«Ο χρόνος: Ως Φυσικός και Πνευματικός πόρος»

(Εξαγοραζόμενοι τον καιρόν… – Εφεσ. 5, 16)

Αναμφίβολα, η ανθρώπινη κοινωνία, ως κορυφαίο-λογικό τμήμα της έκτασης του γεγονότος της Δημιουργίας υπάγεται (και αυτή), ως βιολογικός και πνευματικός οργανισμός, στο καθολικότερο γεγονός της ροής του χρόνου. Διακρίνεται, βέβαια, η ανθρώπινη κοινωνία από τις συμβιώσεις των ζώων με το γεγονός του πολιτισμού, που δημιούργησε η ανώτερη πνευματική φύση του ανθρώπου.

«Ψυχήν έλαβες νοεράν, δι’ ης Θεόν περινοείς, των όντων την φύσιν λογισμώ καθoράς, σοφίας δρέπη καρπόν ήδιστον», παρατηρεί ο Μ. Βασίλειος («Πρόσεχε σαυτώ» – P.G. 31, 212).

Μετάφρασις: «Έλαβες πνευματικήν ψυχήν, με την οποίαν σκέπτεσαι δια τον Θεόν, βλέπεις με τον στοχασμόν την φύσιν των όντων, συλλέγεις τον πάρα πολύ γλυκύν καρπόν της σοφίας».

Αυτή η σύνδεση ύλης και πνευματικής ενέργειας (ψυχής) του ανθρώπου δημιούργησε απεριόριστη ποικιλία μορφών πολιτισμού, έτσι ώστε η κάθε μία απ’ αυτές να διαδέχεται την άλλη, ως συνέχεια στο χώρο και στον χρόνο. Η πνευματική δωρεά του Αγίου Τριαδικού Θεού στον άνθρωπο, αυτή καθόρισε την σταδιακή εξέλιξη των νοητικών και ηθικών δυνατοτήτων του στη ροή του χρόνου.

Να θυμηθούμε, ότι η σχέση ύλης και χρόνου ευρίσκεται σε αλληλεπίδραση από την αρχή της Δημιουργίας.

Όσα (ανωτέρω) υπογραμμίσαμε, περικλείονται στη διδασκαλία του Μ. Βασιλείου: «Και όταν πλέον ήλθεν η ώρα να εισαχθή εις τα όντα και ο κόσμος αυτός, πρώτα μεν ως σχολείον και εκπαιδευτήριον των ανθρωπίνων ψυχών, έπειτα δε και ως κατάλληλος τόπος διαβιώσεως όλων εν γένει όσα αναπτύσσονται και φθείρονται, τότε εκτίσθη ως βάσις η ροή του χρόνου σύμφυτος με τον κόσμον και με τα ζώα του και τα φυτά του, μία ροή που συνεχώς επείγεται και τρέχει παραπλεύρως προς αυτά, και πουθενά δεν τερματίζει τον δρόμο της».

«συμφυής άρα τω κόσμω και τοις εν αυτώ ζώοις τε και φυτοίς η του χρόνου διέξοδος υπέστη…», κατά το αρχαίο κείμενο (Εξαήμερος Α΄, 20 – Ε.Π.Ε. 4 – Μ. Βασιλείου Έργα).

Η ανελικτική πορεία της ανθρωπότητας, πορεία βιοτική και πνευματική, χρειάσθηκε χρόνο για την προσαρμογή της στο βιοφυσικό της περιβάλλον∙ Χρειάσθηκε χρόνο για την ρύθμιση των εσωτερικών της σχέσεων, των οποίων προβολή είναι (όπως ήδη τονίσαμε) ο πολιτισμός.

Τον τεχνικό πολιτισμό μέσα στην Ιστορία, ως σχέση ψυχής και ύλης στη ροή του χρόνου, υπογραμμίζει – ερμηνεύει ο Μ. Βασίλειος στην ομιλία του εις το «Πρόσεχε σεαυτώ» (P.G. 31, 212):

«Όλα μεν τα ζώα της ξηράς και τα ήμερα και τα άγρια, όλα δε όσα ζουν μέσα εις τα ύδατα και όσα πετώντα διασχίζουν τον αέρα τούτον είναι από την ιδικήν σου κυριότητα και εξουσίαν. Συ λοιπόν δεν ανεκάλυψες τας τέχνας και δεν ίδρυσες πόλεις και δεν επενόησες όσα είναι αναγκαία και όσα είναι προς τέρψιν; Δεν είναι πλωτά προς χάριν σου τα πελάγη εξ αιτίας του λογικού σου; Δεν εξυπηρετεί η γη και η θάλασσα την ιδικήν σου ζωήν; Δεν επιδεικνύουν την τάξιν των εις σε ο αήρ και ο ουρανός και οι κυκλικοί χοροί των άστρων;».

