόνο παράδειγμα, για να εκτιμήσουμε σε ποιες θυσίες υποβλήθηκαν οι γυναίκες εκείνες για να κρατήσουν την τιμή τους, την τιμή της Ελλάδας, ψηλά. Διότι εναντίον των Ελληνίδων στρεφόταν η μανία των εχθρών της Ελλάδας. Νόμιζαν ότι, εάν τις ατίμαζαν, θα ατίμαζαν στο πρόσωπό τους την Ελλάδα. Αλλά οι Ελληνίδες προτιμούσαν το θάνατο παρά την αισχρή ατίμωση.
Από το ημερολόγιο του αγώνα· 6 Απριλίου 1822. Ο αιμοβόρος πασάς της Θεσσαλονίκης, ο Αμπούλ – Αβούδ, καίει τη Νάουσα. Μητέρες και παρθένοι της ηρωικής πόλης, αποφεύγοντας τον κίνδυνο της ατίμωσης, βγήκαν από την πόλη. Κατέφυγαν σ’ ένα ύψωμα, το οποίο βρίσκεται πάνω από τους καταρράκτες, και από εκεί έπεσαν στα ορμητικά νερά του ποταμού. Η περίφημη αυτή τοποθεσία, που ονομάζεται Αραπίτσα, παραμένει ένα υπέροχο δείγμα του ηρωισμού των γυναικών του 1821. Οι αγνές Μακεδονοπούλες της Νάουσας έπραξαν ό,τι έπραξαν και οι άλλες εκείνες Ελληνίδες της Ηπείρου, οι οποίες έπεσαν από τους βράχους του Ζαλόγγου για να αποφύγουν την ατίμωση.
Βράχοι της Ηπείρου και καταρράκτες της Νάουσας!  Διδάσκετε αιωνίως ότι εδώ στην Ελλάδα η Ελληνίδα, η γνήσια Ελληνίδα, υπεράνω όλων των θησαυρών του κόσμου έχει την τιμή της!

Οι Έλληνες του εξωτερικού

«Τι σε συγκινεί περισσότερο από τον αγώνα του 1821;», ρώτησαν κάπο-τε ένα σοφό Έλληνα. Και ο Έλληνας σοφός, ο οποίος ασχολείται με την ιστο-ρία της Πατρίδας όσο λίγοι και φέρνει στο φως τη δημοσιότητας ολοένα και νέα στοιχεία, απάντησε· «Είναι πολλά εκείνα που με συγκινούν από την ιστο-ρία του 1821. Τόσα πολλά, ώστε δεν μπορεί ο θαυμασμός, η συγκίνηση και το ενδιαφέρον να μείνουν σ’ ένα γεγονός. Με συγκινεί η καταστροφή της Κάσου και των Ψαρών, η έξοδος του Μεσολογγίου. Περισσότερο όμως ένα άλλο, που τα σχολικά βιβλία δεν το λένε. 450 Έλληνες, εγκατεστημένοι στις Ινδίες, μόλις κηρύχτηκε η επανάσταση, ξεκίνησαν με τα πόδια, και μέσω Αφγανιστάν, Περσίας, Ρωσίας και Ευρώπης, παλεύοντας με θεριά και εχθρούς, ήρθαν στην Ελλάδα να πολεμήσουν. Λίγοι σώθηκαν! Αυτό μ’ αφήνει κατάπληκτο».
Θαυμάστε ύψος πατριωτισμού. Άκουσαν ότι η Πατρίδα αγωνίζεται για να ελευθερωθεί και ξεκίνησαν από τα βάθη της Ασίας, για να έλθουν στην Ελλάδα και να πάρουν μέρος μαζί με τους άλλους Έλληνες στον υπέρ πάντων αγώνα.
Ω Κύριε, άναψε πάλι στα στήθη όλων των Ελλήνων του εσωτερικού και του εξωτερικού την αγία φλόγα της φιλοπατρίας, η οποία έκαιγε στα στήθη των 450 αυτών Ελλήνων!

Οι αγωνιστές

Από τέτοιους κληρικούς, όπως ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, από τέτοιους δασκάλους, όπως ο Γεώργιος Γεννάδιος, από τέτοιες προπαντός μητέρες, όπως ήταν οι ηρωίδες του Ζαλόγγου και της Νάουσας, γεννήθηκαν οι αγωνιστές, οι γίγαντες του 1821. Έκλειναν στην καρδιά τους το Χριστό και την Ελλάδα, και γι’ αυτό έψαλλαν με όλη την ψυχή τους το πολεμικό άσμα του 1821·

• «Για του Χριστού την Πίστη την αγία
• και της Πατρίδος την ελευθερία,
• γι’ αυτά τα δύο πολεμώ.
• Κι αν δεν τ’ αποκτήσω,
• τι μ’ ωφελεί να ζήσω;».

Δείτε τις σημαίες των αγωνιστών. Δείτε τα ιερά τους σύμβολα και συν-θήματα. Όλα εκπέμπουν πίστη ακράδαντη. Οι Χειμαρριώτες είχαν σημαία, στην οποία είχαν ζωγραφισμένους τους αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ με τις πύρινες ρομφαίες. Οι αρματολοί και οι κλέφτες είχαν σημαία, στη μια πλευρά της οποίας ζωγραφιζόταν ο Σταυρός, ενώ στην άλλη η Αρχιστράτηγος, η Υπεραγία Θεοτόκος. Ο Λάμπρος Κατσώνης είχε σημαία με την εικόνα των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Ο Μάρκος Μπότσαρης λευκή σημαία με την εικόνα του αγίου Γεωργίου. Ο Παπαφλέσσας ένωσε λωρίδες ράσου και φουστανέλας και έκανε τη σημαία των στρατευμάτων του. Ο Πλαπούτας έ-γραψε στη σημαία τα αρχικά Ι. Χ. Ν. (Ιησούς Χριστός Νικά). Και ο Αθανάσι-ος Διάκος κάτω από το Σταυρό το σύνθημα· ελευθερία ή θάνατος.
Τέτοιοι ήταν οι αγωνιστές του 1821. Με ακράδαντη πίστη στο Χριστό. Με φλογερή αγάπη προς την Πατρίδα. Με απόφαση ή να ελευθερώσουν την Πατρίδα ή να πεθάνουν κάτω από τα πυρίκαυστα ερείπιά της. Οι 600 άνδρες της φρουράς του Μεσολογγίου κατά την πρώτη πολιορκία έψαλλαν το άσμα αυτό και έκλαιγαν από ιερή συγκίνηση·

• «Στ’ άρματα να σταθούμε,
• Πατρίδα να γλιτώσουμε ή να θανατωθούμε.
• Τον τόπο να τιμήσουμε, το άνθος της Ελλάδος,
• πού ‘ναι στον κόσμο ξακουστός, είναι και παινεμένος,
• πού ‘ναι κλειδί της Ρούμελης και του Μωριά κολώνα
• … … … … … … … … … … … … … … … … … … …
• κι αν μας αφήσουν μοναχούς, πάλι δεν προσκυνούμε»

Οι Φιλέλληνες

Στην αρχή του ιερού αγώνα όλη η Ευρώπη ήταν δυσμενώς διατεθειμένη εναντίον των Ελλήνων. Αλλά η αυταπάρνηση ανδρών, γυναικών και παιδιών, η οποία ιδίως αποκορυφώθηκε στην πτώση του Μεσολογγίου, έκανε τα έθνη να στρέψουν βλέμματα θαυμασμού προς την μικρή αλλά ένδοξη αυτή Πατρίδα. Και τότε άρχισαν να συρρέουν από όλα τα έθνη άνδρες, οι οποίοι πρόσφεραν ό,τι είχαν, τα χρήματά τους, τις γνώσεις τους, και τέλος θυσίασαν και τη ζωή τους υπέρ της επιτυχίας του αγώνα. Αυτοί είναι οι Φιλέλληνες.
Κορυφαίος μεταξύ των Φιλελλήνων θεωρείται ο λόρδος Βύρων, ο οποίος ήλθε στο Μεσολόγγι και σε ηλικία 36 ετών πέθανε στην αγκαλιά της Ελλάδας, την οποία αγάπησε ως δική του πατρίδα. Οι τελευταίες του λέξεις ήταν· «Ελλάδα! Σε σένα έδωσα ό,τι μπορεί να δώσει άνθρωπος· την περιουσία μου, το χρόνο μου, την υγεία μου, τώρα μάλιστα και την ίδια τη ζωή μου. Είθε η θυσία μου να αποβεί προς ωφέλειά σου».

Η Ελλάδα του 1949

∗ Όπως σημειώθηκε, το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1949.

122 χρόνια έχουν περάσει από την ημέρα της ναυμαχίας του Ναυαρίνου, κατά την οποία τέθηκε τέρμα στον επταετή αγώνα, και η Ελλάδα, η μικρή γωνιά της Ελλάδας, ελευθερώθηκε. Ό,τι έμεινε ήταν ερείπια. Αλλά μέσα από τα ερείπια, με την εργατικότητα των Ελλήνων, ξεπήδησε μια νέα Ελλάδα, η οποία έφθασε μέχρι τη Ροδόπη και τον Αώο ποταμό και το Βόσπορο.
Το ίδιο θαύμα θα επαναληφθεί και σήμερα. Ο νέος αγώνας, ο οποίος άρχισε την 28η Οκτωβρίου 1940 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, θα τελειώσει σύντομα. Και μέσα από τα καπνισμένα ερείπια θα εξέλθει η νέα Ελλάδα, η Ελλάδα, η οποία με το Χριστό κυβερνήτη θα θεμελιώσει νέα περίοδο εθνικής ζωής, και θα σκορπίσει τα φώτα σε όλη την Βαλκανική χερσόνησο και πέρα απ’ αυτή ακόμη.
Το μέλλον της Ελλάδας θα είναι μεγάλο, όπως προφήτευσε ο άγιος Κο-σμάς ο Αιτωλός, αρκεί εμείς οι νεότεροι Έλληνες να φανούμε άξια τέκνα της Ελλάδας.

• «Ω συ, που σκοτώθης για το φως,
• σήκω να δεις τον ήλιο,
• ξύπνα να δεις το αίμα,
• πώς έγινε βασίλειο».

ΡΑΣΟ ΚΑΙ ΦΟΥΣΤΑΝΕΛΛΑ

∗ Δημοσιεύτηκε στο υπ’ αρίθμ. 15/1948 φύλλο του περιοδικού «Χριστιανός Στρατιώτης».

«Ελευθερία ή θάνατος»

Ανεκτίμητες υπηρεσίες πρόσφερε στην Ελληνική Πατρίδα το ράσο του Έλληνα κληρικού.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία ποτέ δεν έμεινε απαθής στις δοκιμασίες του λαού μας. Αντίθετα, στις σκοτεινές μέρες του Έθνους προέτασσε τα στήθη των ηρώων κληρικών της υπέρ των τέκνων της. Συνέκλαιγε, συνέπασχε, συσταυρωνόταν με την Ελλάδα. Ιδίως κατά τη μακρά περίοδο της σκληρής δουλείας των Τούρκων η Εκκλησία μας αναδείχθηκε η πραγματική μητέρα του Ελληνικού λαού, που έκανε τον ποιητή μας Κρυστάλλη, πλήρη από συγκίνηση, να ανακράζει·

• «Ω Θρησκεία!
• Γλυκιά μας μάνα!
  Συ χύνεις μέσα στην καρδιά μας
  χίλιες χρυσές ελπίδες».

Το ράσο μυριάδων ταπεινών και αφανών κληρικών, εφημερίων, ιερομονάχων και μοναχών απλώθηκε πάνω από το μαρτυρικό μας λαό σαν το ουράνιο σέλας, σαν τις φτερούγες του δικέφαλου αετού. Δεν είναι υπερβολικό να πούμε ότι χωρίς το ράσο θα ήταν αδύνατο να ανατείλει στον ορίζοντα της Ελληνικής Πατρίδας η 25η Μαρτίου 1821. Και όταν ανέτειλε η 25η Μαρτίου 1821, το ράσο έδωσε πρώτο το «παρών». Δεν πρόκειται εδώ να μνημονεύσουμε τα ονόματα όλων εκείνων των κληρικών, οι οποίοι καθ’ όλη τη διάρκεια του 7ετούς επικού αγώνα στάθηκαν πολύτιμοι εμψυχωτές και συμπαραστάτες του αγωνιζόμενου Έθνους. Μία μόνο λεπτομέρεια, η οποία φανερώνει το σύνδεσμο κλήρου και λαού κατά τον ιερό αγώνα, θα αναφέρουμε. Ο Παπαφλέσσας, ο φλογερός εκείνος κληρικός, ο οποίος έκλεινε στα στήθη του ηφαίστειο ολόκληρο πατριωτισμού, είχε εισέλθει στην Τρίπολη και μιλούσε για το σκοπό του ιερού αγώνα. Σε μια στιγμή της ομιλίας, συνεπαρμένος από ιερό ενθουσιασμό, ζητεί σημαία για τον αγώνα. Αλλά πού σημαία; Ο Παπαφλέσσας εμπνέεται και την κατασκευάζει αμέσως. Πώς; Σχίζει το γαλάζιο εσώρασό του και ένας στρατιώτης, ονόματι Κεφάλας, σχίζει δύο λωρίδες από την φουστανέλα. Με τις λωρίδες σχηματίζεται Σταυρός, τον οποίο ράβουν στο ράσο του φλογερόψυχου κληρικού και έτσι κατασκευάζεται η γαλανόλευκη, στην οποία άλλος κληρικός, ο ένδοξος ήρωας της Αλαμάνας, ο Αθανάσιος Διάκος, πρόσθεσε το σύνθημα «ελευθερία ή θάνατος».
Ράσο και φουστανέλα, κλήρος και λαός ενωμένοι αδιάσπαστα βάδισαν για να δημιουργήσουν την ελεύθερη Ελλάδα. Και τη δημιούργησαν.

***

Και η ιερή αυτή παράδοση του άρρηκτου συνδέσμου Θρησκείας και Πατρίδας, η οποία απαιτεί ο Έλληνας κληρικός να είναι πρωτοπόρος και εμψυχωτής των ευγενών υπέρ του δικαίου και της ελευθερίας αγώνων της Ελλάδας, δεν έσβησε στο Έθνος μας. Το ράσο των ταπεινών εφημερίων της υ-παίθρου συνεχίζει και σήμερα την ένδοξη ιστορία και με καθημερινές θυσίες αποδεικνύει ότι βρίσκεται στο πλευρό του στρατευόμενου λαού μας. Σε τρεις περίπου εκατοντάδες αριθμούνται οι ιερείς, οι οποίοι εσφάγησαν στα θυσιαστήρια ως αρνία, επειδή δε δέχθηκαν να αρνηθούν ούτε τη Χριστιανική Θρησκεία ούτε την Πατρίδα.
Οι εχθροί της Ελλάδας τίποτε άλλο δε μισούσαν τόσο πολύ όσο τον Έλληνα κληρικό. Διότι γνωρίζουν ότι κάτω από το ράσο κρύβεται η καρδιά της Χριστιανικής Ελλάδας, την οποία χτυπούν και ζητούν να ξεριζώσουν. Χθες (∗) ακόμη οι εφημερίδες μετέδωσαν στο Πανελλήνιο την είδηση ότι ο 84χρονος σεβάσμιος ιερέας του ελληνικού χωριού Μικρά Δερεία κοντά στον Έβρο ποταμό, τη στιγμή που μετέβαινε στην εκκλησία προς εκτέλεση των ιερατικών του καθηκόντων, φονεύθηκε από ομάδα συμμοριτισσών! Γιατί; Γιατί προ ημερών ο αγαθός λευίτης, όταν αντιλήφθηκε ότι συμμορίτες μετέφεραν βίαια Ελληνόπουλα πέρα από τα σύνορα, δε συγκρατήθηκε αλλά αναλύθηκε σε δάκρυα και διαμαρτυρήθηκε εντονότατα, γι’ αυτό το απαίσιο έγκλημα του παιδομαζώματος.

Αυτή είναι η ψυχή του Έλληνα κληρικού.

***

Τονίζουμε για μια ακόμη φορά· Πίστη και Πατρίδα θα νικήσουν. Οι εκδηλωμένοι εχθροί του Χριστιανισμού και της Ελλάδας θα συντριβούν. Ράσο και φουστανέλα, που δημιούργησαν τη γαλανόλευκη σημαία, θα συμβαδίζουν αιώνια. Και εφόσον η ένωση αυτή θα είναι αδιάσπαστη, εφόσον δηλαδή ο λαός μας θα εμπνέεται και θα καθοδηγείται από την Ορθόδοξη πίστη των πατέρων μας, η Ελλάδα θα ζει ένδοξα. Αλίμονο στα έθνη που πολεμούν μια τέτοια Ελλάδα!

_________________________________________________

(*) Όπως σημειώθηκε, το παρόν  δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στην περίοδο του συμμοριτοπόλεμου

Ο ΑΜΒΩΝΑΣ ΥΠΕΡ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ

Α΄

Στην Οδησσό της Ρωσίας στις 26 Οκτωβρίου του 1821 τελούσαν στην ελληνική εκκλησία ιερό μνημόσυνο υπέρ των πρώτων θυμάτων της τουρκικής θηριωδίας. Στο μνημόσυνο αυτό μίλησε ο έξοχος εκκλησιαστικός ρήτορας Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων, ο οποίος με δύναμη μεγάλη τόνισε ότι ο αγώνας είναι ιερός και εξέφρασε την ακράδαντη πίστη του ότι η Ελλάδα θα εξέλθει από τον αγώνα νικήτρια, άξια να στεφανωθεί από τα χέρια του Θεού.
Από την ομιλία αυτή όπως και από άλλες ομιλίες, τις οποίες εκφώνησε κατά την εποχή εκείνη στην Οδησσό ο υπέροχος κληρικός, δημοσιεύουμε εδώ περικοπές, οι οποίες αποδεικνύουν ότι κατά τον ιερό εκείνο αγώνα και ο άμβωνας συναγωνιζόταν υπέρ της Ελλάδας.
«Ω! Ευφραίνεσθε οι ουρανοί και όσοι σκηνώνετε σ’ αυτούς. Ω υιοί της Εκκλησίας, σπέρματα της ευσέβειας αγνά και καθαρά, που τηρείτε τις εντολές του Θεού και έχετε τη μαρτυρία του Ιησού Χριστού, δείξτε ανδρεία, έχετε θάρρος! Μέσα στις θλίψεις και τους οδυρμούς σας υψώστε το κεφάλι σας και θαυμάστε το ύψος των μυστηρίων της θείας πρόνοιας. Η μεγάλη του Χριστού Εκκλησία δε θα γίνει ποτέ θύμα και παιχνίδι της ωμότητας των εχθρών της. Ζει στους αιώνες και διασώζεται από τους έσχατους κινδύνους αβλαβής, διότι στέκεται μετέωρη με τις μυστικές φτερούγες, με τις οποίες την περιβάλλει ο επουράνιος Πατέρας της, φτερούγες μεγάλες, ισχυρές, αδιάπτωτες, ανίκητες, όμοιες με του υψιπέτη αετού του μεγάλου. Τα πιστά μάλιστα και γνήσια τέκνα της ευσέβειας αυτής, αν και φτωχά και λίγα και καταδιωκόμενα και κατασφαζόμενα αλλά όμως νικούν παραδόξως με το αίμα του αιώνιου Αρνίου, το οποίο θα κατατροπώσει τελικά και το μέγα δράκοντα και το κόκκινο και αιμοβόρο θηρίο και όλες τις δυνάμεις του. Και το Αρνίο θα τους νικήσει, επειδή είναι Κύριος κυρίων και Βασιλιάς βασιλέων, και μαζί του οι κλητοί και εκλεκτοί και πιστοί. Ναι, αγαπητοί, πιστοί και εκλεκτοί του Αρνίου στρατιώτες είναι οι ομογενείς μας, που μονομαχούν υπέρ Πίστεως και Πατρίδος εναντίον του φοβερού θηρίου· και το Αρνίο θα στεφανώσει τον ιερό αυτό αγώνα με τη νίκη».

• «Ο Θεός σώζει την Ελλάδα. Ο Θεός αποστέλλει από τον ουρανό το πνεύμα της ισχύος στους Μωυσείς, τους Γεδεών, του Ιεφθάε, τους Μακκαβαίους, τους Κωνσταντίνους, να συντρίψουν τον τυραννικό ζυγό και να ελευθερώσουν το ευσεβές τους γένος από τα χέρια του υιού της απωλείας… Εμπρός, εμπρός στο σκοπό! Στον όλεθρο του τυράννου. Μη φοβάστε που είστε λίγοι. Αν επιμείνετε πρόθυμα στον ιερό αγώνα σας, ο Θεός των δυνάμεων θα συμπολεμήσει μαζί σας. Τριακόσιοι άνδρες με το Γεδεών εξολόθρευσαν μυριάδες αλλόφυλους. Τριακόσιοι αδελφοί σας με το Λεωνίδα κατασυνέτριψαν τους βαρβάρους της Ασίας. Με τη θεία χάρη ένας θα καταδιώξει χίλιους και δύο θα μετακινήσουν μυριάδες!»

• «Υπομείνετε, λοιπόν, Έλληνες και με βεβαιότητα θα ανατείλει το φως της σωτηρίας σας. Μη φοβηθείτε τις απειλές κανενός ανθρώπου. «Μὴ φοβοῦ» («Μη φοβάσαι») -ακούστε, γενναίοι υιοί της πενθούσας Εκκλησίας και της ορφανής Ελλάδας· ακούστε, βασιλικά τέκνα, τι σας λέει ο Σωτήρας στο Ευαγγέλιο -, «Μὴ φοβοῦ τὸ μικρὸν ποίμνιον· ὅτι ὁ πατὴρ ὑμῶν εὐδόκησε δοῦναι ὑμῖν τὴν βασιλείαν» («Μη φοβάσαι το μικρό ποίμνιο· διότι ο πατέρας σας θέλησε σε σας να δώσει τη βασιλεία»). Βασιλεία ουράνια και κάτω επίγεια, προορίσθηκε δηλαδή να υπηρετήσει αλλά και να είναι συνεργός της θείας βασιλείας του Ευαγγελίου ως αμοιβή για την ανδρεία και τους αγώνες σας. Τελείωσε ήδη ο παράδοξος χρόνος των 366 ετών, κατά τον οποίο επρόκειτο να δοξα-σθούν και να βασιλεύσουν οι υιοί Κηδάρ, δουλεύοντας ως άξιοι μισθωτοί της θεϊκής οργής που επέπεσε εναντίον σας λόγω των αμαρτιών σας. «Ἐκλείψει ἡ δόξα τῶν υἱῶν Κηδὰρ ὡς ἐνιαυτὸς μισθωτοῦ» («Θα χαθεί η δόξα των υιών Κηδάρ όπως ο χρόνος του μισθωτού εργάτη»). Πρέπει τώρα πια να απολαύσουν και αυτοί το μισθό της εργασίας τους και εμείς τα δικά μας θεόσδοτα δικαιώματα. Δεν είναι, δεν είναι πια υποφερτό ούτε αντέχει πια ο ουρανός να μιαίνει το θρόνο του Μεγάλου Κωνσταντίνου ο απόγονος του Οσμάνου, και να τυραννεί την πατρίδα του Σόλωνα και του Σωκράτη ο νόθος υιός της Άγαρ. Κάτω η ημισέληνος! Κάτω στα Τάρταρα το Κοράνιο και ο προφήτης του σκότους! Ας αναλάμψει πάλι με τους αγώνες σας ο Σταυρός στην κορυφή της Αγίας Σοφίας και η σοφία του Πλάτωνα στην Ακαδημία των Αθηνών. Ας ξα-ναστηθούν οι εικόνες των ηρώων της ευσεβείας και της πατρίδας και ας πέσει ο κολοσσός της ασέβειας, ο οποίος πλέον δεν στηρίζεται, παρά στη φρίκη και το μίσος, το οποίο προκαλούν σε όλο τον κόσμο οι αθέμι-τες πράξεις του».
• Και μια έξοχη συμβουλή του αοίδιμου άνδρα, την οποία θα έπρεπε να προσέξουμε και εμείς οι σημερινοί Έλληνες·
• «Οποιαδήποτε αν φανεί η πολιτική της Ευρώπης, ω Έλληνες, μη δειλιάσετε! Μη στηρίζετε την πεποίθησή σας στους ανθρώπους. Μόνο ο ουρανός ας είναι η καταφυγή σας, και μόνοι πιστοί σύμμαχοί σας τα χέρια σας. Οι προπάτορές μας δεν περίμεναν ούτε τους γείτονες Λακεδαιμόνιους, όταν επρόκειτο να χτυπήσουν τους βαρβάρους στο Μαραθώνα· φανείτε άξιοι πρόγονοί τους ως προς την προθυμία, έχοντας την ελπίδα της σωτηρίας σας πρώτα στο Θεό, και κατά δεύτερο λόγο στον εαυτό σας. Έπειτα ποιο κακό έχετε να φοβηθείτε; Τέσσερις σχεδόν αιώνες κρατήσατε με τη βία σκυμμένο τον τράχηλό σας κάτω από τη μάχαιρα του απίστου. Είδατε πολλές φορές να πέφτουν θερισμένα τα κεφάλια των πατέρων, των αδελφών, όλων πολλές φορές των συγγενών σας. Γίνατε πια εξοικειωμένοι και συνηθισμένοι και γνώριμοι με το θάνατο. Τι άλλο μένει να φοβηθείτε, αφού μια φορά τινάξατε τις αλυσίδες; Ελεύθεροι, σαν αετοί, πετάτε κατά των εξολοθρευτών σας. Νικήστε τους ή πεθάνετε με δόξα, για να μη σας σφάζει πια ο αχρείος και βάρβαρος Τούρκος».

Β΄

Στη Βενετία της Ιταλίας, η οποία ήταν πρωτεύουσα του Ενετικού βασιλείου, υπήρχε ακμάζουσα ελληνική κοινότητα με το περίφημο Φλαγγινιανό εκπαιδευτήριο, στο οποίο από όλη την υπόδουλη Ελλάδα συνέρρεαν τα Ελληνόπουλα που ποθούσαν τη μόρφωση, για να γίνουν μια μέρα οι εμπνευσμένοι δάσκαλοι και ιερείς της Ελλάδας, οι οποίοι με το θείο φως που σκόρπισαν προετοίμασαν ψυχικά το λαό για τη μεγάλη μέρα της εθνικής μας ανάστασης.
Στο εκπαιδευτήριο αυτό της Βενετίας, το οποίο έκτισε η φιλοπατρία των Ελλήνων, φοιτούσε το 1688 ένας νέος από την Κεφαλονιά ηλικίας 19 ετών. Ήταν όλος φλόγα. Ονομαζόταν Ηλίας Μηνιάτης. Ήταν εκείνος, ο οποί-ος κατόπιν εξελίχθηκε στο μεγαλύτερο εκκλησιαστικό ρήτορα της υπόδουλης Ελλάδας και ο οποίος με δημοσθένεια ρητορεία κήρυξε τα μεγαλεία του Θε-ού. Οι «Διδαχές και λόγοι» του εκδόθηκαν κατ’ επανάληψη. Αριθμούν την πολλοστή έκδοσή τους και είναι πραγματικά αριστουργήματα. Τα μελέτησαν και τα μελετούν γενεές γενεών Χριστιανών Ελλήνων και ωφελούνται πάρα πολύ.
Ήταν η 25η Μαρτίου 1688. Οι Έλληνες της Βενετίας γιόρταζαν τη μεγάλη εορτή. Ο νεαρός Ηλίας Μηνιάτης, του οποίου την καρδιά δονούσε βαθύ θρησκευτικό συναίσθημα, την ημέρα εκείνη ανήλθε στο βήμα και εκφώνησε την πρώτη του ομιλία στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Όταν έφθασε στο τέλος της ομιλίας συγκινήθηκε βαθύτατα και η ψυχή του, σαν να προαισθανόταν ποιο ένδοξο γεγονός έμελλε να συμβεί μετά από 133 χρόνια, απηύθυνε από τον άμβωνα θερμότατη προσευχή υπέρ της ελευθερίας της Ελλάδας. Το ακροατήριό του έκλαιγε!
Η προσευχή αυτή, την οποία δημοσιεύουμε πιο κάτω, τόσο πολύ αντα-ποκρίνεται στις ψυχικές ανάγκες του ελληνικού λαού, ώστε, μολονότι έχουν παρέλθει από τότε 260 ολόκληρα χρόνια(*) .νομίζει κανείς ότι γράφτηκε από το σημερινό Έλληνα, ο οποίος και σήμερα εξακολουθεί να αγωνίζεται κατά βαρβάρων.

Η προσευχή

Όπως σημειώθηκε, το άρθρο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1948.

• «Και εδώ, κεχαριτωμένη Παρθένε, πέφτοντας στα πανάχραντα πόδια σου, άλλο δεν επιθυμώ από εσένα, παρά την άμαχή σου προστασία για την καταδίωξη και την εξολόθρευση του αντίθεου τυράννου. Έως πότε, πανακήρατε Κόρη, το τρισάθλιο γένος των Ελλήνων θα βρίσκεται στα δεσμά μιας ανυπόφορης δουλείας; Έως πότε να του πατεί τον ευγενικό λαιμό ο βάρβαρος; Έως πότε θα βασιλεύουν με μισό φεγγάρι οι χώρες εκείνες, στις οποίες ανέτειλε σε ανθρώπινη μορφή από την αγιασμένη σου γαστέρα ο μυστικός της δικαιοσύνης Ήλιος;
• Αχ, Παρθένε! Θυμήσου πως στην Ελλάδα πιο πριν,  παρά σε άλλο τόπο, έλαμψε το ζωηφόρο φως της αληθινής πίστης· το ελληνικό γένος στάθηκε το πρώτο, που άνοιξε την αγκαλιά του και δέχθηκε το θείο Ευαγγέλιο του μονογενούς σου Υιού, το πρώτο που σε γνώρισε για αληθινή Μητέρα του Θεανθρώπου Λόγου, το πρώτο που αντιστάθηκε στους τυράννους, που με μύρια βάσανα γύρευαν να ξεριζώσουν από τις καρδιές των πιστών το σεβάσμιό σου όνομα. Αυτό έδωσε στον κόσμο τους δασκάλους, οι οποίοι με το φως της διδασκαλίας τους φώτισαν τις αμαυρωμένες διάνοιες των ανθρώπων. Αυτό τους ποιμένες, που με την ποιμαντική ράβδο εξόρισαν τους αιμοβόρους λύκους από το εκκλησιαστικό ποίμνιο. Αυτό τους γεωργούς, που με το άροτρο του Σταυρού και με τον ιδρώτα του προσώπου καλλιέργησαν τις καρδιές και σπέρνοντας τον ευαγγελικό σπόρο θέρισαν τις ψυχές για την ουράνια αποθήκη. Αυτό τους μάρτυρες, που με το ίδιο το αίμα τους έβαψαν την πορφύρα της Εκκλησίας.
• Λοιπόν, ευσπλαχνική Μαριάμ, σε παρακαλούμε για το «Χαίρε» εκείνο, που μας προξένησε τη χαρά· για τον αγγελικό εκείνο Ευαγγελισμό, που στάθηκε της σωτηρίας μας το προοίμιο. Χάρισέ του την προηγούμενη τιμή. Σήκωσέ το από την κοπριά της δουλείας στο θρόνο του βασιλικού αξιώματος, από τα δεσμά στο σκήπτρο, από την αιχμαλωσία στο βασίλειο. Και αν αυτές μας οι φωνές δεν σε παρακινούν να μας σπλαχνιστείς, ας σε παρακινήσουν αυτά τα πικρά δάκρυα, που πέφτουν από τα μάτια μας. Αλλά αν και αυτά δεν φθάνουν, ας σε παρακινήσουν οι φωνές και οι παρακλήσεις των αγίων σου, που ακατάπαυστα φωνάζουν από όλα τα μέρη της τρισάθλιας Ελλάδας. Φωνάζει ο Ανδρέας από την Κρήτη. Φωνάζει ο Σπυρίδων από την Κύπρο. Φωνάζει ο Ιωάννης από την Αντιόχεια. Φωνάζει ο Διονύσιος από την Αθήνα. Φωνάζει ο Πολύκαρπος από τη Σμύρνη. Φωνάζει η Αικατερίνη από την Αλεξάνδρεια. Φωνάζει ο Χρυσόστομος από τη Βασιλεύουσα πόλη και, δεί-χνοντάς σου τη σκληρότατη τυραννίδα των άθεων Αγαρηνών, ελπίζουν από την άκρα σου ευσπλαχνία την απολύτρωση του ελληνικού γένους.
• Δέξου, λοιπόν, Παναγία Παρθένε, τα δάκρυά μας, τα οποία σημαδεύουν το μυστήριο, που έγινε σε σένα. Γιατί, καθώς τα δάκρυα τρέχουν χωρίς βλάβη των ματιών, έτσι και ο θείος Λόγος έτρεξε από την καθαρή σου μήτρα, δίχως φθορά της παρθενίας σου. Δώσε τόση δύνα-μη εναντίον των ανθρωποκτόνων και αιμοβόρων βαρβάρων, ώστε να σβηστεί τελείως το φως του φεγγαριού, να λάμψει περισσότερο του μυστικού Ήλιου η ζωοποιός ακτίνα, να εξαπλωθεί στον κόσμο ολόκληρο η δύναμη του Σταυρού και να δοξαστεί από όλους το άγιό σου όνομα με τον Πατέρα και τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα τώρα και πάντα και στους αιώνες. Αμήν»..

Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΚΛΗΡΟΥ

Δημοσιεύτηκε στο υπ’ αρίθμ. 241/1961 φύλλο του περιοδικού «Χριστιανική Σπίθα»

«Ἰδὼν τοὺς ὄχλους ἐσπλαχνίσθη περὶ αὐτῶν, ὅτι ἦσαν ἐκλελυμένοι καὶ ἐρριμμένοι ὡς πρόβατα μὴ ἔχοντα ποιμένα» (Ματθ. 9, 36).

(«Όταν είδε τους όχλους τους σπλαχνίσθηκε, επειδή ήταν διασκορπισμένοι και εγκαταλελειμμένοι σαν πρόβατα που δεν έχουν βοσκό»).

«Πάντα ἰσχύω ἐν τῷ ἐνδυναμοῦντί με Χριστῷ» (Φιλιπ. 4, 13).

(«Όλα τα μπορώ με τη δύναμη που μου δίνει ο Χριστός»).

«Ο παπάς»

Ο «παπάς»! Με πόση περιφρόνηση προφέρει σήμερα τη λέξη αυτή ο πολύς κόσμος! Τον βλέπει με βλέμμα ειρωνικό και εμπαικτικό. Μόλις εμφανίζεται ένας κληρικός, ανάγωγοι και ασεβείς νέοι – γιατί όχι και ηλικιωμένοι και γέροντες και ελεεινά ακόμη δεσποινάρια και παιδάρια; – εκτρέπονται σε αστειολογίες, σε βωμολοχίες και αισχρές ακόμη χειρονομίες. Στα λεωφορεία, τα κατάμεστα από κόσμο, κανένας δε σηκώνεται πρόθυμα για να παραχωρήσει θέση σε κληρικό, ενώ έντονη ακούγεται η φωνή του εισπράκτορα· «Μία θέση για τον παπά». Στα μέγαρα της αριστοκρατίας, στα οποία ο ιερέας καλείται αναγκαστικά να τελέσει γάμο ή βάπτισμα, απομονώνεται σε ιδιαίτερο δωμάτιο, ωσότου έλθει η ώρα της τελέσεως. Είναι, βλέπετε, λίαν αποκρουστική η εμφάνιση του ιερέα εν μέσω των αριστοκρατικών κύκλων. Στα δημόσια γραφεία, ενώ τμηματάρχες και διευθυντές και νομάρχες και υπουργοί σηκώνονται και υποκλίνονται ενώπιον κυρίων και δεσποινίδων ισχυρών οίκων, οι κύριοι αυτοί αντιθέτως κρατούν μπροστά τους, μερικές φορές για ώρες, όρθιους σεβάσμιους κληρικούς. Υπάρχουν παλαιότερα αλλά και νεότερα παραδείγματα, κατά τα οποία αυτοί που διαχειρίζονται την κρατική εξουσία στην Ελλάδα συμπεριφέρθηκαν με ασεβέστατο τρόπο σε κορυφές της εκκλησιαστικής ιεραρχίας. Υπενθυμίζουμε τη συμπεριφορά του ανεκδιήγητου εκείνου Έλληνα αρμοστή της Σμύρνης Στεργιάδη προς τον αείμνηστο επίσκοπο Σμύρνης Χρυσόστομο τον εθνομάρτυρα. Υπενθυμίζουμε ζωηρό επεισόδιο του μακαριστού Μητροπολίτη Ιωαννίνων Σπυρίδωνα Βλάχου, του μετέπειτα Αρχιεπισκόπου Αθηνών, με κάποιον γενικό διοικητή της Ηπείρου… Πόσα παραδείγματα ανάρμοστης συμπεριφοράς λαού και αρχόντων προς τον κλήρο δε θα μπορούσαμε να αναφέρουμε! Το ράσο, όπου εμφανίστηκε, περιφρονείται, γίνεται στόχος δυσμενών σχολίων, ειρωνειών και εμπαιγμών. Και είναι τόση η περιφρόνηση προς το ράσο, ώστε κάποιοι μικρόψυχοι νεότεροι κληρικοί, μη μπορώντας να υποφέρουν τον ονειδισμό αυτό του Χριστού, ζητούν να αποβάλουν το τιμημένο ράσο και να φορέσουν σακάκι και γραβάτα… Αλλά αυτοί είναι δειλοί στρατιώτες της στρατιάς του Κυρίου!

Ο «παπάς» περιφρονημένος και εξουθενωμένος στις μέρες μας. Πότε έριξε σ’ αυτόν στοργικό βλέμμα το Ορθόδοξο Βασίλειό μας, που έχει την αξίωση σε κάθε Λειτουργία να μνημονεύει τα ονόματα των ανώτατων αρχόντων του; Ρακένδυτος περπατάει στην ύπαιθρο. Ο κρατικός κορβανάς εκατομμύρια και δισεκατομμύρια δαπανά για όλα και για όλους και μόνο για τον ιερέα δεν έχει. Και προς μεγαλύτερη εξουθένωσή του, επιμένει να κρατά την αναγκαστική ενοριακή εισφορά ως μέσο συντηρήσεως του ιερατείου. Άχρηστο βάρος θεωρείται ο ιερέας. Πολιτικός αρχηγός, από τους ισχυρούς των ημερών μας, στην παράκληση νεότερου ιεράρχη να ενδιαφερθεί για τον ιερέα της υπαίθρου, απάντησε· «Η Ελλάδα δεν έχει ανάγκη από παπάδες! Έχει ανάγκη από γεωπόνους και μηχανικούς». Την ίδια περίπου νοοτροπία έχουν και όλοι οι άλλοι πολιτικοί μας.

Οι θυσίες του ορθόδοξου κλήρου

Η Ελλάδα δεν έχει ανάγκη από παπάδες! Τι άγνοια της ιστορίας του Έθνους μας και τι αχαριστία! Τούρκος υπήκοος, με φέσι και τουρκική ομιλία θα ήταν ο κύριος αυτός και οι όμοιοί του, εάν δεν υπήρχε το ράσο του ορθόδοξου κληρικού. Πόσα δεν οφείλει σ’ αυτό η Ελλάδα! Να μνημονεύσουμε εδώ τις υπηρεσίες, που πρόσφερε στον ελληνικό λαό ο κλήρος; Είναι αδύνατο. Τόμοι ολόκληροι θα έπρεπε να συγγραφούν για να εκθέσουν τις ανεκτίμητες υπηρεσίες του κλήρου προς το Έθνος μας. Περιοριζόμαστε εδώ στο να απευθύνουμε προς τους κυρίους αυτούς τα εξής μόνο ερωτήματα· Όταν η Βυζαντινή αυτοκρατορία κατέρρευσε και η ημισέληνος υψώθηκε στη Βασιλίδα των πόλεων και οι άρχοντες, παίρνοντας μαζί τους τους υλικούς θησαυρούς τους, πανικόβλητοι έφευγαν στη Δύση για να διασώσουν το σαρκίο τους, ποιοι έμειναν, παρακαλώ, πλησίον του υπόδουλου Γένους, για να το παρηγορήσουν και να το εμψυχώσουν τον καιρό των ανεκδιήγητων βασάνων τεσσάρων αιώνων; Ποιοι κράτησαν άσβεστη τη λαμπάδα της Πίστεως και την αγάπη προς την Πατρίδα; Ποιοι δίδαξαν και διατήρησαν την ελληνική γλώσσα; Οι κληρικοί, απαντά η Ιστορία. Και όταν έφτασε η ημέρα της εθνεγερσίας, ποιοι πρωτοστάτησαν στον ιερό αγώνα και ύψωσαν το λάβαρο της ελευθερίας και συγκακουχήθηκαν με το μαχόμενο λαό και συνανέμειξαν τα αίματά τους με τα αίματα των ευγενέστερων τέκνων της Ελλάδας; Οι κληρικοί, απαντά πάλι η Ιστορία. Και όταν επήλθε η Μικρασιατική καταστροφή και ο ανεκδιήγητος εκείνος αρμοστής έντρομος τη νύχτα μαζί με άλλους έφευγε και η Σμύρνη παραδινόταν στις φλόγες, ποιοι παρέμειναν εκεί, για να προσφέρουν την ύστατη θυσία υπέρ του Γένους; Κληρικοί και πάλι, απαντά η Ιστορία, από τους οποίους κορυφαίος ο αείμνηστος Χρυσόστομος. Και όταν το Έθνος κατά τον τελευταίο παγκόσμιο πόλεμο περιήλθε σε τριπλή κατοχή και υφίστατο τα απερίγραπτα μαρτύρια, ενώ οι πολιτικοί ηγέτες έγκαιρα έφτασαν σε ασφαλείς χώρες και έμεναν εκεί φιλοσοφώντας… ποιοι, παρακαλώ, παρέμειναν στην Ελλάδα, για να σηκώσουν το Σταυρό του μαρτυρίου; Οι κληρικοί και πάλι, απαντά η νεότατη Ιστορία του Έθνους. 400 περίπου κληρικοί πρόσφεραν τη ζωή τους υπέρ του Γένους, αφού μαρτύρησαν ποικιλοτρόπως. Ο αριθμός όσων θυσιάστηκαν από τον κλήρο αποτελεί το μεγαλύτερο ποσοστό συγκριτικά με τα ποσοστά αυτών που θυσιάστηκαν από άλλους κλάδους και επαγγέλματα.

