Περίοδος Δ΄ – Ἔτος ΚΑ΄
Φλώρινα – ἀριθμ. φύλλου 1116(2)

Τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ ἐλεήμονος
Σάββατο 11 Νοεμβρίου 2023 (2004) ἑσπέρας
Μητροπολιτου Φλωρίνης π. Αυγουστινου Καντιωτου

Ὁ ὡραιοτερος τιτλος

Δύο ἄκρα ἔχει ὁ κόσμος, ἀγαπητοί μου. Ὅπως τὸ μπαστούνι ἔχει δύο ἄκρα, τὸ ἕνα ἄκρο ἐπάνω, ἐκεῖ ποὺ τὸ πιάνεις, καὶ τὸ ἄλλο ἄκρο κάτω, ἐκεῖ ποὺ ἀκουμπᾷ στὸ ἔδαφος καὶ ἀγγίζει ὅ,τι ἀκάθαρτο καὶ βυθίζεται στὴ λάσπη, ἔτσι καὶ ὁ κόσμος αὐτὸς ἔχει δύο ἄκρα. Τὸ ἕνα ἄκρο, αὐτὸ ποὺ εἶνε κάτω, μέσ᾿ στὴ λάσπη, τὸ ἄκρο τῆς κακίας, εἶνε ἡ φιλαυτία· τὸ ν᾿ ἀγαπᾷς μόνο τὸν ἑαυτό σου καὶ νὰ θέλῃς ὁ ἑαυτός σου νὰ γίνῃ κέντρο ὅλου τοῦ κόσμου. Εἶνε ὁ ἐγωκεντρισμὸς τῆς ζωῆς. Ἀλ­λὰ τὸ ἄλλο ἄκρο, τὸ ἐπάνω, προχωρεῖ πολὺ ψηλά· γίνεται κορυφὴ ποὺ φτάνει στὰ ἄστρα, μέχρι τὸ θρόνο τοῦ Θεοῦ, τὸ θρόνο τῆς ἁγίας Τριάδος. Τὸ ἄκρο αὐτό, ἀγαπητοί μου, εἶνε ἡ ἀγάπη. Ἡ ἀγάπη πρὸς ὅλους· πρὸς τοὺς φίλους, ἀλλὰ καὶ πρὸς τοὺς ἔχθρούς.

Τὴν ἀγάπη αὐτὴ ἔδειξε στὸν κόσμο ὁ Χριστός. Τὴν ἔζησε, τὴ δίδαξε, τὴ μετέδωσε. Λένε γιὰ κάποια ἀρχαία μάγισσα, ὅτι κρατοῦσε στὰ χέρια της ἕνα ῥαβδὶ καὶ ὅποιον ἄγγιζε μὲ τὸ ῥαβδὶ αὐτό, ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος, εἴτε ἁ­πλὸς θνητὸς εἴτε βασιλιᾶς, εἴτε πλούσιος εἴ­τε φτωχός, ἔπαυε πλέον νὰ εἶνε ἄνθρωπος· τὸν ἔκανε ζῷο τετράποδο. Ἀλλὰ ὁ Χριστὸς κρατεῖ στὰ χέρια του ἕνα ἄλλο ῥαβδί, ῥαβδὶ ὄχι μαγικὸ ἀλλὰ θεϊκό. Καὶ τὸ ῥαβδὶ τοῦ Χριστοῦ, ποὺ ἄλλαξε τὸν κόσμο, εἶνε ὁ σταυρός του. Μὲ τὸ ῥαβδὶ αὐτό, τὸ σταυρὸ τῆς ἀγάπης του, παίρνει τὸν ἄνθρωπο – τὸ κτῆνος καὶ τὸν κάνει ἄγγελο καὶ ἀρχάγγελο!
Ναί, αὐτὴ εἶνε ἡ ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ. Αὐτὸ τὸ δρόμο μᾶς ἔδειξε ἐκεῖνος. Αὐτὸ τὸ δρόμο βάδισε ὁ ἴδιος. Αὐτὸν βάδισαν οἱ δώδεκα ἀ­πόστολοι. Αὐτὸν βάδισαν οἱ πρῶτοι μαθηταὶ τοῦ Κυρίου, γιὰ τοὺς ὁποίους διαβάζουμε στὶς Πράξεις τῶν ἀποστόλων, ὅτι στὴν κοινω­νία ἐκείνη τῶν πρώτων Χριστιανῶν, ποὺ εἶχε ὡς βάσι καὶ θεμέλιο τὰ λόγια τοῦ Χριστοῦ «Ἀγαπᾶτε ἀλλήλους» (Ἰω. 13,34), οὔτε ἕνας «ἐνδεής» δὲν ὑπῆρχε (Πράξ. 4,34). Αὐτὸ τὸ δρόμο βάδισαν οἱ διδάσκαλοι καὶ πατέρες τῆς Ἐκκλησί­ας. Αὐτὸ τὸ δρόμο τῆς ἀγάπης βάδισε καὶ ὁ ἅ­γιος Ἰωάννης ὁ ἐλεήμων, τοῦ ὁποίου τὴ μνή­μη ἑορτάζουμε σήμερα.

