Περίοδος Δ΄ – Ἔτος Μ΄
Φλώρινα – ἀριθμ. φύλλου 2583

Ἡ παγκόσμιος Ὕψωσις τοῦ τιμ. Σταυροῦ
Τετάρτη 13 Σεπτεμβρίου 2023 ἑσπέρας
Του Μητροπολιτου Φλωρινης π. Αυγουστινου Καντιωτου

Ὁ ἅγιος Κοσμας για το Σταυρο

Ἑορτὴ καὶ πανήγυρις μεγάλη, ἀγαπητοί μου, ποὺ φέρνει μπροστά μας τὴ Μεγάλη Παρασκευή, τὴν ἑορτὴ τῶν σεπτῶν πα­θῶν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.
Ποιός μπορεῖ, ποιός εἶνε ἄξιος νὰ μιλήσῃ γιὰ τὸν τίμιο σταυρό; Μόνο αὐτοὶ ποὺ ἔζησαν τὴ ζωὴ τοῦ σταυροῦ καὶ τίμησαν μὲ κάθε τρόπο τὸ ἱερὸ τοῦτο σύμβολο τοῦ Χριστι­ανισμοῦ. Μεταξὺ αὐτῶν εἶ­νε ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰ­τωλός. Οἱ δεσμοὶ αὐτοῦ τοῦ ἁγίου μὲ τὸ σταυρὸ τοῦ Κυρίου εἶνε στενοὶ καὶ μεγάλοι. Αὐτὸ βεβαιώνουν καὶ ἡ ζωὴ καὶ ἡ διδασκαλία του. Σ᾽ αὐτὸν λοι­πὸν θὰ δώσω σήμερα τὸ λόγο. Δὲν θὰ πῶ οὔτε λέξι δική μου· ὅσα θ᾽ ἀ­κούσετε εἶνε λόγια δικά του, ποὺ τὰ μάζεψα ἀπὸ τὸ εἰ­δικὸ βιβλίο ποὺ ἔχω ἐκδώσει (βλ. ἐπισκ. Αὐ­γουστίνου Καν­τιώτου, Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, Ἀθῆναι 201432· ἐκεῖ καὶ ὅλες οἱ παραπομπές).

* * *

⃝ Τί πληροφορίες ἔχουμε ἀπὸ τὴ ζωὴ τοῦ ἁ­γίου Κοσμᾶ;