Απορούμε με την αλογία των υλιστών, που αποδίδουν τον κόσμο στο «σωστό και φωτισμένο γούστο» της ύλης – φύσης!

Στο πεδίο των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, εκεί που η ανθρώπινη βούληση ρυθμίζει (εν χρόνω) τα γεγονότα που της αναλογούν, χρειάζεται η ορθή χρηστική ρύθμιση – εκτίμηση του χρόνου, ως αναγκαιότητα της εφαρμοσμένης δραστηριότητας (τεχνικά έργα, Ιατρική, εκπαίδευση κ.λ.π.).

Ο σοφός Χείλων ο Λακεδαιμόνιος (σοφός της αρχαιότητας), συναρτώντας διαδικασίες και πραγμοποίηση, τόνισε: «ΧΡΟΝΟΥ ΦΕΙΔΟΥ». Αυτό σημαίνει «κάνε οικονομία στον χρόνο σου, μην τον σπαταλάς άσκοπα, ξόδευέ τον με σύνεσ绨. Να θυμηθούμε, εδώ, και τα δύο βασικά είδη του χρόνου, τον βιολογικό – αντικειμενικό και τον προσωπικό – υπαρξιακό.

Αυτή την οικονομία του χρόνου, που υπογραμμίζει (διαχρονικά) ο Χείλωνας, την αποδίδει (μεταφορικά) και η λαϊκή σοφία:

«Κύττα μη χάσεις το τραίνο…», εννοώντας να καταναλωθεί ο χρόνος, είτε στην εργασία, είτε στην υγεία, είτε στην παιδεία, είτε στην εκκλησιαστική ζωή, είτε… είτε… είτε, στα σωστά όριά του υπογραμμίζοντας, έτσι, το πολύτιμο του χρόνου, ως φυσικού πόρου, ως λειτουργικό πλαίσιο της ζωής, ως απαραίτητο μέσο στο ξετύλιγμα της εν Χριστώ πνευματικής ζωής.

Είναι αλήθεια, ότι ο φωτισμός του Αγίου Πνεύματος συμβάλλει καθοριστικά στην χρήση – εκτίμηση του χρόνου μπροστά σ’ ένα σταυροδρόμι επιλογών∙ σταυροδρόμι, για παράδειγμα, επιλογής μιας ιατρικής θεραπείας, μιας επιλογής εργασίας ή μιας επιλογής κατάλληλου προσώπου για συζυγία, στον ευλογημένο εκκλησιαστικό (Ορθόδοξο) γάμο, κ.λ.π.

Δυστυχώς, μέσα στο μεγαλείο του κινητού Σύμπαντος, στους ήρεμους φυσιολογικούς ρυθμούς – μετασχηματισμούς του χρόνου, ως ημέρα – νύχτα, ως διαδοχή εποχών και ετών, οι «ένδοξοι» της Γης, όχι οι μεγαλοφυείς, προσπαθούν επιταχύνσεις ή και επιβραδύνσεις του ιστορικού γίγνεσθαι (πόλεμοι, οικονομικές κρίσεις, τεχνητές επιδημίες κ.λ.π.), με αποτέλεσμα να δημιουργούν αθεράπευτες (κοσμικά) δυστυχίες, ασταμάτητες υπαρξιακές ανησυχίες – άγχη, χωρίς εγγυήσεις για το μέλλον, με ορίζοντα ομιχλώδη, γεμάτο κινδύνους (πυρηνικά, επιδημίες, κ.λ.π.).

Επειδή η ζωή προηγείται της Φιλοσοφίας και της Επιστήμης, η βραχυχρόνια ανθρώπινη ύπαρξη έχει ανάγκη της πνευματικότητας της Ορθοδοξίας, θεωρητικής και πρακτικής.

«Εξαγοραζόμενοι τον καιρόν, ότι αι ημέραι πονηραί εισί», αποφαίνεται με θεόπνευστη εγκυρότητα ο Απ. Παύλος.

Στην Πατερική γραμματεία και κυρίως στην Αγία Γραφή, τονίζεται ότι με το χρήμα «χρόνος» αγοράζεται η άχρονη (ατελεύτητη) Βασιλεία του Θεού. Ο Άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς τονίζει, κατηγορηματικά:

«Άνευ του γλυκυτάτου Κυρίου Ιησού είναι φοβερά και χωρίς νόημα και αυτή η βραχυχρόνιος επίγειος ζωή, πολύ δε περισσότερον η απέραντος και ατελεύτητος αθανασία» («Άνθρωπος και Θεάνθρωπος» – Σελ. 16).

ΝΙΚΟΣ Ε. ΣΑΚΑΛΑΚΗΣ

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