______________________________________

∗ Ευτυχώς σήμερα, όταν εκτυπώνεται το παρόν βιβλίο, ύστερα από αγώνες και δημοσιογραφικό έλεγχο που ασκήθηκε, δεν υφίσταται πλέον ενοριακή εισφορά, ενώ η Ελληνική Πολιτεία, με το υπ’ αρίθμ. 469/1968 Α. Ν. φιλοτιμήθηκε να καταβάλλει τη μισθοδοσία του κλήρου. Θα χρειαστεί όμως χρόνος αρκετός, καθώς και άλλες ενέργειες εκ μέρους των κρατούντων, για να βρει ο ορθόδοξος κλήρος τη θέση, η οποία του ταιριάζει στην Ελληνική Πατρίδα.

***

Ο κλήρος στο περιθώριο!

Ο ορθόδοξος κλήρος, ο οποίος τόσες ανεκτίμητες υπηρεσίες και εκδουλεύσεις έχει προσφέρει στον ελληνικό λαό, θα έπρεπε να είναι υπερβολικά σεβαστός. Θα έπρεπε η φωνή του, ως η αγνότερη φωνή της Ελλάδας, να ακούγεται και να λαμβάνεται σοβαρά υπ’ όψιν από τους άρχοντες της πολιτείας στη ρύθμιση κοινωνικών, ηθικών και πνευματικών θεμάτων, που αφορούν στη ζωή του ποιμνίου τους, το οποίο αποτελεί το 98% του πληθυσμού της Ελλάδας. Θα έπρεπε…

Και όμως! Αμέσως μετά την πρώτη απελευθέρωση του Έθνους (1830) μία τάση, από επίδραση κακών παραδειγμάτων της Δύσης, παρατηρήθηκε, τάση ο κλήρος ως παράγων να παραγκωνιστεί και να τεθεί στο περιθώριο της κοινωνικής και εθνικής ζωής. Πρωταγωνιστής αυτός στους εθνικούς αγώνες είδε τον εαυτό του να περιφρονείται και να περιορίζεται στην εκπλήρωση τυπικών καθηκόντων, να βαπτίζει και να κηδεύει, να κρατάει τα ληξιαρχικά βιβλία, και να καταντά ένας ταπεινός υπηρέτης του Καίσαρα, τελευταίος τροχός της κρατικής αμάξης, υδροφόρος και ξυλοφόρος της αισχρής πολιτικής. Και μαζί με τον ιερέα, που έτσι περιφρονήθηκε και ταπεινώθηκε, τέθηκε στο περιθώριο και η Θρησκεία του Ναζωραίου. Αυτή, κατά την αντίληψη πολιτικών ψυχρών και αδιάφορων, που όχι λίγοι από αυτούς ανήκουν σε μασονικές στοές, είναι χρήσιμη και αναγκαία για απελευθερωτικούς αγώνες, καθώς εξάπτει το μένος των πολεμιστών, αλλά περιττή και άχρηστη για τη θεμελίωση και ανάπτυξη της πολιτείας. Έξω, λοιπόν, από τη ζωή του Έθνους το Ευαγγέλιο! Το πνεύμα των αρχαίων ειδωλολατρών προγόνων έπρεπε να αναζωογονηθεί, για να ανασυνδεθεί έτσι, κατά την αντίληψη αυτών των κυρίων, η νεότερη Ελλάδα με την αρχαία. Το πνεύμα μετά τη Δύση έπρεπε να πνεύσει και στη ζωή του Έθνους, για να μη θεωρείται η Ελλάδα χώρα καθυστερημένη. Και έτσι οι νοσταλγοί του παγανιστικού κόσμου της αρχαιότητας μαζί με ανόητους νεοτεριστές, που «χάζευαν» μπροστά σε κάθε βιτρίνα του ψευδοπολιτισμού της Δύσεως, διαμόρφωσαν τη νέα ελληνική κοινωνία, στην οποία η χριστιανική ζωή διαρκώς αποχρωματιζόμενη έχανε ολοένα τη λάμψη της, για να γίνει το λαμπρό αστέρι της Ελλάδας ως αστέρι της Αποκαλύψεως που σβήνει και πέφτει.

Έτσι, για να μιλήσουμε με παραδείγματα, η Παιδεία, η οποία στηριζόταν σε ορθόδοξα κείμενα, εξέκλινε από την ευθεία γραμμή. Το Ψαλτήρι και η Οκτώηχος εξοβελίστηκαν. Από τα αναγνωστικά των Ελληνοπαίδων αποβλήθηκαν υπέροχες περικοπές των μεγάλων πατέρων της Εκκλησίας και αντ’ αυτών εισήγαγαν τους μύθους, οι οποίοι διηγούνται τις γεννήσεις, τις μάχες και τα άθλα των ψευδοθεών του Ολύμπου. Οι ώρες των θρησκευτικών περιορίστηκαν στο ελάχιστο. Η πρωινή προσευχή κατάντησε ξερός τύπος. Η σχολική εορτή των γραμμάτων, η εορτή των Τριών Ιεραρχών, ήλθε εποχή που καταργήθηκε εντελώς. Φιλόλογοι εκθείαζαν το αρχαίο πνεύμα, φυσικοί περιγελούσαν ως μυθικές τις ιδέες της Γραφής σχετικά με το Θεό και τη Δημιουργία του κόσμου. Υλιστές γιατροί προέτρεπαν σε ακόλαστη ζωή τη νεότητα και δίδασκαν την αθεΐα. Η Κυριακή βεβηλώθηκε με τις λαϊκές αγορές, με τα ιπποδρόμια, με το βάρβαρο ποδόσφαιρο. Η νομοθεσία του Κυρίου σχετικά με το γάμο και το διαζύγιο καταπατήθηκε με αντιχριστιανικές διατάξεις. Αντίθετα επίσης προς τη νομοθεσία του Κυρίου, για μηδαμινά ζητήματα, επιβλήθηκε ο όρκος, για να μη μείνει Έλληνας καθαρός από τον όρκο. Η βλασφημία των Θείων λογαριάζεται στην ποινική νομοθεσία ως ελάχιστο πταίσμα. Η ίδια η επικεφαλίδα του Συντάγματος, «Εἰς τὸ ὄνομα τῆς ὁμοουσίου καὶ ἀδιαιρέτου Τριάδος», η οποία σαν φωτεινό αέτωμα στέγαζε το πολίτευμα της νεότερης Ελλάδας, ήλθε εποχή, όταν με γέλια και καγχασμούς οι βουλευτές την κατέβασαν. Αλλά και τώρα, όταν υπάρχει, ποιος σεβασμός προς τον Τριαδικό Θεό; Σε άλλη τριάδα, σατανική τριάδα, πιστεύουν οι άνθρωποι αυτοί. Οι συνεδριάσεις της Βουλής αρχίζουν και τελειώνουν χωρίς προσευχή. Θεατρικά έργα που εκθεμελιώνουν την ηθική του Ευαγγελίου και χλευάζουν τον Εσταυρωμένο ανεβαίνουν στη σκηνή και τιμώνται με την παρουσία αρχόντων. Τα σπήλαια της ακολασίας λειτουργούν σε απόσταση λίγων βημάτων από τους ναούς. Ο αλκοολισμός αλματωδώς προοδεύει. Οι ταβέρνες αυξάνουν καταπληκτικά. Το ούζο και τα άλλα οινοπνευματώδη ποτά σαν πύρινος ποταμός κατακαίνε τα σπλάχνα του ελληνικού λαού. Τα παιδιά των αλκοολικών, ρέποντας προς την ασωτία και το έγκλημα, αποτελούν δημόσιο κίνδυνο. Το κάπνισμα ανήλθε σε τέτοιο ύψος κατανάλωσης, ώστε να σχολιάζεται από τις καθημερινές εφημερίδες. Και γυναίκες και παιδιά ακόμη καπνίζουν. Υπέρμετρος πλούτος αφενός που συγκεντρώνεται σε λίγες οικογένειες, και απερίγραπτη πενία αφετέρου εκατομμυρίων ατόμων χαρακτηρίζουν την κοινωνική μας κατάσταση. Ο τουρισμός η μόνη ελπίδα! Μετατρέψατε, Έλληνες, τον οίκο της Ελλάδας σε οίκο… , για να ελκύσετε πελατεία από τις διεφθαρμένες μεγαλοπόλεις της Ευρώπης. Και η ζωή της Ελλάδας συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις της νέας θεότητας του τουρισμού. Και η διαφθορά προχωράει βαθύτερα! Καζίνα άρχισαν να λειτουργούν. Κορυφές βουνών, που ήταν φωλιές αγίων, μεταβάλλονται σε κέντρα οργίων. Νησί, το οποίο έπαιξε σπουδαιότατο ρόλο κατά την Ελληνική Επανάσταση, βρίσκεται ήδη κάτω από την υψηλή προστασία του τουρισμού και μεταβλήθηκε σε κέντρο αφάνταστης ακολασίας και ο γηραιός Μητροπολίτης με φρίκη απειλεί να εγκαταλείψει το νησί…

Ο κλήρος απαθής θεατής;

Αρκούν, νομίζουμε, τα παραπάνω, για να αποδείξουν ότι η ζωή του Έθνους μας δεν πορεύεται πλέον τις ευθείες οδούς του Κυρίου. Εκτροχιάστηκε επικίνδυνα. Και είναι μεν αλήθεια ότι για τον εκτροχιασμό αυτόν από την ορθόδοξη τροχιά, πάνω στην οποία για αιώνες κινιόταν, ακούστηκαν στο Έθνος μας φωνές διαμαρτυρίας. Ιεροκήρυκες εκφώνησαν πύρινους λόγους, θρησκευτικά περιοδικά δημοσίευσαν άρθρα, που στηλιτεύουν το κακό, εγκύκλιοι της Ι. Συνόδου εκδόθηκαν και αναγνώστηκαν σε όλους τους ναούς, χριστιανοί κατήλθαν ακόμη και σε πεζοδρομιακό αγώνα. Αλλά ποια τα αποτελέσματα των ενεργειών αυτών; Ελάχιστα. Γιατί; Πολλοί οι λόγοι. Ένας μάλιστα από τους σπουδαιότερους λόγους, για τον οποίο το πολυειδές κακό εξωτερικά – υπογραμμίζουμε τη λέξη – έχει λάβει τεράστιες διαστάσεις, είναι το ότι ο πολιτικός παράγοντας, ο οποίος θα μπορούσε μέσω της κρατικής εξουσίας να περιορίσει εξωτερικά το κακό και να συντελέσει στην κάθαρση της κοινωνίας, καμία σημασία δεν έδωσε ποτέ στις εκκλήσεις και διαμαρτυρίες, που, κατά την αντίληψη των κρατούντων, προέρχονται από ανθρώπους, οι οποίοι εξακολουθούν στον εικοστό αιώνα να έχουν μεσαιωνικές αντιλήψεις. Έτσι ονομάζουν, μεσαιωνισμό δηλαδή, την αυστηρή διδασκαλία του Χριστιανισμού.

Και όμως! Διαφορετική θα ήταν η κατάσταση στο Έθνος μας, εάν ο πολιτικός παράγοντας εμπνεόταν από τα χριστιανικά ιδεώδη και, συνεπής στις αρχές, ευθυγράμμιζε τη ζωή του Έθνους προς το μοναδικό κανόνα αληθινής ζωής, το Ευαγγέλιο. Και τον πολιτικό παράγοντα θα μπορούσε να επηρεάσει, όχι απλώς να επηρεάσει, αλλά και να κατευθύνει προς ευαγγελικές λύσεις των προβλημάτων της χώρας μας ο ορθόδοξος ελληνικός κλήρος.

Ναι, κύριο αρχηγοί πολιτικών κομμάτων πάσης φύσεως. Ο κλήρος, τον οποίο εσείς περιφρονείτε και θεωρείτε αμελητέα δύναμη, εγκλείει τεράστια και ακατανίκητη δύναμη, τη δύναμη της πίστεως. Αλλά θα ρωτήσετε· Με ποιο τρόπο θα μπορούσε ο κλήρος να επηρεάσει και να κατευθύνει ευαγγελικώς τη ζωή του Έθνους; Να κατέλθει ο ίδιος σε πολιτικούς αγώνες; Και σ’ αυτούς τους αγώνες, από άποψη πολιτικών δικαιωμάτων, κανένα εμπόδιο δεν έχει σήμερα ο κλήρος. Διότι κατά τον ισχύοντα εκλογικό νόμο ο κληρικός έχει το δικαίωμα και του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι και συνεπώς μπορεί να υποβάλει υποψηφιότητα βουλευτή. Και υπάρχουν στην Ελλάδα κληρικοί, οι οποίοι, καθώς υπηρέτησαν το λαό ποικιλοτρόπως, εάν έθεταν ανεξάρτητη υποψηφιότητα υπέρ των γενικών συμφερόντων του Έθνους, θα ήταν δυνατό να εκλεγούν βουλευτές και να εισέλθουν στη Βουλή των Ελλήνων και να ανανεώσουν το παράδειγμα των κληρικών του 1821, οι οποίοι ως βουλευτές μετείχαν στις συνεδριάσεις των πρώτων μετά την απελευθέρωση εθνοσυνελεύσεων, και κανείς τότε δεν διαμαρτυρόταν για την παρουσία τους. Αλλά νομίζουμε ότι δεν ενδείκνυται η αυτοπρόσωπη κάθοδος του ορθόδοξου κληρικού στο στίβο των πολιτικών αγώνων, επειδή, όπως έχουν σήμερα τα πράγματα σε μας, εν μέσω των φοβερών ύβρεων και αντεγκλήσεων των πολιτικών, το κύρος του κλήρου θα υφίστατο φθορά. Συμφωνούμε σ’ αυτό το σημείο με όσα ορθά στο περιοδικό «Εφημέριος» (φύλλο 1/9/61 σελ. 510 – 513), στη στήλη των «Αδελφικών γραμμάτων», διατύπωσε φίλος ιεροκήρυκας σχετικά με τη μη ανάμειξη του κλήρου στις πολιτικές διαμάχες των σημερινών κομμάτων.

Αλλά εάν η αυτοπρόσωπη κάθοδος του ορθόδοξου κληρικού στο στίβο των πολιτικών πραγμάτων δεν ενδείκνυται, ενδείκνυται όμως και επιβάλλεται εξαιτίας της κρισιμότητας των καιρών ο κλήρος να μη μείνει απαθής θεατής της εξελίξεως της πολιτικής ζωής της χώρας αλλά να ενδιαφερθεί με έναν και μόνο σκοπό· Το Έθνος μας να κυβερνηθεί όχι μόνο με τα λόγια αλλά και στην πράξη χριστιανικά. Και το ενδιαφέρον του στον τομέα αυτό πρέπει να μην περιορίζεται μόνο στις προσευχές και δεήσεις υπέρ της καλύτερης διακυβέρνησης της χώρας αλλά να επεκταθεί και σε σειρά ποιμαντορικών ενεργειών, για να σωθεί το Έθνος με τη χριστιανική διακυβέρνηση. Πώς; Ακούστε μας, φίλοι αναγνώστες.

Δόξα τω Θεώ! Παρόλη τη διαφθορά της εποχής μας και την κρίση των συνειδήσεων, τον κλονισμό των πολλών, υπάρχει στο Έθνος μας το «μικρό ποίμνιο του Ιησού». Υπάρχουν οι επτακισχίλιοι, που δεν «ἔκλιναν γόνυ τῷ Βάαλ», δεν προσκύνησαν τα σύγχρονα είδωλα. Υπάρχουν χριστιανοί και χριστιανές που αναστενάζουν για τη σημερινή αθλιότητα. Υπάρχουν και εκλεκτοί άνδρες, διασκορπισμένοι σε όλους τους κλάδους των επαγγελμάτων, οι οποίοι πρωτοστατούν σε έργα χριστιανικής διαφωτίσεως και φιλαλληλίας και στην Αθήνα και στις επαρχίες και ποθούν ένα αναμορφωτικό κίνημα υπό την αιγίδα της Εκκλησίας.

Να υψωθεί νέο λάβαρο

Σ’ αυτούς τους τελευταίους η Διοικούσα Εκκλησία θα μπορούσε να στραφεί και με το στόμα των Ιεραρχών της να πει·

«Αγαπητά μας πνευματικά παιδιά. Σεις που είστε ζωντανά μέλη της Εκκλησίας του Χριστού, ακούστε τη φωνή των ποιμένων σας. Για 130 χρόνια το μικρό μας Βασίλειο κυβερνιέται από πολιτικούς άνδρες, οι οποίοι δεν ζουν το Χριστό. Πλην του αείμνηστου Καποδίστρια και ίσως και κάποιου άλλου, οι πολιτικοί άνδρες υπήρξαν ψυχροί, αδιάφοροι, είρωνες των πατρικών παραδόσεων, καταφρονητές του Ευαγγελίου, εμπαίκτες του Θεού, βλάσφημοι, άπιστοι, ασεβείς, πολλοί μάλιστα από αυτούς και ενεργά μέλη μασονικών στοών, για τις οποίες εργάζονται καταχθονίως. Ποια υπήρξε η συμπεριφορά των ανθρώπων αυτών απέναντι της αγίας μας Θρησκείας, είναι γνωστό σε όλους σας. Η τεράστια περιουσία της Εκκλησίας δημεύτηκε όχι υπέρ του λαού αλλά υπέρ των κομματικών φίλων. Η Εκκλησία κατάντησε το «κλωτσοσκούφι» της πολιτικής εξουσίας και μέσο αισχρής εκμετάλλευσης για πολιτικούς σκοπούς. Δεν αισθανόμαστε, αγαπητά μας παιδιά, πικρία για την αχαριστία τους, ούτε τρέφουμε αισθήματα εκδικήσεως για τις ύβρεις τους. Μάθαμε να υποφέρουμε. Το θέμα όμως είναι άλλο· η τεράστια ηθική και θρησκευτική βλάβη του λαού που προέρχεται από τέτοιους πολιτικούς άνδρες. Σας θέτουμε το ερώτημα· Επιτρέπεται οι ψήφοι χιλιάδων πιστών, που ζουν τη λύτρωση του Χριστού, επιτρέπεται να δίνονται υπέρ τέτοιων πολιτικών ανδρών και με τη δύναμη των ψήφων τους να εκλέγονται βουλευτές και να κυβερνούν τον τόπο μας; Με τη σιωπή σας και την ψήφο σας δεν είτε και σεις υπεύθυνοι για τη διαφθορά, στην οποία βυθίζουν το Έθνος ο αντιχριστιανικές ενέργειες τέτοιων πολιτικών ανδρών; Γι’ αυτό η Ιεραρχία, φέροντας την ευθύνη για το μέλλον του ιστορικού αυτού Έθνους, σας καλεί σε αγώνα για την εκχριστιάνιση της πολιτικής ζωής της χώρας. Γι’ αυτό εξέλθετε από τα διάφορα πολιτικά σχήματα της εποχής μας, αποτινάξτε τον κονιορτό των ποδιών σας, σχηματίστε ιερή παράταξη με σύνθημα «Ο Χριστός αρχηγός μας σε όλα», καταρτίστε πρόγραμμα εμποτισμένο από τα χριστιανικά ιδεώδη και διασκορπισθείτε σε όλο το Έθνος και, αν άλλοι μιλούν για γέφυρες και δρόμους, εσείς διακηρύξτε με όλη τη θέρμη και το πάθος της ψυχής σας ότι «ἑνός ἐστι χρεία» («ένα πράγμα χρειάζεται»), ότι τα δεινά της Ελλάδας δε θα παύσουν παρά μόνο εάν ο Ελληνικός λαός με ελεύθερη επιλογή αναγνωρίσει το Χριστό κυβερνήτη του σε όλες τις εκφάνσεις της ηθικής του ζωής. Ό,τι θέλει Εκείνος, αυτό ας είναι και το θέλημα της Ελλάδας. Ο ορθόδοξος κλήρος της Ελλάδας, ο οποίος άλλοτε στο πρόσωπο του Παλαιών Πατρών Γερμανού ύψωσε στην ιστορική Μονή της Αγίας Λαύρας το λάβαρο για την εθνική απελευθέρωση, υψώνει και σήμερα άλλο λάβαρο, εξίσου ή και περισσότερο σπουδαίο, το λάβαρο για τη χριστιανική διακυβέρνηση της χώρας μας. Και αυτό γιατί, ενώ η Ελλάδα ελευθερώθηκε από την τουρκική δουλεία, εξαιτίας άπιστης και αισχράς πολιτικής, υποδουλώθηκε σε σκοτεινές δυνάμεις και ήδη το Έθνος αναστενάζει από την έλλειψη γνήσιας χριστιανικής ηγεσίας. Εσείς οι λαϊκοί, παιδιά μας εκλεκτά, που έχετε όλη την ευχέρεια να κινηθείτε πολιτικώς, αφήστε την ένοχη αδράνεια, θεωρήστε ύψιστο καθήκον το ενδιαφέρον για τα κοινά και μην αφήνετε, κατά την παραβολή της Παλαιάς Διαθήκης, να βασιλεύει το αγκάθι. Στο κίνημά σας αυτό για την εξυπηρέτηση του λαού και τη δόξα του Χριστού θα συμπαρασταθεί η Εκκλησία με όλες της τις δυνάμεις. Διότι, εάν η Εκκλησία δεν υποστηρίξει τα τέκνα της τα πιστά, ποιους θα υποστηρίξει;».

Έτσι πρέπει να μιλήσει μια ελεύθερη και ζωντανή Εκκλησία. Και ένας λαός πιστός, εμπνεόμενος και καθοδηγούμενος από τους ποιμένες του θα αγωνιστεί και στον τομέα αυτό της δόξας του Θεού. 8000 κληρικοί σε σταυροφορία. Ο καθένας απ’ αυτούς στον κύκλο της δράσεώς του δε μπορεί κατά μέσο όρο να επηρεάσει υπέρ των αγίων απόψεων 50 – 100 λαϊκούς; Από τις κάλπες, είμαστε βέβαιοι, ότι θα εξέλθουν οι δυνατοί. Θα εκλεγούν 10, 20, 30 … βουλευτές, αντιπροσωπεύοντας γνησίως τον πιστό λαό, και τότε στη Βουλή των Ελλήνων θα ακουστεί η φωνή του Χριστού να ρυθμίζει τη ζωή του Έθνους. Ποιος ξέρει εάν από αυτό το αναμορφωτικό κίνημα δεν προκύψει ένας νεότερος Καποδίστριας που θα ζει το Χριστό στην καρδιά του και θα καθοδηγεί προς Αυτόν το ταλαίπωρο Έθνος μας;

Ω! Τι δε θα μπορούσε να πράξει μια Εκκλησία ελεύθερη και ζωντανή, της οποίας οι ποιμένες, δονούμενοι από ακράδαντη πίστη, θα τολμούσαν το παν για το Χριστό, για την επικράτηση των αρχών του στην κοινωνία και την Πολιτεία! Και έτσι φθάνουμε στο σπουδαιότερο όλων των ερωτημάτων· Υπάρχουν ανάμεσά μας ποιμένες για να ηγηθούν τέτοιες σταυροφορίες;

Μία έκκληση

Αυτές τις μέρες, αγαπητοί μας αναγνώστες, συνεδριάζει εκτάκτως η σεπτή Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδας. Ως ελάχιστος ιερομόναχος της Εκκλησίας αυτής τολμώ να απευθυνθώ προς τις κορυφές της Ιεραρχίας και να πω τα εξής·

Σεβασμιότατοι Ιεράρχες! Δεν υπάρχει, νομίζω, σύνοδος Ιεραρχίας, στην οποία να μην εκφράζετε τη λύπη και την αγανάκτησή σας για την καταπάτηση από την Πολιτεία των δικαίων της Εκκλησίας, για την ασεβή συμπεριφορά πολιτικών αρχόντων προς λειτουργούς της, για την αδιαφορία τους προς λύση του εφημεριακού και άλλων προβλημάτων. Αλλά θα αρκεστείτε μόνο να εκφράσετε τη λύπη και την αγανάκτησή σας; Δεν νομίζετε ότι έφτασε ο καιρός να κάνει η Εκκλησία κάτι γενναιότερο και υψηλότερο για την αναστήλωση του εκκλησιαστικού γοήτρου και τη σωτηρία του λαού; Είναι κατάλληλο να λεχθεί και για σας· «Ἐπάρατε τοὺς ὀφθαλμοὺς ὑμῶν καὶ θεάσασθε τὰς χώρας, ὅτι λευκαί εἰσι πρὸς θερισμὸν ἤδη» («Σηκώστε τα μάτια σας και δείτε τα χωράφια ότι είναι ήδη λευκά για θερισμό»). Ο ευσεβής λαός διψά για δραστηριότητα, υψηλό φρόνημα, υγιή ποιμαντορία. Αδελφοί και πατέρες! Γιατί να κατατριβόμαστε για τα μικρά και ελάχιστα; Ας ρίξουμε ένα βλέμμα και ας δούμε ότι ετερόδοξες Εκκλησίες με λόγια και έργα, με ακούραστη δραστηριότητα, κατόρθωσαν να κάνουν αισθητή την παρουσία της Εκκλησίας, να επηρεάσουν βαθιά την πολιτική ζωή της χώρας, να δημιουργήσουν χριστιανικά κινήματα, που απέτρεψαν την εισβολή και την κυριάρχηση αντιχριστιανικών συστημάτων και δραστήρια τέκνα των Εκκλησιών αυτών, εμπνεόμενα και καθοδηγούμενα από τους ποιμένες τους, είναι ηγέτες στην πολιτική ζωή των χωρών του. Γιατί σε μας τόση αδράνεια;

Ω Κύριε! Βοήθησε και δώσε έμπνευση στους ποιμενάρχες. Ας γίνει κάθε αρχιερατική ράβδος Μωυσέως, μοχλός, με τον οποίο η Ελλάδα από το σημερινό τέλμα θα μετακινηθεί σε νέα ζωή και δόξα.

ΑΡΑΠΙΤΣΑ

Δημοσιεύτηκε στο υπ’ αρίθμ. 92 /1949 φύλλο του περιοδικού «Χριστιανική Σπίθα»

25^η Μαρτίου 1821! Ημέρα αγία. Πηγή εμπνεύσεων. Αστέρι φωτεινό, το οποίο φωτίζει την Ελλάδα μας στο δρόμο της πίστης και της αρετής.

25 Μαρτίου 1821. Στην Αγία Λαύρα τελείται ιερή και συγκινητική η θεία Λειτουργία, η αρχιερατική ράβδος αστράφτει, ξεσπάει ο κεραυνός, ανάβει η φωτιά, υψώνεται το λάβαρο, ακούγεται το σύνθημα· «Ελευθερία ή θάνατος». Αντηχούν τα όρη και τα πελάγη. Η Ελλάδα τινάζεται όρθια. Από το Δούναβη μέχρι τον Ταΰγετο, την Κρήτη, τα Δωδεκάνησα και την Κύπρο η Ελλάδα εξεγέρθηκε σα λιοντάρι και η λύρα του Τυρταίου – Ρήγα, το σχοινί του Πατριάρχη, το ράσο του Διάκου, ο δαυλός του Κανάρη και ο χορός του Ανδρούτσου κλονίζουν τα θεμέλια της τουρκικής αυτοκρατορίας. Η Ευρώπη μένει έκπληκτη. Λαοί και έθνη, θαυμάστε την Ελλάδα μας! Δείτε πώς πολεμάει. Ο Δαβίδ νικά το Γολιάθ. Ο Νέστορας το Λυαίο. Ο Σταυρός την ημισέληνο.

Όλη η Ελλάδα μάχεται. Από τους πρώτους συμμετέχει στον αγώνα τη Μακεδονία μας. Οι Ι. Μονές του Αγίου Όρους, τα ηρωικά χωριά της Χαλκιδικής, το Μέλενικο, οι Σέρρες, η Δράμα, η Βέροια, η Νάουσα, η Κοζάνη, η Σέλιτσα, η Βλάστη, η Σιάτιστα, τα Γρεβενά, η Κλεισούρα, η Καστοριά, το Μοναστήρι – και ποια πέτρα της Μακεδονίας δεν κινήθηκε; – δίνοντας το «παρών» και με μύριους τρόπους χτυπούν το θηρίο της αβύσσου. Ω γνωστοί και άγνωστοι ήρωες της Μακεδονίας μας, όσοι αγωνιστήκατε υπέρ της ανεξαρτησίας της Πατρίδας, διακόψτε προς στιγμή το μακάριο ύπνο σας, τις νίκες και τους θριάμβους σας. Ο νεότεροι απόγονοί σας δεν είναι αχάριστοι. Μελετούν την ιστορία σας, αντιγράφουν τους ηρωισμούς σας και ακούν τις φωνές σας· «Φύλακες, να είστε σε επαγρύπνηση! Οι εχθροί της Ελλάδας δεν εξοντώθηκαν ακόμη».

***

Η Μακεδονία πήρες μέρος στον αγώνα του 1821. Αλλά εάν υπάρχει μία πόλη της Μακεδονίας, η οποία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ωραίο σύμβολο των αγώνων της υπέρ της ελευθερίας της Ελλάδας, αυτή είναι η Νάουσα. Εάν η Νότια Ελλάδα έχει το Μεσολόγγι, η Βόρεια Ελλάδα έχει να παρουσιάσει τη Νάουσα. Εκεί ο πρόμαχος της ελευθερίας, ο ατρόμητος Ζαφειράκης, υψώνει τη σημαία της Ελλάδας. Όλοι τη βλέπουν, δακρύζουν και προσεύχονται. Στη μία πλευρά ήταν ζωγραφισμένος ο φοίνικας με το ρητό· «Μάχου ὑπὲρ πίστεως καὶ Πατρίδος», στην άλλη πλευρά ήταν ο Σταυρός με το ρητό· «Ἐν τούτῳ νίκα».

Αλλά εναντίον της πόλεως αυτής εκστρατεύει ο πασάς, ο περιβόητος Αμπούλ – Αβούδ. Με κανόνια, με Εβραίους, με Αθίγγανους, με 16.000 στρατιώτες, άγρια θηρία του Ισλάμ, τα οποία διψούν να πιουν αίμα χριστιανικό, πολιορκεί την πόλη. Η μικρή φρουρά αγωνίζεται για 20 και περισσότερες μέρες. Αγώνας υπεράνθρωπος. Από την ακατάπαυστη χρήση τα όπλα πυρακτώνονται, αχρηστεύονται. Τα πολεμοφόδια εξαντλούνται και τέλος η πόλη πέφτει. Αλλά και πέφτοντας έγραψε σελίδες άφθαστου μεγαλείου, μία από τις οποίες είναι και εκείνη η οποία δίνει τον τίτλο στο παρόν άρθρο.

Αραπίτσα! Αλλά τι είναι Αραπίτσα; Είναι ένας καταρράκτης, ο οποίος κυλά τα ρεύματά του ορμητικά λίγο έξω από την πόλη της Νάουσας. Εκεί στήθηκε βωμός, εκεί τελέστηκε θυσία Ελληνίδων, μπροστά στην οποία θα αποκαλύπτονται οι αιώνες. Όταν οι ορδές του Αμπούλ – Αβούδ έθραυσαν την άμυνα και εισήλθαν στην ιστορική πόλη, μητέρες και παρθένοι, θέλοντας να αποφύγουν τον κίνδυνο της ατίμωσης, προχώρησαν προς το ύψωμα, το οποίο βρισκόταν επάνω από τους καταρράκτες και από εκεί ρίχτηκαν στα ορμητικά νερά του ποταμού. Έτσι τα μεν σώματα των ηρωίδων έμειναν αμίαντα, οι δε ψυχές τους φτερούγισαν στους ουρανούς, για να συναντήσουν τις αντάξιες αδελφές τους, τις ηρωίδες του Σουλίου, οι οποίες προτίμησαν και αυτές το θάνατο παρά την ατίμωση, χόρευσαν το χορό και εκσφενδονίστηκαν στα ανοιχτά εκείνα βάραθρα των γκρεμών του Ζαλόγγου.

Αραπίτσα! Δίδασκε τις Χριστιανές Ελληνίδες ότι υπεράνω όλων των θησαυρών του κόσμου είναι η τιμή της Ελληνίδας κόρης!

Και ευτυχώς για την Ελλάδα μας η Αραπίτσα ως παράδειγμα δεν πέθανε. Ζει στην καρδιά πολλών Ελληνίδων. Πόσες Ελληνίδες της Μακεδονίας, της Ηπείρου και της υπόλοιπης Ελλάδας, διωκόμενες από τις ορδές των νεότερων εχθρών της Φυλής μας, οι οποίοι ξεπέρασαν σε αγριότητα τον Αμπούλ – Αβούδ, πόσες, λέμε, Ελληνίδες στις μέρες μας δεν προτίμησαν τον ένδοξο θάνατο παρά την αισχρή ατίμωση; Με πόση χαρά οι ψυχές των ηρωίδων της Αραπίτσας και του Ζαλόγγου θα υποδέχθηκαν τις αδελφές τους! Και έτσι ο αριθμός των παρθένων Ελληνίδων αυξάνει και οι ουρανοί των ουρανών αντηχούν από το υπέροχο άσμα του Βυζαντίου· «Τὴν ὡραιότητα τῆς παρθενίας…». Και σεις, χαράδρες της Μακεδονίας, δείξτε μας πού ακριβώς έπεσαν οι νεότερες αδελφές των ηρωίδων της Αραπίτσας, για να στήσουμε εκεί λευκό σταυρό της αρετής και του μαρτυρίου τους.

Έλληνες! Μην κλαίτε τις Ελληνίδες αυτές. Αυτές στεφανωμένες με το διπλό στεφάνι, της παρθενίας και του μαρτυρίου, σήμερα, ημέρα της εθνικής μας εορτής, στέκονται μπροστά στο θρόνο του δικαιοκρίτη Θεού και δέονται υπέρ της μητέρας Ελλάδας. Και είναι δυνατό να χαθεί ένα Έθνος, υπέρ του οποίου εύχονται τόσες ψυχές μαρτύρων;

Έλληνες! Μην κλαίτε τις Ελληνίδες αυτές. Κλάψτε άλλες Ελληνίδες, οι οποίες ζουν αλλά θα ήταν προτιμότερο να είχαν πεθάνει. Ποιες είναι αυτές; Πώς να τις παρουσιάσουμε σήμερα στο Πανελλήνιο; Δεν φορούν τη λαμπρή, τη νυμφική στολή των ηρωίδων της Αραπίτσας. Φορούν ράκη ακαθαρσίας και οι άγγελοί τους φεύγουν μακριά σκυθρωποί. Είναι οι Ελληνίδες εκείνες, οι οποίες σαπίζουν μέσα στα ακατανόμαστα καταγώγια, τα οποία καθημερινά αυξάνουν. Μόνο η πόλη των Τρικάλων αριθμεί 17 τέτοιους οίκους. Πόσους η Λάρισα; Πόσους η Κοζάνη; Πόσους η Θεσσαλονίκη, ο Βόλος, ο Πειραιάς και η Αθήνα; Αλλά δεν είναι μόνο αυτές. Είναι και άλλες! Είναι εκείνες από τις Ελληνίδες, οι οποίες αποφεύγοντας το λεπίδι των συμμοριτών εγκατέλειψαν τα χωριά τους και ως πρόσφυγες κατέφυγαν στα κέντρα, σε πόλεις, για να ασφαλίσουν τη ζωή τους και περισσότερο από τη ζωή τους την τιμή τους. Αλλά δυστυχώς πολλές από αυτές υπέστησαν την ηθική πανωλεθρία. Δεν είναι πλέον ούτε μητέρες ούτε παρθένοι. Έχασαν την τιμή τους, τον αδάμαντά τους, το θησαυρό τον ανεκτίμητο.

Λαέ της Ελλάδας! Ποιοι είναι οι διαφθορείς, οι κλέφτες και οι διαρρήκτες του παρθενικού αυτού θησαυρού της Ελλάδας; Ποιοι είναι; Χριστιανοί; Όχι, χίλιες φορές όχι! Έλληνες; Όχι! Δεν αξίζουν να φέρουν ταυτότητα Έλληνα. Άνδρες; Ούτε άνδρες αξίζει να ονομάζονται, διότι ως άνδρες θα έπρεπε να σεβαστούν τα θύματα της εθνικής τραγωδίας. Είναι τα άθλια εκείνα υποκείμενα, τα καθάρματα, όπως θα τα ονόμαζε ένας ιερός Χρυσόστομος, τα οποία, παρόλα τα αρώματα των μυροπωλείων, βρωμούν χειρότερα από την κόπρο του Αυγείου, την οποία καθάρισε ο Ηρακλής. Και εμείς έναν Ηρακλή χρειαζόμαστε. Τα άθλια αυτά υποκείμενα, οποιοδήποτε όνομα κι αν φέρουν, εκμεταλλευόμενα την αθωότητα, την ευπιστία και προπαντός τη δυστυχία των Ελληνίδων παρθένων, παρέσυραν και παρασύρουν καθημερινά στο βούρκο τα αγνά αυτά κρίνα της Μακεδονικής γης, η οποία έχει μιαν Αραπίτσα.

Αυτοί είναι διαφθορείς, ληστές και διαρρήκτες! Αυτοί είναι σύμμαχοι των συμμοριτών στο έργο της εκθεμελίωσης της Πατρίδας μας. Αυτοί είναι εχθροί της Ελλάδας, όσο και εάν φωνάζουν ότι αγαπούν την Ελλάδα. Όχι. Αυτός που διαπράττει άτιμες πράξεις δεν είναι παιδί της Ελλάδας. Γιατί η Ελλάδα δεν είναι μια λέξη χωρίς περιεχόμενο αλλά είναι ένας αστερισμός αθάνατων ιδεών. Η Ελλάδα σημαίνει πολλά πράγματα. Σημαίνει, στο συγκεκριμένο ζήτημα, το οποίο ανακινούμε, σημαίνει χορό του Ζαλόγγου και καταρράκτες της Αραπίτσας. Πάνω από όλα η τιμή της Ελληνίδας κόρης. Και όποιος προσβάλλει την τιμή μιας Ελληνίδας κόρης και μάλιστα κόρης της υπαίθρου, η οποία κατέφυγε στην πόλη για να σώσει την τιμή της, αυτός δεν διαφέρει από τον Αμπούλ – Αβούδ, ο οποίος έκαψε τη Νάουσα.

Αγαπητοί! Δεν πιστεύουμε ότι διαπράξαμε σφάλμα, εάν σήμερα, στην επέτειο της εθνικής εορτής, θελήσαμε να ανασύρουμε και να προβάλουμε τη σελίδα αυτή του μαρτυρίου των γυναικών της Νάουσας. Οι ηρωίδες αυτές μητέρες και παρθένοι της μαρτυρικής αυτής πόλεως, οι οποίες στις 6 Απριλίου 1822 έπεσαν στους καταρράκτες για να σώσουν την τιμή τους, διαμαρτύρονται για τα εγκλήματα, τα οποία στρέφονται εναντίον της τιμής της Ελληνίδας. Όπως εκείνες έζησαν αγνές, έτσι θέλουν και οι σημερινοί απόγονοί τους να ζήσουν αγνές. Μακριά από τους Ελληνικούς οίκους η ατιμία και η διαφθορά!

Οι αρμόδιοι πρέπει να ακούσουν τους θρήνους και τους κοπετούς των νεανίδων, τις οποίες επιτήδειοι παρασύρουν στην εξαχρείωση. Τα κέντρα της ακολασίας πρέπει να κλειστούν. Οι άμβωνες των εκκλησιών πρέπει να καυτηριάσουν την ανηθικότητα, η οποία ως ίππος της Αποκαλύψεως καλπάζει σήμερα στην Πατρίδα μας. Οι αρχιερατικοί θρόνοι ας αστράψουν και πάλι με τις αστραπές Μ. Βασιλείου και Χρυσοστόμου. Κανείς να μη μείνει ασυγκίνητος. Το επτακέφαλο θηρίο της σαρκολατρείας πρέπει να συντριβεί. Το πνεύμα της αγνότητας των ηρωίδων του 1821 πρέπει να επικρατήσει απ’ άκρου εις άκρον της μαρτυρικής μας Πατρίδας.

Έτσι, η θυσία των ηρωίδων της Νάουσας θα αξιοποιηθεί και σήμερα και οι Ελληνίδες κόρες θα μείνουν αμόλυντες, για να γίνουν αύριο εκλεκτές μητέρες Ελλήνων, οι οποίοι με χαλύβδινο σώμα και υγιή ψυχή θα είναι έτοιμοι ανά πάσα στιγμή να βροντοφωνήσουν το σύνθημα των προγόνων μας· «Ελευθερία ή θάνατος»!