Ὅπου ἐπρόκειτο νὰ σταθῇ γιὰ νὰ διδάξῃ, ἔλεγε προηγουμένως νὰ κατασκευ­άσουν καὶ νὰ στήσουν ἕνα μεγάλο ξύλινο σταυρό, ὅπου ἀκουμποῦσε τὸ πτυσσόμενο σκαμνί του καὶ πάνω ἀπὸ αὐτό, σὰν πρόχειρο ἄμβωνα, ἔκανε τὴ διδαχή του. Ἐν συνε­χείᾳ ὁ σταυρὸς ἔ­με­νε ἐκεῖ, νὰ θυμίζῃ γιὰ πάντα τὸ κήρυγμά του. Ὅ­που ὑπῆρχαν τέτοιοι σταυροί, ὁ Θεὸς ἐνεργοῦσε πολλὰ θαύματα. Σὲ ἕνα τέτοιο σταυρὸ π.χ. στὸ παζάρι τῆς Κεφαλλονιᾶς ἀνέβλυσε μὲ θαυμαστὸ τρό­­πο πηγὴ νεροῦ (ἔ.ἀ. σσ. 21, 66).
Στὸ Λακούρισι τῆς ἐπαρχίας Φαναρίου – Καρ­­δίτσης ἕνας Τοῦρκος ἀφέντης τῆς περι­οχῆς εἶδε τὸ σταυρὸ ποὺ ἄφησε ἐκεῖ ὁ ἅ­γιος Κοσμᾶς, τὸν ἔβγαλε ἀπὸ τὴ θέσι του καὶ τὸν ἔφερε στὸ σπίτι του γιὰ νὰ φτειάξῃ δύο στύλους τοῦ κρεβατιοῦ του. Τότε ὅμως ἔγινε σὰν φοβερὸς σεισμός, αὐτὸς ἔπεσε κατὰ γῆς καὶ κυλιόταν πολλὴ ὥρα βγάζοντας ἀφροὺς καὶ τρίζοντας τὰ δόντια σὰν δαιμονισμένος. Τὸν σήκωσαν δύο Τοῦρκοι ποὺ περνοῦσαν ἀ­πὸ ᾽κεῖ· κι ὅταν συνῆλθε ἀναγνώρισε ὅτι αὐτὸ τὸ ἔπαθε ἀπὸ θεία ὀργὴ γι᾽ αὐτὸ ποὺ τόλμησε νὰ κάνῃ στὸν τίμιο σταυρό. Μόνος του τότε τὸν πῆγε, τὸν ἔστησε πάλι στὴ θέσι του, καὶ κάθε μέρα πήγαινε καὶ τὸν ἀσπαζόταν μὲ εὐλάβεια. Ὅταν ξαναπέρασε ἀπὸ ᾽κεῖ ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ἔ­τρεξε ὁ ἴδιος νὰ τὸν προσ­κυνήσῃ, διηγεῖτο μπροστὰ σὲ ὅλους τὸ θαῦ­μα καὶ ζητοῦσε ταπεινὰ συγχώρησι (σσ. 71-74).
Μία προφητεία τοῦ ἁγίου μαρτυρεῖ γιὰ ἕνα μεταλλικὸ σταυρὸ ποὺ ἔστησε σὲ κλαδὶ δέν­τρου. Καὶ ἄλλος μεταλλικὸς σταυρός –δικός του κατὰ τὴν παράδοσι– σῴζεται στὸ χωριὸ Ἅ­γιος Κοσμᾶς – Γρεβενῶν (σ. 319/προφ. 122, σ. 352).
Συνήθιζε ὁ ἅγιος Κοσμᾶς στὸ τέ­λος τοῦ κη­­ρύγματός του νὰ μοιράζῃ σταυρουδάκια στὰ δι­άφορα μέρη Μακεδονίας, Θρᾴ­κης καὶ Ἠ­πεί­ρου. Πολλὰ ἀπ᾽ αὐτὰ τὰ κρα­τοῦσαν ὡς ἱε­ρὰ κειμήλια καὶ φυλαχτὰ οἱ τσο­πᾶνοι τῆς Πίνδου καὶ ἄλλων ὀρέων τῆς πατρίδος μας.
⃝ Ἂς ἀκούσουμε τώρα καὶ τί ἔλεγε στὶς Διδαχές του γιὰ τὸν τίμιο σταυρό.
Γιὰ τὸ σημεῖο τοῦ σταυροῦ καὶ τὴ σημασία του δίδασκε· «Ἀκούσατε, ἀδελφοί μου, πῶς πρέπει νὰ γίνεται ὁ σταυρὸς καὶ τί σημαίνει. Πρῶτον· ὅ­πως ἡ ἁγία Τριὰς δοξάζεται εἰς τὸν οὐρανὸν ἀ­πὸ τοὺς ἀγγέλους, οὕτω καὶ σὺ νὰ σμίγῃς τὰ τρία δά­κτυλα τῆς δεξιᾶς χειρός· καὶ μὴ δυνάμενος νὰ ἀ­ναβῇς εἰς τὸν οὐρανὸν νὰ προσκυνήσῃς, βάνεις τὴν χεῖρά σου εἰς τὴν κεφαλήν σου (διότι ἡ κεφα­λὴ σημαίνει