ΤΟ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ

Δημοσιεύτηκε στο υπ’ αρίθμ. 335/1970 φύλλο του περιοδικού «Χριστιανική Σπίθα»

• «Στον τάφο του κλεισμένο,
• το Μεσολόγγι σκέλεθρο, γυμνό, ξεσαρκωμένο,
• δεν παραδίνει τ’ άρματα, δεν γέρνει το κεφάλι·
• κρατεί για νεκροθάπτη του το Χρήστο τον Καψάλη,
• το ράσο του Δεσπότη του φορεί για σάβανό του,
• και φλογερό μετέωρο πετά στον ουρανό του
• και θάφτεται ολοζώντανο».
• (Αριστοτέλής Βαλαωρίτης)

Ύλη

Υπάρχουν, αγαπητοί μας αναγνώστες, υπάρχουν πόλεις πολυάνθρωπες, των οποίων τα ονόματα καθόλου δε μας συγκινούν. Είναι πόλεις θαυμάσιες από άποψη τοπίου, ρυμοτομίας, πλατειών, πάρκων και κτηρίων. Κέντρα βιομηχανικής και εμπορικής δραστηριότητας. Πλούτος άφθονος ρέει. Κάθε είδος διασκέδασης βρίσκει σ’ αυτές ο σύγχρονος άνθρωπος. Αγέλες περιηγητών επισκέπτονται τις πόλεις αυτές για αναψυχή· για να κορέσουν την ακόρεστη δίψα της οράσεως και της ακοής. Αλλά οι πόλεις αυτές, οσοδήποτε μεγάλες, ωραίες, πλούσιες και εκσυγχρονισμένες και αν είναι, δεν έχουν ιστορία. Ή μάλλον, έχουν ιστορία, αλλά ιστορία ταπεινή, περιστρεφόμενη σε μικρά και ασήμαντα πράγματα. Και αν ποτέ εκλείψουν οι πόλεις αυτές – και θα εκλείψουν σύμφωνα με τις προφητείες της Αποκαλύψεως, όπως χάθηκαν οι αρχαίες πόλεις της Νινευί και της Βαβυλώνας – η απώλεια δε θα είναι μεγάλη. Θα θρηνήσουν οι έμποροι και οι τραπεζίτες, που θησαυρίζουν από κάθε άνομο και αμαρτωλό κέρδος και ιδρύουν τα μεγάλα οικονομικά συγκροτήματα. Θα θρηνήσουν οι πορνοβοσκοί, που αρμέγουν τις αγέλες των διεφθαρμένων γυναίων. Θα θρηνήσουν οι άνθρωποι των ανέσεων και των διασκεδάσεων, οι πελάτες των νυχτερινών κέντρων, οι νυχτερίδες των ηδονών και οι κόρακες που κρώζουν για σάρκες. Αυτοί μόνο θα θρηνήσουν. Οι πόλεις αυτές ζουν όπως στις ημέρες του Νώε και του Λώτ. Και το τέλος τους θα είναι το τέλος των πόλεων στον καιρό του κατακλυσμού και το τέλος των Σοδόμων και της Γομόρρας.

Πνεύμα

Αλλά δεν υπάρχει μόνο η ύλη και η σάρκα. Υπάρχει και το πνεύμα. Υπάρχει και ο άνθρωπος με την ανώτερη έννοια της λέξης, εικόνα και ομοίωμα του Πλάστη. Και απόδειξη, εκτός των άλλων, είναι μερικές μικρές πόλεις, οι οποίες εξαιτίας της υπέροχης αρετής των πολιτών τους εξήλθαν ξαφνικά από την αφάνεια, ανήλθαν σε ύψη δόξας, μεσουράνησαν και καταστάθηκαν ένδοξες και ξακουστές.

Μια τέτοια πόλη είναι το Μεσολόγγι. Όπως λέει ο ποιητής, «το Μεσολόγγι δεν χρειάζεται κανενός είδους με κοσμητικά επίθετα φτιασίδωρα· είναι το Μεσολόγγι». Αληθινά, το Μεσολόγγι δεν έχει ανάγκη από ψιμύθια. Το Μεσολόγγι δεν έχει ανάγκη ρητορικούς λόγους και ποιητικές εξάρσεις. Το Μεσολόγγι επιβάλλεται με τη δόξα του. Και μόνο η λέξη Μεσολόγγι αρκεί για να προκαλέσει ρίγη συγκινήσεως στις υπάρξεις εκείνων των Ελλήνων, για τους οποίους Πίστη και Πατρίδα εξακολουθούν να είναι πολύτιμα ιδανικά, χάριν των οποίων αξίζει να ζει κανείς και να πεθαίνει.

Σε εποχή, κατά την οποία το ένδοξο παρελθόν περιφρονείται και νέες ιδέες, σαν πυροτεχνήματα τη νύχτα, εντυπωσιάζουν και ελκύουν τους πολλούς, ιδίως τη νεότητα· σε εποχή, κατά την οποία πελώριο κύμα διαφθοράς, προερχόμενο από τις μεγάλες πόλεις της Αμερικής και της Ευρώπης και μάλιστα από τις Σκανδιναβικές χώρες, τείνει να μολύνει και τις ακτές της δικής μας νησιωτικής και ηπειρωτικής Ελλάδας, και ο τύπος του έκφυλου νέου μπητλς και χίππυς προβάλλεται προς μίμηση· σε εποχή, κατά την οποία ανιστόρητοι ιστορικοί, ακουμπώντας μόνο την επιφάνεια των γεγονότων, σαν όστρακα έχουν προσκολληθεί στην περιβόητη θεωρία του ιστορικού υλισμού – που είναι το βάθρο του άθεου Κομμουνισμού – θεωρία, η οποία ζητά να ερμηνεύσει όλα τα ιστορικά γεγονότα ως προϊόντα υλικών και οικονομικών παραγόντων· σε εποχή, κατά την οποία και ορισμένοι εκκλησιαστικοί ηγέτες, συνεχώς αναμασώντας την καραμέλα περί Οικουμενικότητας και Οικουμενισμού, έπαυσαν πλέον να θερμαίνονται και να θερμαίνουν με τον ήλιο της Ορθόδοξης πίστης, με την οποία οι πρόγονοί μας κατανίκησαν βασίλεια και σήκωσαν τρόπαια· σε μια τέτοια εποχή είναι θρησκευτική και εθνική ανάγκη να ανατρέχουμε στο παρελθόν και να θυμόμαστε το Μεσολόγγι. Η ανάμνησή του είναι κολυμβήθρα, στην οποία οφείλουμε να αναβαπτίζουμε κατά καιρούς το φρόνημά μας.

Πρώτη πολιορκία

Το Μεσολόγγι κατά τις αρχές της Ελληνικής Επανάστασης ήταν μια μικρή παραθαλάσσια πόλη, η οποία απείχε λίγα χιλιόμετρα από τις εκβολές του Αχελώου και την κατοικούσαν ψαράδες. Σ’ αυτή, όταν κατέφτασε ο χείμαρρος των τουρκικών στρατευμάτων, κατέφυγαν οπλαρχηγοί της Δυτικής Ελλάδας και του ηρωικού Σουλίου. Σχηματίστηκε στρατόπεδο ηρωικών ανδρών. Από ένα ανοιγμένο αυλάκι εισέρρευσαν τα νέρα της λιμνοθάλασσας και έγινε υδάτινη τάφρος, την οποία μόνο με γέφυρες θα μπορούσε κάποιος να διαβεί. Με την τάφρο, το Μεσολόγγι αποκόπηκε από την ξηρά και φαινόταν σαν νησάκι. Στη μικρή αυτή έκταση γης παίχτηκε το συγκινητικότερο δράμα της Ελληνικής Επανάστασης.

Το Μεσολόγγι έγινε ο στόχος των άγριων τουρκικών επιθέσεων. Δύο φορές πολιορκήθηκε. Η πρώτη πολιορκία έγινε το 1822, όταν ο Ομέρ Βρυώνης και ο Κιουταχής με δύναμη 20.000 περίπου ανδρών κατέβηκαν από τον Πέτα και πολιόρκησαν την πόλη. Αλλεπάλληλες ήταν οι επιθέσεις του εχθρού. Χιλιάδες τα βλήματα των κανονιών του, με τα οποία χτυπήθηκε το Μεσολόγγι. Αλλά όλες οι εχθρικές επιθέσεις αποκρούονταν. Ηρωική φρουρά αμυνόταν γενναία. Ελληνικός στόλος κατέπλευσε, διέσπασε τον εχθρικό κλοιό, τροφοδότησε τη φρουρά, αποβίβασε στο Βασιλάδι 1.700 πολεμιστές με τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη και ενίσχυσε τη φρουρά, η οποία άρχισε να εξέρχεται από την πολιορκημένη πόλη και να ενεργεί επιδρομές στο στρατόπεδο των εχθρών και να επιφέρει μεγάλες φθορές. Το ηθικό των Τούρκων άρχισε να καταπέφτει. Ο χειμώνας έφτασε. Τελευταία προσπάθεια των Τούρκων για άλωση της πόλης έγινε τη νύχτα των Χριστουγέννων. Οι Τούρκοι νόμιζαν ότι τη νύχτα εκείνη όλοι οι Χριστιανοί θα βρίσκονταν στην εκκλησία, για να γιορτάσουν τη μεγάλη εορτή της Χριστιανοσύνης. Αλλά οι πολιορκούμενοι, αφού ειδοποιήθηκαν μυστικά από τον Έλληνα κυνηγό των Τούρκων, τον Κωνσταντίνο Γούναρη, βρέθηκαν όλοι στα τείχη. Η επίθεση των Τούρκων απέτυχε. Η φθορά τους ήταν πολύ μεγάλη. Μετά από λίγες μέρες, η πολιορκία λύθηκε και η στρατιά του Ομέρ Βρυώνη και του Κιουταχή έφυγε ντροπιασμένη. Ο Ομέρ Βρυώνης, οργισμένος κατά του Γούναρη, που αποκάλυψε τη μυστική επίθεση τη νύχτα των Χριστουγέννων, κατέσφαξε όλη την οικογένειά του, που διέμενε στην Άρτα, ενώ ο Γούναρης, ο οποίος έγκαιρα διέφυγε και διασώθηκε, μετά τη λήξη της Ελληνικής Επανάστασης ντύθηκε το ράσο του μοναχού και ασκήτευσε στη μικρά μονή της Αγίας Ελεούσας στην Ακαρνανία. Τον ήρωα αυτόν ύμνησε η Ελληνική μούσα, επειδή συντέλεσε πολύ στην αποτυχία και λύση της πρώτης πολιορκίας του Μεσολογγίου.

Οι Τούρκοι ήταν πολύ αγανακτισμένοι με την αποτυχία της πολιορκίας. Αποφάσισαν για δεύτερη φορά να εκστρατεύσουν κατά της πόλης και να την πολιορκήσουν. Δύο χρόνια μετά την πρώτη πολιορκία νέες δυνάμεις των Τούρκων, ξεκινώντας από τη Σκόδρα της Αλβανίας, ενώθηκαν με τις ανασυγκροτημένες δυνάμεις του Ομέρ Βρυώνη και του Κιουταχή, κατόρθωσαν να διαλύσουν τις μικρές αντιστάσεις των Ελλήνων, να διαβούν τον Αχελώο και να στρατοπεδεύσουν μπροστά στο Μεσολόγγι. Στις δυνάμεις αυτές προστέθηκαν αργότερα και οι φάλαγγες των Αιγυπτίων στρατιωτών, οι οποίες με το φοβερό Ιμπραήμ, αφού κατερείπωσαν την Πελοπόννησο, πήραν εντολή να ενισχύσουν τα στρατεύματα που πολιορκούσαν το Μεσολόγγι. Έτσι, Αλβανοί, Αιγύπτιοι και Τούρκοι συναγωνίζονταν ποιος πρώτος θα καταλάμβανε το Μεσολόγγι. Ένας «φράκτης» ήταν το Μεσολόγγι, όπως είπε περιφρονητικά ο Αιγύπτιος στρατάρχης, όταν για πρώτη φορά το αντίκρισε. Αλλά τι φράκτης! Ο φράκτης αυτός έκλεινε μέσα του τη δύναμη των Θερμοπυλών. Η φρουρά ετοιμαζόταν να επαναλάβει το «Μολὼν λαβέ».

Δεύτερη πολιορκία. Βύρων – Μάρκος Μπότσαρης

Η δεύτερη αυτή πολιορκία διήλθε από πολλές φάσεις. Συνέβησαν γεγονότα, τα οποία αναπτέρωσαν το ηθικό των πολιορκούμενων. Ένα τέτοιο γεγονός, το οποίο γέμισε με χαρά και αγαλλίαση ολόκληρη την πόλη, υπήρξε η άφιξη του Λόρδου Βύρωνα. Αυτός ανήκε σε πολύ πλούσια οικογένεια της Αγγλίας και νέος, στην ακμή της ηλικίας του, ενώ περνούσε ζωή τρυφής και αμαρτωλών διασκεδάσεων, όταν άκουσε το σάλπισμα της Ελληνικής Επανάστασης και ότι η μικρή αυτή αλλά ιστορική χώρα εξεγέρθηκε, για να αποκτήσει την ελευθερία της, αισθάνθηκε σεισμό στον ψυχικό του κόσμο. Με τη ζωηρή και ποιητική του φαντασία έβλεπε ότι πέρα από τις εφήμερες και αμαρτωλές ηδονές υπάρχει ωραίος κόσμος ιδεών και αισθημάτων. Και αυτός ο κόσμος άρχισε να εξασκεί επάνω του αφάνταστη γοητεία. Πήρε την ηρωική απόφαση. Εγκατέλειψε ηδονές και διασκεδάσεις, και την πατρική του γη, και ήλθε να αγωνιστεί στην Ελλάδα. Έφτασε στο Μεσολόγγι. Η πόλη του Μεσολογγίου με επικεφαλής τον ηρωικό ιεράρχη Ρωγών Ιωσήφ υποδέχτηκε το φιλέλληνα με δάκρυα ευγνωμοσύνης και τον έρανε με άνθη. Ο Βύρων δεν έζησε πολύ. Συγκακουχήθηκε με το λαό του Θεού, ασθένησε και μετά από λίγο πέθανε. Ολόκληρο το Μεσολόγγι συνόδευσε τον νεκρό μέσα σε βαθύτατο πένθος στην τελευταία του κατοικία.

Οκτώ μήνες πριν το θάνατο του Λόρδου Βύρωνα το Μεσολόγγι κήδευε έναν από τους ευγενέστερους ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης, το Μάρκο Μπότσαρη, ο οποίος φονεύτηκε στη μάχη του Καρπενησίου στην προσπάθειά του να κρατήσει το Μεσολόγγι μακριά από τις επιτιθέμενες εχθρικές φάλαγγες. Λίγο πριν από το ηρωικό του τέλος ο Μάρκος Μπότσαρης έδωσε υπέροχο παράδειγμα ανωτερότητας μπροστά στις ανθρώπινες μικρότητες. Η Ελληνική Κυβέρνηση, εκτιμώντας την αξία του άνδρα, τον είχε διορίσει στρατηγό. Αλλά επειδή ο διορισμός του προκάλεσε δυσαρέσκειες, αντιζηλία και φθόνο, κάλεσε τους Σουλιώτες οπλαρχηγούς και μίλησε σ’ αυτούς με γλώσσα συγκινητική. Τα λόγια του πλήρη ενθουσιασμού και πατριωτισμού. Από την πατριωτική αυτή ομιλία, όπως τη διέσωσε στα Απομνημονεύματά του ο Κωνσταντίνος Μεταξάς, αποσπούμε τα εξής:

Κατασπαράσσεται η καρδιά μου βλέποντας ότι οι συμπολίτες μου αποξενώνονται με αφορμή ανύπαρκτες υπόνοιες, ότι δηλαδή εγώ, κινούμενος από εγωισμό, θέλω να εξουσιάζω τους άλλους… Ποια ωφέλεια θα κατορθώσουμε, αν είμαστε διαιρεμένοι; Ποια αποκατάσταση στις οικογένειές μας; Η αδελφότητα, λοιπόν, η ομόνοια μεταξύ μας είναι τα μόνα μέσα, με τα οποία μπορούμε και την ιερή πατρίδα μας να τιμήσουμε και να φανούμε χρήσιμοι στην απελευθέρωση της Ελλάδας. Εγώ, συμπατριώτες, δε ζήτησα βαθμούς από τη Διοίκηση ούτε αρχηγός διορίστηκα, βαθμός μου χορηγήθηκε, αλλά τάχα δεν είστε άξιοι και σεις όλοι οι οπλαρχηγοί να πάρετε αυτό το βαθμό ή τον ζητήσατε και βρήκατε εναντίωση; Αλλά για να σας αποδείξω ότι βρίσκομαι πολύ μακριά από το να έχω σκοπούς φιλαυτίας και εγωισμού και ότι είμαι ο Μάρκος εκείνος, τον οποίο είδατε να μάχεται πάντοτε στο πλευρό σας, να εδώ μπροστά σας σχίζω το δίπλωμα της στρατηγίας, το οποίο έλαβα και σας ορκίζομαι ότι άλλο αξίωμα δε θέλω παρά εκείνο το οποίο είχαν και οι προπάτορές μου και σεις οι ίδιοι έχετε. Εμείς, αδελφοί, τίποτα δεν έχουμε να μοιράσουμε μεταξύ μας, ένα μόνο έχουμε κοινό, αυτό της δόξας και της τιμής· να ο εχθρός μας περιμένει, στο πεδίο της μάχης λοιπόν πρέπει να δοξάσουμε και να τιμήσουμε τον γενναιότερο».

Αυτά είπε ο Μάρκος και αμέσως κατέσχισε το δίπλωμα της στρατηγίας του. Η ομιλία και η πράξη του συγκίνησαν όλους μέχρι δακρύων. Σηκώθηκαν και ασπάστηκαν ο ένας τον άλλο. Η ομόνοια επανήλθε.

Αποθαρρυντικά γεγονότα

Εκτός της διχόνοιας και άλλα γεγονότα αποθαρρυντικά για τη μαχόμενη φρουρά συνέβησαν. Ο τουρκικός στόλος πυκνώθηκε με νέα πλοιάρια, κατάλληλα για τη λιμνοθάλασσα. Και η πολιορκία από τη θάλασσα έγινε αδιάσπαστη. Επανειλημμένες απόπειρες του Ελληνικού στόλου να διασπάσουν τον κλοιό απέβησαν, εκτός από μία ή δύο περιπτώσεις, άκαρποι. Η Ελληνική Κυβέρνηση στο Ναύπλιο, που σπαρασσόταν και αυτή από διχόνοιες, δεν μπορούσε να συλλάβει το μέγεθος του τιτανικού εκείνου αγώνα. Δεν φρόντισε όσο έπρεπε για τη φρουρά του Μεσολογγίου. Δεν προνόησε να εφοδιαστεί η πόλη με επαρκή τρόφιμα, προτού διασπαστεί ο κλοιός από τη θάλασσα. Η γνώμη του Κολοκοτρώνη να μεταφερθεί το σιτάρι του κάμπου της Ηλείας έγκαιρα στο Μεσολόγγι δεν εισακούστηκε. Τα χρήματα, τα οποία ήρθαν από το Εξωτερικό για την ενίσχυση του αγώνα, είχαν κατασπαταληθεί. Κάποιοι υπουργοί και ανώτεροι λειτουργοί της Πολιτείας, όπως γράφει ο Πουκεβίλ, είχαν πλουτίσει από το Αγγλικό δάνειο και χρήματα αρκετά δεν υπήρχαν πλέον για να οπλιστεί αξιόλογος στόλος για την κατανίκηση του εχθρικού στόλου που πολιορκούσε το Μεσολόγγι. Μόνο ο Μιαούλης με μικρό στόλο πλοίων της Ύδρας και των Ψαρών κατόρθωσε τον Ιανουάριο του 1826 να προσεγγίσει στο λιμάνι της πολιορκούμενης πόλης και να προμηθεύσει τροφές και πολεμοφόδια για δύο μόνο μήνες.

Αποθαρρυντικό επίσης ήταν το γεγονός ότι οι πολιορκούμενοι είδαν έκπληκτοι Γάλλους αξιωματικούς και άλλους Ευρωπαίους να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στα εχθρικά στρατεύματα με σκοπό τις υλικές απολαβές. Όπως σημειώνουν τα «Ελληνικά Χρονικά», η μοναδική εφημερίδα η οποία εκδιδόταν στο Μεσολόγγι κατά τη διάρκεια της πολιορκίας από τον Ελβετό φιλέλληνα Ιωάννη Μάγιερ, «αφού αποβιβάστηκαν Άραβες στο Κρυονέρι, περίπου 4.000, και οδηγούμενοι από Γάλλους αξιωματικούς τους πλησίαζαν στο εχθρικό στρατόπεδο με όλη την πομπή… ». Χριστιανοί αξιωματικοί ενίσχυαν σκανδαλωδώς τους εχθρούς του Σταυρού! Και δεν είναι η μόνη περίπτωση, κατά την οποία οι Χριστιανικές Δυνάμεις της Ευρώπης υποστήριξαν την Οθωμανική αυτοκρατορία, η οποία κατέσφαζε σαν αρνιά τους χριστιανούς της Ανατολής. Πικρή, πικρότατη θα παραμείνει η ανάμνηση της καταστροφής της Σμύρνης, όταν, ενώ η θάλασσα είχε κοκκινίσει από το αίμα των χριστιανών που σφάζονταν, στη ναυαρχίδα Χριστιανικής Δυνάμεως αξιωματικοί και ναύτες πανηγύριζαν την νίκη του Κεμάλ. Χριστιανοί αξιωματικοί λοιπόν ενωμένοι με τους υιούς του αντίχριστου Μωάμεθ, έβαλαν κατά της πολιορκούμενης πόλης του Μεσολογγίου, της οποίας οι Ορθόδοξοι κάτοικοι ήθελαν να ζήσουν ελεύθερα στον ήλιο.

Η φρουρά απτόητη

Όλα τα παραπάνω ήταν αποθαρρυντικά. Για άλλους όμως και όχι για την ηρωική φρουρά. Και ηρωική φρουρά δεν ήταν μόνο αυτοί που σήκωναν τα όπλα αλλά ήταν όλοι οι πολιορκούμενοι, άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Αυτοί, παρόλα τα δυσάρεστα γεγονότα, τα οποία μπορούσαν να ψυχράνουν και να κάμψουν τις καρδιές άλλων, ολιγόπιστων μαχητών, δεν ψυχράθηκαν και δεν κάμφθηκαν. Δεν μείωσαν τη μαχητικότητά τους. Γνώριζαν με ποιο εχθρό είχαν να κάνουν. Γνώριζαν το άσπονδο μίσος τους. Έβλεπαν από τα πρόχειρα τείχη τους, που είχαν ανεγερθεί με πέτρες και χώμα κοντά στην υδάτινη τάφρο, έβλεπαν φρικιαστικές εικόνες μίσους. Έβλεπαν τους Τουρκοαιγύπτιους να σουβλίζουν ιερείς και γυναίκες και να τους στήνουν απέναντι από την πολιορκούμενη πόλη. Μακάβρια θεάματα, ικανά να τρομοκρατήσουν τους πολλούς. Αλλά οι πολιορκούμενοι δεν ήταν από τους δειλούς ανθρώπους. Γνώριζαν εναντίον ποιων πολεμούσαν και για ποιες ιδέες αγωνίζονταν. Έρωτας Χριστού, έρωτας ελευθερίας, έρωτας Πατρίδας, οι ευγενέστεροι των ερώτων, που μπορεί να αισθανθεί άνθρωπος πάνω στη γη, φλόγιζαν τις καρδιές τους. Ήταν όλοι αποφασισμένοι. Το σύνθημα «Ελευθερία ή θάνατος» αντηχούσε σε όλη την πόλη. Ζώντας καθημερινά στη ζώνη του πυρός και του θανάτου, συνεχώς εξαγνίζονταν και εξαϋλώνονταν. Οι Τούρκοι με τα 40 πυροβόλα τους έριχναν κάθε ημέρα εναντίον της πόλης γύρω στις 2.000 σφαίρες και βόμβες. Όπως ψάλλει η δημώδης ποίηση·

«Πέφτουν κανόνια σαν βροχή, κι οι μπόμπες σαν χαλάζι,

κι αυτά τα λιανοτούφεκα σαν άμμος της θαλάσσης».

Τα θύματα ανέρχονταν καθημερινά σε 40 ή 50 ή 60. Αλλά οι γενναίοι δεν πτοούνταν. Είχαν εξοικειωθεί με το θάνατο. Όταν ο στρατηγός Σπύρος Κοντογιάννης, ηρωικότατα μαχόμενος κατά των Τούρκων, πληγώθηκε βαριά, λίγο πριν εκπνεύσει, μιλώντας στον αδελφό του Νικόλαο, ο οποίος δεν μπορούσε να συγκρατήσει τα δάκρυά του είπε· «Τι κλαις, αδελφέ; Δεν ήρθαμε εδώ να πεθάνουμε;».

Σαν σε πανηγύρι και γάμο συμπεριφέρονταν οι ελεύθεροι πολιορκημένοι. Είχαν μεθύσει από την αγία μέθη, την οποία αργότερα υπενθύμισε στα νεότερα παιδιά της Πατρίδας ο ποιητής του Μεσολογγίου· «Ένα λόγο έχω να σας πω. Δεν έχω άλλο κανένα. Μεθύστε απ’ τ’ αθάνατο κρασί του Εικοσιένα».

Και όχι μόνο οι άνδρες ήταν εύθυμοι και απαντούσαν «όχι» στην πρόταση για συνθηκολόγηση και σε Τούρκο στρατηγό, μαζί με την απάντηση, έστειλαν και «4 μποτίλιες ρούμι», για να δυναμώσουν οι στρατιώτες του και να κάνουν το «γιουρόυσι». Αλλά και οι γυναίκες αλλά και τα παιδιά ακόμη, όταν άκουγαν πυροβολισμούς, αντί να κλαίνε και να κρύβονται, έτρεχαν με χαρά και ενθουσιασμό και ανέβαιναν στα τείχη και πετροβολούσαν τους Αραπάδες και μερικά τραυματίζονταν και φονεύονταν. Ο πόλεμος είχε γίνει για τα ηρωικά Μεσολογγιτόπουλα ευχάριστο παιχνίδι. Ποιο ενθουσιασμό είχε η παιδική τους ψυχή μαρτυρεί επιστολή του νεαρού γιου του Μάρκου Μπότσαρη, του Δημήτρη, προς το θείο του το στρατηγό Νότη Μπότσαρη που αγωνιζόταν στο Μεσολόγγι. Στην επιστολή του αυτή ο νεαρός Δημήτριος εκφράζει τη λύπη του γιατί, παρά τη θέλησή του, βρίσκεται μακριά από το Μεσολόγγι.

«Άμποτες», γράφει «να βρισκόμουν και εγώ μαζί σου, για να συναγωνιστώ στον ιερό και θείο αυτό αγώνα, στον οποίο εσύ εντρυφάς. Αλλά πόσο λυπούμαι, καθώς η ηλικία μου είναι ακόμη μικρή! Παρόλα αυτά πασχίζω και εγώ, όσο μπορώ, να φωτιστώ λίγο και τότε να πετάξω σαν αετός και να έλθω στην κοινή Πατρίδα, για να εκπληρώσω το χρέος, για το οποίο με συμβούλευσε ο πατέρας μου με τον τίμιο θάνατό του».

Αλλά οι μέρες του Μεσολογγίου ήταν πλέον μετρημένες. Έσχατος εχθρός εμφανίστηκε, ο φοβερότερος όλων, η πείνα. Τα λίγα τρόφιμα, τα οποία μετέφερε ο Μιαούλης και κάποιοι άλλοι γενναίοι ναυτικοί εξαντλούνταν. Όπως εξιστορεί στα Απομνημονεύματά του ο Κασομούλης, Μακεδόνας αγωνιστής, που βρέθηκε ανάμεσα στη φρουρά του Μεσολογγίου κατά τις τραγικές εκείνες ημέρες, το αλεύρι το μοίραζαν με το φλιτζάνι. Το έβραζαν με φύκια και καβούρια της λιμνοθάλασσας. Σε λίγο και αυτό το φλιτζάνι άρχισε να λείπει. Άρχισαν να σφάζουν και να τρώνε τα άλογα και τα γαϊδούρια. Κατόπιν ήλθε η σειρά των σκύλων. Τα έσφαζαν και τα καταβρόχθιζαν. Σε λίγο ούτε γάβγισμα σκυλιών δεν ακουγόταν. Το παρατήρησαν οι πολιορκητές και ρωτούσαν τους πολιορκημένους· «Τι απέγιναν τα σκυλιά σας;». Μετά τους σκύλους ήλθε η σειρά των γάτων. Και μετά τους γάτους ήλθε η σειρά των ποντικών. Λένε ότι και τεμάχια από νεκρά σώματα τα απέκοψαν και τα έφαγαν. Και δέρματα ζώων μασούσαν. Πείνα αφόρητη. Σκελετοί είχαν καταντήσει οι άνθρωποι. Αλλά στους σκελετούς εκείνους κατοικούσαν ψυχές ατρόμητες.

Παραμονές της εξόδου

Το τέλος του Μεσολογγίου πλησίασε. Οι οπλαρχηγοί, αφού μάταια επί μήνες περίμεναν τον Ελληνικό στόλο να διασπάσει τον κλοιό και να τροφοδοτήσει την πολιορκούμενη πόλη, αποφάσισαν την έξοδο. Κοντά σε αυτό, σε συνεννόηση με οπλαρχηγούς Ελληνικών σωμάτων, οι οποίοι δρούσαν στα ψηλά βουνά της Ρούμελης, όρισαν ως χρόνο εξόδου τη νύκτα της 10^ης προς 11^η Απριλίου 1826, ημέρες κατά τις οποίες η Εκκλησία γιόρταζε την ανάσταση του Λαζάρου και τη Βαϊοφόρο. «Ποιος ξέρει» – λέει ο εγκωμιαστής του ένδοξου γεγονότος της εξόδου – «ποιος ξέρει μήπως ο καθορισμός της ημέρας εκείνης δεν είχε συμβολική σημασία, υπονοώντας την νεκρανάσταση του Μεσολογγίου μετά από επιτυχημένη έφοδο, όπως την ημέρα αυτή αναστήθηκε, σύμφωνα με τις Γραφές, εκ νεκρών ο Λάζαρος;». Όσα προηγήθηκαν από την έξοδο υπήρξαν δραματικά. Δραματικότερα όμως ήταν όσα συνέβησαν κατά την έξοδο. Ποια γλώσσα μπορεί να τα περιγράψει;

Τα κυριότερα γεγονότα που προηγήθηκαν της εξόδου ήταν τα εξής·

Οι οπλαρχηγοί, μαζί με τους δημογέροντες και τον επίσκοπο Ρωγών Ιωσήφ, συγκεντρώθηκαν σε μυστική σύσκεψη στο σπίτι του Κίτσου Τζαβέλα. Εκεί μετά από μακρά συζήτηση λήφθηκε ομόφωνα η απόφαση της εξόδου της φρουράς. Αλλά προέκυψε ένα μεγάλο ζήτημα· Τι θα γίνονταν τα γυναικόπαιδα; Όλοι, καθώς εξιστορεί ο Κασομούλης, έλαβαν απόφαση ανατριχιαστική· Να φονευτούν όλες οι γυναίκες και τα παιδιά. Και η φρουρά ανεμπόδιστη να εξέλθει και να επιτεθεί κατά του εχθρού. Δεν ήθελαν καμία γυναίκα και κανένα παιδί να πέσει στα χέρια των Τούρκων, να ατιμαστεί, να αλλαξοπιστήσει. Προτιμούσαν την ατίμωση και την αλλαξοπιστία από τη σφαγή. Ήταν έτοιμοι να εκτελέσουν την απόφαση. Αλλά ο επίσκοπος Ρωγών σηκώθηκε έντρομος και είπε·

Εν ονόματι της Αγίας Τριάδος, είμαι αρχιερέας! Αν τολμήσετε να πράξετε αυτό, πρώτα θυσιάστε εμένα! Και σας αφήνω την κατάρα του Θεού και της Παναγίας και όλων των αγίων. Και το αίμα των αθώων να πέσει στα κεφάλια σας.

Αυτά είπε, κάθισε, κάλυψε το πρόσωπό του με τα χέρια και άρχισε να κλαίει γοερά. Οι οπλαρχηγοί συγκινήθηκαν και δεν εκτέλεσαν την απάνθρωπη εκείνη απόφαση. Αποφάσισαν οι γυναίκες να οπλιστούν και αυτές και να ακολουθήσουν τους δικούς τους, ενώ τα νήπια να τα ποτίσουν με υπνωτικό για να μην κλαίνε και προδοθούν. Ως προς τους ασθενείς και τραυματίες, οι οποίοι ανέρχονταν στους 600, αποφασίστηκε να συγκεντρωθούν αυτοί κατά ομάδες σε ορισμένα μεγάλα σπίτια, να εφοδιαστούν με φυσέκια και νερό και να κλειστούν μέσα. Όταν οι Τούρκοι πλησιάσουν, να θέσουν πυρ στην πυρίτιδα και να πεθάνουν μαζί με τους αλλόφυλους όπως ο Σαμψών. Όλη τη νύχτα έτρεχαν στους δρόμους με τα φανάρια και συγκέντρωναν τους ασθενείς και τραυματίες στα καθορισμένα σπίτια. Εκείνοι όλοι μαζί φώναζαν·

Τα παράθυρα να μας αφήσετε ανοιχτά μονάχα και ώρα σας καλή! Ο Θεός να μας ανταμώσει στον άλλο κόσμο.

Οι οπλαρχηγοί, αφού έλαβαν τις αποφάσεις, ρώτησαν τους δημογέροντες και τον παριστάμενο αρχιερέα, εάν η πράξη της εξόδου είναι αρεστή και στο Θεό και στους ανθρώπους. Ναι, απαντούν οι δημογέροντες. Στην ερώτηση μάλιστα των οπλαρχηγών, εάν έχουν κανένα παράπονο εναντίον τους, οι δημογέροντες κλαίνε και με δάκρυα στα μάτια λένε·

Στρατηγοί μας! Οι πολίτες του Μεσολογγίου, οι οποίοι υπέφεραν τρεις πολιορκίες, και συναγωνίστηκαν με σας ενώνοντας το αίμα τους, ποτέ δε θα αποφασίσουν τίποτε άλλο παρά εκείνο που εσείς οι γενναίοι αποφασίσατε. Και ο τελευταίος των ανθρώπων είδε και βλέπει πόσα δεινά υποφέρατε για να κρατήσετε αυτή τη θέση, η οποία, αν και ωφέλιμη για μας τους ντόπιους, όμως περισσότερο ωφέλιμη θα ήταν στο Έθνος αν την κρατούσαμε. Ξέρουμε και εμείς οι ίδιοι και όλοι οι πολίτες ότι δεν μπορείτε να κάνετε τίποτα περισσότερο. Αλίμονο σ’ εκείνους που δε φρόντισαν για τον ανεφοδιασμό του φρουρίου…

Ο ηρωικός μάλιστα επίσκοπος Ιωσήφ στην ερώτηση των οπλαρχηγών· «Τι λέει, άγιε Δεσπότη, η αγιότητά σου;», απάντησε·

«Μάρτυρας κι εγώ των αγώνων σας, θα ομολογήσω και στο Θεό μετά θάνατο την αλήθεια των δεινών σας και την αρετή της φρουράς. Εἴη τὸ ὄνομα Κυρίου εὐλογημένον… Και τώρα αρχίστε, γράψτε το σχέδιο, για να το πληροφορηθούν όλοι και να μη γίνει καμία αταξία».

Οι οπλαρχηγοί δέχονται και ο Δεσπότης υπαγορεύει·

«Εν ονόματι της Αγίας Τριάδος.

Βλέποντας τον εαυτό μας, το στράτευμα και τους πολίτες γενικά, μικρούς και μεγάλους, απελπιστικά στερημένους από όλα τα αναγκαία της ζωής και ότι εκπληρώσαμε τα χρέη μας ως πιστοί στρατιώτες της Πατρίδας στη στενή αυτή πολιορκία και ότι, εάν περιμένουμε μια ημέρα περισσότερο, θα πεθάνουμε όρθιοι στους δρόμους όλοι.

Θεωρώντας από την άλλη μεριά ότι έσβησε κάθε ελπίδα βοήθειας και προμήθειας, τόσο από τη θάλασσα καθώς και από την ξηρά, ώστε να αντέξουμε, ενώ βρισκόμαστε νικητές του εχθρού, αποφασίσαμε ομόφωνα: Η έξοδός μας να γίνει βράδυ, στις 2 τη νύχτα, 10 Απριλίου, ημέρα Σάββατο, κατά το εξής σχέδιο, έρθει ή δεν έρθει βοήθεια…».

Η τελευταία θεία Κοινωνία

Αλλά η πλέον συγκινητική στιγμή, η οποία εκτυλίχθηκε γύρω από το δράμα του Μεσολογγίου, ήταν εκείνο, το οποίο συνέβη κατά τις πρωινές ώρες του Σαββάτου, εορτή του Λαζάρου, όταν οι καμπάνες των εκκλησιών κάλεσαν το λαό στον τελευταίο εκκλησιασμό. Ο επίσκοπος Ρωγών Ιωσήφ παρήγγειλε να συγκεντρωθούν όλοι μπροστά στην πλατεία της Αγίας Παρασκευής, για να εξομολογηθούν και να κοινωνήσουν. Στο «Μετὰ φόβου Θεοῦ, πίστεως καὶ ἀγάπης προσέλθετε» κάλεσε τους ήρωες, τους μελλοθάνατους, τους έτοιμους για την υπέρτατη θυσία, να κοινωνήσουν τα Άχραντα Μυστήρια. Και άρχισαν να προσέρχονται οπλαρχηγοί, απλοί πολεμιστές, άνδρες, γυναίκες και μικρά παιδιά. Στιγμές άκρως συγκινητικές. Δάκρυα έρρεαν από τα μάτια. Αναστεναγμοί ακούγονταν. Ασπάζονταν ο ένας τον άλλο «ἐν φιλήματι ἁγίῳ». Εχθροί συμφιλιώνονταν. «Συγχωρήστε μας, αδελφοί. Καλή αντάμωση στον άλλο κόσμο. – Κύριε, ἐλέησον. – Μνήσθητί μου, Κύριε, ἐν τῇ βασιλείᾳ σου». Ο επίσκοπος και οι ιερείς γεμάτοι συγκίνηση μετέδιδαν τη θεία Κοινωνία στους μελλοθάνατους. Σπάνια άνθρωποι κοινώνησαν κάτω από τέτοιες συνθήκες και με τόση κατάνυξη. Όντως Μυστικός Δείπνος! Ο Ιησούς Χριστός στο πρόσωπο των ηρωικών αλλά ταπεινών αυτών ψυχών, που στέκονταν με δέος απέναντι στις ανεξιχνίαστες βουλές του Θεού, επρόκειτο μετά από λίγο να σταυρωθεί ξανά. Νέος Γολγοθάς θα γινόταν το Μεσολόγγι. Ο προδότης ήταν κοντά. Ο προδότης υπήρχε στην πόλη. Κάποιος βούλγαρος αιχμάλωτος που είχε δραπετεύσει πρόδωσε στους εχθρούς όλο το σχέδιο της εξόδου.

Ω! η θεία εκείνη Κοινωνία των μελλοθάνατων! Είναι για μας το πλέον συγκινητικό επεισόδιο του όλου δράματος. Ο Ζώης Βλασσόπουλος στο βιβλίο του «Η τελευταία νύχτα του Μεσολογγίου» αυτό το γεγονός εκθέτει πολύ παραστατικά. «Όσοι επέζησαν» – γράφει – «όταν μας διηγούνταν εκείνες τις στιγμές, μας συγκινούσαν μέχρι δακρύων. Ήταν σπαραξικάρδιο, έλεγαν, να βλέπει κάποιος τους συγγενείς και φίλους να ζητούν με δάκρυα και λυγμούς συγχώρηση από τους συγγενείς και φίλους, τους οποίους έβλεπαν για τελευταία φορά. Και αυτοί οι μαχητές, με τη χαλύβδινη καρδιά και συνηθισμένοι να βλέπουν αίματα και σφαγές, αναλύονταν σε δάκρυα. Και δεν είχαν τη δύναμη να ασπαστούν τα παιδιά τους, καθώς τα ασπάζονταν για τελευταία φορά σαν να βρίσκονταν στο νεκρικό φέρετρο· τα ταλαίπωρα παιδιά συγκινούνταν και ξεσπώντας σαν από ένστικτο σε κλάματα, κρεμιόνταν από το λαιμό των δύσμοιρων γονιών…».

Η έξοδος

Μετά τη θεία Κοινωνία, το υπόλοιπο της ημέρας πέρασε με προετοιμασίες. Ο ήλιος έδυσε. Η νύχτα έφτασε. Η σελήνη, πανσέληνος, ανέτειλε και φώτιζε το φρικτό τοπίο. Κατά την καθορισμένη ώρα, ένας πυροβολισμός που ακούστηκε από το όρος Ζυγό έδωσε το σύνθημα της εξόδου. Η φρουρά διαιρέθηκε σε τρία σώματα. Το πρώτο υπό το Νότη Μπότσαρη. Το δεύτερο υπό τον Κίτσο Τζαβέλα. Το τρίτο υπό το Δημήτριο Μακρή. Στο μέσο έβαλαν τα γυναικόπαιδα που πλαισιώνονταν από ενόπλους. Στην υδάτινη τάφρο τοποθετήθηκαν τρεις ξύλινες γέφυρες, που της είχαν κατασκευάσει πριν από καιρό για το σκοπό της εξόδου. Οι γενναίοι γονάτισαν, ασπάστηκαν το χώμα της γης, που είχαν ποτίσει με τα δάκρυα και τα αίματά τους, σηκώθηκαν, έκαναν το σημείο του Σταυρού και με τις σημαίες σηκωμένες εξόρμησαν. Δεν ήταν πλέον κοινοί θνητοί. Η θεία Κοινωνία τους είχε μεταμορφώσει σε αγγέλους και αρχαγγέλους με πύρινες ρομφαίες. «Ὡς λέοντες πὺρ πνέοντες». Εξόρμησαν. Το τι επακολούθησε η ζωηρότερη φαντασία δεν μπορεί να φανταστεί και να αναπαραστήσει. Οι Τουρκοαιγύπτιοι τους περίμεναν. Φοβερή πάλη έγινε. Διαρκώς χτύποι από τα συγκρουόμενα γιαταγάνια ακούγονταν. Μια φωνή ακούστηκε· «Πίσω, πίσω!». Επακολούθησε «κόλασι, κόσμου χαλασμός, σεισμός, οργή Κυρίου». Στις υπώρειες του όρους Ζυγός κατέφυγαν όσοι κατόρθωσαν να διαφύγουν από την τρομερή κόλαση. Αλλά και εκεί το ιππικό του Ιμπραήμ τους κατεδίωξε. Ανέβηκαν στην κορυφή του όρους, όπου οι επιζήσαντες ήταν πια ασφαλείς. Αλλά το ψύχος ήταν δριμύ και αυτοί ήταν πεινασμένοι και εξαντλημένοι και γεμάτοι αγωνία για την τύχη των δικών τους. Η νύχτα πέρασε και άρχιζε να γλυκοχαράζει. Ο ήλιος ανέτειλε. Από την κορυφή του βουνού έβλεπαν την προσφιλή τους πόλη. Το Μεσολόγγι καιγόταν. Κρότοι ισχυροί ακούγονταν, φλόγες υψώνονταν, καπνοί κάλυπταν την πόλη. Ήταν φανερό ότι όσοι ασθενείς και τραυματίες εναπέμειναν στην πόλη ανατίναζαν τα σπίτια. Ο ηρωικός γέροντας Χρήστος Καψάλης, του οποίου η σύζυγος είχε πεθάνει το πρωί της ημέρας εκείνης, βρισκόταν στον ανεμόμυλο, όπου είχαν καταφύγει πλήθος γυναικόπαιδα και γέροντες, όταν είδε ότι οι Τούρκοι είχαν ανεβεί στη στέγη, είπε το «Μνήσθητί μου, Κύριε», έριξε τον αναμμένο δαυλό στην πυριτιδαποθήκη και ανατίναξαν στον αέρα όλους όσοι βρίσκονταν μέσα σε αυτήν. Η ορμή της ανατίναξης ήταν τόσο μεγάλη, ώστε η γύρω περιοχή κατακλύστηκε από θάλασσα.

Ο σεπτός επίσκοπος Ρωγών είχε και αυτός θάνατο αντάξιο της ηρωικής του ζωής. Έριξε δαυλό μέσα σε ένα πιθάρι πυρίτιδας και μισοκαμένος συνελήφθηκε από τους βαρβάρους και αποκεφαλίστηκε.

Από τους 3.500 άνδρες της φρουράς 1.300 περίπου διασώθηκαν. Μαζί με αυτούς σώθηκαν και επτά γυναίκες και μερικά παιδιά. «Τα λίγα απομεινάρια της πείνας και της ανδρείας», όπως ονομάζει όσους διασώθηκαν ο εθνικός ποιητής Σολωμός. Τα σεπτά αυτά λείψανα, αφού πέρασαν φρικώδη νύχτα στην κορυφή του Ζυγού, την επόμενη μέρα βάδισαν δέκα ώρες και έφτασαν στο ερημωμένο χωριό Δερβέκιστα. Και από εκεί συνεχίζοντας τη μαρτυρική τους πορεία έφτασαν στα Σάλωνα, όπου βρήκαν ανάπαυση και φιλοξενία, σεβασμό και θαυμασμό. Από εκεί προχώρησαν προς τη θάλασσα, πέρασαν στην Πελοπόννησο και βάδισαν προς το Ναύπλιο…

Η πτώση του Μεσολογγίου ανάσταση της Ελλάδας

Αλλά πριν φτάσουν οι ήρωες στο Ναύπλιο, έφτασε η είδηση της εξόδου και της πτώσης του Μεσολογγίου. Έφτασε μετά από τρεις μέρες. Ας αφήσουμε το Θεόδωρο Κολοκοτρώνη να περιγράψει τη βαθειά εντύπωση, την οποία προκάλεσε η είδηση·

«Μας ήλθε η είδηση Μεγάλη Τετράδη, στο δειλινό, που είχε παύσει η Συνέλευση, και ήμασταν σε κάτι ίσκιους. Μας ήλθε είδηση ότι το Μεσολόγγι χάθηκε. Έτσι βάλαμε μαύρα όλοι, μισή ώρα στάθηκε σιωπή που δεν έκραινε κανένας, αλλά μέτραγε καθένας με το νου τους τον αφανισμό μας. Βλέποντας εγώ τη σιωπή σηκώθηκα στο πόδι και τους μίλησα λόγια για να εμψυχωθούν. Τους είπα ότι το Μεσολόγγι χάθηκε ένδοξα και θα μείνει στους αιώνες των αιώνων η ανδρεία. Εάν βάλουμε τα μαύρα και διστάσουμε, θα πάρουμε το ανάθεμα και θα πάρουμε το αμάρτημα όλων των αδύνατων…».

Ο Σολωμός βρισκόταν στη Ζάκυνθο και άκουγε καθημερινά τον κρότο των κανονιών, συγκινούνταν, μονολογούσε και έλεγε· «Βάστα, καημένο Μεσολόγγι!». Από τη συγκίνησή του δεν είχε όρεξη να φάει. Έμενε νηστικός. Από την έξοδο μάλιστα του Μεσολογγίου εμπνεύστηκε το υπέροχο και συγκινητικότατο ποίημα «Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι». Πολιορκημένοι σωματικά οι ήρωες του Μεσολογγίου αλλά ελεύθεροι ψυχικά, αδούλωτοι.

Αλλά η έξοδος και η πτώση του Μεσολογγίου δεν συγκίνησε μόνο το Πανελλήνιο. Συγκίνησε και την παγκόσμια Γνώμη. Φοιτητές των Παρισίων, με την αναγγελία της πτώσης, χύθηκαν σε αυθόρμητο συλλαλητήριο, διέτρεχαν τους δρόμους και καταριόνταν τους Γάλλους αξιωματικούς, οι οποίοι υπηρετούσαν υπό τον Ιμπραήμ. Ο Βίκτωρ Ουγκώ συνθέτει ποίημα. Σ’ αυτό ψάλλει το μεγαλείο του Μεσολογγίου· «Απ’ το βαθύ κόλπο των φλογών ξέφευγαν νέφη ψυχών, που έπεφταν στην άβυσσο ή πετούσαν στον ουρανό». Στο Μόναχο ο φιλέλληνας βασιλιάς Λουδοβίκος συνθέτει ποίημα με τον τίτλο «Θρήνος των Ελλήνων». Καυτηριάζει τους ηγεμόνες και διπλωμάτες της Ευρώπης, οι οποίοι έχοντας το Θεό και τη θρησκεία μόνο στο στόμα, λησμόνησαν τα δίκαια του Ελληνικού Έθνους. Ο ποιητής Γουλιέλμος Μύλλερ στο ποίημά του «Η ανάληψη του Μεσολογγίου» εκφράζεται παρόμοια. Η απήχηση του γεγονότος έφτασε μέχρι το Νέο Κόσμο.

Και μόνο ένας από τους σύγχρονους τότε λόγιους έμεινε ασυγκίνητος. Και μόνο ασυγκίνητος; Είχε συμπάθεια στον Ιμπραήμ. Αυτόν το σφαγέα των χιλιάδων χριστιανών τον ονόμαζε «η αυτού Υψηλότης»! Σε έκθεσή του προς τον υποπρόξενο του Πάπα μιλούσε για αποστολή 3.100 ζευγαριών αφτιών, τα οποία απέκοψαν οι Τούρκοι και απέστειλαν στην Κωνσταντινούπολη. Δεν τον συγκινούσε το φρικιαστικό γεγονός. Την ηρωική και ένδοξη έξοδο, μπροστά στην οποία στέκεται έκθαμβος ο κόσμος, την ονομάζει πράξη ασύνετη! Αυτός, ο ασυγκίνητος και υβριστής, που συμπαθεί τους Τούρκους και αντιπαθεί τους Έλληνες, είναι ένας βρωμερός φραγκόπαπας, ο αββάς Μικαρέλλι, πρόξενος της Αυστρίας, ο οποίος παρακολουθούσε από κοντά τα γεγονότα. Ας το ακούσουν αυτό οι εν Ελλάδι φιλοπαπικοί, κληρικοί και λαϊκοί, που ερωτοτροπούν προς τον Πάπα και ζητούν προσάρτηση στο άρμα του Βατικανού. Οι Φράγκοι, που λατρεύουν τον Πάπα, αγαπούν τον Οθωμανό και μισούν τον Έλληνα ως Ορθόδοξο. Η ίδια διαγωγή πάντοτε! Το πνεύμα του αββά Μικαρέλλι δεν πέθανε. Γι’ αυτόν –και τους ομοίους του-, όπως λέγει ο ιστορικός Κόκκινος, οι Έλληνες δεν αποτελούσαν τμήμα της ανθρωπότητας!…

Το Μεσολόγγι έπεσε. Αλλά πέφτοντας ανέστησε την Ελλάδα.

Αγαπητοί μας αναγνώστες! Μελετώντας την ιστορία της εξόδου του Μεσολογγίου αναβαπτιζόμαστε στην κολυμβήθρα των ιερών αναμνήσεων του Γένους. Όπως έγραψε στη διακήρυξή της η νέα Διοικητική Επιτροπή της Ελλάδας, που είχε σχηματιστεί μετά την πτώση του Μεσολογγίου, «η αθάνατη φρουρά του Μεσολογγίου, της οποίας ναός σήμερα λατρείας είναι κάθε Έλληνος καρδιά, πολεμώντας συγχρόνως με όλες τις δυνάμεις του εχθρού ενωμένες και με όλα τα δεινά μιας τρομερής πολιορκίας, δείχνει σε όλους τους Έλληνες εύκολο και ασφαλή δρόμο της ευδαιμονίας του και στο μέσο της παντελούς ελλείψεως των αναγκαίων. Ενόσω η Πατρίδα έχει τέτοιους πολίτες, όπως αυτοί του Μεσολογγίου, ποτέ δεν κινδυνεύει να χαθεί, οποιαδήποτε και αν είναι η δύναμη του εχθρού ή η έλλειψη των αναγκαίων και μπορεί κανείς, χωρίς να φοβηθεί ότι θα πει ψέματα, να πει ότι και ένα άλλο Μεσολόγγι αν είχαμε να πάρει ο εχθρός, θα χανόταν ο ίδιος ο εχθρός εν μέσω των αξιοδάκρυτων θριάμβων του».

Αυτά διακήρυττε η νέα Ελληνική Κυβέρνηση του Ναυπλίου στις 18 Απριλίου 1826 υπό την προεδρία του Ανδρέα Ζαΐμη. Λόγοι εμπνευσμένοι, λόγοι προφητικοί.

Νέα Μεσολόγγια, κατά μίμηση του πρώτου Μεσολογγίου, ανέμενε η Ελλάδα. Και η προσδοκία αυτή δεν διαψεύστηκε.

Αυτός που γράφει τις γραμμές αυτές, υπηρετώντας πριν από τριάντα χρόνια ως πρωτοσύγκελος στην Ιερά Μητρόπολη Ακαρνανίας, με συγκίνηση θυμάμαι τις διοργανωμένες κατ΄ έτος εορτές στην ιερά πόλη του Μεσολογγίου για την ηρωική έξοδο. Ιδίως θυμάμαι την επέτειο δύο ή τρία έτη προ της κηρύξεως του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Στην τελετή ήταν παρών και ο τότε Πρωθυπουργός της Χώρας αείμνηστος Ιωάννης Μεταξάς. Στάθηκε με πολλή συγκίνηση στον ιερό χώρο των ηρώων και μίλησε λακωνικά. Δεν έχω ακούσει συντομότερα πανηγυρικό λόγο. Βαρυσήμαντος και προφητικός λόγος. Είπε· «Αξία έχει η σημερινή γιορτή, εάν, σε περίπτωση που δοθεί νέα ευκαιρία, μπορέσει η Ελλάδα να επαναλάβει το Μεσολόγγι». Και πράγματι η Ελλάδα επανέλαβε μετά από λίγο τον ηρωισμό του Μεσολογγίου. Δια του στόματος του Πρωθυπουργού της, του ίδιου του Μεταξά, είπε το ιστορικό της Όχι. Το Όχι αυτό δεν ήταν μικρότερης αξίας από το Όχι της ηρωικής φρουράς του Μεσολογγίου, η οποία στις προτάσεις του Κιουταχή και του Ιμπραήμ απαντούσε· «Πεθαίνουμε αλλά δεν προσκυνούμε». Και η Ελλάδα του 1940 απέρριψε τις προτάσεις δύο τεράστιων αυτοκρατοριών και κίνησε πάλι τον παγκόσμιο θαυμασμό και σεβασμό. Όχι, είπε στους νεότερους Κιουταχήδες και Ιμπραήμηδες. Όχι, είπε στον αλαζόνα δικτάτορα της Ρώμης. Όχι, στον μαινόμενο Φύρερ της Γερμανίας. Όχι, είπε και στον άθεο Κομμουνισμό. Και τα νεότερα αυτά Όχι πλήρωσε με ποταμούς δακρύων και αιμάτων. 500.000 είναι τα θύματα των αγώνων της Ελλάδας κατά τη δεκαετία 1940 -1950.

Το Μεσολόγγι, ως σύμβολο υπέρτατης θυσίας, ζει στις καρδιές των πατριωτών. Και εφόσον θα ζει, η Ελλάδα δεν θα πεθάνει.

ΤΟ ΣΤΑΣΙΔΙ ΤΟΥ ΚΑΝΑΡΗ

Εάν, αγαπητέ μου αναγνώστη, εάν ποτέ μεταβείς στην πρωτεύουσα της Ελληνικής Πατρίδας, την Αθήνα, κάνε, σε παρακαλώ, έναν κόπο να επισκεφτείς στο τέρμα της οδού Κυψέλης ένα μικρό ιερό ναό, τιμώμενο στο όνομα των Αγίων Αποστόλων. Εκεί θα δεις ένα ιστορικό μνημείο, το οποίο θα σου υπενθυμίσει το ένδοξο 1821 και θα σε κάνει να ριγήσεις από εθνική συγκίνηση. Διότι, μόλις θα εισέλθεις στο μικρό αυτό ναό, ένα στασίδι, το οποίο βρίσκεται αριστερά του δεσποτικού θρόνου, θα σου προκαλέσει αμέσως την προσοχή. Είναι στολισμένο με μία ταινία, η οποία φέρει τα ελληνικά χρώματα, το λευκό και το γαλάζιο. Και στο στασίδι είναι χαραγμένη με κεφαλαία γράμματα μία επιγραφή. Διαβάζεις· «ΣΤΑΣΙΔΙ ΤΟΥ ΝΑΥΑΡΧΟΥ ΚΑΝΑΡΗ 1794 – 1877».

Πόσα δε μας λέει η μικρή αυτή επιγραφή! Μας υπενθυμίζει πρώτα μία από τις ηρωικότερες φυσιογνωμίες του αγώνα της εθνικής μας ανεξαρτησίας, του αγώνα του 1821· τον ατρόμητο ήρωα των ελληνικών θαλασσών, τον Κωνσταντίνο Κανάρη, ο οποίος με το πυρπολικό του μια ασέληνη νύχτα του Ιουνίου του 1822 άναψε στο λιμάνι της Χίου «φλόγα ουρανομήκη», έκαψε την τουρκική ναυαρχίδα, εκδικήθηκε την άγρια σφαγή της Χίου, τιμώρησε τους βάρβαρους επιδρομείς, φωταγώγησε τα ελληνικά πελάγη, εμψύχωσε στον υπέρ πάντων αγώνα της Φυλής και προκάλεσε παγκόσμια προσοχή.

Ο νεαρός αυτός Έλληνας ναύτης έγινε θρύλος. Η εικόνα του, που τυπώθηκε σε μυριάδες αντίτυπα, κυκλοφόρησε σε όλες τις ελεύθερες χώρες. Ξένοι ποιητές, όπως ο Ουγκώ, ύμνησαν τον ηρωισμό του εκλεκτού αυτού τέκνου της Ελλάδας. Ο ποιητής μάλιστα Κάλβος, στο περίφημο ποίημά του «Ηφαίστεια», έψαλε τη δόξα του Κανάρη·

• «Και τα σπήλαια της γης εβόων·
• Κανάρη!
• Και των αιώνων τα όργανα ίσως θέλουν αντηχήσει πάντα
• Κανάρη!…»

Αλλά ο εθνικός αυτός ήρωας της Ελλάδας ήταν άνθρωπος βαθύτατων πεποιθήσεων. Πίστευε ακράδαντα στη Χριστιανική Θρησκεία. Πίστευε ότι υπεράνω των δυνάμεων της ύλης υπάρχει ο Κύριος των δυνάμεων.

Πίστευε ότι η θεία δικαιοσύνη δεν ήταν δυνατό παρά να τιμωρήσει τους σφαγείς των νηπίων και των γυναικών, οι οποίοι σαν αγέλες αιμοδιψών λύκων έρχονταν από τα βάθη της Ανατολής για να εξοντώσουν μια ιστορική φυλή. Πίστευε ότι στην πάλη της ημισελήνου και Σταυρού θα νικούσε τελικά ο Τίμιος Σταυρός, το αιώνιο αυτό σύμβολο του ανώτερου ψυχικού πολιτισμού. Πίστευε ο Κανάρης. Και γι’ αυτό μετά το ηρωικό του κατόρθωμα, αμέσως μόλις αποβιβάστηκε στους βράχους των Ψαρών, έσπευσε αμέσως ο ίδιος και οι σύντροφοί του να δοξολογήσουν το Θεό. Μετέβη στο εξωκκλήσι του Αγίου Νικολάου, άναψε λαμπάδα, γονάτισε και γεμάτος ιερή συγκίνηση ευχαρίστησε τον Κύριο και τον παρακάλεσε να δώσει ταχύτατα την ελευθερία της Πατρίδας. Και αξιώθηκε ο ναύαρχος να δει τους καρπούς των αγώνων του. Είδε την Ελλάδα, για χάρη της οποίας ζούσε και ανέπνεε, ελεύθερη και, όταν εγκαταστάθηκε μετά την απελευθέρωση στην απόκεντρη τότε συνοικία των Αθηνών, την Κυψέλη και ενώ απολάμβανε τη γενική εκτίμηση των Ελλήνων, δε λησμόνησε το Θεό. Ο ναύαρχος κάθε Κυριακή, από τα χαράματα, επί πολλά χρόνια, μέχρι τα βαθιά του γεράματα, πήγαινε από τους πρώτους στον ιερό ναό της ενορίας του και στεκόταν με ευλάβεια μέχρι τέλους στη θεία Λειτουργία. Μέχρι σήμερα υπάρχει η θέση, όπου στεκόταν ο ναύαρχος.

Παιδί θαυματουργής πίστης ήταν ο Κανάρης. Και όχι μόνο ο Κανάρης αλλά και ολόκληρη η ένδοξη εκείνη γενιά των αγωνιστών του 1821 είχε βαθύτατο θρησκευτικό συναίσθημα. Εάν μελετήσεις την ιστορία του βίου των επισημότερων ηρώων του αγώνα, του Κολοκοτρώνη, του Κουντουριώτη, του Μιαούλη, του Διάκου, του Μάρκου Μπότσαρη και άλλων, θα δεις σε μύριες περιπτώσεις του πολυετούς και δραματικού αγώνα ότι οι άνδρες αυτοί, οι οποίοι πολέμησαν σα λιοντάρια υπέρ της ελευθερίας, είχαν την πίστη ριζωμένη στα βάθη της ύπαρξής τους. Όλοι οι αγωνιστές ήταν πιστά τέκνα της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Νήστευαν, προσεύχονταν, εκκλησιάζονταν, κοινωνούσαν με βαθύτατη κατάνυξη τα Άχραντα Μυστήρια και εκπλήρωναν όλα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Άρχιζαν και τελείωναν κάθε πράξη τους υπέρ της Πατρίδας με το όνομα του Θεού. «Ἐν ὀνόματι τοῦ Κυρίου Παντοκράτορος». Αυτή ήταν η επικεφαλίδα των διπλωμάτων, με τα οποία εφοδιάζονταν οι Έλληνες πλοίαρχοι των καταδρομικών για να καταδιώξουν τα εχθρικά πλοία. Νικούσαν και θριάμβευαν οι ήρωες και απέδιδαν τα νικητήρια στην Υπέρμαχο Στρατηγό. Δοξολογούσαν το Θεό και στα επίσημα έγγραφα, με τα οποία αναγγέλλονταν οι νίκες, έγραφαν· «Μέγας ὁ Θεὸς καὶ ἡ πίστις τῶν Ὀρθοδόξων χριστιανῶν» και «Ἡ δεξιά σου, Κύριε, δεδόξασται ἐν ἰσχύι».

Ήρωες της πίστης ήταν οι αγωνιστές του 1821. Αλλά δυστυχώς μετά την απελευθέρωση του Έθνους η πίστη εκείνη η μεγάλη, που γέννησε τους άθλους του 1821, άρχισε να ψυχραίνεται στην ελεύθερη Πατρίδα. Γιατί άνδρες «λυμεῶνες» (= κακοποιοί), βγαίνοντας από τα πανεπιστημια της Δύσης, όπου διδάσκονταν την αθεΐα, δίδαξαν τον υλισμό, πολέμησαν με λύσσα τα διδάγματα της Ορθόδοξης Εκκλησίας και για μια εκατονταετία αγωνίστηκαν με όλα τα μέσα για να μεταβάλουν το λαό μας σε λαό άθρησκο. Και ως επί το πλείστον αυτοί οι άνθρωποι κυβέρνησαν τον τόπο. Αυτοί θέλησαν να σβήσουν από τον Ελληνικό Σύνταγμα την επικεφαλίδα, την οποία είχαν θέσει ως θεμέλιο του Έθνους οι πρώτοι εκείνοι αγωνιστές· «Ἐν ὀνόματι τῆς Ἁγίας καὶ Ὁμοουσίου Τριάδος». Έτσι άρχιζε το Σύνταγμα, το οποίο ψήφισαν οι πρώτες εθνοσυνελεύσεις των ηρώων. Αλλά η επικεφαλίδα αυτή θεωρήθηκε από τους ανθρώπους της απιστίας ως αναχρονισμός, ο οποίος δεν είχε πλέον θέση στη σύγχρονη γενιά μας.

Και δυστυχώς το πνεύμα αυτό της αδιαφορίας, για να μην πούμε της εχθρότητας, προς την Ορθόδοξη Εκκλησία, την κιβωτό της σωτηρίας του Έθνους μας κατά τους σκοτεινούς εκείνους χρόνους της δουλείας, εξακολουθούσε να έχει τις ρίζες του στην πολιτική και δημόσια ζωή της Ελλάδας. Και συμβαίνει αυτό το παράδοξο· ενώ ο λαός, ο μεγάλος λαός της Ελλάδας, πιστεύει στη Θρησκεία του – πόσα δείγματα της πίστης του κατά τα τελευταία χρόνια δεν έχουμε να αναφέρουμε! – αντίθετα, εκείνοι, οι οποίοι λένε ότι τον εκπροσωπούν στη δημόσια και πολιτική ζωή της χώρας, πόσο φαίνονται ψυχροί, αδιάφοροι και πολλές φορές άπιστοι, άθεοι, υλιστές, αντίχριστοι! Θεωρείτε υπερβολική την κρίση μας; Θα μπορούσαμε να σας αναφέρουμε πλήθος παραδειγμάτων.

Αλλά σήμερα αρκούμαστε μόνο να ρωτήσουμε· εσείς, όσοι κατοικείτε στην πρωτεύουσα της Ελλάδας, μπορείτε να μας πείτε, πόσοι από τους πολιτικούς άνδρες σας, όσοι κυβέρνησαν ή κυβερνούν ή φιλοδοξούν να κυβερνήσουν τον ιστορικό αυτό τόπο, εμπνέονται από την Ορθόδοξη Πίστη; Πόσοι ζουν σαν πιστά της Εκκλησίας τέκνα; Πόσοι αποδεικνύονται πραγματικά ότι σκέπτονται και ενεργούν χριστιανικά; Να ένα παράδειγμα· είναι Κυριακή. Οι καμπάνες των ιερών ναών χτυπούν. Ο Κανάρης άκουγε τον ήχο τους και ηλεκτριζόταν ολόκληρος. Ευφραινόταν να βρίσκεται στον ιερό ναό. Τις ακούνε και σήμερα οι νεότεροι πολιτικοί μας και κανείς από αυτούς δεν εκκλησιάζεται τακτικά τις Κυριακές.

Εσείς, αγαπητοί αναγνώστες, όσοι κατοικείτε στις επαρχιακές πόλεις, ρίξτε ένα βλέμμα στους ιερούς ναούς του τόπου σας. Ο υπουργός, ο νομάρχης, οι ανώτεροι υπάλληλοι, επιθεωρητές εκπαίδευσης, καθηγητές και δάσκαλοι, εκτός από ελάχιστες τιμητικές εξαιρέσεις, όλοι λάμπουν με την απουσία τους. Ας εκκλησιάζεται ο … μικρός λαός. Ας εκκλησιάζονται τα γραΐδια. Αυτοί, τώρα, μεγάλοι, σπουδαίοι, άρχοντες λαού, θεωρούν υποτιμητικό να εκκλησιαστούν. Και μόνο κατά τις επίσημες εθνικές εορτές, όπως είναι η 25^η Μαρτίου, θα πλημμυρίσουν τον ιερό ναό. Τότε μόνο θυμούνται ότι έχουν Θρησκεία. Κανάρη! Ξύπνα να δεις τους επίσημους από τους απογόνους σου πώς θρησκεύουν.

Αυτή η επιδεικτική απουσία των επίσημων εκπροσώπων του Ελληνικού Κράτους από τους τόπους της δημόσιας λατρείας σκανδαλίζει τον ευσεβή λαό μας. Πόσες φορές την Κυριακή το πρωί πολίτες, πηγαίνοντας στους ιερούς ναούς της Ελλάδας για να προσευχηθούν, δεν είδαν δημόσιους υπαλλήλους, που κατέχουν μάλιστα ανώτατες θέσεις, να κάνουν τον περίπατό τους επιδεικτικότατα στις κεντρικές πλατείες των πόλεών τους, ενώ στον παρακείμενο ναό πλήθος λαού παρακολουθεί τη θεία Λειτουργία και το ιερό κήρυγμα;

Ω, υπουργοί και νομάρχες, αρχηγοί κομμάτων και βουλευτές, ναύαρχοι και στρατηγοί, καθηγητές και δάσκαλοι και όλοι γενικά οι δημόσιοι λειτουργοί της Ελλάδας! Η θέση σας την Κυριακή το πρωί δεν είναι στις πλατείες και τους δρόμους των πόλεών μας. Εκπροσωπείτε μια Ελλάδα, η οποία κατά τη μέγιστη πλειοψηφία του λαού της πιστεύει στη Θρησκεία των πατέρων. Με την ακλόνητη πίστη στη Θρησκεία αυτή ο μικρός αυτός λαός αναδείχτηκε μέγας, έζησε μέσα σε μεγάλες συμφορές και καταιγίδες, ανέπτυξε πολιτισμό, έστησε απαράμιλλα τρόπαια, έγραψε εποποιίες, για τις οποίες χρειάζονται ποιητές πινδαρικής και ομηρικής έμπνευσης για την εξύμνηση των κατορθωμάτων του. Πιστός είναι ο λαός μας και γι’ αυτό πιστοί πρέπει να είναι και οι γνήσιοι εκπρόσωποί του. Πιστοί πρέπει να είναι οι κυβερνήτες του λαού αυτού, δίνοντας πρώτοι το παράδειγμα της αφοσίωσης προς την Πατρίδα.

Διαφορετικά, το στασίδι του ιερού ναού των Αγίων Αποστόλων της Αθήνας με τη γαλανόλευκη ταινία θα παραμείνει δριμύς έλεγχος όλων εκείνων των Ελλήνων, οι οποίοι, διαδεχόμενοι τους ιερούς εκείνους ήρωες στις διάφορες δημόσιες θέσεις, δεν έχουν ούτε ένα μόριο της Χριστιανικής Πίστης των προγόνων τους.

Η Χριστιανική Ελλάδα έχει την αξίωση να κυβερνιέται από χριστιανούς κυβερνήτες, που κλείνουν στα στήθη τους τη θαυματουργή πίστη ενός Κανάρη!

(“ΕΘΝΙΚΑΙ ΕΠΕΤΕΙΟΙ” ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΦΛΩΡΙΝΗ π. ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ ΚΑΝΤΙΩΤΟΥ, σελ. 77-153)

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

21 Μαΐου 1864

ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ

• «Ω μάννα, αγκάλιασέ μας
• μέσα στα φυλλοκάρδια σου κρύψε μας, φύλαξέ μας!
• Μας φαίνεται σαν όνειρο! Μας φαίνεται ότι ο ξένος
• μας τρώγει με το μάτι του αργά μετανιωμένος.
• Πάρε μας, μάννα, σφίξε μας γλυκά στην αγκαλιά σου·
• σήμερα την αγάπη σου κι αύριο τα παιδιά σου
• θα σου γυρέψουν, μάννα μας, ένα σταυρό στον ώμο,
• κομμάτι κρίθινο ψωμί και μακρυνόνε δρόμο».
• (Αριστότελης Βαλαωρίτης)

Η ΕΝΩΣΗ ΔΩΡΟ;

Πού η δικαιοσύνη των μεγάλων;

Όλη η Ελλάδα βρίσκεται σήμερα σε θλίψη. Σε εθνική θλίψη. Και πώς να μη θλίβεται κάθε Ελληνική ψυχή όταν βλέπει ότι ένα δίκαιο αίτημα της Ελλάδας, όπως είναι το αίτημα της αυτοδιάθεσης της μεγαλονήσου Κύπρου, αίτημα το οποίο κατοχυρώνει θεμελιώδης αρχή του Καταστατικού Χάρτη του Ο.Η.Ε., καταπατείται από τα μεγάλα κράτη, εκείνων τα οποία άλλοτε, σε στιγμές τραγικές για την ύπαρξή τους, έδιναν από τους ραδιοφωνικούς σταθμούς την υπόσχεση ότι όλα τα δίκαια αιτήματα της μικρής μας Πατρίδας, που θυσιάζεται υπέρ της ελευθερίας, θα ικανοποιηθούν και ότι μια νέα Ελλάδα, ισχυρή και μεγάλη, αντάξια των αγώνων και των θυσιών της, θα εξέλθει από τον πόλεμο, Ελλάδα η οποία θα εναγκαλιστεί όλα τα αλύτρωτα παιδιά της; Αλλά δυστυχώς οι υποσχέσεις αυτές λησμονήθηκαν την επαύριον της λήξης του πολέμου και η Ελλάδα έγινε και πάλι το αντικείμενο αισχρής εκμετάλλευσης των ισχυρών, οι οποίοι, με σκοπό το δικό τους συμφέρον, έσπειραν το σπόρο της διαίρεσης των Ελλήνων και η Πατρίδα μας καταματωμένη από τα τραύματα του πολέμου κινδύνευσε να καταποντιστεί στο φοβερό κλύδωνα του εμφύλιου σπαραγμού. Έτσι αγωνιζόμενη η Ελλάδα για την υπόστασή της πλέον ως ανεξάρτητου κράτους δεν είχε τη δύναμη να διεκδικήσει τα δίκαιά της στα συνέδρια της ειρήνης! Πού ο λόγος του ισχυρού εκείνου πολιτικού ηγέτη, ο οποίος για να παρηγορήσει τον ηρωικώς αγωνιζόμενο Ελληνικό λαό έλεγε ότι, όταν στην αίθουσα των συνεδριάσεων του παγκόσμιου συνεδρίου της ειρήνης θα εισερχόταν ο αντιπρόσωπος της Ελλάδας, ο πρόεδρος θα χτυπούσε το καμπανάκι και θα έλεγε· «Κύριοι σύνεδροι, σηκωθείτε! Εισέρχεται η Ελλάδα η μεγαλομάρτυρας!»; Αλίμονο! Αντί επαίνων και εγκωμίων ποιες φρικτές ύβρεις και συκοφαντίες δεν άκουσε η Ελλάδα στα συνέδρια της ειρήνης! Η Ελλάδα κατηγορούμενη! Οι συμπάθειες των ισχυρών συμμάχων στράφηκαν προς τους εχθρούς μας, προς τους δημίους μας, προς εκείνους οι οποίοι ούτε σταγόνα αίματος δεν έχυσαν για τα ιδεώδη της ελευθερίας και της δικαιοσύνης, για τα οποία, όπως διακήρυτταν οι μεγάλοι σύμμαχοί μας, γινόταν ο αγώνας. Η Ελλάδα για μια ακόμη φορά εισέπραξε το μισθό της ευπιστίας της στις υποσχέσεις των μεγάλων. Και πώς τώρα να μη λυπάται και να μην αγανακτεί, όταν βλέπει τα δίκαιά της να καταπατώνται και καμιά φωνή κάποιου ισχυρού συμμάχου να μην ακούγεται, που να υποστηρίζει ειλικρινά και ευθαρσώς το δίκαιο της μικρής αυτής χώρας;

Αλίμονο! Τα πάντα θυσιάζονται στο βωμό της σκοπιμότητας και της ιδιοτέλειας. Και λοιπόν, πρέπει εμείς οι Έλληνες να απελπιστούμε;

Ακτίνες χαράς

Μέσα στο πυκνό νέφος της θλίψης και της μελαγχολίας που σκεπάζει τον ουρανό της Ελλάδας ήλθε να ρίξει ακτίνα χαράς και αισιοδοξίας μία επέτειος, την οποία γιορτάσαμε με μεγαλοπρέπεια. Είναι η εκατονταετηρίδα της απελευθέρωσης των Ιονίων νήσων.

Πόσο διδακτική και παρήγορη είναι η ιστορία της απελευθέρωσης των Επτανήσων! Αυτός που δεν άνοιξε ποτέ την ιστορία του τόπου μας ίσως να νομίζει ότι η απελευθέρωση των Ιονίων νήσων έγινε χωρίς κόπο. Ίσως να νομίζει ως αληθινό ότι τα Επτάνησα δόθηκαν ως δώρο της Αγγλίας στην Ελλάδα με την ενθρόνιση του βασιλιά Γεωργίου του Α΄. Αλλά όποιος μελετά την εθνική μας ιστορία θα δει ότι και η απελευθέρωση της Επτανήσου, όπως και κάθε άλλου τμήματος της Ελληνικής Πατρίδας, δεν προσφέρθηκε ως δώρο των μεγάλων μέσα σε χρυσό δίσκο, αλλά αυτή επιτεύχθηκε μετά από αγώνες και θυσίες.

Από την ένωση προηγήθηκαν αγώνες

Η Επτάνησος ποτέ δε θα ελευθερωνόταν, εάν δεν αγωνιζόταν. Η Ιστορία διδάσκει ότι μετά την κατάλυση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας τα Επτάνησα περιήλθαν οριστικά στους Ενετούς, οι οποίοι επί τέσσερις και πλέον αιώνες είχαν εγκαταστήσει εκεί το κράτος της ωμής βίας, το κράτος του Παπισμού, το οποίο απέβλεπε στην εξουθένωση της Ορθοδοξίας. Εκτός μιας ελάχιστης μειοψηφίας, η οποία αρνήθηκε την Ορθοδοξία και προσκολλήθηκε στο άρμα του Παπισμού για προσωπικά οφέλη και έγινε το προγεφύρωμα της Δύσης στην Ανατολή, όλος ο άλλος πληθυσμός έμεινε στερεός και αμετακίνητος στην πίστη των πατέρων του. Μετά τους Ενετούς ήλθαν οι Γάλλοι. Οι Γάλλοι έφτασαν στην Κέρκυρα, όταν το άστρο του Ναπολέοντα μεσουρανούσε στον ουρανό της Ευρώπης. Ο Ναπολέων δαπάνησε τεράστια ποσά για την οχύρωση του νησιού, το οποίο θεωρούσε κομβικό σημείο του Αδριατικού πελάγους. Οι Γάλλοι, διαπνεόμενοι από δημοκρατικές ιδέες, φέρθηκαν φιλάνθρωπα στο λαό. Φύτευσαν συμβολικά δένδρα ελευθερίας και ίδρυσαν την Ιόνιο Ακαδημία, η οποία μπορεί να χαρακτηριστεί ως το πρώτο Πανεπιστήμιο στην Ελλάδα. Η παραμονή των Γάλλων υπήρξε ολιγοχρόνια. Το Βατερλώ, στο οποίο, όπως είναι γνωστό, νικήθηκε κατά κράτος ο Ναπολέων, υπήρξε ο τάφος της Γαλλικής αυτοκρατορίας. Το Συνέδριο της Βιέννης, το οποίο συγκλήθηκε μετά τη συντριβή του Ναπολέοντα για να ρυθμίσει τις τύχες της Ευρώπης, δεν έτρεφε συμπάθεια προς τους υπόδουλους λαούς της Ανατολής. Ο Μέττερνιχ, μισέλληνας υπουργός των εξωτερικών της Αυστρίας, ήταν η κυρίαρχη μορφή του Συνεδρίου, η ψυχή της αποκαλούμενης Ιεράς, στην πραγματικότητα ανίερης, Συμμαχίας, της οποίας τα μέλη, μολονότι ονομάζονταν χριστιανικά, ανέλαβαν υπό την προστασία τους… Τούρκους. Δόγμα της Συμμαχίας η ακεραιότητα της αντίχριστης Οθωμανικής αυτοκρατορίας, η οποία καθημερινά σφαγίαζε τους χριστιανούς. Φοβόντουσαν οι χριστιανοί της Δύσης μήπως οι υπόδουλοι Ορθόδοξοι λαοί των Βαλκανίων αφυπνιστούν και διαλύσουν το κράτος του Ισλάμ… Όχι νίκη στην Ορθοδοξία αλλά στον Ισλαμισμό. Τι έγκλημα, τι αίσχος! Η Επτάνησος, χάρη στη διπλωματία της πονηρής Αλβιόνας, αφαιρέθηκε από τους Γάλλους και τέθηκε υπό την… προστασία της Αγγλικής αυτοκρατορίας. Η Αγγλία, κρύβοντας τους βαθύτερους σκοπούς της, έσπευσε να ιδρύσει το Ιόνιο λεγόμενο κράτος με πρωτεύουσα την Κέρκυρα. Στο κράτος αυτό εκτός των Επτανήσων συμπεριλήφθηκε και η απέναντι της Κέρκυρας ηπειρωτική λωρίδα, που περιλάμβανε την Πάργα. Ω η Πάργα! Αυτή θα διηγείται στους αιώνες των αιώνων το αίσχος της Αγγλίας. Διότι ολόκληρη η Πάργα πουλήθηκε στο αγριότερο θηρίο, τον Αλή Πασά, οι δε Πάργιοι δεν επιτράπηκε από τους Άγγλους να πάρουν μαζί τους τίποτε, εκτός μόνο από τη σκόνη των οστών των προγόνων τους… Ο Ιησούς στο πρόσωπο των Ορθόδοξων χριστιανών της Πάργας πουλήθηκε για μια ακόμη φορά αντί τριάκοντα αργυρίων. Ιούδας η Αγγλία. Αίσθημα φρίκης κατέλαβε τους υπόλοιπους κατοίκους του Ιονίου κράτους βλέποντας την αισχρή συμπεριφορά των νέων κατακτητών τους. Αποφάσισαν να αντιδράσουν εναντίον κάθε άμεσης ή έμμεσης ενέργειας των Άγγλων, η οποία σκοπό είχε να παύσει η Επτάνησος να ζει την Ελλάδα και την Ορθοδοξία. Οι Άγγλοι ενέτειναν τα μέτρα τους. Υποστήριξαν τους προδότες, καταδίωξαν τους ζηλωτές της πατρικής ευσέβειας, έδωσαν δύναμη στους εγγραφόμενους στις μασονικές στοές, που πρώτοι αυτοί ίδρυσαν στα Επτάνησα, κυκλοφόρησαν προπαγανδιστικά φυλλάδια υβριστικά της Ορθόδοξης πίστης, δίωξαν, εξόρισαν, φυλάκισαν, απαγχόνισαν και στη Λευκάδα και στην Κεφαλονιά και στην Κέρκυρα κήρυκες της πίστης και της ελευθερίας του Έθνους και όταν εξερράγη η Ελληνική Επανάσταση του 1821, επέτρεψαν στα πλοία των Τούρκων να προσεγγίσουν στα λιμάνια της Επτανήσου και να έχουν στα ιστία τους τα πτώματα των απαγχονιζόμενων Ελλήνων, για να βλέπουν οι Έλληνες της Επτανήσου και να τρομοκρατούνται.