τὸν οὐρανόν) καὶ λέγεις· Καθὼς οἱ ἄγ­γελοι δοξάζουσι τὴν ἁγίαν Τριάδα εἰς τὸν οὐρανόν, ἔτσι καὶ ἐγὼ ὡς δοῦλος δοξάζω καὶ προσ­κυ­νῶ τὴν ἁγίαν Τριάδα· καὶ καθὼς τὰ δάκτυλα εἶνε τρία, εἶνε ξεχωριστά, εἶνε καὶ μαζί, ἔτσι καὶ ἡ ἁγία Τριὰς εἶνε τρία πρόσωπα, ἀλλ᾽ εἷς Θεός. Κατεβάζων τὸ χέρι σου εἰς τὴν κοιλίαν σου νὰ λέγῃς· Σὲ προσκυνῶ καὶ σὲ λατρεύω, Κύριέ μου, ὅτι κατεδέ­χθης καὶ ἐσαρκώθης εἰς τὴν κοιλίαν τῆς Θεοτόκου διὰ τὰς ἁμαρτίας μας. Τὸ βάζεις πάλιν εἰς τὸν δε­­ξιόν σου ὦμον καὶ λέγεις· Σὲ παρακαλῶ, Θεέ μου, νὰ μὲ συγχωρήσῃς καὶ νὰ μὲ βάλῃς εἰς τὰ δεξιά σου μὲ τοὺς δικαίους. Βάνοντάς το πάλιν εἰς τὸν ἀ­ριστερόν σου ὦμον λέγεις· Σὲ παρακαλῶ, Κύ­ριέ μου, μὴ μὲ βάλῃς εἰς τὰ ἀριστερὰ μὲ τοὺς ἁ­μαρτωλούς. Ἔπειτα κύπτοντας κάτω εἰς τὴν γῆν· Σὲ δοξάζω, Θεέ μου, Σὲ προσκυνῶ καὶ Σὲ λατρεύω, ὅτι καθὼς ἐ­βάλθηκες εἰς τὸν τάφον, ἔτσι θὰ βαλθῶ καὶ ἐγώ. Καὶ ὅταν σηκώνεσαι ὀρθός, φανερώνει τὴν ἀνάστα­σιν καὶ λέγεις· Σὲ δοξάζω καὶ Σὲ προσκυνῶ, Κύριέ μου, ὅτι ἀνέστης ἐκ νεκρῶν, διὰ νὰ μᾶς χαρίσῃς ζωὴν αἰώνιον. Αὐτὸ σημαίνει ὁ Σταυρός» (σσ. 149, 262).
Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς συμβούλευε· Μικροὶ καὶ μεγάλοι νὰ κρατᾶτε στὸ ἀριστερὸ χέρι ἕνα κομποσχοίνι, μὲ τὸ δεξὶ νὰ κάνετε τὸ σταυρό σας καὶ νὰ λέτε τὴ νοερὰ προσευχὴ «Κύριε Ἰ­ησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με». Ὁ πανάγαθος Θε­ὸς μᾶς χάρισε τὸν τίμιο σταυρό, τὸν ὁποῖο ἐ­πικαλούμεθα σὲ κάθε στιγμὴ (ἔξοδο, μαγειρεῖο, ἐργασία, σπορά, θέρος, τρύγο, ταξίδι, ἀ­γορά) καὶ μ᾽ αὐτὸν εὐλογοῦνται τὰ πάντα (φα­γητό, ποτό, ἁγιασμός, βάπτισμα, χρῖσμα, εὐχέλαιο, θεία εὐχαριστία, γάμος, κηδεία). Μὲ τὸ σταυ­ρὸ ἀνοίγουμε τὸν παράδεισο καὶ διώκουμε τοὺς δαίμονες, ἀρκεῖ τὸ χέρι μας νά ᾽νε καθαρὸ ἀπὸ ἁμαρτία· «τότε κατακαίεται ὁ διάβολος καὶ φεύγει. Ὅθεν, ἀδελφοί μου, ἢ τρώγετε ἢ πίνετε ἢ δουλεύετε, νὰ μὴ σᾶς λείπῃ αὐτὸς ὁ λόγος καὶ ὁ σταυρός» (σσ. 148-149, 262-263).
Γιὰ τὴ δύναμι ποὺ ἔχει τὸ ὅπλο τοῦ σταυροῦ ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ἔλεγε τὰ ἑξῆς. Στὴν Αἴ­γυπτο ἦταν ἕνας ἀσεβὴς βασιλιᾶς καὶ εἶχε βεζίρη ἕναν Ἑβραῖο. Αὐτὸς μισοῦσε τὸν ἅγιο πατριάρχη Ἀλεξανδρείας Ἰωακείμ, διότι σὲ δι­­άλογο περὶ πίστεως ὁ ἱεράρχης τὸν νικοῦ­σε. Ὁ Ἑβραῖος, γιὰ νὰ ἐκθέσῃ τὸν πατριάρχη στὸ βασιλιᾶ, τοῦ λέει· Ὁ Χριστὸς εἶπε στὸ Εὐ­αγγέλιο, ὅτι ὅποιος ἔχει πίστι μετακινεῖ βουνά· ἂν λοιπὸν μετακινήσῃς τοῦτο τὸ βουνό, τότε θὰ πιστέψω κ᾽ ἐγώ. Ὁ πατριάρχης προσ­­­ευ­χήθηκε τρεῖς μέρες· κατόπιν, ἀφοῦ ἔκανε τὸ σταυρό του τρεῖς φορὲς ἐπικαλέσθηκε τὸ ὄ­νομα τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ, πρόσ­ταξε τὸ βουνό, καὶ ὤ τοῦ θαύματος τὸ βουνὸ μετακινήθηκε. Ὁ Ἑβραῖος δὲν πίστεψε. Θέλησε μάλιστα νὰ ὑποβάλῃ τὸν πατριάρχη σὲ νέα δοκιμασία καὶ λέει στὸ βασιλιᾶ· Ὁ Χριστὸς λέει, ὅτι οἱ Χριστιανοί, καὶ φαρμάκι ἀκόμα ἂν πιοῦν, δὲν παθαίνουν κακό. Δῶσε λοι­πὸν διαταγή, ὁ Ἰωακεὶμ νὰ πιῇ ἕνα δηλητήριο ποὺ θὰ τοῦ ἑτοιμάσω, ἀλλὰ μὴν τοῦ ἐπιτρέ­ψῃς νὰ κάνῃ σταυρό. Ὅταν πῆρε στὸ χέρι του τὸ φαρμάκι ὁ πατριάρχης, ῥωτάει τὸ βασι­λιᾶ· –Μοῦ ἔδωσες τὸ ποτήρι, ἀλλὰ δὲν μοῦ εἶπες ἀπὸ ποῦ νὰ τὸ πιῶ· ἀπὸ ᾽δῶ ἢ ἀπὸ ᾽δῶ, ἀπὸ ᾽κεῖ ἢ ἀπὸ κεῖ; (χωρὶς νὰ τὸ καταλάβουν, κινώντας τὸ χέρι του σὰν νὰ εὐλογῇ, σχημάτισε σταυρό). –Πιές το ἀπ᾽ ὅπου θέλεις, λέει ὁ Ἑβραῖος. Τὸ ἤπιε λοιπὸν καὶ δὲν ἔπαθε τίποτα· ἐνῷ ὁ Ἑβραῖος, ὅταν ἀναγκάστηκε νὰ πιῇ τὸ ξέπλυμα, ἀμέσως ἔσκασε (σσ. 150-152, 211-214).
Γιὰ νὰ ἐνεργήσῃ ὅμως τὰ θαύματά του ὁ σταυρός, ἀπαιτεῖται πίστι καὶ καθαρὴ ζωή. Καὶ γιὰ νὰ τονίσῃ ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὅτι ὁ σταυρὸς δὲν ἐνεργεῖ ὅταν τὸ χέρι εἶνε μολυσμένο ἀπὸ ἁμαρτίες, διηγεῖτο τὸ ἑξῆς. Ὁ ἀναγνώστης Ἰ­ουλιανός, συμφοιτητὴς τοῦ μεγάλου Βασιλεί­ου (ἐννοεῖ τὸν Παραβάτη), ἐπιθυμώντας νὰ γίνῃ βασιλιᾶς κατέφυγε σὲ ἕναν Ἑβραῖο μάγο· κι ἀφοῦ ἀρνήθηκε πρῶτα τὸ Χριστὸ ἐκεῖ­νος τὸν ἐφωδίασε δύο φορὲς μὲ γράμμα, καὶ τοῦ εἶπε νὰ τὸ ῥίξῃ ψηλὰ πάνω ἀπὸ κάποιο εἰ­δωλολατρικὸ μνῆμα. Τὴν πρώτη φορά, μόλις τὸ ἔρ­ριξε, ἦρθαν οἱ δαίμονες, αὐτὸς φοβήθη­κε, ἔκανε τὸ σταυρό του καὶ οἱ δαίμονες ἔφυγαν. Τὴ δεύτερη ὅμως φορὰ ὁ μάγος τὸν ὑ­ποχρέωσε, νὰ πάῃ προηγουμένως νὰ σφάξῃ ἕνα παιδὶ καὶ νὰ τοῦ φέρῃ τὴν καρδιά του· τυφλωμένος ὁ Ἰουλιανὸς ἀπὸ τὴ φιλοδοξία πῆ­γε, βούτηξε τὰ χέρια του στὸ αἷμα, καὶ μετὰ ἔρριξε τὸ χαρτὶ ὅπως τοῦ εἶπε ὁ μάγος. Μόλις ἦρθαν πάλι οἱ δαίμονες, αὐτὸς φοβισμένος ἔκανε πάλι τὸ σταυρό του, ἀλλὰ τώρα οἱ δαίμονες δὲν ἔφυγαν. Γιατί; Εἶνε φανερό· τώρα τὸ χέρι του ἦταν μολυσμένο ἀπὸ τὸ αἷμα τοῦ φόνου. Ἔτσι πῆρε τὸ θρόνο, βασίλεψε δύο χρόνια, μὰ τελικὰ πῆγε στὴν κόλασι (σ. 152).