Αλλά οι Επτανήσιοι δεν τρομοκρατήθηκαν. Φλογερότερος άναψε μέσα τους ο πόθος για την ελευθερία. Συμμετείχαν στα δεινά της ηπειρωτικής Ελλάδας. Από τα παράλια της Ζακύνθου άκουγαν τον κρότο των τουρκικών τηλεβόλων κατά της αθάνατης φρουράς του Μεσολογγίου και έκλαιγαν από ιερή συγκίνηση. Άνοιξαν την αγκαλιά τους και δέχθηκαν τα ράκη της εθνικής εκείνης εποποιίας. Μοίρασαν τον άρτο τους με χήρες και ορφανά και αίμα γενναίων νησιωτών συναναμίχθηκε με τα αίματα των αγωνιζόμενων αδελφών της ηπειρωτικής Ελλάδας. Δυστυχώς κατά την ίδρυση του ανεξάρτητου Κράτους της Ελλάδας (1830) η Επτάνησος δεν συμπεριλήφθηκε. Την κρατούσε στα ισχυρά του νύχια το Βρετανικό λιοντάρι. Αλλά ο λαός της Επτανήσου δεν ησύχασε. Το ηφαίστειο της πατριωτικής οργής διετηρείτο εν ενεργεία και πάντα εξέπεμπε τη λάβα του. Για την Αγγλία η Επτάνησος δεν ήταν αγελάδα που αρμεγόταν εύκολα και πλούτιζε το αγγλικό θησαυροφυλάκιο. Η Επτάνησος δημιουργούσε συνεχώς προβλήματα και προξενούσε πονοκεφάλους στους πολιτικούς του Λονδίνου. Η Αγγλική διπλωματία πολλά μεταχειρίστηκε μέσα για την ειρήνευση της Επτανήσου, και αυτό ακόμη το τέχνασμα της διχοτόμησης της Επτανήσου, δεχόμενη να αφήσει ελεύθερα τα άλλα νησιά εκτός από την Κέρκυρα, που ήταν αναγκαία για τη θαλασσοκρατορία της. «Αλλά όχι, απάντησαν τα άλλα νησιά. Δε θέλουμε ελευθερία χωρίς την Κέρκυρα». Τέλος επισκέφτηκε την Επτάνησο και ο πολύς Γλάδστων. Προσπάθησε κι αυτός να κατευνάσει την οργή. Υποσχόταν ότι η Αγγλία είναι πρόθυμη να κατασκευάσει λιμάνια, δρόμους, γέφυρες και ό, τι άλλο χρειάζονταν τα νησιά για την υλική ευημερία τους. Αλλά οι Επτανήσιοι, υψηλοί στο φρόνημα, απέρριψαν τις προτάσεις των Άγγλων και όλοι, άνδρες και γυναίκες, με μια φωνή απάντησαν ότι από την Αγγλία δε θέλουν τίποτε άλλο παρά την ένωση με τη μητέρα Ελλάδα. «Όσο αξίζει», είπαν, «ένας γυμνός βράχος ελεύθερος, δεν αξίζουν για μας όλοι οι θησαυροί του Λονδίνου». Αυτό το υψηλό φρόνημα για την Πατρίδα εξέφραζε στα ποιήματά του ο Επτανήσιος ποιητής Βαλαωρίτης, ο οποίος πλήρης πατριωτισμού χαιρέτισε την ελευθερία και την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα.

Ύστερα από τόσο σφοδρό πόθο, επίμονους αγώνες, θυσίες και αίματα ήλθε επιτέλους η ελευθερία. Όχι ως δώρο αλλά ως αμοιβή, ως στεφάνι, με το οποίο στεφανώνει η δικαιοσύνη του Θεού τους λαούς, οι οποίοι αγωνίζονται για την ελευθερία.

21 Μαΐου 1864. Ήταν η ιστορική ημέρα, κατά την οποία από το φρούριο της Κέρκυρας κατέβαζαν την Αγγλική σημαία και υψωνόταν μέσα σε απερίγραπτη χαρά και αγαλλίαση η Ελληνική σημαία. Την ημέρα εκείνη χαίρονταν οι ψυχές ζώντων και τεθνεώτων, όλων όσοι πόθησαν την ελευθερία και αγωνίστηκαν γι’ αυτήν. Χαιρόταν μαζί τους και η ψυχή του αγίου Κοσμά του Αιτωλού, ο οποίος ιεραποστολικά είχε εργαστεί στα Επτάνησα, ιδίως στην Κεφαλονιά, και προ 100 περίπου ετών είχε προφητεύσει την απελευθέρωση των νησιών. Ιδού η θαυμαστή προφητεία του Αγίου·

«Θα ΄ρθουν οι κόκκινοι σκούφοι κι ύστερα οι Άγγλοι επί 54 χρόνια και κατόπιν θα γίνει Ρωμαίικο»(*).

____________________

(∗) «Κόκκινοι σκούφοι» ονομάζονται οι Γάλλοι στρατιώτες από το χρώμα των καλυμμάτων της κεφαλής κατά τους Ναπολεόντειους χρόνους. Η προφητεία αυτή εκπληρώθηκε καταπληκτι-κά. Διότι μετά τους Ενετούς στα Επτάνησα εγκαταστάθηκαν οι Γάλλοι και μετά την αναχώ-ρησή τους ήλθαν οι Άγγλοι, των οποίων η παραμονή διήρκεσε 54 χρόνια, δηλαδή όσα προφή-τευσε ο Άγιος. Το 1810 κατέλαβαν ουσιαστικά οι Άγγλοι τα Επτάνησα (εκτός της Κέρκυρας, η οποία παραδόθηκε το 1815 στον Κάμπελλ), και το 1864  τα παρέδωσαν στην Ελλάδα ( βλ. δικό μας βιβλίο «Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός», Αθήνα 1966, έκδοση γ ΄, σελ. 318).

Άξια της Ελλάδας τέκνα

Τα Επτάνησα κατά τη μακραίωνη ιστορία τους, ιστορία η οποία φτάνει μέχρι τα Ομηρικά χρόνια, γέννησε τέκνα που με τα έργα τους τίμησαν την Ελλάδα. Εάν τα ονόματα όλων εκείνων των Επτανησίων, οι οποίοι στα γράμματα, τις τέχνες, τις επιστήμες και τους διάφορους άλλους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας διέπρεψαν και κόσμησαν, σαν πολύτιμοι λίθοι, το περιδέραιο της Ελλάδας, επρόκειτο να χαραχτούν σε μαρμάρινες στήλες, ω, πόσες μαρμάρινες στήλες δε θα χρειάζονταν; Άνδρες υπέροχοι γεννήθηκαν. Από την Κέρκυρα δεν προέρχεται η ένδοξη εκείνη δυάδα των αχώριστων φίλων, των σοφών Ιεραρχών, οι οποίοι με τα συγγράμματά τους δίδαξαν και ωφέλησαν το υπόδουλο γένος και ονομάστηκαν διδάσκαλοί του και επέκτειναν μέχρι τη Ρωσία την ευεργετική τους επιρροή, υπηρετώντας τον εκεί ομόδοξο λαό σε εμπερίστατες επισκοπές και μητροπόλεις; Αυτοί είναι ο Ευγένιος Βούλγαρης και ο Νικηφόρος Θεοτόκης. Από την Κεφαλονιά δεν ανέτειλε ο λαμπρός εκείνος αστέρας της Ορθόδοξης Εκκλησίας, του οποίου το όνομα ως διάσημου εκκλησιαστικού ρήτορα ακούγεται μέχρι σήμερα; Και αυτός είναι ο Ηλίας Μηνιάτης. Από την Κέρκυρα δεν καταγόταν ο φιλόσοφος Πέτρος Βράιλας Αρμένης; Από τη Ζάκυνθο, το μυροβόλο αυτό νησί, δεν προέρχεται ο ποιητής Διονύσιος Σολωμός, του οποίου ο Ύμνος στην ελευθερία έγινε ο εθνικός μας ύμνος, ο οποίος, κάθε φορά που ακούγεται, συγκινεί κάθε ελληνική καρδιά; Η Κέρκυρα δεν μας έδωσε τον πρώτο εκείνο χριστιανό κυβερνήτη της Ελλάδας, τον αείμνηστο Ιωάννη Καποδίστρια;

Μετά την ένωση άνδρες Επτανήσιοι εμβριθείς στις γνώσεις, τολμηροί στις ιδέες, ρήτορες σπάνιοι, γνήσιοι πατριώτες, ακραιφνείς Ορθόδοξοι, δεν εισήλθαν ως βουλευτές στο Ελληνικό κοινοβούλιο και συντάραξαν τα λιμνάζοντα ύδατα; Οι αγορεύσεις των δύο Επτανήσιων αδελφών Ιακωβάτων στη Βουλή των Ελλήνων υπέρ της πίστεως έμειναν μνημειώδεις. Από αυτούς ο Γεώργιος Τυπάλδος Ιακωβάτος έπλεξε το εγκώμιο της Ορθοδοξίας, αδιαφορώντας για τις ειρωνείες και τα σκώμματα βουλευτών που δεν πίστευαν. «Φρονώ», βροντοφώνησε στο τέλος μιας αγορεύσεώς του, «ότι άμα δύσει ο ήλιος της Ορθοδοξίας δεν απομένει τίποτε άλλο παρά ότι συγκεντρωθήκαμε από τα 4 πέρατα της γης, άλλο τίποτα δεν περιμένουμε παρά μία αγέλη όπως αυτή περιγράφεται στον Ψαλμό που λέει «ὁ ἥλιος ἔθου σκότος καὶ ἐγένετο νύξ, ἐν αὐτῇ διελεύσονται πάντα τα θηρία τοῦ ἀγροῦ, σκύμνοι ὠρυόμενοι τοῦ ἁρπάσαι καὶ ζητῆσαι παρὰ τῷ Θεῷ βρῶσιν αὐτοῖς» (βλ. το δικό μας βιβλίο «Εθνικά προβλήματα», Αθήνα 1960, σελ. 320). Επτανήσιος δεν ήταν και ο διάσημος απολογητής του Χριστιανισμού Ιωάννης Σκαλτσούνης;

Κοσμάς Φλαμιάτος

Και αυτοί είναι οι γνωστότεροι Επτανήσιοι, των οποίων τη δράση περισσότερο ή λιγότερο τη γνωρίζουν πολλοί. Αλλά πόσοι είναι οι ήρωες της πίστεως και της πατρίδας, των οποίων τα ονόματα παραμένουν άγνωστα! Ανώνυμοι ήρωες! Υπάρχει μάλιστα ένας, ο οποίος, μολονότι όχι μόνο με τη γλώσσα και με τη γραφίδα αλλά και με το μαρτυρικό του θάνατο διεκήρυξε την Ορθοδοξία, αγωνίστηκε υπέρ πίστεως και πατρίδος, εντούτοις δεν έτυχε της πρέπουσας τιμής της οποίας ήταν άξιος. Και αυτός είναι ο Κοσμάς ο Φλαμιάτος. Απ’ όσο γνωρίζουμε, πουθενά στα Επτάνησα δεν υπάρχει άγαλμα, στήλη, εικόνα που υπενθυμίζει στους νεότερους το πρόσωπό του.

Γι’ αυτό κι εμείς για τον έξοχο αυτόν άνδρα, τον Κοσμά Φλαμιάτο, με την ευκαιρία της εκατονταετηρίδας της ένωσης των Ιονίων νήσων με τη μητέρα Ελλάδα, κρίνουμε σκόπιμο να χαράξουμε λίγες γραμμές, δίνοντας αφορμή σε εκλεκτούς λόγιους των Ιονίων νήσων να ερευνήσουν τα σχετικά με τον άνδρα αυτόν και από την έρευνά τους σε περιοδικά, βιβλία και αρχεία της εποχής να προέλθει βιογραφία, η οποία να αναπαριστά τη ζωή και τη δράση του άνδρα, τον οποίο εμείς θεωρούμε ως αντιπροσωπευτικό τύπο του Έλληνα Ορθόδοξου αγωνιστή, που αγωνίστηκε μέχρι θανάτου υπέρ της πατρώας πίστεως.

Εξ όσων μπορέσαμε να μάθουμε από την ανάγνωση κάποιων άρθρων που δημοσιεύτηκαν σε περιοδικά αλλά κυρίως από τη μελέτη των προλεγομένων στο βιβλίο των διδαχών του με τον τίτλο «Φωνὴ Ὀρθόδοξος καὶ σπουδαία περιεκτικὴ πολλῶν γνώσεων καὶ τὰ μέγιστα περίεργος εἰς ἀνακάλυψιν τῆς κατὰ τῶν Ὀρθοδόξων ἐπιβουλῆς», ο Κοσμάς Φλαμιάτος γεννήθηκε κατά τα τέλη του 18^ου αιώνα στο χωριό Πουλάτα της επαρχίας Σάμης Κεφαλονιάς. Ήταν εγγράμματος. Η μόρφωσή του δεν ήταν μικρή. Τόσο τον εκτιμούσαν για τη μόρφωσή του, ώστε σ’ αυτόν έγινε πρόταση από τους Άγγλους να διοριστεί καθηγητής της Ιονίου Ακαδημίας, για την οποία έχουμε μιλήσει παραπάνω. Στη θέση αυτή ασφαλώς θα τον τιμούσαν και θα δοξαζόταν και θα είχε βίο άνετο, χωρίς περιπέτειες και διωγμούς. Αλλά ο Κοσμάς Φλαμιάτος δε δέχθηκε τη θέση του καθηγητή. Προτίμησε, όπως ο Μωυσής, να συγκακουχείται με το λαό του Θεού παρά να έχει τις τιμές και τις απολαύσεις του κόσμου. Ήθελε να εργαστεί ως ταπεινός δάσκαλος, ως λαϊκός ιεροκήρυκας και να περιοδεύει τις επαρχίες κηρύττοντας το λόγο του Θεού. Σκοπό του βίου του έθεσε τη διαλάληση και υπεράσπιση της Ορθόδοξης πίστεως. Και με πόσο θαυμαστό ζήλο εργάστηκε! Περιόδευε πόλεις και χωριά, κήρυττε, ήλεγχε το κακό, αποκάλυπτε τις πλεκτάνες των αιρετικών, στηλίτευε τις πλάνες, καυτηρίαζε τη Μασονία, η οποία δρούσε υπό την προστασία των Άγγλων, έγραψε πλήθος επιστολών προς τους χριστιανούς που ζητούσαν τη συμβουλή του, σύστησε την εταιρεία των Φιλορθοδόξων, έκανε συγκεντρώσεις ζηλωτών και κατήρτιζε τους χριστιανούς για αγώνες και μαρτύρια, προέτρεψε το μοναχό Χριστόφορο Παπουλάκο να εγκαταλείψει το μοναστήρι του και να εξέλθει σε περιοδεία κηρύγματος, του ενέπνευσε, όπως και σε άλλους εκλεκτούς κληρικούς και μοναχούς, ιεραποστολικά ιδεώδη… Η δράση του στα Επτάνησα προκάλεσε, όπως ήταν επόμενο, τη δυσαρέσκεια των Αγγλικών αρχών, οι οποίες πείστηκαν ότι ο Κοσμάς Φλαμιάτος, οσοδήποτε και αν πιεζόταν ποτέ δε θα μετέβαλε το φρόνημά του και γι’ αυτό τον εξόρισαν από τα Επτάνησα και εξόριστος ήλθε στην Πάτρα. Αλλά και εκεί δεν ανέκοψε την ιεραποστολική του δράση. Το αντίθετο την αύξησε. Πίστη του ήταν ότι η κραταιά Αγγλία επιβουλεύεται την Ορθόδοξη πίστη, την οποία ήθελε να εξαφανίσει από προσώπου γης. Φοβερό μάλιστα όπλο της επιβουλής κατά της πίστεως θεωρούσε τη Μασονία. Βάλλοντας εναντίον της με καταιγιστικά πυρά, όπως και εναντίον όπου καταπατούσε τον ηθικό Νόμο, προκάλεσε την ανησυχία των κρατούντων. Κατόπιν ραδιουργιών ο Φλαμιάτος μαζί με άλλους 150 κληρικούς και λαϊκούς ρίχτηκαν στις φυλακές, από τις οποίες αυτός δε βγήκε πια. Πέθανε στις φυλακές πριν φτάσει η ημέρα της δίκης του. Διαδόθηκε έντονα τότε στην πόλη της Πάτρας ότι ο Κοσμάς Φλαμιάτος δεν πέθανε με φυσικό θάνατο αλλά απεβίωσε κατόπιν δραστικού δηλητηρίου, το οποίο έδωσαν οι Άγγλοι για να εξοντώσουν το δεινό κατήγορο των εγκλημάτων της Αγγλικής αυτοκρατορίας. Λίγες ημέρες πριν το θάνατό του, που συνέβη στις φυλακές της Πάτρας την 9^η Ιουνίου 1852, εκάρη μοναχός δια χειρός του αείμνηστου ιερομονάχου Ιγνατίου Λαμπρόπουλου, τον οποίο, όπως και τον Παπουλάκο, είχε προτρέψει σε ιεραποστολική δράση.

Ο Κοσμάς Φλαμιάτος, ο οποίος έτσι έζησε, έδρασε και πέθανε, πρέπει να λογίζεται ως εθνομάρτυρας και ιερομάρτυρας, γενναίος στρατιώτης και πρόμαχος της Ορθόδοξης πίστεως. «Ἐξήνθησεν ὡς εὐωδέστατον ῥόδον ἐν μέσῳ ἀκανθῶν», όπως σημειώνει στον πρόλογο του βιβλίου του Κοσμά με τον τίτλο «Φωνὴ Ὀρθόδοξος» ο εκδότης. Θα έπρεπε να είχε ανακηρυχθεί άγιος και να καταταχτεί μεταξύ των νεομαρτύρων της Φυλής μας. Οι συμπατριώτες του Κεφαλλήνιοι ας φροντίσουν να γίνει το συντομότερο η ανακήρυξη του Κοσμά Φλαμιάτου ως αγίου.

Ιδέες του Κοσμά Φλαμιάτου

Από το σύγγραμμά του, που μνημονεύσαμε ανωτέρω, θα δημοσιεύσουμε εδώ ορισμένες περικοπές, για να δουν οι φίλοι αναγνώστες της «Σπίθας» με πόση οξυδέρκεια ο αοίδιμος διέκρινε τους ύπουλους εχθρούς, με πόση ταπεινότητα σκέψης ήλεγξε τις πλάνες τους και με πόσο θάρρος στηλίτευσε την Αγγλική υποκρισία, όπως και κάθε άλλο κακό από οπουδήποτε και αν προερχόταν.

1. Άγγλοι αρμοστές

Ο Κοσμάς Φλαμιάτος ελέγχει την κακία των Άγγλων αρμοστών των Επτανήσων, οι οποίοι υποκρίνονταν το φίλο και προστάτη του λαού και κήρυτταν και διέδιδαν τις φιλελεύθερες ιδέες αλλά στην πραγματικότητα αποδεικνύονταν περισσότερο βάναυσοι από τους τυράννους και οι φοβεροί επίβουλοι των ιερών και των οσίων της Ορθόδοξης Ελληνικής Πατρίδας.

«Εκείνοι οι Αρμοστές, οι οποίοι ακολουθούν από την αρχή συστηματικά μια τέτοια επέμβαση, αυθαιρεσία, διωγμό και επιβουλή, σε όλα τα θεία και ιερά της θρησκείας, του προστατευόμενου λαού, τα οποία κανένας διώκτης στους αιώνες και τύραννος δεν επινόησε, για να πραγματοποιήσει. Εκείνοι οι Αρμοστές, οι οποίοι ενώπιον αυτών και ενώπιον κάθε άλλου Άγγλου, Μητροπολίτες, Επίσκοποι, Ιερείς, Νομοθέτες, Βουλευτές και χωροφύλακες φαίνονται της ίδιας αξίας και ως άχυρα καταπατούνται. Εκείνοι οι Αρμοστές, οι οποίοι πολλές φορές για απλή υποψία θανάτωσαν ιερείς με ελεεινό και τραγικό θάνατο, άλλους ξύρισαν και έδειραν επίσημα στην αγορά. Εκείνοι οι Αρμοστές, στων οποίων την αυθαιρεσία κρέμεται η ιδιοκτησία, η ελευθερία των πράξεων και των λόγων και η ζωή, οι οποίοι πολλές φορές για απλή υποψία ή για απλό λόγο που ψιθυρίζουν οι πολίτες, συλλαμβάνουν τη νύχτα, φυλακίζουν και εξορίζουν άνθρωπο οποιασδήποτε τάξης».

2. Η αγωγή των νέων

Η Αγγλική πολιτική είχε ιδρύσει στην Κέρκυρα ανώτερο σχολείο, το καλούμενο Σεμινάριο, για τη μόρφωση νέων που προορίζονταν για θέσεις διοικητικές στο κράτος των Ιονίων νήσων. Αλλά στο σχολείο αυτό των Άγγλων με ύπουλη διδασκαλία υπονομευόταν η Ορθοδοξία. Το ίδιο συνέβαινε και σε κάθε άλλο σχολείο που διηύθυναν τα όργανα του Άγγλου Αρμοστή. Τα σχολεία αυτά αναδείχθηκαν φυτώρια Μασονικών στοών. Ιδού πώς ο Φλαμιάτος αποκαλύπτει τη φθοροποιό επίδραση στους Ορθόδοξους νέους του Σεμιναρίου και των υπόλοιπων σχολείων·

«Έβλεπε κάποιος στην αρχή νέους, πολύ ηθικούς, αφοσιωμένους στην Ορθοδοξία και ζηλωτές υπέρ αυτής και μόλις εισέρχονταν σ’ αυτό το Σεμινάριο ως μαθητές, μετά από μία ή δύο εβδομάδες, φαινόταν σ’ αυτούς μια φρικτή και τρομερή αλλοίωση στο δόλο, στην υποκρισία, σε όλη την αθρόα σήψη της διαφθοράς, της πλάνης και κάθε άλλης κακίας. Χιλιάδες νέοι, από την αρχή μέχρι τώρα, μαθήτευσαν σ’ αυτό και δεν φάνηκε ούτε σε έναν και μόνο η εξαίρεση, να μη ναυαγήσει δηλαδή σε όλα αυτά τα είδη της πλάνης και της κακίας. Διαθρυλείται σε όλο τον ακόμη Ορθόδοξο λαό των Επτανήσων γενική φήμη ότι όλοι αυτοί οι μαθητές, μετά τον καταρτισμό τους στην πλάνη και στη συνωμοσία κατά της Ορθοδοξίας, σφραγίζονται μία μυστική σφραγίδα σε ένα μέρος του σώματος, την οποίοι κάποιοι επιβεβαίωσαν με όρκο ότι την είδαν σ’ αυτούς και για την οποία πολλές φορές ο λαός στηλιτεύει αυτούς κατά πρόσωπο. Διαθρυλείται λόγος κοινός ότι από τους μαθητές αυτού του σχολείου συγκροτείται ο 25^ος βαθμός της μυστικής εταιρείας, από τον οποίο απαρτίζεται η συνωμοσία κατά του μοναχικού βίου και εναντίον όλου του ορθόδοξου κλήρου».

3. Δόλιοι τρόποι ψευδοδιδασκάλων

«Κοντά σε όσους άλλους πολλούς και ποικίλους τρόπους μετέρχονται οι ψευδοδιδάσκαλοι της απαίσιας και φρικτής εποχής, σύμφωνα με τη μυστική και έμμεση εισήγηση της επιβουλής, για την πτώση όλης της Ορθόδοξης νεολαίας, θεωρούνται και οι ακόλουθοι:

… Ο ολεθριότερος και δολιότερος τρόπος από όλους τους άλλους, με τον οποίο καταφέρνουν εύστοχα και ανύποπτα την πτώση των μαθητών σε όλα τα λεγόμενα Σεμινάρια ή Πανεπιστήμια είναι ο ακόλουθος. Όλος, δηλαδή, ο αγώνας και το έργο των ψευδοδιδασκάλων είναι να λένε επανειλημμένα, συστηματικά και διδακτικά τις όσες φρικτές βλασφημίες εκφέρουν και λένε οι Θεϊστές, οι άθεοι και οι Λούθηροι – Καλβίνοι, κατά της Ορθόδοξης πίστης, με το πρόσχημα ότι πρόκειται να φέρουν έπειτα την αναίρεσή τους. Η απολογία όμως υπέρ της πίστεως, προς αναίρεση των όσων μεγάλων και πολλών βλασφημιών άκουσαν οι μαθητές, ποτέ σχεδόν δε γίνεται με διάφορες προφάσεις και εάν κάποια φορά πει κανείς κάτι λίγο σχετικά με αυτό, η απολογία γίνεται σύντομα, ασύστατα, εμπαικτικά, όχι προς οικοδομή αλλά για περισσότερο σκανδαλισμό. Αυτούς και άλλους πολλούς και ποικίλους τρόπους μετέρχονται οι καθηγητές της τωρινής εποχής, της ορθόδοξης νεολαίας».

4. Προφητεία περί των ολέθριων αποτελεσμάτων της άθεης παιδείας

Ορθώς ο Κοσμάς Φλαμιάτος διέγνωσε ότι το κυριότερο αίτιο της βαθμιαίας διάβρωσης της ηθικής και της πίστεως των Ελλήνων είναι η κάκιστη αγωγή των ελληνοπαίδων μέσα από τέτοια σχολεία. Τα όσα λέει για τα αποτελέσματα τα οποία θα έχουν στο μέλλον τα σχολεία αυτά είναι όντως προφητικά. Τα αποτελέσματα τα βλέπει κανείς σήμερα.

«Το σχέδιο και σκοπός αυτός των τωρινών σχολείων ανακαλύφτηκε προ πολλού και αναγνωρίστηκε πραγματικά, γι’ αυτό και περιθρυλείται με πολλή οδύνη και λύπη από όλους τους ομογενείς και ορθόδοξους.

Αλλά τι πρώτο και τι τελευταίο να πει κανείς γι’ αυτό το μέγιστο και σπουδαιότατο αντικείμενο, για του οποίου την πλήρη έκθεση δεν αρκούν βιβλία πολλά και μεγάλα; Αυτό μόνο λέω, πρώτα ότι, και αν δινόταν κατά θεία ευδοκία ήδη μία πρόβλεψη και κηδεμονία φρόνιμη και πατρική, για να διορθωθούν τα πράγματα σε όλα τα κράτη που τα επιβουλεύονται και πολύ περισσότερο στα ορθόδοξα και προ πάντων σ’ αυτά της Ελλάδας και της Ανατολής, η διόρθωση αποβαίνει πολύ δύσκολη τόσο εξαιτίας της βαθύτατης υποκρισίας που επικρατεί συστηματικά αναφορικά με τον προσηλυτισμό όσων μας επιβουλεύονται όσο και γιατί η νόθευση σ’ αυτούς που θεωρούνται λογικοί και πεπαιδευμένοι κατάντησε τόσο γενική, ώστε σπανιότατα σήμερα υπάρχουν υγειόφρονες, ορθόδοξοι και ειλικρινείς, καθηγητές και δάσκαλοι· δεύτερον διότι, εάν διαρκέσει ακόμη λίγο αυτό το απαισιότατο και σατανικό σύστημα των σχολείων, αυτό και μόνο αρκεί για να φέρει το γενικό ναυάγιο της Εκκλησίας και την ολοκληρωτική πτώση και καταστροφή στα ορθόδοξα κράτη».

5. Η πολιτική νομοθεσία συνεργός στην αποστασία από το Θεό

«Προκαλείται μέγιστη φρίκη και λύπη σε οποιονδήποτε συνετό άνθρωπο εξετάσει και παρατηρήσει σε βάθος και με ακρίβεια τα όσα συμβαίνουν στα Επτάνησα και στο βασίλειο της Ελλάδας, τα οποία είναι όμοια σε όλα και απαράλλακτα και ενεργούνται περισσότερο ή λιγότερο σε όλη την Ανατολή και σε όλα τα υπόλοιπα ορθόδοξα κράτη. Δεν εννοώ τα αμιγώς Εκκλησιαστικά και όσα φρικώδη σχετίζονται με την ανατροφή και τη μόρφωση της νεολαίας αλλά αυτή την ίδια την πολιτική νομοθεσία, της οποίας το όλο πνεύμα και ο σκοπός τείνει δολίως και πολυτρόπως να σβήσει το πνεύμα της θρησκείας με τα σκάνδαλα, τη διάδοση της πλάνης και της διαφθοράς, τα εμφύλια σχίσματα, την ανεπαίσθητη και ολοένα κλιμακούμενη απονέκρωση της γεωργίας, της κτηνοτροφίας, της βιομηχανίας, της ναυτιλίας και του εμπορίου, με τη γενική ένδεια και φτώχεια και τα παραπλήσια προς αυτά. Πάνω σ’ αυτό το θέμα ο λόγος αποβαίνει πολύ εκτεταμένος και παραλείπω το έργο σε άλλους, εκτός από λίγα ως μικρή νύξη, τα οποία είναι τα ακόλουθα:

… Στα Επτάνησα και στο βασίλειο της Ελλάδας ορίζονται δια νόμου τόσο φρικτοί, πυκνοί και αλλεπάλληλοι όρκοι όσοι δεν αναφάνηκαν ποτέ σε άλλο χριστιανικό κράτος.

… Εξαιτίας αυτού όλοι οι σοφοί νομοθέτες, όσων οι σκοποί αποβλέπουν στην κοινή ευδαιμονία του λαού, σπανιότατα και σε πολύ σπουδαίες και μεγάλες περιστάσεις απαιτούν δια νόμου τους όρκους. Το Ευαγγέλιο όμως απαγορεύει απολύτως οποιονδήποτε όρκο και γι’ αυτό όσες φορές γίνεται όρκος, γίνεται συγχρόνως και η αποστασία από το Ευαγγέλιο. Γι’ αυτό κατά το πέρασμα των αιώνων σε όλους τους ορθόδοξους λαούς της Ανατολής σπανιότατα δινόταν όρκος και όσες φορές συνέβαινε αυτό προκαλούσε γενική φρίκη και λύπη στο λαό, επειδή θεωρούσε αυτή την πράξη σαν ένα είδος άρνησης της πίστης».

6. Μίσος κατά της αισχρής πολιτικής της Αγγλίας

«Όσο μίσος, αποστροφή και στηλίτευση απαιτείται κατά του νοητού Σατανά, τα ίδια απαιτούνται να έχουν και οι Ορθόδοξοι Έλληνες κατά του αισθητού Σατανά, ο οποίος είναι η πολιτική της Αγγλίας, επειδή ποτέ άλλοτε ένα έθνος που το επιβουλεύονται και το πολεμούν δεν είχε τέτοιο δολιότατο, ολέθριο και αδιάλλακτο εχθρό, όπως είναι η πολιτική εναντίον όλων των Ορθοδόξων και μάλιστα κατά των Ελλήνων».

7. Η προκοπή της Εκκλησίας

Κατά την ορθή κρίση του Φλαμιάτου η προκοπή της Εκκλησίας εξαρτάται από την εκλογή καλών ποιμένων, ενάρετων ιεραρχών και πιστών. Αντίθετα η χειροτονία φαύλων υποκειμένων είναι συμφορά μέγιστη στην Εκκλησία, ρίζα όλων των κακών.

«Η ασφάλεια του σώματος της Εκκλησίας και ο καταρτισμός του και η προκοπή εξαρτάται από το παρακάτω έργο. Όταν δηλαδή η ψήφος, η χειροτονία της ιεραρχίας, όλων δηλαδή των Επισκόπων, γίνεται σε εκείνους που ανέβηκαν στο βαθμό της τελειότητας, που σημαίνει στο βαθμό του υιού, των δε πρεσβυτέρων και ιερέων σε όσους ανέβηκαν στο βαθμό του φίλου. Από αυτή την εκλογή, την ψήφο και τη χειροτονία των Επισκόπων εξαρτάται όλη η ασφάλεια και η προκοπή όλης εν γένει της Εκκλησίας και επομένως η ασφάλεια, η ειρήνη και η ευδαιμονία όλου του κόσμου. Επαναλαμβάνω ότι το σπουδαιότατο όλων των άλλων, το πιο θείο και αναγκαίο έργο της Εκκλησίας, από το οποίο εξαρτάται η κοινή σωτηρία ή προέρχεται ο κίνδυνος σε όλο τον κόσμο είναι η ψήφος και η χειροτονία της ιεραρχίας. Εάν η εκλογή της και η χειροτονία γίνεται σε άνδρες αγίου και Αποστολικού βίου, οι οποίοι ανέβηκαν στο βαθμό του υιού, όπως απαιτεί η τάξη και το καθήκον, χαίρεται και πανηγυρίζει ο ουρανός και η γη για τους γενικούς, μεγάλους και σωτήριους καρπούς που θα προκύψουν από αυτή. Εάν όμως απεναντίας δεν γίνεται η εκλογή και η χειροτονία σε τέτοιους ανθρώπους αλλά σε ορισμένους κατώτερου βαθμού ή, κάτι που είναι το πιο απαίσιο και ολέθριο από όλα, σε ανθρώπους σαρκικούς και κοσμικούς, φρίττουν και τρέμουν και αυτά τα στοιχεία της φύσης για τα φρικτά, παγκόσμια και μεγάλα δεινά που θα συμβούν. Επειδή από αυτό δεν επιτυγχάνεται ούτε η ασφάλεια από τις προσβολές της ανομίας και της πλάνης στο σώμα της Εκκλησίας ούτε η προκοπή της στα θεία και ιερά πράγματα».

8. Μέτρα κατά της επιβουλής

Ο Φλαμιάτος δεν αρκείται μόνο στον έλεγχο του κακού, στη στηλίτευση της πλάνης και της ασέβειας αλλά προτείνει σειρά μέτρων, με τα οποία θα αποκρουστεί η επιβουλή κατά του Γένους και θα νικήσει και θα θριαμβεύσει και πάλι η Ορθοδοξία. Ένα μάλιστα από τα μέτρα που υποδεικνύει είναι η ένωση όλων των Ορθοδόξων.

«Η κοινή ένωση των ορθοδόξων και η ορθή και ειλικρινής ομόνοιά τους. Απ’ όλα όσα είναι αναγκαία αυτό είναι πρώτο, η διατήρηση της ορθόδοξης θρησκείας και δεύτερο η όσο το δυνατό μεγαλόφωνη και αδιάλειπτη στηλίτευση των ραδιουργιών και των σατανικών και ολεθριότατων σκοπών αυτής της επιβουλής».

Αγαπητοί μας αναγνώστες! Αυτές ήταν οι κυριότερες ιδέες τις οποίες κήρυττε και υπέρ των οποίων θυσιάστηκε ο Κοσμάς Φλαμιάτος, ο αντιπροσωπευτικός αυτός τύπος των αγνών πατριωτών της Επτανήσου, οι οποίοι αγωνίστηκαν υπέρ της ενώσεως των νησιών με τη μητέρα Ελλάδα. Αντί επιλόγου αναδημοσιεύουμε εδώ κάποιες περικοπές της κατανυκτικής προσευχής, με την οποία κατακλείνει το βιβλίο του ο αοίδιμος άνδρας. Στην προσευχή αυτή βλέπει κανείς την καρδιά του Φλαμιάτου να πάλλει από πίστη και αγάπη.

«Θεὲ Πανάγιε, Πανάγαθε, Πάνσοφε, Παντοδύναμε, ὁ Πατήρ, ὁ Υἱὸς καὶ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα, ὁ εἷς καὶ μόνος ἀληθινὸς Θεός, ὁ Ποιητὴς καὶ Δημιουργὸς πάσης νοητῆς τε καὶ αἰσθητῆς κτίσεως… Σοὶ καὶ ἡμεὶς λατρεύομεν, Σὲ προσκυνοῦμεν καὶ Σὲ δοξάζομεν, ὅτι Σοὶ μόνῳ πρέπει ἡ λατρεία, Σοὶ πρέπει πᾶσα δόξα, τιμὴ καὶ προσκύνησις εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν…».

«Εὐλογημένον εἴη καὶ δεδοξασμένον τὸ φοβερὸν καὶ θεῖόν Σου ὄνομα εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν…».

«Ἡμάρτομεν μετὰ τῶν ἐπὶ γῆς Πατέρων ἡμῶν, ἠνομήσαμεν καὶ ἠδικήσαμεν ἐνώπιόν Σου, διὸ καὶ παρέδωκας αὐτοὺς ἐν ὀργῇ Σου εἰς χεῖρας καὶ ὑπὸ ζυγῶν ἀλλοφύλων… Σὺ Πάτερ, Θεὲ Παντοδύναμε, Κύριε τοῦ Οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, οἶδας ταῦτα καὶ τὰ παραπλήσια τούτοις, καὶ Σὺ γινώσκεις τὴν κατὰ πάντα ἡμῶν ἀσθένειαν καὶ ἀπειροκακίαν, οἵτινές ἐσμεν ὡς βρέφη γαλακτοτροφούμενα, περιστοιχούμενα δὲ καὶ ἐπιβουλευόμενα ὑπὸ τοιούτων πονηρῶν, δολίων καὶ ἀδιαλλάκτων ἐχθρῶν, καὶ Σοῦ δεόμεθα, ἐπίσκεψαι ἡμᾶς ἐν ἐλέει καὶ οἰκτιρμοῖς καὶ ματαίωσον αὐτῶν τὰς βουλάς. Ὁ Θεός μου θοῦ αὐτοὺς τοὺς ἐχθρούς Σου, ὡς τροχόν, ὡς καλάμην κατὰ πρόσωπον ἀνέμου· ὡσεὶ πῦρ ὃ διαφλέξει δρυμόν, ὡσεὶ φλὸξ κατακαύσει ὄρη οὕτω καταδίωξον αὐτοὺς ἐν τῇ καταιγίδι σου καὶ ἐν τῇ ὀργῇ Σου συντάραξον αὐτούς. Πλήρωσον τὰ πρόσωπα αὐτῶν ἀτιμίας, καὶ εὐδόκησον ἵνα ζητήσωσι τὸ ὄνομά Σου, διὰ τῆς αὐτῶν ἐπιστροφῆς πρὸς τὴν ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν Σου. Σῶσον δὲ τὸν ὀρθόδοξον ἐκλεκτὸν λαόν Σου, καὶ ἀπάλλαξον αὐτὸν ἐκ τῆς ἐπιβουλῆς τοῦ ἐχθροῦ καὶ ἐκ παντὸς κινδύνου πνευματικοῦ καὶ σωματικοῦ ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός Σου καὶ διὰ πρεσβειῶν καὶ ἱκεσιῶν τῆς πανυπερευλογημένης Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καὶ ἐπουρανίων δυνάμεων καὶ πάντων τῶν ἀπ’ αἰῶνος Ἁγίων Σου. Ἀμήν. Γένοιτο!».

1904: ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ

Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΜΑΣ

Δημοσιεύτηκε στο υπ’ αρίθμ. 75/1947 φύλλο του περιοδικού «Χριστιανική Σπίθα»

Όλα στη Μακεδονία φωνάζουν ότι η Μακεδονία από αρχαιοτάτων χρόνων συνδέεται άρρηκτα με την Ελληνική Πατρίδα. Ο Στράβωνας, ο πατέρας της Γεωγραφίας, πριν από δύο χιλιάδες περίπου χρόνια, βασιζόμενος σε πλήθος μαρτυριών και παρατηρήσεων, με τρόπο αναμφισβήτητο διεκήρυξε στον κόσμο ότι η Μακεδονία είναι Ελληνική. «Ἔστιν οὖν Ἑλλὰς καὶ ἡ Μακεδονία». Ορθώς ειπώθηκε ότι «τα δημοτικά τραγούδια της Μακεδονίας, τα παραμύθια της, οι παροιμίες της, τα νανουρίσματά της, τα λαχταρίσματα, τα ήθη και τα έθιμά της, οι ευχές της, τα μοιρολόγια της, τα αινίγματα και οι μύθοι της και οι συμβολισμοί της, όλες οι παραδόσεις της, γενικώς όλα απηχούν γνήσιο Ελληνικό βίο και μαρτυρούν ότι η Μακεδονία και εν μέσω των θλιβερότερων περιπετειών και φρικτότερων μαρτυρίων ουδέποτε λησμόνησε τη μητέρα Ελλάδα».

Όλα στη Μακεδονία φωνάζουν Ελλάδα. Και αυτή ακόμη η ενδυμασία του Μακεδόνα έχει την εθνική της παράδοση σχετιζόμενη με την αναγέννηση του Γένους. Όσοι παρατηρούν προσεκτικά την εθνική ενδυμασία των Μακεδόνων και μάλιστα όσων κατοικούν στο βορειοδυτικό τμήμα της Μακεδονίας βλέπουν ότι η ενδυμασία αυτή φέρει τρία χρώματα, το λευκό στη φουστανέλα, το κόκκινο στο γιλέκο και το μαύρο στο κοντούσι.

Τα τρία αυτά χρώματα, με τα οποία ο Μακεδόνας επί αιώνες βάφει την εθνική του στολή ως σύμβολα έχουν τη σημασία τους, υπενθύμιζαν και υπενθυμίζουν το ηθικό μεγαλείο της ψυχής του Έλληνα Μακεδόνας, ο οποίος ως φωτεινό μετέωρο έλαμπε και λάμπει στο Ελληνισμό. Για τη σημασία των χρωμάτων της εθνικής στολής του Μακεδόνα θα ασχοληθεί σύντομα το παρόν άρθρο.

Το λευκό

Το χρώμα αυτό της φουστανέλας, όπως λένε, παριστάνει την αγνότητα της ψυχής του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, του τελευταίου αυτοκράτορα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, της οποίας εκλεκτό τμήμα ήταν η Μακεδονία. Παριστάνει γενικότερα την αγνότητα της ψυχής του Μακεδόνα. Κυρίως υπενθυμίζει από χριστιανική άποψη το περίφημο χωρίο του 50^ου ψαλμού· «Πλυνεῖς με καὶ ὑπὲρ χιόνα λευκανθήσομαι». Δηλαδή· Κύριε, είμαι ψυχικώς ακάθαρτος. Μετανοώ. Πιστεύω. Πλύνε με και η ψυχή μου θα γίνει λευκή, λευκότερη του χιονιού, που σκεπάζει αιωνίως την κορυφή του Ολύμπου. Η Μακεδονία πρώτη από όλες τις χώρες της Ευρώπης άκουσε το κήρυγμα του Θεανθρώπου και πίστευσε και βαπτίστηκε στην κολυμβήθρα του Χριστιανισμού. Ο μικρός ποταμός που βρίσκεται κοντά στην αρχαία πόλη των Φιλίππων, όπου βαπτίστηκε από τον Παύλο η Λυδία, η πρώτη Ευρωπαία χριστιανή, ονομάζεται έκτοτε ο μικρός Ιορδάνης της Ευρώπης. Η Μακεδονία έγινε ενθουσιώδης λάτρης του Εσταυρωμένου, απέβαλε τον ειδωλολατρικό μανδύα και ντύθηκε το φωτεινά ιμάτια της χριστιανικής αρετής, σύμφωνα προς το «Ὅσοι εἰς Χριστὸν ἐβαπτίσθητε, Χριστὸν ἐνεδύσασθε».

Η Μακεδονία περιβλήθηκε το Χριστιανισμό. Οι χριστιανοί Μακεδόνες, όπως αυτοί της πόλεως των Φιλίππων και της Θεσσαλονίκης, κατά τους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού φημίζονταν για τις χριστιανικές τους αρετές, οι οποίες έδωσαν το δικαίωμα στον απόστολο Παύλο να χαίρεται, να καυχάται εν Κυρίω και να γράφει ότι η φήμη των καλών έργων των χριστιανών Μακεδόνων εξήλθε από τα όρια της Μακεδονίας και τη διαλαλούσε όλος ο χριστιανικός κόσμος. Η Μακεδονική γη ευωδίαζε από χριστιανοσύνη. Οι κάτοικοί της είχαν φόβο Θεού και απέφευγαν αμαρτήματα που προκαλούν τη φρίκη. Μέχρι πριν 60 χρόνια, προτού ο αθεϊσμός ρίξει τους σατανικούς του σπόρους και στα ευλογημένα αυτά χώματα της Μακεδονίας, η βλασφημία, για να αναφέρουμε ένα και μόνο αμάρτημα που σήμερα έχει τόση διάδοση, δεν ακουγόταν σε όλη τη Μακεδονία. Ο Μακεδόνας δε βλασφημούσε το Θεό και εάν άκουγε ποτέ κανένα να βλασφημεί, αγανακτούσε και απέφευγε πλέον να τον συναναστρέφεται. Ήταν καθαρός από τη βλασφημία, όπως ήταν καθαρός και από άλλα φρικτά εγκλήματα και αμαρτήματα. Για τους χριστιανούς της Μακεδονίας θα μπορούσε να λεχθεί ό, τι γράφει η Αποκάλυψη για τις πιστές και αφοσιωμένες στον Κύριο ψυχές, οι οποίες, αν και ζούσαν εν μέσω ειδωλολατρικού κόσμου, δεν μόλυναν τα ιμάτιά τους και γι’ αυτό θ’ αξιωθούν να περπατήσουν μαζί με τον Ιησού Χριστό, ντυμένοι με λευκή στολή, διότι είναι άξιοι (Αποκ. 3, 4).

Καθαρή διατηρήθηκε η ψυχή του γνήσιου Χριστιανού Έλληνα Μακεδόνα από καθετί το οποίο ερχόταν να μολύνει τη χριστιανική και εθνική του συνείδηση. Το λευκό χρώμα της φουστανέλας του ήταν καθημερινό κήρυγμα, το οποίο φώναζε· «Έλληνα Μακεδόνα! Πίστεψες στο Χριστό; Βαπτίστηκες στο όνομα της Αγίας Τριάδας; Φύλαξε την καρδιά σου καθαρή. Κοίταξε τις κορυφές των Μακεδονικών βουνών, οι οποίες είναι λευκές. Γίνει και συ λευκός σαν το χιόνι…».

Αλλά για να διατηρήσει την καθαριότητά του και να σώσει την ψυχή του, το φρόνημά του, τη χριστιανική και εθνική του ιδεολογία, ο Μακεδόνας υπέστη φρικτούς διωγμούς και το αίμα του έρρευσε άφθονο. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο στην εθνική του ενδυμασία βλέπουμε εκτός από το λευκό χρώμα και το κόκκινο.

Το κόκκινο

Το χρώμα αυτό παριστάνει το αίμα που χύθηκε σαν Αλιάκμονας για να ποτίσει τη Μακεδονική γη. Επί αιώνες η Μακεδονία διήλθε δια πυρός και σιδήρου. Δεν υπάρχει σελίδα της ιστορίας της πολύπαθης αυτής χώρας που να μην είναι βαμμένη με αίμα, με το αίμα των ηρωικών της τέκνων. Ήλθαν εποχές, κατά τις οποίες οι κάμποι και τα βουνά της Μακεδονίας κατακλύστηκαν από κύματα βαρβάρων, οι οποίοι αγωνίστηκαν με όλα τα μέσα της βίας για να εξαλείψουν από την ψυχή του Μακεδόνα κάθε ίχνος της Χριστιανικής του πίστης και της Ελληνικής του συνείδησης. Κατά τις εποχές αυτές των μαρτυρίων θα μπορούσε ο Έλληνας Μακεδόνας να αρνηθεί την εθνικότητά του, να αλλαξοπιστήσει, να γίνει όμοιος με τους βαρβάρους, φίλος και οπαδός τους, κυβερνήτης τους ακόμη και να σώσει και τη δική του ζωή και τη ζωή των οικείων του και να εξασφαλίσει μιαν άνετη ζωή. Αλλά αυτός προτίμησε να υποστεί τα φρικτότερα μαρτύρια παρά να παύσει να λέει· «Είμαι Χριστιανός. Είμαι Έλληνας».

Τις δύο αυτές ιδιότητες δεν αρνήθηκε ποτέ. Η ψυχή του, γαλβανισμένη από την πίστη των αιώνων, αντιστάθηκε ηρωικότατα στην πίεση μυριάδων δαιμόνων. Δεν παρέδωσε τα όσια και τα ιερά της Πίστης και της Πατρίδας στους σκύλους και τους χοίρους. Κατά το Μακεδονικό αγώνα χωριά ολόκληρα της Μακεδονίας καταστράφηκαν, διότι δε θέλησαν να αρνηθούν την Ελληνική τους υπόσταση. Κατά δε τους μαύρους χρόνους της μακραίωνης τουρκικής δουλείας μυριάδες Ελλήνων Μακεδόνων υπέστησαν μαρτυρικό θάνατο ομολογώντας μέχρι την τελευταία τους αναπνοή την Ορθόδοξη πίστη και προκαλώντας με τον απαράμιλλο ηρωισμό τους το θαυμασμό και αυτών των δημίων τους. Ο νεομάρτυρας Δημήτριος από τη Σαμαρίνα της Πίνδου, ο οποίος προτίμησε να κτιστεί ολόκληρος ζωντανός παρά να αλλαξοπιστήσει, είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της ακλόνητης πίστης των Μακεδόνων. Το αίμα των μαρτύρων στη Μακεδονία έρρεε συνεχώς αλλά η Μακεδονία δεν υπέκυπτε.

Και το μαρτύριο αυτό της γνήσιας Μακεδονικής ψυχής κορυφώθηκε επί των ημερών μας(^). Τα δεινά της υπερέβησαν κάθε περιγραφή. Για μιαν ακόμη φορά η Μακεδονία μας λούστηκε στο αίμα μυριάδων εκλεκτών της τέκνων. Χωριά ολόκληρα της Μακεδονίας, που δε δέχθηκαν να έλθουν σε κανένα συμβιβασμό με τους δεδηλωμένους εχθρούς της Ελλάδας, οι οποίοι ζητούσαν να αποσπάσουν τη Μακεδονία από την αγκάλη της μητέρας Ελλάδας, παραδόθηκαν στη φωτιά και οι κάτοικοί τους μέχρι των αθώων νηπίων κατασφάχτηκαν. Ω αθώα νήπια, πατριώτες δάσκαλοι, ευλαβείς ιερείς του Υψίστου, χωρικοί και βοσκοί, όσοι δε δεχθήκατε να συνθηκολογήσετε με τα θηρία της Αποκαλύψεως και σφαγήκατε από τους νέους Νέρωνες της ανθρωπότητας, διακόψτε προς στιγμή το μακάριο ύπνο σας, εγερθείτε από τους τάφους σας, εμφανιστείτε στα συνέδρια της αισχρής διπλωματίας και ως εκλεκτοί από τους εκλεκτούς της Ελληνικής Πατρίδας βροντοφωνήστε· «Δικαιοσύνη για την Ελλάδα».

Το μαύρο

Αλλά η εθνική ενδυμασία του Μακεδόνα έχει και τρίτο χρώμα, το μαύρο. Το μαύρο παριστάνει τα δάκρυα. Ω, τα δάκρυα των Μακεδόνων! Αφήνω τα δάκρυα που έχυσαν οι παρελθούσες γενιές και βλέπω τα δάκρυα που καθημερινώς χύνονται στη Μακεδονία. Δάκρυα ορφανών, χηρών, προσφύγων σμίγουν όλα για να σχηματίσουν ένα μαύρο ποτάμι, μέσα στο οποίο θα έπρεπε να ριχτούν και να πνιγούν οι δημιουργοί του Μακεδονικού δράματος. Δεν είπε ο Κύριος μας ότι εκείνος, ο οποίος με την αντίχριστη διαγωγή του σκανδαλίζει και βλάπτει την κοινωνία και ανοίγει τάφους για να ενταφιάζει ψυχές και σώματα αδελφών, αυτός είναι προτιμότερο να κρεμάσει λίθο στο λαιμό του και να ριχτεί στη θάλασσα;

Αναρίθμητα τα θύματα του Αντίχριστου στη Μακεδονία. Τάφοι παντού. Τα νεκροταφεία μας πλήρη. Δεν μιλάμε υπερβολικά. Θα κλάψετε εάν επισκεφτείτε τα νεκροταφεία των πόλεων Γρεβενών, Κοζάνης, Αμυνταίου, Πτολεμαΐδας, Φλώρινας, Καστοριάς, για να αναφέρουμε τις πόλεις μόνο της Δ. Μακεδονίας. Και εάν μπορείτε να επισκεφτείτε την ύπαιθρο και ιδίως τα χωριά της παραμεθόριας γραμμής από Πρέσπες μέχρι Έβρο θα δείτε στρατιά γυναικών που μαυροφορούν. Είναι οι θλιμμένες γυναίκες της Μακεδονίας στα πρόσωπα των οποίων βλέπεις βαθύ τον πόνο. Είναι οι αδελφές, οι θυγατέρες, οι μητέρες και οι σύζυγοι χιλιάδων Ελλήνων Μακεδόνων, οι οποίοι μαρτύρησαν κατά την τελευταία και φρικτότερη περίοδο του εθνικού μας μαρτυρίου. Σε μερικά μάλιστα χωριά οι άνδρες έχουν εκλείψει και μόνο οι γυναίκες παρέμειναν, για να κλαίνε πάνω στα μνήματα και οι σπαρακτικές τους φωνές να αντηχούν πέρα από τα ελληνικά σύνορα.

Φονιάδες! Οποιοιδήποτε και αν είστε, είτε στο εσωτερικό ή στο εξωτερικό κατοικείτε, εάν απέμεινε στα στήθη σας μόριο ανθρωπισμού, ακούστε το θρήνο και τον κοπετό μυριάδων γυναικόπαιδων και σκεφτείτε την ενοχή σας. Δε φοβάστε μήπως το δάκρυ αυτό, δάκρυ ορφανών και χηρών που κλαίνε και αναζητούν τους προστάτες τους μεταβληθεί σε πύρινο ποτάμι της οργής του Κυρίου; Πριν ξεσπάσει η οργή του Κυρίου, μετανοήστε! Και η Ελλάδα, μιμητής του παραδείγματος του θείου Λυτρωτή, ο οποίος από το Σταυρό του συγχώρησε τους σταυρωτές τους, είναι και αυτή έτοιμη να σας συγχωρήσει. Αρκεί να μετανοήσετε ειλικρινά.

Αλλά ω Μακεδονία, μαρτυρική θυγατέρα της Ελλάδας. Σε σένα, κατά τον απόστολο Παύλο, ο οποίος τόσο σε αγάπησε, «ἐχαρίσθη οὐχὶ μόνον τὸ εἰς Χριστὸν πιστεύειν, ἀλλὰ καὶ τὸ ὑπὲρ αὐτοῦ πάσχειν». Πέρασες θλίψεις, μαρτύρησες, σταυρώθηκες. Αλλά έχε θάρρος! Λίγο ακόμη και το θαύμα θα συντελεστεί. Ο Κύριος, που βλέπει μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια το δράμα σου, θα σε στεφανώσει ως γενναία αθλήτρια. Από την κολυμβήθρα των δακρύων και των αιμάτων σου εξέρχεσαι εξαγνισμένη, λευκή σα χιόνι, ακτινοβολώντας τις αρετές στου ως τα τελευταία κράσπεδα της Ελλάδας.

Προς εσένα, Μακεδονία, η οποία στους κόλπους σου δέχτηκες το μεγαλύτερο μέρος των προσφύγων της Μικράς Ασίας και της Θράκης, θα μετατοπιστεί οπωσδήποτε το κέντρο του νεότερου Ελληνισμού. Συ θα δώσεις νέα πνοή και σφρίγος στην Ελλάδα μας. Τα παιδιά σου, όσα φάνηκαν άξια και υπεράξια της Πατρίδας, θα παίξουν πρωτεύοντα ρόλο στην αναγέννηση της Ελλάδας. Και όπως άλλοτε έδωσες στην Ελλάδα αυτοκράτορες, βασιλιάδες, στρατηγούς, φιλοσόφους, μεγάλους άνδρες, οι οποίοι δόξασαν την Πατρίδα, έτσι και σήμερα είσαι προορισμένη να δώσεις νέους άνδρες, δια των οποίων η Πατρίδα μας θα μεγαλουργήσει.

Ω Μακεδονία μας! Να ζεις αιώνια στους κόλπους της μητέρας Ελλάδας, κηρύττοντας την Ορθοδοξία, με την οποία συνδέθηκε άρρηκτα η Ελλάδα, καλώντας με τους ιεραποστόλους σου λαούς ολόκληρους στην Ορθόδοξη πίστη.

_________________

∗ Όπως σημειώθηκε, το άρθρο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1947.

1912 – 1913:

ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ –

ΗΠΕΙΡΟΥ- ΚΡΗΤΗΣ –

ΝΗΣΙΩΝ ΑΙΓΑΙΟΥ ΠΕΛΑΓΟΥΣ

Δημοσιεύτηκε στο υπ’ αρίθμ. 252 – 253 /1962 φύλλο του περιοδικού «Χριστιανική Σπίθα».

ΜΙΑ ΠΕΝΤΗΚΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔΑ

(1912 – 1962)

«Ὅπως ἂν γνῷ γενεὰ ἑτέρα, υἱοὶ οἱ τεχθησόμενοι, καὶ ἀναστήσονται καὶ ἀπαγγελοῦσιν αὐτὰ τοῖς υἱοῖς αὐτῶν».

(Ψαλμ. 77, 6)

Η φωνή της Ιστορίας

Ας ανοίξουμε την Ιστορία. Ας ανατρέξουμε νοερά στο παρελθόν. Λαός, ο οποίος λησμονεί την ιστορία του και δε φροντίζει να διδαχθεί από το παρελθόν, είναι σαν το δένδρο που αποκόπτεται από τις ρίζες του, είναι λαός καταδικασμένος σε παρακμή και εξαφάνιση. Διδάσκαλος πολύτιμος είναι η Ιστορία. Πόσα δεν έχει να διδαχθεί από την Ιστορία το κάθε έθνος! Η μελέτη του παρελθόντος είναι η προφητεία του μέλλοντος. Διότι και στην Ιστορία ισχύει από κάποια άποψη ο νόμος «τα ίδια αίτια οδηγούν σε ίδια αποτελέσματα».

Και εάν η αναδρομή στο παρελθόν, η μελέτη των σελίδων της Ιστορίας, είναι ωφέλιμη για κάθε έθνος, πολύ περισσότερο η μελέτη αυτή είναι ωφέλιμη για τα έθνη εκείνα τα οποία δεν είναι χθεσινά αλλά είναι έθνη αρχαία, που έπαιξαν πολλές φορές ρόλο πρωταγωνιστή στο παγκόσμιο δράμα της Ιστορίας, συντέλεσαν τα μέγιστα στην εξέλιξη του πολιτισμού, του αληθινού πολιτισμού, και βυθίζουν τις ρίζες της ιστορικής τους ύπαρξης στα βάθη αιώνων και χιλιετηρίδων. Και ένα από αυτά τα έθνη είναι και το δικό μας έθνος. Πόσο διδακτική, πόσο συγκινητική είναι η ιστορία του έθνους μας! Πρέπει κανείς να έχει πέτρινη καρδιά για να μη διδάσκεται και να μη συγκινείται από την ανάγνωση υπέροχων σελίδων, τις οποίες έγραψαν γενεές γενεών Ελλήνων.

Υπάρχουν στην ιστορία του έθνους μας σημαντικά, αξιομνημόνευτα γεγονότα, που άλλαξαν τη ροή της Ιστορίας, γεγονότα των οποίων η ανάμνηση κάνει ώστε οι καρδιές να πάλλουν και οι οφθαλμοί να δακρύζουν και από τα χείλη ενός πατριώτη να εξέρχεται αίνος και δοξολογία προς το Θεό, διότι πολύ είναι το έλεός του στο λαό αυτό, τον οποίο δεν άφησε να εξαφανιστεί αλλά πολλές φορές χρησιμοποίησε ως σκεύος εκλογής εν μέσω των άλλων εθνών.

Ένα από αυτά τα αξιομνημόνευτα γεγονότα της Ελληνικής ιστορίας είναι και το γεγονός, του οποίου την πεντηκονταετηρίδα η Ελλάδα εόρτασε πριν από λίγα χρόνια.

Το θαύμα

Σεπτέμβριος 1912. Μεγάλη ανησυχία πνευμάτων στα Βαλκάνια. Κάτι ψυχορραγεί. Κάτι νέο πρόκειται να γεννηθεί. Η Ελλάδα, η παλαιά Ελλάδα, της οποίας τα σύνορα δεν ξεπερνούσαν τον Όλυμπο, με αγωνία περίμενε τοκετό. Τρεις μέρες μετά την εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, την 17^η Σεπτεμβρίου 1912, μια φωνή ακούστηκε από άκρο σε άκρο της χώρας. Επιστράτευση! Η Ελλάδα μαζί με τα άλλα Ορθόδοξα έθνη του Αίμου κατερχόταν σε πόλεμο. Καλούσε κάτω από τη σημαία τα τέκνα του ελεύθερου βασιλείου. Η σάλπιγγα σάλπισε το προσκλητήριο. Οι υιοί της Ελλάδας υπάκουσαν στη φωνή της Πατρίδας. Στα λιμάνια και τους σιδηροδρομικούς σταθμούς συγκινητικές σκηνές εκτυλίχθηκαν. Γονείς αποχαιρετούσαν τα παιδιά τους, γυναίκες τους συζύγους τους, παιδιά τους γονείς τους. Θα τους ξαναέβλεπαν; … Τα πλοία, οι σιδηρόδρομοι, κατάμεστοι από νέους, από ό,τι εκλεκτό είχε η Ελλάδα, αναχωρούσαν. Όλοι έσπευδαν προς το μέτωπο. Σε λίγες μέρες η μικρή στρατιά σχηματιζόταν και παρατασσόταν. Ανέμενε το σύνθημα της εξόρμησης. Και το σύνθημα δόθηκε. Την 5^η Οκτωβρίου οι στρατιώτες της Ελλάδας έκαναν το σημείο του Σταυρού και πέρασαν τα σύνορα. Ο εχθρός ηττάται. Τα φυσικά και τεχνητά οχυρά πέφτουν το ένα μετά το άλλο. Εμπόδια βουνών και ποταμιών υπερπηδούνται. Ο Ελληνικός στρατός προχωρεί ημέρα και νύκτα. Πόλεις περιέρχονται στην εξουσία του. Η ημισέληνος με πολλή ντροπή κατεβαίνει και η σημαία του Σταυρού με πολλή τιμή ανυψώνεται. Εορτή του αγίου μεγαλομάρτυρα Δημητρίου· η στρατιά προ των πυλών της μεγάλης πόλεως της Θεσσαλονίκης… Εάν κάποιος λίγους μήνες πριν την κήρυξη του πολέμου αυτού έλεγε ότι η μικρή και περιφρονημένη από όλους Ελλάδα θα διασπούσε την εχθρική γραμμή και εντός είκοσι ημερών θα ύψωνε νικηφόρα τη σημαία της πάνω στο Λευκό Πύργο της δεύτερης πόλης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ποιος θα το πίστευε; Και όμως ό, τι υπερέβαινε και τη φαντασία του πλέον αισιόδοξου Έλληνα πατριώτη πραγματοποιήθηκε μέσα σε συντομότατο διάστημα. Γι’ αυτό ο θρίαμβος εκείνος των ελληνικών όπλων ονομάστηκε ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΑΥΜΑ.

1912 – 1913 Ελληνικό θαύμα! Αλλά πώς συντελέστηκε το θαύμα;

Για να εκτιμήσουμε όσο πρέπει το μέγεθος του θαύματος, ας ρίξουμε ένα βλέμμα στην τότε επικρατούσα στα Βαλκάνια κατάσταση.

Βαλκάνια

Στο χώρο των Βαλκανίων από τον Ταΰγετο μέχρι το Δούναβη και λίγο πέρα από αυτόν, μέχρι τα Καρπάθια όρη, κατοικούσαν έθνη χριστιανικά, που ανήκαν στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Εκτός των Ελλήνων, οι οποίοι αποτελούσαν και το πολυπληθέστερο έθνος διασκορπισμένο σε όλη την έκταση των Βαλκανίων, κατοικούσαν και Ρουμάνοι και Βούλγαροι και Σέρβοι και Μαυροβούνιοι. Τα έθνη αυτά, ζώντας στο σκοτάδι της αισχρής ειδωλολατρίας, είδαν το φως του Χριστιανισμού δια μέσου κηρύκων, τους οποίους απέστελλε σε αυτά το Βυζάντιο, καθώς θεωρούσε ως κύριο έργο τη διάδοση και υποστήριξη της ορθής πίστης, όπως θεωρεί σήμερα η Ρωσία τη διάδοση και υποστήριξη του άθεου κομμουνισμού. Τα έθνη αυτά, που εκχριστιανίστηκαν με Βυζαντινούς ιεραποστόλους, αποτελούσαν «θέματα» της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Αλλά μετά την πτώση της Βασιλίδας των πόλεων το 1453 οι βαρβαρικές ορδές του Ισλάμ από την Αραβία κατέκλυσαν το Βαλκανικό χώρο, κατέλυσαν κάθε είδος ανεξαρτησίας των χριστιανικών εθνών και πάνω στα ερείπια αυτά ίδρυσαν την Οθωμανική αυτοκρατορία. Άγριο θηρίο, κατά την Αποκάλυψη, που ανέβαινε από την Άβυσσο, υπήρξε το Ισλάμ. Έσταζε αίμα, διοικούσε απολυταρχικά τους λαούς, πίεζε τη θρησκευτική τους συνείδηση, εξανάγκαζε σε αλλαξοπιστία και ήθελε να μεταβάλει τους χριστιανικούς λαούς σε αγέλη ζώων. Όποιος παρέμενε σταθερός στην πίστη του Χριστού εθεωρείτο κτήνος και σαν τέτοιο τον μεταχειριζόταν ο κατακτητής. Μπορούσε κάθε Τούρκος, όπως στην περίπτωση του Ρήγα Φεραίου, να διατάξει το ραγιά να σκύψει για να καθίσει αυτός στη ράχη του και σαν υποζύγιο ο χριστιανός να τον μεταφέρει όπου εκείνος ήθελε… Κατάσταση εξευτελιστική, ανυπόφορη.

Πρώτος λαός των Βαλκανίων, ο οποίος διέρρηξε τα δεσμά, ήταν ο ελληνικός λαός. Η Επανάσταση του 1821 υπήρξε το έναυσμα. Το παράδειγμα των Ελλήνων ακολούθησαν και τα άλλα υπόδουλα έθνη. Έτσι στα Βαλκάνια ιδρύθηκαν τα κράτη της Ελλάδας, της Σερβίας, της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας και του Μαυροβουνίου. Στη δικαιοδοσία των κρατών αυτών οι χριστιανοί ανέπνεαν ελεύθεροι, αλλά μεγάλο μέρος των χριστιανών παρέμενε εντός των εδαφών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ήταν οι αλύτρωτοι. Οικτρή ήταν η κατάστασή τους κάτω από τη διοίκηση της ημισελήνου. Ξένοι ανταποκριτές με τα ζωηρότερα χρώματα περιγράφουν το μαρτύριό τους. Αλλά η κοινή γνώμη στην Ευρώπη έμενε ως επί το πλείστον ασυγκίνητη. Δυστυχώς, οι μεγάλες «χριστιανικές» δυνάμεις της Ευρώπης, για τα δικά τους συμφέροντα, διατηρούσαν φιλικές σχέσεις με τους απαίσιους σφαγείς της Ανατολής και θώπευαν το θηρίο. Και ενώ με κοινή ενέργεια των δυνάμεων αυτών ήταν εύκολη η εξόντωση του θηρίου, εντούτοις το θηρίο παρέμενε ζωντανό τρεφόμενο με τις σάρκες των αγίων. Και έτσι το λεγόμενο Ανατολικό πρόβλημα παρουσιαζόταν άλυτο. Το χειρότερο μάλιστα ήταν ότι μεταξύ των μικρών κρατών των Βαλκανίων αναπτύχθηκαν μίση και έχθρες, που υποδαύλιζαν οι μεγάλες δυνάμεις για να κρατούν εξασθενημένα τα κράτη αυτά και να τα μεταχειρίζονται κάθε φορά ως όργανα της αισχρής πολιτικής του. Οι Έλληνες έκλιναν προς την Αγγλία, οι Βούλγαροι και οι Σέρβοι προς τη Ρωσία, οι Ρουμάνοι προς τη Γαλλία, οι Μαυροβούνιοι προς την Ιταλία.

Αλλά το έτος 1912 τα Ορθόδοξα κράτη των Βαλκανίων, προς κατάπληξη των μεγάλων δυνάμεων, παρουσιάστηκαν ενωμένα. Οι διπλωμάτες της Ευρώπης έτριβαν τα μάτια τους. Πώς ενώθηκαν χωρίς τη συμβουλή τους; Αλλά ευτυχώς που δε ζήτησαν τη συμβουλή τους. Θα έβρισκαν τρόπο να τα κρατούν αιωνίως διαιρεμένα. Η πρωτοβουλία της ένωσής τους προήλθε από την Ελλάδα, από το κράτος εκείνο το οποίο είχε τα μεγαλύτερα παράπονα εναντίον των γειτόνων του, και μάλιστα των Βουλγάρων, οι οποίοι κατέσφαζαν χειρότερα από τους Τούρκους τους Έλληνες αλύτρωτους. Αλλά η Ελλάδα, καταπνίγοντας τα παράπονά της και υποτάσσοντας τα συμφέροντά της στα γενικότερα συμφέροντα των χριστιανικών λαών των Βαλκανίων, εντάχθηκε στη συμμαχία χωρίς ιδιαίτερες συμφωνίες. Στη διάνοια του Έλληνα πρωθυπουργού, που συνέλαβε το ευφυές σχέδιο της ένωσης των Βαλκανικών λαών, προείχε η συντριβή του θηρίου, ενώ η λύση των διαφορών μεταξύ των συμμάχων επαφίετο στη σύνεσή τους.

Αλήθεια θαύμα ήταν ή ένωση των αλληλοσπαρασσόμενων λαών των Βαλκανίων. Το θαύμα μάλιστα αυτό επακολούθησε άλλο θαύμα· η μικρή Ελλάδα, την οποία όλοι περιφρονούσαν και η οποία έφερε στο μέτωπό της το αίσχος της ήττας του 1897, κατά το Βαλκανικό πόλεμο σημειώνει έκτακτες επιτυχίες, νικά στη ξηρά και στη θάλασσα τον εχθρό, προκαλεί τον παγκόσμιο θαυμασμό και ο θρίαμβός της ονομάζεται, όπως είπαμε και πιο πάνω, το νέο Ελληνικό θαύμα.

Οι συντελεστές του θαύματος

Η περίλαμπρη νίκη, η οποία έστεψε τότε τα Ελληνικά όπλα και διπλασίασε τη μικρή μας Πατρίδα, δεν υπήρξε τυχαίο γεγονός. Όχι! Υπήρξε αποτέλεσμα φανερών και αφανών αιτιών, υλικών και πνευματικών παραγόντων.

Ποιοι λοιπόν ήταν οι συντελεστές του θαύματος;

1. Το δίκαιο του αγώνα. Ας ρωτήσουμε· Γιατί η Ελλάδα ρίχτηκε στον πόλεμο εκείνο; Για σκοπούς υλικούς; Για να κατακτήσει απλώς εδάφη; Για ν’ αποκτήσει πηγές πλουτισμού και εμπορικής εκμετάλλευσης; Όχι. Ιδεολογικά ήταν τα κίνητρα του αγώνα. Η Ελλάδα άκουγε τους αναστεναγμούς των αλύτρωτων και ποθούσε να δώσει σ’ αυτούς την ελευθερία. Ρωτούμε· Έχει σχέση ο αγώνας του 1912 – 1913 με τους πολέμους που διεξάγουν τα μεγάλα και ισχυρά κράτη για την επέκταση της πολιτικής και οικονομικής ισχύος τους; Ποιος αγνοεί ότι για τα πετρέλαια, για τα κάρβουνα και τα σίδερα συγκρούστηκαν τα μεγάλα κράτη και συμπαρέσυραν σε παγκόσμιες συρράξεις και τα μικρά έθνη, τα οποία εξαπάτησαν με το πρόσχημα ότι αγωνίζονται για τις μεγάλες ιδέες; Αλλά δεν ήταν τέτοιος ο αγώνας της Ελλάδας. Το δίκαιο του αγώνα αυτού, όπως και των συμμάχων Βαλκανικών λαών, έλαμπε όπως ο ήλιος. Οι αλύτρωτοι έπρεπε να λυτρωθούν.

2. Η πίστη στον αγώνα. Αλλά για τη νίκη δεν αρκεί μόνο να είναι δίκαιος ο αγώνας. Πρέπει και οι άνθρωποι, οι οποίοι λαμβάνουν μέρος στον αγώνα, να πιστεύουν σ’ αυτόν και να εμπνέονται από τα μεγάλα και υψηλά. Στην υλιστική εποχή, κατά την οποία τα μετριούνται με τον πήχη του ατομικού συμφέροντος, το ιδανικό της απελευθέρωσης αλύτρωτων καθόλου δε συγκινεί τους ανθρώπους. Αυτοί αδιαφορούν για τα μαρτύρια των άλλων. «Να ζω εγώ καλά και ας καίγεται όλος ο άλλος κόσμος!». Να πώς σκέφτεται ο υλιστής και φίλαυτος. Δεν έχει ο ατομιστής αυτιά να ακούει τους αναστεναγμούς των αιχμαλώτων. Δεν έχει μάτια να βλέπει τις φρικαλέες σκηνές της δουλείας. Δεν έχει καρδιά να αισθάνεται τον πόνο των άλλων. Καμιά ανώτερη σκέψη, κανένας παλμός, κανένας ενθουσιασμός. Τα πάντα τα αποξήρανε ο λίβας της εγωλατρίας. Αλλά οι άνδρες της γενιάς του 1912 δεν ήταν τέτοιοι. Πίστευαν στα μεγάλα και υψηλά. Πίστευαν ότι ο αγώνας στον οποίο αποδυόταν το έθνος ήταν δίκαιος και ιερός, εξίσου δίκαιος και ιερός με τον αγώνα των προγόνων του 1821. Η πίστη τους μάλιστα αυτή τους έκανε να ενθουσιάζονται. Ο ενθουσιασμός τους αυτός φαινόταν και εκδηλωνόταν παντού. Σαν ηλεκτρικό ρεύμα διαχεόταν και μεταδιδόταν από καρδιά σε καρδιά. Εκτός αυτών που είχαν επιστρατευτεί, οι οποίοι αμέσως έσπευδαν να καταταγούν κάτω από τις πολεμικές σημαίες, πλήθος εθελοντών παρουσιάστηκε, οι οποίοι και ιδιαίτερα σώματα σχημάτισαν και γενναία αγωνίστηκαν. Ο ενθουσιασμός ηλέκτρισε και τις καρδιές των απόδημων Ελλήνων. Στις προκυμαίες των λιμανιών του Εξωτερικού και ιδίως της Αμερικής χιλιάδες Έλληνες συνωστίζονταν για να επιβιβαστούν στα πλοία και να φτάσουν το συντομότερο στα πεδία των μαχών, όπου διεξαγόταν ο ιερός αγώνας. Οι ξένοι βλέποντας το θέαμα των εθελοντών, οι οποίοι άφηναν τις εργασίες και τις ανέσεις τους για να υποβληθούν στους κόπους και τους μόχθους της σκληρής στρατιωτικής ζωής, έμεναν κατάπληκτοι. Να είναι κάποιος στρατιώτης το θεωρούσαν τιμή μεγαλύτερη από την τιμή των υψηλότερων αξιωμάτων. Ο τότε διάδοχος του Ελληνικού θρόνου, που ήταν και αρχιστράτηγος της ένδοξης εκείνης στρατιάς, ο αείμνηστος Κωνσταντίνος, ζούσε ως απλός στρατιώτης, συγκακουχούμενος με το στρατό του. Πρίγκιπες και πριγκίπισσες βρίσκονταν κι αυτοί ανάμεσα στο στράτευμα. Ο ίδιος ο γέρων βασιλιάς Γεώργιος ο Α΄ εγκατέλειψε τα ανάκτορα του στην Αθήνα και παρέμενε στη Θεσσαλονίκη ως ακοίμητος φρουρός της, όπου και δολοφονήθηκε.

Τον ιερό αυτό ενθουσιασμό, ο οποίος ενέπνεε το έθνος, βλέπει κανείς στην λαμπρή ομιλία, την οποία πάνω στο θωρηκτό «Αβέρωφ» λίγες στιγμές πριν τον απόπλου του από το Φαληρικό κόλπο απηύθυνε προς τους αξιωματικούς και τους ναύτες ο τότε πρωθυπουργός της χώρας, ο αείμνηστος Ελευθέριος Βενιζέλος. «Υπάρχουν» είπε «στιγμές στη ζωή των ατόμων, κατά τις οποίες μετανοούν για το στάδιο, το οποίο ακολούθησαν και στο οποίο επιδόθηκαν· πρέπει να ομολογήσω ότι αυτή τη στιγμή βρίσκομαι κι εγώ σ’ αυτή την κατάσταση. Μετανοώ, γιατί αυτή τη στιγμή το στάδιό μου με έφερε να είμαι ο αρχηγός της Πολιτείας, αντί να είμαι ένας από εμάς, οτιδήποτε, είτε αξιωματικός είτε υπαξιωματικός ή και ναύτης και από τους απλούς ακόμη ναύτες, γιατί σε όλους εσάς εμπιστεύεται σήμερα με κάθε αισιοδοξία η Πατρίδα τις τύχες της…».

Και ο ενθουσιασμός των αξιωματικών και στρατιωτών της ένδοξης εκείνης στρατιάς κορυφωνόταν, όταν μετά τις νικηφόρες μάχες εισέρχονταν στις πόλεις και τα χωριά και οι υπόδουλοι τους υποδέχονταν. Αδυνατεί η γραφίδα να περιγράψει τη συγκίνηση των στιγμών εκείνων. Οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούσαν χαρμόσυνα. «Χριστός Ανέστη», αναφωνούσαν. Οι ιερείς με τα άμφιά τους και με τις ιερές εικόνες εξέρχονταν μαζί με το λαό σε συνάντηση των ελευθερωτών. Τους έραιναν με λουλούδια, έκλαιγαν από συγκίνηση, έπεφταν και φιλούσαν τα πόδια τους, τους αγκάλιαζαν ως απεσταλμένους του Θεού. Γέροντες ύψωναν τα μάτια τους προς τον ουρανό και ευχαριστούσαν το Θεό για τη μεγάλη μέρα. Και όπως ο πρεσβύτης Συμεών επαναλάμβαναν το «Νῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλόν σου, Δέσποτα, ὅτι εἶδον οἱ ὀφθαλμοί μου τὸ σωτήριόν σου». Πώς ακούγοντας και βλέποντας τέτοια πράγματα οι άνδρες εκείνοι, πώς να μη πυρακτώνονταν ολοένα και περισσότερο και να μη πρόσθεταν φωτιά στη φωτιά του ιερού ενθουσιασμού που φλόγιζε την καρδιά τους;

3. Η πειθαρχία. Πίστευαν οι άνδρες εκείνοι στο δίκαιο του αγώνα. Ενθουσιάζονταν από την ιδέα της απελευθέρωσης των αλύτρωτων αδελφών. Στην πίστη και τον ενθουσιασμό τους προστέθηκε και θετικότερο στοιχείο, η πειθαρχία, η μέχρις αυταπαρνήσεως πειθαρχία. Οι άνδρες εκείνοι γνώριζαν να πειθαρχούν. Οι εντολές των ανωτέρων τους εκτελούνταν με προθυμία και ακρίβεια. Το παράδειγμα της πειθαρχίας δινόταν άνωθεν. Οι αξιωματικοί, αυστηροί προς τους στρατιώτες τους, ήταν αυστηρότεροι προς τους εαυτούς τους. Δεν γνώριζαν ανέσεις, δεν έκαναν διακρίσεις. Ο αρχιστράτηγος αγρυπνούσε και κοιμόταν στο χώμα. Πεινούσε και διψούσε, όπως και οι στρατιώτες του. Στο επιτελείο του άκρα πειθαρχία. Υπάρχει φωτογραφία, στην οποία ο τότε επίδοξος διάδοχος του θρόνου και μετά βασιλιάς Γεώργιος ο Β΄, υπηρετώντας ως λοχαγός και επειδή δεν εκτέλεσε κάποια διαταγή του αρχιστράτηγου πατέρα του, παρουσιάζεται να στέκεται όρθιος κάτω από τον καυστικό ήλιο, έξω από το στρατηγείο προς τιμωρία του. Ο στρατηγός Καλλάρης, ο αείμνηστος διοικητής της 11^ης Μεραρχίας, της επονομασθείσας «σιδηράς», το γιο του, νεαρό ανθυπολοχαγό που μόλις είχε εξέλθει από τη σχολή των Ευελπίδων και είχε τοποθετηθεί στη Μεραρχία, δεν τον κράτησε κοντά του, αλλά τον άφησε να τοποθετηθεί όπου υπήρχε ανάγκη στελεχών. Και ο γιος Κάλλαρης έπεσε αγωνιζόμενος στην πρώτη γραμμή του πυρός. Όταν ο στρατηγός πληροφορήθηκε το θάνατο του γιου του, σηκώθηκε από τη θέση του, έκανε το σημείο του Σταυρού και συνέχισε την εργασία του. Ποιος στρατιώτης βλέποντας τόσο υπέροχα παραδείγματα στρατιωτικών ηγητόρων δεν εμπνέεται και δε φιλοτιμείται να επιδείξει και αυτός προσήλωση και αφοσίωση στο καθήκον του;

4. Η ενότητα του Έθνους. Σπανίως στη μακραίωνη ιστορία του Έθνους οι Έλληνες παρουσιάστηκαν τόσο ενωμένοι όσο κατά τους Βαλκανικούς πολέμους. Βασιλιάς και πρωθυπουργός, άρχοντες και λαός, αξιωματικοί και στρατιώτες, οι πάντες σαν να ήταν μια ψυχή και μια καρδιά σκέπτονταν, αισθάνονταν και ενεργούσαν. Οι πάντες ομόφρονες και ομόψυχοι, ένα σκοπό είχαν, το αληθινό της Πατρίδας συμφέρον, στο οποίο υπέτασσαν όλα τα άλλα συμφέροντα. Ο πρωθυπουργός της χώρας, αναγγέλλοντας στη Βουλή την κήρυξη του πολέμου, στον επίλογο τόνισε ότι στην ενότητα του Έθνους στηρίζει η Κυβέρνηση τις ελπίδες της νικηφόρας έκβασης του αγώνα. «Εκτός της στρατιωτικής δύναμης», είπε επί λέξει, «στην οποία στηρίζεται κατά πρώτο λόγο η Ελλάδα, η ηθική ενότητα, την οποία παρουσιάζει ο Ελληνικός λαός και το Ελληνικό έθνος κατά την κρίσιμη αυτή περίοδο του εθνικού βίου, είναι ένα πρόσθετο στοιχείο δύναμης για τη σημερινή Κυβέρνηση». Ο δε αρχηγός της Αντιπολίτευσης Κυριακούλης Μαυρομιχάλης απαντώντας στον πρωθυπουργό είπε· «Κόμματα, κύριοι, δεν υπάρχουν. Υπάρχει μόνο η εθνική σημαία, γύρω από την οποία οφείλουμε όλοι να αφιερωθούμε. Καθόσον δεν πρέπει ποτέ να λησμονούμε ότι η ελεύθερη Ελλάδα, η οποία ευτύχησε να εκπροσωπεί τη φαεινότερη ιστορία της ανθρωπότητας, οφείλει πάντοτε να είναι το ορμητήριο και όχι το κοιμητήριο του Ελληνισμού». Η συνεδρίαση εκείνη της Ελληνικής Βουλής έμοιαζε με μυσταγωγία. Οι βουλευτές έφυγαν δακρυσμένοι. Οι νεότεροι από αυτούς μετέβησαν στα πεδία των μαχών.