* * *

Θὰ κλείσω τὴν ἀνθολογία αὐτήν, ἀγαπητοί μου, μὲ κάτι ποὺ ἀ­ναφέρει ὁ ἅγιος Κοσμᾶς στὶς προφητεῖες του. Ὅπως ὅλοι γνωρίζουμε, ὁ Χριστιανός, ἀπὸ τὴν ὥρα τοῦ ἱεροῦ βαπτίσματος καὶ τοῦ χρίσματος, φέρει πλέον ἐ­πάνω του ἀνεξάλειπτο τὸ σταυρό, ποὺ σημει­ώθηκε πρῶτα – πρῶτα στὸ μέτωπό του. Λέει λοιπὸν ὁ ἅγιος Κοσμᾶς· «Νά ᾽χετε τὸ σταυ­ρὸ στὸ μέτωπο, γιὰ νὰ σᾶς γνωρί­σουν ὅτι εἶ­­σθε Χριστιανοί» (σ. 316/προφ. 109). Δὲν ἀρκεῖ, δηλαδή, ὅτι ὁ σταυρὸς χαράχτηκε μὲ τὸ μυστήριο ἐπάνω στὸ σῶμα μας· πρέπει καὶ σὲ ὅλη τὴ ζωὴ καὶ στάσι μας νὰ λάμπῃ, καὶ ἔτσι νὰ εἶνε σημεῖο ὁ­­μολογίας καὶ ἀναγνωρίσεως τῶν πιστῶν.
Μὲ τὸ σταυρὸ τοῦ Κυρίου νὰ ζήσουμε, ἀ­δελφοί μου. Κι ὅταν πλησιάσῃ ἡ τελευταία ὥ­ρα κι ὁ ἀρχάγγελος ἔλθῃ νὰ πάρῃ τὴν ψυχή μας, νὰ κάνουμε τὸ σταυρό μας καὶ νὰ ποῦμε κ᾽ ἐμεῖς· «Μνήσθητί μου, Κύριε, ὅταν ἔλθῃς ἐν τῇ βασιλείᾳ σου» (Λουκ. 23,42).

(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

Σύνθεσι ἀποσπασμάτων ἐκ τῶν Διδαχῶν τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ (ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ ἐπισκ. Αὐ­γουστίνου Καντιώτου, Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, Ἀθῆναι). Πιστότερη ἀπόδοσι ὁμιλίας ποὺ ἔγινε στὸ ἱ. ἐξωκκλήσι Μεταμορφώσεως τοῦ Κυρίου Ὑψώματος 1020 Φλωρίνης τὴν 14-9-1985. Νέος τίτλος 26-7-2023.