Στην ηθική ενότητα, την οποία παρουσίασε τότε το Έθνος, συντέλεσε και το κίνημα στο Γουδί το 1909. Υπό την ηγεσία του αληθινού πατριώτη, του συνταγματάρχη Ζορμπά, εκατό περίπου κατώτεροι αξιωματικοί επαναστάτησαν κατά της νοσηρής νοοτροπίας, η οποία διαιρούσε το Έθνος σε πολιτικές φατρίες και εξασθενούσε τις δυνάμεις του, και αξίωσε την ηθική ανόρθωση, την αναδιοργάνωση των κρατικών υπηρεσιών και την έντονη στρατιωτική προπαρασκευή, ώστε η Ελλάδα σε περίπτωση κινδύνου να βρεθεί πανέτοιμη. Το κίνημα, υποκινούμενο από αγνά ελατήρια, βρήκε απήχηση στις καρδιές όλων των πατριωτών που θρηνούσαν για φαυλοκρατική διοίκηση της χώρας. Το κίνημα ως ισχυρός πτερνιστήρας κέντησε τα πλευρά του νυσταλέου ίππου, αφύπνισε το πατριωτικό αίσθημα, δραστηριοποίησε τις λανθάνουσες δυνάμεις, και η Ελλάδα, η οποία κινδύνευε να γίνει ένα τέλμα κοαζόντων βατράχων, μεταβλήθηκε σε δύο χρόνια σε στρατόπεδο, όπου οι άνδρες ασκούνταν στα πολεμική και προετοιμάζονταν για την κρίσιμη ώρα.

Αναφέραμε όλους τους συντελεστές του Ελληνικού θαύματος; Όχι. Υπάρχει και ένας άλλος συντελεστής, ο σπουδαιότερος απ’ όλους. Και αυτός είναι·

5. Ο θεϊκός παράγοντας. Οι άνθρωποι, οι οποίοι δεν πιστεύουν στην ύπαρξη του Θεού ως Προνοητή του κόσμου, όλα όσα συμβαίνουν στην ιστορία των ατόμων, των οικογενειών και των εθνών τα θεωρούν ως αποτελέσματα που οφείλονται σε καθαρά κοσμικά αίτια. Υλικά συμφέροντα, οικονομικοί λόγοι, ορμές και πάθη ανθρώπινα, τυχαία περιστατικά είναι για αυτούς οι συντελεστές των διαφόρων γεγονότων. Ο Θεός, κατ’ αυτούς, είναι εκτός της Ιστορίας, απομονωμένος σε κάποια γωνιά του απείρου σύμπαντος και από εκεί απαθώς παρακολουθεί την εξέλιξη των ανθρώπινων πραγμάτων. Αλλά όσοι πιστεύουν ότι ο κόσμος δεν είναι έργο της ανύπαρκτης τύχης αλλά δημιουργήθηκε από τον πάνσοφο και παντοδύναμο Θεό και ότι το καθετί που γίνεται στον κόσμο το ξέρει και φροντίζει γι’ αυτό ο Θεός αλλά και τα πάντα ο Θεός τα κατευθύνει προς ένα ορισμένο σκοπό, αυτοί πίσω από όλα τα γεγονότα βλέπουν τη θεία Πρόνοια. Αυτή, χωρίς να καταργεί την ανθρώπινη ελευθερία, όπως πιστεύουν οι μοιρολάτρες λαοί της Ανατολής, δεν αφήνει τον κόσμο έρμαιο των σκοτεινών δυνάμεων αλλά, σε στιγμές που ο Θεός κρίνει, επεμβαίνει και ματαιώνει βουλές ανθρώπων και με διάφορους τρόπους κατευθύνει τη ροή της Ιστορίας προς τον τελικό σκοπό. Ποιος πιστός δεν βλέπει και στην ιστορία των Βαλκανικών πολέμων τον δάκτυλο της θείας Πρόνοιας; Πώς τα αλληλομισούμενα έθνη των Βαλκανίων ενώθηκαν απότομα; Πώς κατευνάστηκαν τα μεταξύ τους πάθη; Πώς τυφλώθηκε η ευρωπαϊκή διπλωματία ώστε τίποτε δεν έγινε αντιληπτό από την ενωτική κίνηση των κρατών του Αίμου; Πώς η Τουρκία απέρριψε τις μετριοπαθείς προτάσεις των συμμάχων για ειρηνική συνύπαρξη στο Οθωμανικό κράτος των υπηκόων χριστιανών με τους μωαμεθανούς και εξώθησε τα πράγματα στον καταστρεπτικό γι’ αυτήν πόλεμο; Πώς συνέβη ώστε την ημέρα της εορτής του αγίου Δημητρίου, του πολιούχου της Θεσσαλονίκης, να υπογραφεί από τους Τούρκους παράδοση της πόλεως στους Έλληνες; Πώς;… Οι Έλληνες στρατιώτες και αξιωματικοί, όσοι παρακολουθούσαν τα γεγονότα από κοντά, διέκριναν σαφώς και διακήρυτταν ότι στον αγώνα υπέρ της απελευθερώσεως των αδελφών σύμμαχός τους ήταν ο Θεός. Η πίστη στη βοήθεια του Θεού, που υπερασπιζόταν τα δίκαια των αδυνάτων και καταδυναστευομένων, υπήρξε αχώριστος σύντροφος των αγωνιζομένων. Πάνω στη γέφυρα του «Αβέρωφ» ο αείμνηστος ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης κρατούσε τον τίμιο Σταυρό και έστελνε σήμα σε όλα τα πληρώματα των πλοίων λέγοντας ότι με τη βοήθεια του Θεού βαίνουμε ακάθεκτοι κατά του προαιώνιου εχθρού του Γένους.

Διάσημοι Ευρωπαίοι στρατηγοί, εξετάζοντας το Βαλκανικό πόλεμο από στρατιωτική άποψη, εξέφραζαν την απορία τους πώς ορισμένα οχυρά, που θεωρούνταν απόρθητα και πίστευαν ότι θα γίνει εκεί ο τάφος της Ελλάδας, πώς έπεσαν. Απορούσαν μάλιστα ακόμη για τα μεγάλα στρατιωτικά λάθη, τα οποία διέπραξε κατά τον πόλεμο η Οθωμανική αυτοκρατορία, η οποία διαθέτοντας τις δυνάμεις της με άλλο τρόπο θα μπορούσε να καταφέρει καίρια πλήγματα κατά των μικρών κρατών και να τα συντρίψει. Αλλά οι μεγάλοι στρατιωτικοί νόες της Ευρώπης λησμονούσαν ότι υπεράνω των επιτελικών σχεδίων υπάρχουν τα σχέδια της θείας Πρόνοιας, η οποία μέσα από μικρά και εκ πρώτης όψεως ασήμαντα περιστατικά μπορεί να μεταβάλει άρδην την κατάσταση, να ανατρέψει και τα μεγαλοφυέστερα σχέδια και να αποδείξει μωρούς και ανόητους και τους ικανότερους στρατιωτικούς άνδρες, όπως το Ναπολέοντα. Ένας Όμηρος, ο οποίος έζησε 1000 χρόνια περίπου προ Χριστού, μέσα στο ειδωλολατρικό σκοτάδι που κάλυπτε την οικουμένη, διέκρινε ότι το θείο θέλημα επικρατούσε στην έκβαση των γεγονότων. Περίφημη είναι η φράση με την οποία συνήθως επισφράγιζε την εξιστόρηση πολεμικών πράξεων· «Διὸς δὲ ἐτελεῖτο βουλή». Αλλά δυστυχώς οι σύγχρονοι στρατιωτικοί μυωπάζουν και δε μπορούν να διακρίνουν την αλήθεια αυτή, ότι δηλαδή υπάρχουν στην Ιστορία αστάθμητοι για τον άνθρωπο παράγοντες, τους οποίους όμως έχει σταθμίσει η θεία Πρόνοια. Όντως χωρίς τη θέληση του Θεού δεν πέφτει στη γη ούτε ένα σπουργίτι.

Ο Θεός έκρινε την κρίση του. Η Οθωμανική αυτοκρατορία «ἐμετρήθη, ἐζυγίσθη και εὑρέθη ἐλλιπής». Όργανο της θείας δίκης έγινε ο μικρός στρατός της Ελλάδας. Δι’ αυτού ο Θεός έκανε το θαύμα του 1912.

Το χρέος μας

Όπως σημειώθηκε, το άρθρο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά το 1962.

5 Οκτωβρίου 1912. Είναι η ημέρα κατά την οποία η στρατιά των Ελλήνων εξόρμησε για την απελευθέρωση της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Συμπληρώθηκαν 50 χρόνια. Με τη συμπλήρωση της 50ετηρίδας αυτής ποιο είναι το χρέος μας; Να αντιπαρέλθουμε αδιάφοροι το γεγονός αυτός δεν επιτρέπεται. Έχουμε χρέος να τιμήσουμε την επέτειο αυτή όπως πρέπει. Πώς;

1. Χρέος μας πρώτον είναι ύμνο και δοξολογία εκ βάθους καρδιάς να αναπέμψουμε προς το Θεό. Αυτός είναι ο Θεός των πατέρων μας. Αυτός είναι ο Κύριος των δυνάμεων, ο δεσπότης του κράτους της θάλασσας, αυτός που διατάζει τους ανέμους και τις θύελλες, αυτός που κυβερνά όλα τα στοιχεία της φύσης. Αυτός είναι ο Κύριος των εθνών, ο θεός της Ιστορίας, αυτός που ρυθμίζει τα όρια των εθνών. Αυτός είναι ο δίκαιος Κριτής. Αυτός κατακρημνίζει τους υπερήφανους και υψώνει τους ταπεινούς. Αυτός είδε από ψηλά την ταπείνωση του Γένους μας και ύψωσε το Έθνος μας «ἐκ τῆς κοπρίας» και «ἐποίησε μεγάλα καὶ ἐξαίσια, ὧν οὐκ ἔστιν ἀριθμός». Χωρίς τη βοήθεια αυτού τι θα μπορούσαμε να πράξουμε; Δεκαπλάσιο στρατό και στόλο και τους γενναιότερους άνδρες και τους μεγαλύτερους στρατηγούς και μεγαλοευφυέστερους πολιτικούς αν είχαμε και τα ισχυρότερα όπλα αν διαθέταμε, εφόσον δε θα είχαμε τη βοήθεια του Κυρίου, όλα θα ήταν μάταια. Διότι, όπως λέει το Πνεύμα το Άγιο δια του Προφητάνακτος, «ἐὰν μὴ Κύριος φυλάξῃ πόλιν, εἰς μάτην ἠγρύπνησεν ὁ φυλάσσων» (Ψαλμ. 126, 1).

Τυφλοί πρέπει να είμαστε για να μη βλέπουμε την αλήθεια αυτή, την οποία πιστοποιούν μύρια παραδείγματα όχι μόνο από την εθνική αλλά και από την παγκόσμια ιστορία. Ελεεινά και αχάριστα όντα πρέπει να είμαστε για να μη μνημονεύουμε με ευγνωμοσύνη το όνομα του Θεού, ο οποίος έδωσε δύναμη και στα παιδιά της ελεύθερης Ελλάδας, για να συντρίψουν τα δεσμά της σκληρής και επαίσχυντης δουλείας και να χαρίσουν την ελευθερία σε τρία περίπου εκατομμύρια Ελλήνων.

Στον Κύριο λοιπόν, τον Εθνεγέρτη και Ελευθερωτή των υπόδουλων λαών, πρέπει και ύμνος αιώνιος.

2. Τιμή σ’ εκείνους, οι οποίοι έπεσαν στον απελευθερωτικό αυτό αγώνα. Και αυτοί είναι πολλοί. Δεν υπάρχει χωριό στην Παλαιά Ελλάδα, που να μην προσέφερε το αίμα των καλύτερων νέων στο βωμό της υπέρτατης θυσίας. Οι νέοι αυτοί άφησαν ό,τι προσφιλές και αναχώρησαν ένα πρωί από τον τόπο της γέννησής τους για να μην επιστρέψουν πια… Στον ηρωικό θάνατό τους χτύπησε τότε η καμπάνα του χωριού τους. Οι συμπολεμιστές τους διατηρούν ακόμη την ανάμνησή τους. Στα σπίτια των συγγενών τους είναι αναρτημένες οι φωτογραφίες τους ως στρατιωτών και αξιωματικών. Σε κάποια θήκη φυλάσσονται τα μετάλλια του αγώνα και τα τελευταία γράμματά τους από το μέτωπο, κιτρινισμένα πλέον από την πολυκαιρία. Στη στήλη των ηρώων είναι χαραγμένα τα τίμια ονόματά τους. Τα κόκαλά τους είναι διασκορπισμένα στους κάμπους και τα βουνά της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Όχι λίγοι από αυτούς τους ήρωες έχουν ταφεί μακριά από τα Ελληνικά σύνορα. Οι συμπολεμιστές τους γνωρίζουν πού θάφτηκαν. Ρίχτηκε η ιδέα της μεταφοράς των λειψάνων τους από το ξένο έδαφος. Εάν πραγματοποιούνταν αυτό, ποια ρίγη συγκινήσεως θα σκόρπιζε στην παλιά αλλά και τη νεότερη γενιά! Η Κύμη π.χ. θα υποδεχόταν πάνδημα τα λείψανα του ήρωα των ηρώων του 1912, του αείμνηστου ταγματάρχη των ευζώνων Βελισαρίου, ο οποίος έπεσε στο έσχατο σημείο της προέλασης του Ελληνικού στρατού, στο ύψωμα 1378, λίγο πιο πέρα από τα στενά της Κρέσνας.

Πόσο θα στοίχιζε η δαπάνη αυτή; Πάντως η δαπάνη μεταφοράς λειψάνων ηρώων που θυσιάστηκαν υπέρ ενός μεγάλου ιδανικού θα στοίχιζε λιγότερο από τις δαπάνες προσκλήσεως από το εξωτερικό καλλιτεχνών και ηθοποιών αμφίβολης ηθικής ποιότητας, οι οποίοι έρχονται εδώ για να διασκεδάσουν τους αργόσχολους κυρίους και κυρίες της Αθήνας.

3. Τιμή στους επιζώντες ήρωες. Από τη μικρή εκείνη ένδοξη στρατιά των 120 περίπου χιλιάδων ανδρών, οι οποίοι ένα πρωί του Οκτωβρίου 1912 εξόρμησαν από τα παλαιά σύνορα και φτερωτοί διασκέλισαν τα βουνά της Μακεδονίας και της Ηπείρου, από το μικρό εκείνο στόλο, ο οποίος νίκησε και «μάντρωσε» στα στενά των Δαρδανελλίων την Τουρκική αρμάδα, πόσοι απέμειναν στη ζωή; Αλίμονο! Το μεγάλο πλήθος των αγωνιστών απήλθε στην αιωνιότητα. Πόσοι είναι αυτοί που επέζησαν; Η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, η οποία ενδιαφέρθηκε να καταμετρήσει και τα πλέον ευτελή αντικείμενα του ελληνικού … «νοικοκυριού», θα μπορούσε να κάνει σχετική έρευνα και να μας πληροφορήσει… Πάντως περισσότεροι από 5 έως 6 χιλιάδες δε θα είναι στη ζωή. Γέροντες πια οι κάποτε αερόποδες και άλκιμοι νέοι, των οποίων οι σχετικώς νεότεροι έχουν υπερβεί το όριο των ετών της ανθρώπινης ζωής κατά Δαβίδ (Ψαλμ. 89, 10).

Ποιος τιμά τους επιζώντες αυτούς ήρωες; Ποιος τους θυμάται; Στις τελετές και τις πανηγύρεις που γίνονται πρώτοι είναι οι επίσημοι, ενώ, εάν υπήρχε ζωηρή η συνείδηση του χρέους των νεότερων γενεών προς την παλιά γενιά, στην πρώτη σειρά, πριν τους επίσημους, θα στέκονταν οι επιζώντες άνδρες της γενιάς εκείνης, οι δημιουργοί της νεότερης Ελλάδας. Αυτούς τους ήρωες θα τους τιμούσαν με τις μεγαλύτερες τιμές. Αυτοί για ένα χρόνο θα είχαν δωρεάν εισιτήριο στους σιδηρόδρομους και αυτοκίνητα για να επισκεφθούν για τελευταία φορά τα πεδία των μαχών, τις πόλεις και τα χωριά που αυτοί απελευθέρωσαν. Αυτοί θα γίνονταν δεκτοί σε επίσημους δεξιώσεις των δήμων και κοινοτήτων. Αυτοί θα έπρεπε να είναι και οι ομιλητές των εορτών. Η απλή τους διήγηση θα ζωντάνευε στους νεότερους το έπος εκείνο… Αυτοί θα καλούνταν από όλη την Ελλάδα εδώ στην Αθήνα και χάριν αυτών στο Στάδιο θα γινόταν ειδική τελετή.

Αρκετά εκατομμύρια σπαταλιούνται για μάταιες γιορτές, για φεστιβάλ, για τουριστικές επιδείξεις. Ας διατεθεί και ένα επιτέλους ποσό προς τιμή των επιζώντων ηρώων του 1912, οι οποίοι, όπως είπαμε, δε θα υπερβαίνουν τις 5 – 6 χιλιάδες άνδρες. Ας κοπεί γι’ αυτούς ειδικό αναμνηστικό μετάλλιο πεντηκονταετηρίδας. Ας προκηρυχτεί διαγωνισμός συγγραφής βιβλίου που θα ιστορεί σε λαϊκή γλώσσα τα κατορθώματα της γενιάς τους. Ας διανεμηθεί δωρεάν στα σχολεία και το λαό. Ας γυριστεί ταινία κινηματογραφική, η οποία να αναπαριστά τις διάφορες φάσεις του ιερού αγώνα και ας προβληθεί σε όλη την Ελλάδα. Ποιου θεατή τα μάτια θα μείνουν αδάκρυτα βλέποντας π.χ. στην οθόνη τα ηρωικά τάγματα της Ελλάδας να εισέρχονται την 27^η Οκτωβρίου 1912 στη Θεσσαλονίκη;…

«Πολλά ζητάτε», θα πει ίσως κάποιος. Πολλά ζητάμε; Αλλά πώς; Σε καιρό, κατά τον οποίο στούντια κινηματογραφικά στην Ελλάδα λειτουργούν, και ενισχύονται κρατικά, και ταινίες γυρίζονται αναπαριστώντας και τα πλέον ακάθαρτα και απαίσια, και για την παραγωγή των φιλμ ξένοι και ντόπιοι ηθοποιοί περιτρέχουν τα νησιά και τα διάφορα τοπία, και με τη γυμνότητά τους και τη χυδαιολογία τους μολύνουν καθετί Ελληνικό, και φεστιβάλ ταινιών στη Θεσσαλονίκη τελείται, είναι πολύ να ζητείται με δαπάνες του Κράτους να γυριστεί μια καθαρά εθνική ταινία, όπως θα ήταν η ταινία του ιερού αγώνα του 1912; Δεν μπορούν να παρουσιάσουν οι ηθοποιοί μας αυτή; Αλλά τότε πρέπει να καούν όλα τα ελληνικά στούντια, εάν δεν είναι σε θέση να παρουσιάσουν μία τέτοια ταινία.

Τιμώντας όμως τους επιζώντες ήρωες δεν πρέπει να περιοριστούμε μόνο σε εορτές και πανηγύρεις, σε δωρεάν εισιτήρια κινήσεως, σε μετάλλια, σε βιβλία, σε φιλμ. Όχι. Υπέρ των επιζώντων ηρώων και πρακτικότερο πρέπει να εκδηλωθεί το ενδιαφέρον της Ελληνικής Πολιτείας. Πώς. Ρωτούμε· μεταξύ των 5 – 6 χιλιάδων επιζώντων ηρώων υπάρχουν στρατιώτες και βαθμοφόροι, οι οποίοι, αφού τιμήθηκαν με τα ανώτερα παράσημα της στρατιωτικής ανδρείας και την εύφημη μνεία στις ημερήσιες διαταγές των μονάδων τους, τώρα πια στη δύση της ζωής τους, πένονται και στερούνται τον επιούσιο άρτο και αυτοί και τα μέλη της οικογένειάς τους; Ρωτούμε· υπάρχουν τέτοιοι; Εάν ναι, οι πένητες αυτοί και ρακένδυτοι ήρωες αποτελούν ντροπή εν μέσω των εορτών και των πανηγύρεών μας των υποκριτικών. Τιμάμε αληθινά τους ήρωες αυτούς; Ας το δείξουμε με τα έργα. Ένα μικρό σπίτι για να στεγάσει αυτούς και τα μέλη της οικογένειάς τους. Τι; Θα είναι μεγάλο και σπουδαίο να κτιστεί τιμής ένεκεν; Μία εξόφληση των αγροτικών χρεών που βαρύνουν τους ήρωες αυτούς. Τι; Θα ήταν μεγάλη οικονομική επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού, ο οποίος τόσα άλλα κονδύλια αναγράφει για την ανέγερση τουριστικών μεγάρων και περιπτέρων; …

Ω! Πόσα θα μπορούσαν να γίνουν με την ευκαιρία της εορταζομένης πεντηκονταετηρίδας, με τα οποία η Ελληνική Πολιτεία θα αποδείκνυε ότι γνωρίζει με λόγια και με έργα να τιμά τους ήρωες, στους οποίους οφείλονται οι ωραιότερες σελίδες της νεότερης ιστορίας της Ελλάδας!

Αλλά δυστυχώς ο λίβας του υλισμού και του ψευδοκοσμοπολιτικού πνεύματος αποσβήνει ολοένα και περισσότερο τα ευγενή αισθήματα, και οι άνθρωποι καταντούν αχάριστοι προς το Θεό, αχάριστοι προς τους ευεργέτες τους.

Αγαπητοί μας αναγνώστες! Σε μια εποχή φιλαυτίας και ιδιοτέλειας, σε μια εποχή ψύξης του θρησκευτικού και πατριωτικού συναισθήματος, όπως είναι η δική μας εποχή, η εορταζόμενη πεντηκονταετηρίδα έρχεται να υπενθυμίσει έναν ανώτερο κόσμο εμπνεόμενο από τα ευγενέστερα ιδανικά. Έρχεται να μας διδάξει τι μπορεί να κατορθώσει η Ελλάδα, όταν τα τέκνα της ζουν και πολιτεύονται άξια της κλήσεώς τους. Μεγάλο ιδίως είναι το δίδαγμα από την εθνική ενότητα, την οποία παρουσίασε η Ελλάδα κατά την ευλογημένη εκείνη περίοδο. Η Ελλάδα τότε έμοιαζε με κιθάρα, της οποίας όλες οι χορδές κρούονταν αρμονικά. Θεία μελωδία αναδιδόταν. Από τότε, εκτός από κάποια μικρή διακοπή, όπως ήταν η περίοδος του Ιταλοελληνικού πολέμου (1940 – 41), η ταλαίπωρη Πατρίδα μας δεν είδε πλέον ημέρες εθνικής ενότητας, όπως το 1912. Οι πρωταγωνιστές του έπους εκείνου, βασιλιάς και πρωθυπουργός, ήρθαν δυστυχώς σε σφοδρή σύγκρουση. Η Ελλάδα διχάστηκε. Έλληνες μισούσαν και πολεμούσαν Έλληνες. Ο γύπας της εθνοκτόνου διχόνοιας κατέτρωγε τα σπλάχνα της Ελλάδας. Τα αποτελέσματα φρικτά. Εκρίζωση και εξόντωση του Ελληνισμού της Μ. Ασίας, ο οποίος από 3 χιλιάδων ετών ήταν εγκατεστημένος στα αλησμόνητα εκείνα μέρη. Δυστυχώς ούτε από τα φοβερά εκείνα παθήματα φαίνεται να έχουμε συνετιστεί.

Εθνική διαίρεση, τι κατάρα! Εθνική ενότητα, τι ευλογία! Διάσημος πολιτικός της Ευρώπης του περασμένου αιώνα, ο οποίος δε διακρινόταν για τα φιλελληνικά του αισθήματα, στον οποίο φίλος του ιστορικός απέστειλε ως δώρο το έργο του, τρίτομη ιστορία του Ελληνικού Έθνους, απάντησε στο συγγραφέα τα εξής· «Από την προσεκτική ανάγνωση του περισπούδαστου έργου σας ένα συμπέρασμα εξήγαγα, ότι, εάν ο Ελληνικός λαός είχε ομόνοια και δε σπαρασσόταν από εσωτερικές διαιρέσεις, θα ήταν ασφαλώς κυρίαρχος ολόκληρου του κόσμου».

Γράφοντας αυτά ας μη θεωρηθεί ότι αποβλέπουμε στη διέγερση αισθημάτων μίσους και πνεύματος εκδίκησης κατά γειτονικών λαών. Φιλοπόλεμο το έθνος μας δεν είναι. Όσες φορές αγωνίστηκε, αγωνίστηκε υπέρ ιδεών. Το μικρό μας Έθνος, που ταλαιπωρήθηκε από το στρόβιλο δύο παγκοσμίων πολέμων όσο λίγα έθνη, ποθεί διακαώς την ειρήνη. Πιστεύοντας στον Εσταυρωμένο Χριστό ποθούμε ειρήνη όχι του α΄ ή β΄ κοσμικού τύπου, αλλά ειρήνη Χριστού στηριζόμενη στη δικαιοσύνη και την αλήθεια. Η Ελλάδα, κατά την εποχή αυτή του σιδήρου και της σκουριάς θα μπορούσε εν μέσω των αντιμαχόμενων κολοσσών να υψώσει το λάβαρο της ειρήνης του Χριστού, να ηγηθεί μιας αγίας σταυροφορίας για την πραγματική εκχριστιάνιση της κοινωνικής ζωής του κόσμου και να γίνει και πάλι ΕΘΝΟΣ ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΟ που φέρει το φως του Χριστού, το φως της Ορθοδοξίας μέχρι τις εσχατιές της γης. Η Ελλάδα όχι κοιμητήριο αλλά ορμητήριο για τόσο υψηλά ιδανικά! Αυτό θα είναι και η ωραιότερη εκπλήρωση του ιστορικού χρέους της νεότερης γενιάς προς την παλαιότερη γενιά του 1912, η οποία δια του στόματος του τότε πρωθυπουργού της διακήρυξε, ίσως ασυνείδητα αλλά προφητικά, ότι ο σκοπός του ιερού αγώνα δεν είναι απλώς η απελευθέρωση των υπόδουλων αλλά «η ανάπλαση της Χριστιανικής Ανατολής όχι μόνο χάρη στους λαούς που την κατοικούν αλλά και με βάση το γενικότερο συμφέρον της ευρωπαϊκής τάξης και του πολιτισμού».

1922: ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

• «Τέλος έφτασε η ώρα η πολυδακρυσμένη εκείνη,
• αβοήθητοι και έχοντας χάσει κάθε ελπίδα
• έκλαιγαν οι μετανάστες την πολύκλαυστη πατρίδα,
• διαδίδονταν των παιδιών και των γυναικών οι θρήνοι,
• και ουδέποτε ημέρα
• στον ουρανό φάνηκε γι’ αυτούς θλιβερότερη».
• (Αλέξ. Κατακουζηνός)

ΜΙΑ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔΑ (^)

(1922 – 1962)

• «Αἱ λυχνίες αἱ ἑπτὰ ἑπτὰ ἐκκλησίαι εἰσίν…
• Μετανόησον καὶ τὰ πρῶτα ἔργα ποίησον·
• εἰ δὲ μή, ἔρχομαί σοι ταχὺ καὶ κινήσω
• τὴν λυχνίαν σου ἐκ τοῦ τόπου αὐτῆς».
• (Ἀποκάλ. 1, 20 και 2, 5)

Θλιβερή επέτειος

Δημοσιεύτηκε στο υπ’ αρίθμ. 254 /1962 φύλλο του περιοδικού «Χριστιανική Σπίθα».

Κατά το έτος 1962 συνέπεσαν δύο επέτειοι εθνικών γεγονότων, μια πεντηκονταετηρίδα και μια τεσσαρακονταετηρίδα. Η πρώτη υπόθεση ανέκφραστης χαράς και αγαλλίασης για τους Έλληνες που αναθυμούνται τους ένδοξους Βαλκανικούς πολέμους, δια των οποίων η μικρή Ελλάδα διπλασιάστηκε και η σημαία του Σταυρού στήθηκε στο Λευκό Πύργο της ωραίας νύμφης του Θερμαϊκού. Η δεύτερη υπόθεση απερίγραπτη λύπης και οδύνης, την οποία προξενεί στις καρδιές των Ελλήνων η ανάμνηση της φοβερής Μικρασιατικής καταστροφής.

Μεστές διδαγμάτων είναι και οι δύο επέτειοι. Και σχετικά με την πεντηκονταετηρίδα γράψαμε στο προηγούμενο άρθρο. Στη θλιβερή όμως επέτειο της Μικρασιατικής καταστροφής, την τεσσαρακονταετηρίδα, αφιερώνουμε το παρόν.

Μικρασιατική καταστροφή! Μαύρο κεφάλαιο της Ελληνικής ιστορίας, το πλέον μαύρο και θλιβερό, που υπερβαίνει σε μέγεθος καταστροφής και αυτή την πτώση της Βασιλίδας των πόλεων. Κεφάλαιο το οποίο ο Έλληνας πατριώτης δεν μπορεί να μελετήσει χωρίς να δακρύσει και χωρίς στην καρδιά του και στα χείλη του να ανεβεί το παράπονο· Γιατί, Θεέ των πατέρων μας, επέτρεψες στο γένος των Ελλήνων μία τόσο μεγάλη καταστροφή;…

Για να συλλάβουμε την εικόνα της Μικρασιατικής καταστροφής πρέπει να ανατρέξουμε στο παρελθόν, να στρέψουμε το βλέμμα στα βάθη της ιστορίας της Μ. Ασίας και διατρέχοντας αιώνες και χιλιετηρίδες να φτάσουμε στο θλιβερό έτος 1922, όταν η σάλπιγγα της Αποκάλυψης σήμανε το τέλος. Τι μακρά ιστορία, τι θέατρο αγώνων ανοιγέται μπροστά στα μάτια μας! Εκεί, στη Μ. Ασία, διεξήχθη ιστορική πάλη αιώνων μεταξύ πολιτισμού και βαρβαρότητας, μεταξύ φωτός και σκότους, για να επικρατήσει στις μέρες μας, «κρίμασιν οἷς οἶδε Κύριος», η βαρβαρότητα και η ημισέληνος.

Ο Ελληνισμός στην Μ. Ασία

Πολλούς αιώνες προ Χριστού υπήρχαν στη Μ. Ασία Έλληνες. Έλληνες τότε στη Μ. Ασία; Πώς; Προέρχονταν από την κυρίως Ελλάδα με αποικισμό. Αφήνοντας την πρώτη περίοδο του αποικισμού, την αρχή της οποίας οι ιστορικοί τοποθετούν γύρω στο 1000 π.Χ., ερχόμαστε στη δεύτερη περίοδο του αποικισμού, από τον 8^ο έως τον 6^ο αιώνα π.Χ. Κατά τη δεύτερη αυτή περίοδο, λόγω αυξήσεως του πληθυσμού και πολιτικών λόγων, πολλοί από τους Έλληνες αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τα πάτρια εδάφη και να τραπούν σε άλλα μέρη, για να αναπτύξουν εκεί με περισσότερη άνεση και ελευθερία τη ζωή τους. Και άλλοι μετοίκησαν στα μέρη της Δύσης, ιδίως στη Σικελία και νότιο Ιταλία, ιδρύοντας με τις πολλές εκεί αποικίες τους τη λεγόμενη Μεγάλη Ελλάδα, ενώ άλλοι μετοίκησαν στα παράλια της Μ. Ασίας, ιδρύοντας και εκεί μεγάλες πόλεις, ώστε και η Μ. Ασία να ονομαστεί Ελλάδα. Βεβαίως και άλλοι λαοί της αρχαιότητας άφηναν την πατρίδα τους και μετοικούσαν σε άλλες χώρες και ίδρυαν αποικίες. Αλλά οι αποικίες τις οποίες ίδρυαν οι Έλληνες διέφεραν από τις αποικίες των άλλων εθνών. Οι αποικίες των Ελλήνων δεν ήταν όπως οι αποικίες των νεότερων μεγάλων κρατών, τα οποία με υλικές δυνάμεις επέβαλαν την κυριαρχία τους σε άλλους λαούς και απέβλεπαν μόνο σε υλικά συμφέροντα. Οι Έλληνες άποικοι, λαός βαθύτατα θρησκευτικός, κατά την αναχώρησή τους από την Πατρίδα τους έπαιρναν μαζί τους τους εφέστιους θεούς και το ιερό πυρ από το ναό της Εστίας και μόλις αποβιβάζονταν στα νέα εδάφη, ως πρώτο έργο τους είχαν να κτίσουν βωμό και να προσφέρουν θυσίες. Διατηρούσαν τα ήθη και τα έθιμα της Πατρίδας τους και δεν διέκοπταν το σύνδεσμο με την πόλη από την οποία προέρχονταν, τη μητρόπολη, όπως λεγόταν. Απόδειξη μάλιστα της ζωτικότητας τους είναι το γεγονός ότι, μολονότι γειτνίαζαν ή περικυκλώνονταν από φυλές και έθνη ισχυρά και πολυπληθή και πιέζονταν από αυτοκρατορίες, όπως ήταν η αυτοκρατορία των Μήδων και Περσών, εντούτοις δεν απορροφήθηκαν, δεν αφομοιώθηκαν με τους ξένους λαούς, αλλά διατήρησαν ακμαία δια μέσου χιλιετηρίδων τη θρησκευτική και εθνική υπόστασή τους. Θαυμαστό το φαινόμενο! Οι Έλληνες άποικοι, όπως λέει και ο εθνικός μας ιστορικός Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, ήταν οι εμπροσθουφυλακές της Ελλάδας, οι οποίες μάχονταν κατά της βαρβαρότητας. Έλληνας δεν ονομαζόταν τότε μόνο ο κάτοικος της κυρίως Ελλάδας αλλά Έλληνας παρέμενε και ονομαζόταν και ο καθένας που μετανάστευε οπουδήποτε εκτός της κυρίως Ελλάδας. Ήταν μάλιστα το όνομα του Έλληνα τότε πολύ τιμητικό.

Αποικίες ιδρύθηκαν σε όλο το μήκος των Μικρασιατικών ακτών. Οι Ελληνίδες πόλεις συναγωνίζονταν στην ίδρυση αποικιών. Η Μίλητος π.χ. λέγεται ότι ίδρυσε 80 έως 100 πόλεις – αποικίες, ενώ η Χαλκίδα στην Εύβοια γύρω στις 50. Κάποιες από αυτές ξεπέρασαν σε ακμή τις μητροπόλεις. Ο επισκέπτης έμενε έκπληκτος βαδίζοντας διαμέσου των οδών και πλατειών των νέων πόλεων. Τα πάντα ήταν Ελληνικά. Ο Ελληνισμός στη Μ. Ασία ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο με νέο αίμα, το οποίο μετάγγισε στις φλέβες του η εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου, ο οποίος κατέλυσε το κράτος των Περσών. Η πορεία του ένδοξου τέκνου της Μακεδονίας υπήρξε εκπολιτιστική. Νέες πόλεις, περίπου 200, ιδρύθηκαν κατά την πορεία του προς ανατολάς. Αποστρατευόμενοι άνδρες της στρατιάς του, αντί να επιστρέψουν στις ιδιαίτερες πατρίδες τους, ενισχυόμενοι οικονομικώς από το βασιλιά παρέμεναν στα νέα εδάφη. Μαζί με άλλους Έλληνες της κυρίως Ελλάδας, τους οποίους είλκυε προς την Ανατολή η δόξα των κατορθωμάτων του Μ. Αλεξάνδρου, σχημάτιζαν νέους πυρήνες, νέες εστίες πολιτισμού, σε τρόπο ώστε εν μέσω της απέραντης εκείνης αυτοκρατορίας οι Ελληνικές πόλεις να αποτελούν νησίδες και φάρους εκπολιτισμού των λαών.

Ελλάδα η Μ. Ασία. Και αν ιστορικοί που μισούν τους Έλληνες αρνηθούν την αλήθεια αυτή «και οι λίθοι» ακόμη της Μ. Ασίας «κεκράξονται». Ανασκαφές παλαιότερων και νεότερων αρχαιολόγων έφεραν στο φως πλούσια ευρήματα, τα οποία πιστοποίησαν την ιστορικότητα αρχαίων Ελληνικών πόλεων, για τις οποίες κάνει λόγο ο Όμηρος. Επιτύμβιες πλάκες, σκεύη πολύτιμα, επιγραφές και ψηφίσματα, όλα μαρτυρούν ότι η Μ. Ασία από αρχαιοτάτων χρόνων ήταν Ελλάδα.

Ο Χριστιανισμός στη Μ. Ασία

Η Μ. Ασία λόγω των Ελλήνων, οι οποίοι ήταν εγκατεστημένοι σε όλα σχεδόν τα μέρης της, πυκνότερα στα παράλια, αραιότερα στην ενδοχώρα, βρισκόταν σε υψηλό επίπεδο πολιτισμού. Ήκμαζαν οι τέχνες και τα γράμματα. Ποιητές, ρήτορες και φιλόσοφοι είχαν αναδειχθεί εφάμιλλοι εν πολλοίς με αυτους που βρίσκονταν στην κυρίως Ελλάδα. Ναοί και κτήρια μεγαλοπρεπή είχαν ανεγερθεί. Εμπορική κίνηση ζωηρή παρετηρείτο στα λιμάνια. Πλούτος και ευημερία. Ευτυχής χώρα η Μ. Ασία, «ῥέουσα μέλι καὶ γάλα».

Αλλά παρόλη την εξωτερική της λάμψη, η χώρα βρισκόταν στο σκοτάδι και σε σκιά θανάτου. Ήταν απ’ άκρου εις άκρον ειδωλολατρική. Εάν αφαιρέσετε την ελάχιστη μειονότητα των Ιουδαίων, οι οποίοι εγκατεστημένοι στις κυριότερες πόλεις λάτρευαν τον αληθινό Θεό και είχαν ιδρύσει δικά τους θρησκευτικά κέντρα, τις λεγόμενες συναγωγές, ο υπόλοιπος πληθυσμός, Έλληνες και μη, είχαν άγνοια του αληθινού Θεού. Ψεύτικοι θεοί, όπως οι θεοί των αρχαίων Ελλήνων, καθώς και άλλοι ψεύτικοι θεοί της Ανατολής, όπως ο Βάαλ και η Αστάρτη, λατρεύονταν. Αγάλματα από χρυσάφι και ασήμι κοσμούσαν τους ειδωλολατρικούς ναούς. Πανήγυρεις τελούνταν, κατά τις οποίες οι εορταστές εκτρέπονταν σε κάθε είδος ακολασίας. Η πορνεία στεγαζόταν επίσημα στις στοές των ναών. Οι ιερείς των ειδώλων με τις καθημερινές θυσίες, με τις μαγείες και τις μαντείες εκμεταλλεύονταν το θρησκευτικό συναίσθημα του λαού και πλούτιζαν. Τα ήθη ήταν σε φοβερή κατάπτωση. Αλλά η ψυχή, ανήσυχη και ταραγμένη κάτω από την ενοχή της αμαρτίας, αναστέναζε και ζητούσε τη λύτρωση. Έξοχη εικόνα, που συμβόλιζε την ενοχή, το σπαραγμό της καρδιάς και τον πόθο για λύτρωση, υπήρξε ο μύθος του Προμηθέα, τον οποίο ο τραγικός ποιητής κάρφωσε σε ένα από τα βουνά της Μ. Ασίας, στον Καύκασο, για να κατασπαράσσεται εκεί από ένα απαίσιο πουλί αναμένοντας εναγώνια το Λυτρωτή.

Ποιος έλυσε τον Προμηθέα; Ποιος τον έβγαλε από το σκοτάδι τη Μ. Ασία; Ποιος σάρωσε την κόπρο και καθάρισε τη χώρα αυτή, στην οποία και αισχρές τελετές γίνονταν και ανθρωποθυσίες προσφέρονταν και φοβερή και απερίγραπτη ακολασία βασίλευε; Ποιος γκρέμισε και σάρωσε τα είδωλα; Ποιος εμφύσησε στον κόσμο νέα ζωή; Ο Χριστιανισμός. Αυτός έσωσε, φώτισε και ανέδειξε τη γη αυτή ευλογημένη, κήπο εκλεκτό με τα ωραιότερα άνθη της πίστεως και της αρετης.

Η Μ. Ασία ήταν η χώρα, η οποία από τις πρώτες δέχθηκε τις ακτίνες του εξ ύψους ανατείλαντος Ηλίου. Όργανο της σωτηρίας των κατοίκων της Μ. Ασίας υπήρξε κατεξοχήν ο κορυφαίος απόστολος Παύλος. Ιδιαίτερη πατρίδα του ήταν πόλη της Μ. Ασίας, η Ταρσός, στην οποία ήκμαζε το Ελληνικό στοιχείο και τα γράμματα καλλιεργούνταν με επιμέλεια. Κατά το Στράβωνα η Ταρσός στην ακμή ξεπερνούσε και αυτή την Αθήνα. Ο Παύλος ως Ιουδαίος, ο οποίος μαθήτευσε παρά τους πόδας του περίφημου νομοδιδάσκαλου Γαμαλιήλ γνώριζε άριστα την Ιουδαϊκή Θρησκεία. Ζώντας σε πόλη ειδωλολατρική με πλήθος ρητόρων και φιλοσόφων δεν αγνοούσε και τα της ειδωλολατρικής θρησκείας. Αφού κλήθηκε από το Θεό στην αληθινή εν Χριστώ πίστη, ορίστηκε Απόστολος των Εθνών. Στο έργο αυτό επιδόθηκε με δραστηριότητα ακάματη και με ζήλο απαραδειγμάτιστο. Στράφηκε προς τη Μ. Ασία και τρεις φορές την περιόδευσε και ίδρυσε τις πρώτες Χριστιανικές Εκκλησίες. Το ιερό βιβλίο των Πράξεων μας διηγείται τη φωτεινή πορεία του Αποστόλου των Εθνών. Όπου πατούσε, δαίμονες συντρίβονταν, το σκοτάδι διαλυόταν, ήλιος έλαμπε. Δέρβη, Λύστρα, Ικόνιο, Αντιόχεια, Έφεσος, Μίλητος, ιδού τα μεγάλα κέντρα του αρχαίου ειδωλολατρικού κόσμου. Σ’ αυτά τα κέντρα έδωσε τις πνευματικές του μάχες ο απόστολος Παύλος. Πολέμησε κατά του τυπικού Ιουδαϊσμού και της αισχρής ειδωλολατρίας. Και οι δύο κόσμοι εξεγέρθηκαν για την εξόντωσή του. Αλλά ο Παύλος δε δείλιασε. Και τον Ιουδαϊσμό ήλεγξε και την ειδωλολατρία εκ θεμελίων ανέτρεψε. Και πάνω στα ερείπια του αρχαίου κόσμου έκτισε το νέο κόσμο της Κ. Διαθήκης. Εκκλησίες ισχυρές ιδρύθηκαν. Προς Γαλάτας και Εφεσίους και Κολασσαείς, όπως και προς τον Ονήσιμο, ο Παύλος απέστειλε επιστολές, οι οποίες μαρτυρούσαν τη σφοδρή αγάπη του προς τους χριστιανούς της Μ. Ασίας.

Εκτός όμως του Παύλου και άλλοι Απόστολοι εργάστηκαν στη Μ. Ασία για τη διάδοση του Χριστιανισμού. Εργάστηκε ο Ανδρέας ο Πρωτόκλητος, ο οποίος κατά την παράδοση περιόδευσε τις ακτές του Πόντου και έφτασε μέχρι το Βυζάντιο. Εργάστηκε και ο αγαπημένος μαθητής του Κυρίου, ο ευαγγελιστής Ιωάννης. Στην Έφεσο έγραψε αυτός το υψιπετές Ευαγγέλιό του. Στην Πάτμο την Αποκάλυψή του. Προς επτά Εκκλησίες της Μ. Ασίας απευθύνονταν οι επτά επιστολές που εμπεριέχονται στην Αποκάλυψη. Αποστολέας ο Ιησούς Χριστός. Παραλήπτες οι άγγελοι των επτά Εκκλησιών, δηλαδή οι επίσκοποι των Εκκλησιών Εφέσου, Σμύρνης, Περγάμου, Θυατείρων, Σάρδεων, Φιλαδελφείας και Λαοδικείας. Οι επτά αυτές Εκκλησίες αποτελούσαν την επτάφωτη λυχνία της Αποκαλύψεως, η οποία έλαμπε στη Μ. Ασία μέχρι το 1922.

Σε καιρούς διωγμών η μανία των χριστιανομάχων ξεσπούσε κατά των χριστιανών. Εάν ανοίξουμε τα μαρτυρολόγια της αγίας μας Εκκλησίας, θα δούμε ότι οι περισσότεροι μάρτυρες είναι από τη Μ. Ασία, άνδρες και γυναίκες και μικρά παιδιά ακόμη, που πρόθυμα έχυσαν το αίμα τους υπέρ του Χριστού. Γι’ αυτό και ο αρχαίος συγγραφέας, το πλήθος το μαρτύρων έχοντας υπ’ όψιν του, έγραψε για τη Μ. Ασία ότι «στοιχεῖα μεγάλα κεκοίμηται ἐν αὐτῇ».

Η Μ. Ασία, εξαιτίας της πυκνότητας και της αγωνιστικότητας του χριστιανικού της στοιχείου, από διάσημο βυζαντινολόγο ονομάστηκε το κύριο σώμα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Είχε δίκιο! Διότι η Μ. Ασία κυρίως απέκρουε τις επιδρομές των βαρβάρων. Ηρωικά τέκνα της Μ. Ασίας φύλαγαν τα ανατολικά σύνορα της αυτοκρατορίας, οι καλούμενοι ακρίτες και απελάτες. Όταν μάλιστα καταλύθηκε η αυτοκρατορία και η Μ. Ασία υποτάχτηκε στους Τούρκους, η αρετή και η πίστη των Μικρασιατών και πάλι έλαμψε θαυμάσια. Η πίεση τότε των κατακτητών ήταν φοβερή. Γλώσσες, οι οποίες μιλούσαν την ελληνική, κόβονταν. Απηνείς, νερώνειοι γίνονταν σε καιρούς διωγμών στη χώρα. Επίμονες προσπάθειες καταβάλλονταν για τον εξισλαμισμό των χριστιανών. Αλλά οι χριστιανοί προέβαλλαν ηρωική αντίσταση. Πλήθος νεομαρτύρων ανεφάνη στην ιερή αυτή γη. Το έδαφός της ποτίστηκε και πάλι με αίμα μαρτυρικό. Αυτό το αίμα ενίσχυε την πίστη και γιγάντωνε το φρόνημα των Μικρασιατών για την αντίσταση κατά της τουρκικής θηριωδίας. Τα πάντα ήταν έτοιμοι να υποστούν παρά να προδώσουν την πίστη τους. Οι περιηγητές, όσοι έτυχε κατά τις περιοδείες τους στη Μ. Ασία να γίνουν θεατές μαρτυρικών σκηνών των χριστιανών. επέστρεφαν στις ιδιαίτερες πατρίδες τους και έγραφαν εγκώμια των χριστιανών της Ανατολής. Εάν σε χώρες της χριστιανικής Δύσης βασίλευε ο Τούρκος και χρησιμοποιούσε τα μέσα τα οποία χρησιμοποίησε στη Μ. Ασία για τον εξισλαμισμό των χριστιανών, πόσοι άραγε από τους Ευρωπαίους, Φράγκους και Προτεστάντες, θα έμεναν πιστοί στο Χριστό;

Απόδειξη της δύναμης του Χριστιανισμού της Μ. Ασίας είναι και τα μνημεία όσα από τους αρχαιολόγους ανακαλύφθηκαν κατά τις ανασκαφές. Από τα μνημεία αυτά, τα οποία είναι εγκατεσπαρμένα σε όλη τη Μικρασιατική γη, μία φωνή ακούγεται ότι οι χριστιανοί, οι οποίοι έζησαν εκεί, ήταν άξιοι του ονοματός τους. Και από τις επιγραφές των τάφων τους νομίζει κανείς ότι ακούει τη φωνή του Παύλου· «Ἐμοὶ τὸ ζῆν Χριστὸς καὶ τὸ ἀποθανεῖν κέρδος». Από την Ανατολή το φως (Ex Oriente lux!), όπως είπαν διάσημοι αρχαιολόγοι και ιστορικοί, οι οποίοι μελέτησαν τα χριστιανικά μνημεία της Μ. Ασίας.

Αλλά το Χριστιανισμό της Μ. Ασίας περισσότερο από τα μνημεία διακήρυτταν τα τέσσερα περίπου εκατομμύρια των Ελλήνων Χριστιανών, οι οποίοι κατοικούσαν στη Μ. Ασία προτού ενσκήψει η μεγάλη συμφορά.

Η απελευθέρωση

Οι Έλληνες Χριστιανοί της Μ. Ασίας έζησαν επί πέντε σχεδόν αιώνες υπόδουλοι. Η σκληρή δουλεία των Μικρασιατών χριστιανών κάτω από το θηρίο του Ισλάμ παρατάθηκε περισσότερο από τα άλλα τμήματα της πάλαι ποτέ Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Στ’ αφτιά των βασανισμένων χριστιανών της Ανατολής έφθαναν τα ευχάριστα αγγέλματα της εξέγερσης και απελευθέρωσης άλλων υπόδουλων. Το 1821 σκίρτησαν οι καρδιές των χριστιανών της Μ. Ασίας με την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης. Νόμισαν ότι ήταν εγγύς ο καιρός και της δικής τους απελευθέρωσης. Η χαρά τους πληρώθηκε με αίμα. Οι ελπίδες τους διαψεύστηκαν. Ζόφος και πάλι κάλυψε τις καρδιές τους. Εντός του ίδιου αιώνα, του 19^ου αιώνα, εκτός της Ελλάδας και άλλες περιοχές, όπως η Σερβία, η Βουλγαρία και η Ρουμανία, είτε δια της διπλωματίας είτε με επαναστάσεις απαλλάχτηκαν από τον Τουρκικό ζυγό. Η Μ. Ασία όμως παρέμεινε υπόδουλη. Το 1912 νέες ελπίδες. Η Οθωμανική αυτοκρατορία ηττάται από τους σύμμαχους Βαλκανικούς λαούς. Ο κρότος των τηλεβόλων των συμμαχικών στρατών ακουγόταν ευκρινώς μέχρι την Κωνσταντινούπολη. Ο καπνός των θωρηκτών της Ελλάδας φαινόταν από τα παράλια της Μ. Ασίας. Σκιρτούσαν οι καρδιές των υπόδουλων στο άκουσμα των νικών των χριστιανικών λαών. Η Κρήτη, τα νησιά του Αιγαίου, η Μακεδονία, η Ήπειρος, η Θράκη έθραυαν τα δεσμά και ενώνονταν με τη μητέρα Ελλάδα. Και η Ιωνία ήδη έτεινε τα χέρια προς την Ελλάδα, έσειε τα δεσμά της και περίμενε την ευλογημένη μέρα για να ελευθερωθεί και αυτή και πέσει στην αγκαλιά της μητέρας.

Και η ημέρα αυτή, την οποία γενεές γενεών προσδοκούσαν, ανέτειλε. Ήταν το πρωί της 1^ης Μαΐου 1919. Μέρος του Ελληνικού στόλου κατέπλευσε στο λιμάνι της Σμύρνης. Ο Ελληνικός στρατός έτοιμος για αποβίβαση. Η Ελληνική σημαία υψώνεται. Εύζωνος σαλπίζει και το σάλπισμα της απελευθέρωσης σα σάλπισμα αρχαγγέλου ακούγεται από τις μυριάδες των Ελλήνων, οι οποίοι από πολύ πρωί είχαν συρρεύσει στην προκυμαία της Σμύρνης, για να υποδεχθούν τους ελευθερωτές. Είναι αδύνατο με λέξεις να εκφραστεί τι αισθανόταν τις στιγμές εκείνες το άπειρο πλήθος. Ζητωκραυγές ακούγονταν ανάμεικτες με δάκρυα και λυγμούς. Κάποια μυσταγωγία συντελούνταν. Στην προκυμαία ο ιερός κλήρος ντυμένος τα άμφια. Επικεφαλής του κλήρου ο αείμνηστος μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, ο οποίος με διάγγελμα προς τον Ελληνικό πληθυσμό της Σμύρνης τον είχε καλέσει σ’ αυτή τη μυσταγωγία.

• «Αποκαλυφθείτε», έλεγε, «και σταθείτε καλά. Κρατήστε με φόβο Θεού τα μέτωπα υψηλά, κλίνοντας μόνο τις ψυχές σας μπροστά στις μεγάλες και ανεξερεύνητες βουλές του Θεού. Αδελφοί, το πλήρωμα του χρόνου έφτασε. Οι πόθοι των αιώνων εκπληρώνονται. Ο καιρός πλησίασε. Οι μεγάλες ελπίδες του γένους μας, ο ανύστακτος, ο σφοδρός, ο μύχιος, ο θερμός, ο καυτός και φλογισμένος, όπως το πυρακτωμένο σίδερο, πόθος για ένωση με τη μητέρα Ελλάδα, ιδού κατά τη σημερινή ιστορική και αξιομνημόνευτη ημέρα της 1^ης Μαΐου, γίνεται υπόθεση και γεγονός συντελεσμένο. Από σήμερα 1^ης του Μαΐου, του δροσοστάλακτου αυτου μήνα, του στεφάνου των μηνών, αποτελούμε αναπόσπαστο τμήμα της ενωμένης, της ένδοξης, της αθάνατης μεγάλης πατρίδας Ελλάδας. Η αποβίβαση των ελληνικών μεραρχιών στα μικρασιατικά παράλια άρχισε, το εξωτερικό φρούριο της Σμύρνης καταλήφθηκε από τα Ελληνικά στρατεύματα. Αύριο οι ελευθερωτές μας εισέρχονται στην κατοχή της πόλης. Ζήτω το Έθνος».

Στιγμές αλησμόνητες, για όσους τα έζησαν είτε ως στρατιώτες και αξιωματικοί, είτε ως απλοί πολίτες μέσα στο ανώνυμο πλήθος. Η χαρά για την απελευθέρωση της Ιωνίας, χώρας Ελληνικής από τα Ομηρικά χρόνια, μεταδόθηκε σε κάθε ελληνική καρδιά. Ο Ελληνικός στρατός δεν απελευθέρωσε μόνο την ωραία νύμφη της Ιωνίας αλλά προχώρησε προς ανατολάς και προς νότο και προς βορρά και συντρίβοντας παντού την αντίσταση του τουρκικού στρατού απελευθέρωνε αλληλοδιαδόχως πόλεις και χωριά στα οποία από αιώνες ζούσαν Έλληνες Χριστιανοί. Η υποδοχή, την οποία έκαναν οι απελευθερωμένοι Έλληνες στον προελαύνοντα Ελληνικό στρατό, ήταν από τα συγκινητικά εκείνα φαινόμενα, τα οποία σπανίως εμφανίζονται στη ζωή των λαών. Οι υπόδουλοι γιόρταζαν και πανηγύριζαν την «ἐκ νεκρῶν ἀνάστασιν». Αιώνων μαρτύρια της φυλής λησμονούνταν. Η αύρα της ελευθερίας θώπευε τα μέτωπά τους. Έλληνες στρατιώτες στα βάθη της Μ. Ασίας. Απίστευτο! Μόνο σε όνειρο θα μπορούσε να εμφανιστεί. Και όμως το όνειρο έγινε πραγματικότητα. Ανέζησε η εποχή του Μ. ΑΛλεξάνδρου. Όταν ο Μ. Αλέξανδρος κάθησε στο θρόνο του Δαρείου, ο Δημάρατος έλεγε δακρύζοντας· «Πόση μεγάλη ηδονή στερήθηκαν οι Έλληνες που πέθαναν πριν δουν τον Αλέξανδρο στο θρόνο του Δαρείου!». Στην Αθήνα μάλιστα ο ρήτορας Αισχίνης ανερχόμενος στο βήμα αναφώνησε· «Τι ανέλπιστα και απροσδόκητα πράγματα δεν έγιναν στις μέρες μας! Διότι ο βίος τον οποίο πραγματοποιήσαμε εμείς δεν είναι συνήθης και ταπεινός αλλά θα προκαλεί την κατάπληξη στις νεότερες γενέες. Δεν είναι ο βασιλιάς των Περσών εκείνος ο οποίος διόρυξε τον Άθωνα, έζευξε τον Ελλήσποντο, έλαβε «γῆν καὶ ὕδωρ» από όλους τους ανθρώπους από την ανατολή μέχρι τη δύση και τώρα αγωνίζεται όχι για να γίνει κύριος επί των άλλων αλλά για να σώσει πλέον το σαρκίον του;». Τα ίδια περίπου θα μπορούσαν να πουν και όσοι έγιναν θεατές της θριαμβευτικής πορείας του Ελληνικού στρατού προς τα ενδότερα της Μ. Ασίας. «Δεν ήταν ο Τούρκος εκείνος ο οποίος κατέκλυσε με την απειραριθμία του Ανατολή και Δύση και έφτασε μέχρι τη Βιέννη και τώρα αγωνίζεται όχι να κατακτήσει άλλους αλλά να περισώσει τη φυλετική του υπόσταση και να μη εξαλειφθεί από προσώπου γης;». Η χαρά των Ελλήνων στρατιωτών, οι οποίοι βάδιζαν επί τα ίχνη της στρατιάς του Μ. Αλεξάνδρου ή της φωτεινής πορείας του Μ. Αλεξάνδρου ή της φωτεινής πορείας του αποστόλου Παύλου, ήταν απερίγραπτη. Έλληνας αξιωματικός, ο οποίος κατέλαβε την περιοχή της Εφέσου, στάθηκε στα ερείπια της αρχαίας πόλεως και έγραψε στο πολεμικό ημερολόγιό του· «Θεωρώ τον εαυτό μου πανευτυχή που αξιώθηκα να δω με τα μάτια μου την Έφεσο, την ιερή πόλη του Ευαγγελίου, όπου για πρώτη φορά δίδαξε ο Απόστολος των Εθνών Παύλος».

Η Ελλάδα νικούσε. Το άγριο θηρίο του Ισλάμ, το οποίο επί αιώνες έπινε αίματα και έτρωγε σάρκες αγίων, δεχόμενο ήδη ισχυρά χτυπήματα, αποσυρόταν έντρομο στα βάθη, στα παλαιά του κρησφύγετα, από τα οποία είχε εξέλθει για να σκορπίσει την ερήμωση στις χριστιανικές χώρες. Κάποια παλιά προφητεία, που μεταφερόταν από τα χείλη του λαού, με την οποία η Τουρκία κάποτε θα νικιόταν και θα κατέφευγε στην «Κόκκινη Μηλιά», φαινόταν να πραγματοποιείται. Οι Έλληνες στρατιώτες προχωρώντας από νίκη σε νίκη είχαν φτάσει στο απόγειο της δόξας. Η Άγκυρα εκκενωνόταν…

Αλλά οι δυστυχείς Έλληνες της Μ. Ασίας δεν πρόλαβαν να εορτάσουν τα ελευθέρια και ιδού, προτού ακόμη συμπληρωθεί τριετία ελεύθερης ζωής, καλούνταν να πιουν πικρότατο ποτήριο, το πικρότερο εξ όσων ποτέ ήπιαν στην τρισχιλιετή ιστορία της Μ. Ασίας. Η καταστροφή επερχόταν με βήματα ραγδαία. Τα προμηνύματα της επερχομένης καταστροφής συνελάμβαναν οι κεραίες ευαίσθητων πατριωτικών ψυχών και προσπαθούσαν να αποτρέψουν τη συμφορά αλλά εις μάτην.

Η καταστροφή

Να περιγράψουμε τώρα την κατάρρευση του Μικρασιατικού μετώπου και την καταστροφή που επακολούθησε και την εκρίζωση του Ελληνισμού της Μ. Ασίας; Αδυνατούμε. Όποιος θέλει να δει το δράμα ας διαβάσει σχετικά βιβλία, που περιγράφουν την απερίγραπτη καταστροφή, όπως είναι το εσχάτως εκδοθέν βιβλίο του δημοσιογράφου κ. Γιάννη Καψή με τον τίτλο «Χαμένες πατρίδες». Ας διαβάσει σειρά άρθρων του κ. Χρ. Αγγελομάτη, τα οποία δημοσιεύθηκαν στην εφημερίδα «Εστία» με τον τίτλο «Μικρό χρονικό μεγάλης τραγωδίας». Αλλά πάνω από όλα τα βιβλία και άρθρα που περιγράφουν τη Μικρασιατική καταστροφή υπάρχουν οι φωνές των ζωντανών, υπάρχουν οι χιλιάδες των εκ της Μ. Ασίας εκριζωθέντων χριστιανών, οι οποίοι έγιναν αυτόπτες μάρτυρες της φοβερής εκείνης τραγωδίας, της οποίας ο αντίκτυπος μεταδιδόμενος με ζωηρές διηγήσεις θα φτάσει μέχρι τρίτη και τέταρτη γενεά. Ο αείμνηστος μητροπολίτης Νευροκοπίου και Ζιχνών Αγαθάγγελος Τσαούσης, από το μαρτυρικό χωριό Χόψα του αλησμόνητου Πόντου προερχόμενος, δια μονογραφίας («Η ιστορία του εν Πόντω χωρίου Χόψα και η καταστροφή αυτής») θεώρησε καθήκον απέναντι της νέας γενιάς των Ελλήνων, να περιγράψει τα πολυώδυνα μαρτύρια των συγχωριανών του. «Η καταστροφή της Χόψας», σημειώνει, «αποτελεί το πολλοστημόριο των τραγωδιών, οι οποίες έλαβαν χώρα σε όλο τον Πόντο και οι οποίες αν αναγράφονταν ένα προς ένα, όπως λέγει και ο ευαγγελιστής Ιωάννης, «οὐδὲ αὐτὸν τὸν κόσμον οἶμαι χωρῆσαι τὰ γραφόμενα βιβλία». Κατά την περιγραφή των γεγονότων, τα οποία ασφαλώς υστερούν πολύ από την πραγματικότητα, πόσες φορές τα δάκρυά μας δεν έβρεξαν τα μάγουλά μας, όπως και το χαρτί πάνω στο οποίο χαράσσονταν οι γραμμές εκείνες, και πόσες φορές δεν εγκαταλείψαμε τη γραφίδα, για να βρούμε ψυχική ηρεμία; Γι’ αυτό ευχόμεθα ολόψυχα ποτέ στο μέλλον να μη δοθεί αφορμή εξιστόρησης παρόμοιων τραγικών γεγονότων». Τη φωνή αυτή της κατώδυνης καρδιάς, η οποία κατά τον προφήτη Ιερεμία αιμορραγεί από τον πόνο, ακούει κανείς διαβάζοντας και τις σελίδες τόμου ολόκληρου 620 σελίδων, το οποίο επί τη βάσει προσωπικών αναμνήσεων και αφηγήσεων συγγενών και φίλων συνέγραψε ο εκ Πόντου καταγόμενος κ. Αθανάσιος Π. Αθανασιάδης, ανώτερος αστυνομικός σε πολεμική διαθεσιμότητα, με τον τίτλο «Εθνικές και πατριωτικές ιστορίες».

Είναι συνηθισμένο μετά από κάποια καταστροδή να αναζητώνται αίτια και ευθύνες. Αυτό συνέβη και με τη Μικρασιατική καταστροφή. Όλοι όσοι ασχολήθηκαν με την άνευ προηγουμένου εθνική αυτή τραγωδία, την οποία και Αισχύλοι δε θα μπορούσαν να περιγράψουν, αναζήτησαν τα αίτια και οι περισσότεροι από αυτούς, αναλόγως των πολιτικών τους αντιλήψεων, διαφορετικές γνώμες εξέφεραν, κηρύσσοντας ενόχους όσους άλλοι θεωρούσαν αθώους. Ως εκ τούτου μεγάλη σύγχυση επικράτησε, ιδίως κατά τα πρώτα μετά την καταστροφή χρόνια, κατά τα οποία σφοδρές συζητήσεις έλαβαν χώρα στη Βουλή και στον ημερήσιο Τύπο. Τα πάθη εξάπτονταν περισσότερο, χωρίς πρακτικό αποτέλεσμα. Η συμφορά είχε πλέον συντελεστεί και η Ελλάδα θρηνούσε. Μία όμως περιωπής, υπεράνω των ανθρωπίνων παθών, έρευνα καταλήγει οπωσδήποτε στο θλιβερό συμπέρασμα ότι ο κυριότερος συντελεστής της καταστροφής της Μ. Ασίας υπήρξε η διχόνοια, η Ελληνική διχόνοια. Η Ελλάδα, η οποία μετέβη στη Μ. Ασία, δεν ήταν ενωμένη όπως κατά την περίοδο των Βαλκανικών πολέμων. Η Ελλάδα ήταν διαιρεμένη, σπαρασσόμενη από πολιτικά πάθη. Οι Έλληνες εκσφενδόνιζαν κατ’ αλλήλων τη φοβερή κατηγορία του προδότη. Προδότης ονομαζόταν οποιοσδήποτε δεν προσκυνούσε τα είδωλα της αντίθετης πολιτικής παράταξης. Το σαράκι της διαιρέσεως εισχώρησε και σε αυτές τις τάξεις του στρατού. Έμπειροι αξιωματικοί αποβάλλονταν από το στράτευμα, γιατί δεν ανήκαν στο κυβερνών κόμμα. Στα κέντρα της Κωνσταντινούπολης ψυχαγωγούνταν εκατοντάδες Ελλήνων αξιωματικών καθόσον χρόνο οι υπηρεσίες τους ήταν αναγκαιότατες για την αγωνιζόμενη Ελλάδα. Και αυτοί που απείχαν από τον αγώνα ήταν από τους εμπειρότερους και γενναιότερους άνδρες. Αθηναϊκές εφημερίδες έριχναν συνθήματα απογοητεύσεως. Το «Οἴκαδε» (= πίσω στην πατρίδα) κυριαρχούσε. Όσοι στρατιώτες έπαιρναν άδεια από το μέτωπο δεν επέστρεφαν πια στις μονάδες τους. Οι λιποτάκτες ανέρχονταν σε δεκάδες χιλιάδων. Οι κρίκοι, οι οποίοι ένωναν άλλοτε το στρατό σε μια δύναμη αδιάσπαστη και ακαταγώνιστη, είχαν πλέον θραυσθεί. Γι’ αυτό, όταν κατά τον Αύγουστο του 1922 έγινε η επίθεση των Τούρκων, ο Ελληνικός στρατός, ο οποίος μέχρι τότε επί μια δεκαετία δε γνώριζε παρά νίκες και θριάμβους, υποχώρησε. Στο μέτωπο ανοίχτηκε ρωγμή και δι’ αυτης εισήλασαν οι τουρκικές ορδές. Η ήττα υπήρξε αποτέλεσμα της διχόνοιας. Ο Κεμάλ μιλώντας κατά τα αποκαλυπτήρια του μνημείου του Τουλού Μπουνάρ είπε μεταξύ των άλλων τα εξής· «Ο Ελληνικός στρατός, ο οποίος επί μια δεκαετία έδωσε στη σύγχρονη ιστορία της Πατρίδας του τις ωραιότερες σελίδες ηρωισμού και αυτοθυσίας, αφού αηδίασε και απόκαμε από την Πολιτική και Διοικητική Διοίκηση, αρνήθηκε να πολεμήσει, κατέθεσε τα όπλα του και έθεσε τον εαυτό του στη διάθεσή μας. Κάτι τέτοιο δεν αποτελεί στρατιωτική νίκη… Η οξεία πολιτική διαμάχη των Ελλήνων και η πολιτική Διοίκηση στην Ανατολή υπήρξαν οι κυριότεροι συντελεστές των εξελιχθέντων γεγονότων». Και άλλοτε πάλι, με παρόμοια αφορμή, είπε τα εξής· «Ο Ελληνικός στρατός δε νικήθηκε. Ο Ελληνικός στρατός έφυγε χωρίς να πολεμήσει! Και αυτό εξαιτίας εσωτερικού διχασμού της Ελλάδας. Όπου μεμονωμένα μικρά τμήματα του Ελληνικού στρατού θέλησαν να αντισταθούν, πολέμησαν όπως οι αρχαίοι πρόγονοί τους» (βλ. Αθ. Π. Αθανασιάδη, μν. έργ. σελ. 278 – 279).

Ο εθνικός λοιπόν διχασμός, κατά την ομολογία των αντιπάλων μας, υπήρξε η κυριότερη αιτία της συμφοράς. Αλλά εκτός του εθνικού διχασμού και άλλοι παράγοντες, εξωτερικοί, συντέλεσαν στην καταστροφή. Και οι εξωτερικοί αυτοί παράγοντες ήταν… οι μεγάλοι σύμμαχοί μας, τα κραταιά χριστιανικά κράτη, η Ιταλία, η Γαλλία και η Αγγλία. Ιταλοί, Γάλλοι και Άγγλοι κεφαλαιούχοι δεν έβλεπαν με αγαθό βλέμμα την εξάπλωση της Ελλάδας στη Μ. Ασία. Έβλεπαν ότι, εάν η Ελλάδα εδραιωνόταν ως κράτος στη Μ. Ασία, θα εξελισσόταν σε δύναμη ισχυρή, θα δέσποζε στην Ανατολική Μεσόγειο και τα συμφέροντά τους θα πλήττονταν. Δεν επιθυμούσαν λοιπόν τη δημιουργία της μεγάλης Ελλάδας. Και γι’ αυτό παρενέβαλλαν εμπόδια στους Έλληνες, προστάτευαν τους Τούρκους, τους εφοδίαζαν με άφθονο πολεμικό υλικό και από αυτούς οι Γάλλοι και οι Ιταλοί είχαν συνάψει μυστικές συμφωνίες με τους Τούρκους. Όταν εξαιτίας και της δικής τους συνδρομής επήλθε η καταστροφή και μυριάδες άοπλων χριστιανών και παιδιών είχαν συρρεύσει στα λιμάνια της Σμύρνης και της Πανόρμου και των Μουδανιών, οι κυβερνήσεις των μεγάλων μας συμμάχων διέταξαν τα θωρηκτά τους να μην ενοχλήσουν καθόλου τους δημίους στο έργο της σφαγής των χριστιανών. Καημένε Κόδριγκτον, που ήσουν; Λίγες ομοβροντίες από τα τηλεβόλα των θωρηκτών αρκούσαν να κρατήσουν μακριά τις ορδές των βαρβάρων και να δώσουν καιρό στο χριστιανικό λαό να αναχωρήσει. Αλλά αλίμονο! Όχι μόνο αυτό δεν έπραξαν, αλλά και όσοι Έλληνες, καταδιωκόμενοι από τους Τούρκους, έπεφταν στη θάλασσα και κολυμπώντας έφθαναν ως τα θωρηκτά των Ευρωπαίων για να σωθούν, εκδιώκονταν και πνίγονταν στη θάλασσα ενώπιον των χριστιανών συμμάχων! Ω Ύψιστε Θεέ! Θα συγχωρέσεις ποτέ την απανθρωπιά αυτή;

Έτσι οι μεγάλοι σύμμαχοί μας αποδείχθηκαν εχθροί του Ελληνισμού και επαίσχυντοι σύμμαχοι των εχθρών του Σταυρού, και μεγάλοι υποκριτές της πολιτικής, εμπαίζοντας τα μικρά έθνη και τα δίκαια και τα ιδεώδη της ανθρωπότητας σφαγιάζοντας για χάρη των ταπεινών συμφερόντων του. Βεβαίως στη ζοφερή αυτή εικόνα, που παρουσίασαν οι Ευρωπαίοι, υπάρχουν και κάποιες φωτεινές αναλαμπές, όπως του Ιταλού εκείνου πλοιάρχου, ο οποίος παρά τη διαταγή του ναυάρχου διέσωσε στο πλοίο του 400 περίπου Έλληνες. Αλλά τέτοια διαγωγή αποτελούσε εξαίρεση. Ο κανόνας ήταν η σκληρότητα και η απανθρωπιά. Ο Τζωρτζ Χόρτον, Αμερικανός πρόξενος στη Σμύρνη, καταγανακτισμένος για τη διαγωγή των Ευρωπαίων απέναντι στους χριστιανούς της Μ. Ασίας έγραφε· «Έφυγα από τη Σμύρνη νιώθοντας βαθιά ντροπή διότι ανήκα στο ανθρώπινο γένος».

Μικρά Ασία δάσος Σταυρών! Μικρά Ασία «απέραντο κοιμητήριο και οστεοφυλάκιο του Μικρασιατικού Ελληνισμού», όπως τη χαρακτήρισε ο προμνημονευθείς συγγραφέας Αθανασιάδης.

Αγαπητοί μας αναγνώστες! Η Μ. Ασία ήταν Ελλάδα. Αφού βαπτίστηκε νωρίς στην κολυμβήθρα του Χριστιανισμού, αναδείχθηκε χώρα κατεξοχήν χριστιανική. Κατά τον 4^ο αιώνα μ. Χ. αριθμούσε 32 εκατομμύρια Χριστιανών με 300 επισκοπές και μητροπόλεις. Η δόξα της μεγάλη. Σε Ανατολή και Δύση σαν ήλιος ακτινοβολούσε το ανέσπερο φως του Χριστού. Και τώρα; Αλίμονο! Καμιά καμπάνα δε χτυπά πλέον εκεί. Κανένας επίσκοπος, κανένας ιερέας δεν υπάρχει. Η Ελληνική πρεσβεία στην Άγκυρα, σε ένα δωμάτιό της κατάλληλα διαρυθμισμένο κατά τις μεγάλες εορτές του Χριστιανισμού, τελεί τη Θεία Λειτουργία με ιερέα των Πατριαρχείων, στον οποίο ευδοκεί η «φίλη» τουρκική κυβέρνηση να δώσει την άδεια της μεταβάσεώς του εκεί. Τι αλλαγή πραγμάτων, τι αντίθεση προς την αρχαία δόξα! Η πατρώα κληρονομιά παραδόθηκε στους αλλόφυλους. Εάν ζούσε ο Ιερεμίας στις ημέρες αυτές και έβλεπε την ανήκουστη συμφορά, παρόμοια με τη συμφορά των Ιουδαίων την εποχή του Ναβουχοδονόσορα, θα ξεσπούσε σε δάκρυα και θα επανελάμβανε τους Θρήνους του· «Μνήσθητι, Κύριε, ὅ, τι ἐγενήθη ἡμῖν· ἐπίβλεψον καὶ ἰδὲ τὸν ὀνειδισμὸν ἡμῶν. Κληρονομία ἡμῶν μετεστράφη ἀλλοτρίοις, οἱ οἶκοι ἡμῶν ξένοις. Ὀρφανοὶ ἐγενήθημεν, οὐχ ὑπάρχει πατήρ· μητέρες ἡμῶν ὡς αἱ χῆραι» ( «Θυμήσου, Κύριε, τι μας συνέβη· στρέψε το βλέμμα σου και δες τον εξευτελισμό μας. Όσα κληρονομήσαμε και τα σπίτια μας πέρασαν σε χέρια ξένων. Μείναμε ορφανοί, δεν υπάρχει πατέρας· οι μητέρες μας κατάντησαν σαν χήρες»(Θρήν. 5, 1 – 3).

Η Ελλάδα δε θα σταματήσει να θρηνεί την εθνική αυτή συμφορά και να τελεί τα ιερά μνημόσυνα των μαρτύρων της πίστεως και της πατρίδας. Ω, ποια θυσία προσφέρθηκε! Ας θυμηθούμε για μια ακόμη φορά το μέγεθος της θυσίας. Από τα 4 εκατομμύρια περίπου των Ελλήνων, οι οποίοι κατοικούσαν στη Μ. Ασία κατά τις αρχές της παρούσης εκατονταετηρίδας, μετρήστε νοερά την ατελεύτητη αλυσίδα των μαρτύρων. Αυτοί οι νεομάρτυρες ανέρχονται – εκπληκτικός ο αριθμός – σε 2 περίπου εκατομμύρια, θύματα της απέριγραπτης τουρκικής θηριωδίας, στις εξορίες, στις αιχμαλωσίες, στα μεταλλεία, στα στρατόπεδα, που θανατώθηκαν με ξίφη, αγχόνες και φωτιά και πείνα και με κάθε άλλο βασανιστήριο. Ήδη το πυκνό αυτό νέφος των μαρτύρων περικυκλώνει το θρόνο του δίκαιου Κριτή και φωνή ακούγεται μεγάλη από τις μυριάδες ψυχές δονώντας τους ουρανούς και λέγοντας· «Ἕως πότε, ὁ δεσπότης ὁ ἅγιος καὶ ὁ ἀληθινός, οὐ κρίνεις καὶ ἐκδικεῖς τὸ αἷμα ἡμῶν ἐκ τῶν κατοικούντων ἐπὶ τῆς γῆς;» (Ἀποκάλ. 6, 10).

Ενάμισυ περίπου εκατομμύριο όσοι διέφυγαν το μαχαίρι των δημίων και κατέφυγαν στην Ελλάδα. Κάτω από ποιες συνθήκες! Απείρως συγκινητική ήταν η στιγμή κατά την οποία οι μάρτυρες αυτοί αδελφοί μας αποβιβάζονταν στα λιμάνια της Ελλάδας. Γυμνοί από κάθε υλικό αγαθό, με τον πόνο και τη φρίκη ζωγραφισμένα στα πρόσωπά τους, κρατούσαν στα χέρια τους ιερές εικόνες και λείψανα αγίων, από τα οποία ήταν γεμάτη η γη της Μ. Ασίας. Είχαν υποστεί τα πάντα για χάρη της αγίας πίστεως. Με την άφιξη των εξ Ανατολής αδελφών νέο αίμα μεταγγίστηκε και ένα ομοιογενές κράτος σχηματίστηκε, η νέα Ελλάδα, και η Πατρίδα προόδευσε σε όλους τους τομείς της ζωής, σε αντίθεση με τους Τούρκους, οι οποίοι, λόγω απουσίας του δημιουργικού Ελληνικού στοιχείου, έχουν περιπέσει σε αδράνεια και παρακμή, με σύμβολό τους το ναργιλέ, και δυστυχούν οι διώκτες και σφαγείς μας μέσα σε μια χώρα ευφορότατη και πλουσιότατη. Και αυτά είναι «ἀρχαὶ ὠδίνων»! Ο σφαγέας των Ελλήνων προσκόπων του Αϊδινίου, ο περιβόητος Μεντερές, κρεμάστηκε με σχοινί! «Ἔστι δίκης ὀφθαλμός»…

Αλλά η Ελλάδα, η Χριστιανική Ελλάδα, μιμούμενη το Θεάνθρωπο, σηκώνει ικετευτικά τα χέρια της και γι’ αυτούς τους φοβερούς διώκτες της. Μη διεκδικώντας πλέον εδάφη στη Μ. Ασία, στα οποία δεν κατοικούσαν Ελληνικοί πληθυσμοί, δεν παύει όμως να τελεί τα ιερά μνημόσυνα και να θυμάται το ένδοξο παρελθόν. Εκτελώντας ιερό καθήκον, ας φροντίσουμε όλοι, κλήρος και λαός, άρχοντες και αρχόμενοι, με την ειλικρινή μετάνοια και επιστροφή προς το Θεό να ανάψει στις καρδιές μας η ιερή φλόγα της Ορθοδοξίας, η οποία επί δύο χιλιετηρίδες έκαιγε στα στήθη των Χριστιανών της Μ. Ασίας, της επτάφωτης αυτής λυχνίας της Αποκαλύψεως. Σβήστηκε η λυχνία στη Μ. Ασία; Ας ανάψει πάλι στην Ελλάδα. Όπως γράψαμε και στο βιβλίο «Εθνικά προβλήματα», ιδανικό της νεότερης Ελλάδας πρέπει να γίνει Η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ και το έθνος μας να γίνει πάλι έθνος ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΟ. Εάν έτσι βαδίσουμε, ποια δόξα, δόξα αληθινή, αναμένει το έθνος μας! Θα έλθει ημέρα – το πιστεύουμε – κατά την οποία, όταν αρθεί το μίσος και τα φυλετικά φράγματα, θα ανοιχθούν και πάλι οι πύλες της Ανατολής, και Έλληνες ιεραπόστολοι, εγγόνια και τρισέγγονα των μαρτύρων της Μ. Ασίας, θα μεταβούν στην Ανατολή, και ας μη φανεί παράξενο. Και οι Τούρκοι, οι κάποτε διώκτες μας και δήμιοι, θα βαπτιστούν και θα γίνουν χριστιανοί, και η Μ. Ασία θα ξαναδεί την αρχαία δόξα.

1940: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΟΧΙ

• «Ο Πρόεδρος της Κυβέρνησης σας ανήγγειλε προ ολίγου κάτω από ποιους όρους αναγκαστήκαμε να προχωρήσουμε σε πόλεμο κατά της Ιταλίας, η οποία επιβουλεύτηκε την ανεξαρτησία της Ελλάδας. Κατά τη μεγάλη αυτή στιγμή είμαι βέβαιος ότι κάθε Έλληνας και κάθε Ελληνίδα θα εκτελέσουν το καθήκον τους μέχρι τέλους και θα φανούν αντάξιοι της ένδοξης ιστορίας μας. Με πίστη στο Θεό και στα πεπρωμένα της φυλής, το Έθνος σύσσωμο και πειθαρχώντας σαν ένας άνθρωπος θα αγωνιστεί υπέρ βωμών και εστιών μέχρι την τελική νίκη».
• (Διάγγελμα του βασιλιά Γεωργίου του Β΄ προς τον Ελληνικό λαό)

Ο ΚΟΣΜΟΣ ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

• «Κλείσε μέσα στην καρδιά σου την Ελλάδα,
• για να αισθανθείς κάθε είδους μεγαλείο».
• (Διονύσιος Σολωμός)

Εμείς οι Χριστιανοί Έλληνες δεν είμαστε σοβινιστές, φανατικοί δηλαδή εθνικιστές, οι οποίοι παίρνουν την ιδέα του έθνους και την κάνουν είδωλο λατρείας, την ανυψώνουν σε θεότητα και χάρη της θεότητας αυτής είναι έτοιμοι να διαπράξουν και τα απαισιότερα εγκλήματα, όπως οι Ναζιστές, Γερμανοί και Ιάπωνες. Δε λέμε ότι μόνο η Ελλάδα αξίζει να ζήσει και τα άλλα έθνη ας πεθάνουν, ας αυτοκτονήσουν. Δεν υιοθετούμε το αντιχριστιανικό εκείνο δόγμα, το οποίο μόνο ως σύνθημα θηρίων της ζούγκλας μπορεί να νοηθεί «Ο θάνατός σου ζωή μου». Ως χριστιανοί αγαπούμε μεν την Ελλάδα ως την ιδιαίτερη μας πατρίδα, στην οποία γεννηθήκαμε, ζούμε και αναπνέουμε τον αέρα της ελευθερίας αλλά η αγάπη μας προς την Ελλάδα δε δημιουργεί μίσος κατά άλλων εθνών.

(“ΕΘΝΙΚΑΙ ΕΠΕΤΕΙΟΙ” ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΦΛΩΡΙΝΗΣ

π. ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ ΚΑΝΤΙΩΤΟΥ, σελ. 155-233)

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