* * *

Καὶ ἄλλοτε μιλήσαμε ἐπάνω στὸν βίο τοῦ μεγάλου αὐτοῦ πατρὸς καὶ διδασκάλου τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἂς τὸν θυμηθοῦμε ὅμως καὶ πάλι μὲ λίγα λόγια.
Ἔζησε τὸν 7ο αἰῶνα. Ἦταν Κύπριος τὸ γένος, ἀπὸ τὴν Ἀμαθοῦντα, καὶ προερχόταν ἀ­πὸ ἀρκετὰ εὐκατάστατη οἰκογένεια. Ὁ πατέρας του ἦταν ὁ ἄρχοντας τῆς μεγαλονήσου καὶ λεγόταν Ἐπιφάνιος. Ὁ Ἰωάννης λοιπὸν με­γάλωσε σὰν ἀρχοντόπουλο. Ὅταν πλέον ἦρθε σὲ ὥριμη ἡλικία, ὑπακούοντας περισσό­τερο στὴ θέλησι τοῦ πατέρα του, νυμφεύθηκε μία κόρη καὶ ἀπέκτησε μαζί της παιδιά. Τὴν εἰρηνικὴ ὅμως οἰκογενειακὴ ζωὴ διαδέχθηκαν σύννεφα. Σύντομα ἔφυγαν ἀπὸ τὴ ζωὴ αὐτὴ καὶ ἡ γυναίκα του καὶ τὰ παιδιά του, καὶ ὁ πλούσιος αὐτὸς οἰκογενειάρχης ἦρθε μιὰ μέρα ποὺ ἔμεινε μόνος κ᾿ ἔρημος. Ἡ θλῖ­ψι του ἦταν μεγάλη. Παρηγοριὰ εὕρισκε καταφεύγοντας μόνο στὸ Θεό. Ὅλος ὁ πόθος τῆς ψυχῆς του στράφηκε στὸ πῶς νὰ εὐαρεστήσῃ τὸν Κύριο. Ἀφωσιώθηκε στὴ μελέτη τῶν Γραφῶν καὶ στὴν προσευχή, ἐνῷ ἡ ζωή του ὡς Χριστιανοῦ ἦταν ὑποδειγματική. Μοίρασε τὴ μεγάλη περιουσία του στοὺς φτωχοὺς καὶ πεινασμένους.
Ἡ φήμη τοῦ ὀνόματός του ἄρχισε ἔτσι νὰ διαδίδεται καὶ σ᾿ ἄλλα μέρη πέρα ἀπὸ τὴν Κύπρο. Ἔφθασε μέχρι καὶ τὴ μεγάλη πόλι τῆς Ἀλεξανδρείας. Γι᾿ αὐτό, ὅταν ὁ θρόνος ἐκεῖ ἐχήρευσε, οἱ Χριστιανοὶ ζήτησαν ἀπὸ τὸν αὐ­τοκράτορα νὰ γίνῃ ἐπίσκοπός τους ὁ Ἰωάννης. Ἦτο τότε ἐποχὴ εὐλογημένη, ποὺ ἡ θέλησις τοῦ πιστοῦ λαοῦ ἐλαμβάνετο ὑπ᾿ ὄψιν στὶς ἐκλογὲς τῶν ποιμένων τῆς Ἐκκλησίας καὶ εἶχε βαρύτητα ἀποφασιστική. Βρῆκε σωστὸ τὸ αἴτημα τοῦ ποιμνίου ὁ αὐτοκράτωρ τῆς Κωνσταντινουπόλεως Ἡράκλειος (640-641), συμφώνησε μὲ τὴν ἐπιλογή τους καὶ τὴν ἐνέκρινε. Ἔτσι, κατ᾿ αὐτὸν τὸν θεάρεστο καὶ εὐ­λογημένο τρόπο, ὁ Ἰωάννης ἀνέβηκε στὸν πα­τριαρχικὸ θρόνο τῆς Ἀλεξανδρείας, τὸν ὁ­ποῖον ἐλάμπρυνε σὰν πυρσὸς ποὺ ἐτέθη «ἐπὶ τὴν λυχνίαν» (Ματθ. 5,15).
Ὠς ποιμενάρχης ἔδειξε μεγάλο ζῆλο γιὰ τὴν καθαρότητα τῆς πίστεως, τὴν πνευματικὴ ἀσφάλεια καὶ προκοπὴ τοῦ ποιμνίου του. Ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του μερικοὶ αἱρετικοὶ προσέθεταν στὸν Τρισάγιο ὕμνο (στὸ γνωστό μας «Ἅ­γιος ὁ Θεός…») μία φράσι μὲ κακόδοξο νόημα, καὶ πολλοὶ Χριστιανοὶ δὲν μποροῦσαν ν᾿ ἀντιληφθοῦν τὴν πονηρία τῶν αἱρετικῶν· στὴ φράσι «Ἅγιος Ἀθάνατος» αὐτοὶ προσέθεταν τὶς λέξεις «ὁ σταυρωθεὶς δι᾿ ἡμᾶς». Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὅμως, ἄγρυπνος φρουρὸς τῆς Ὀρ­θο­δο­ξίας, ἀντιλήφθηκε τὴν πονηρία τους καὶ εἶνε ὁ πρῶτος ποὺ ἐμπόδισε τὴν προσθήκη αὐτή.
Μὲ τὴν ἴδια ἐπιμέλεια φρόντιζε καὶ κατώρθωνε μὲ τὴ βοήθεια τοῦ Θεοῦ νὰ καλύπτῃ τὶς ὑλικὲς ἀνάγκες τῶν πιστῶν, καὶ μάλιστα τῶν πιὸ φτωχῶν. Ἦταν ὁ πατέρας καὶ ὁ προστάτης ὅλων τῶν δυστυχισμένων ἀνθρώπων τῆς ἐπισκοπῆς του. Καὶ ὄχι μόνο τῆς ἐπισκοπῆς του, ἀλλὰ καὶ ὁποιουδήποτε ἄλλου ἀναξιοπα­θοῦντος ἀνθρώπου, ἀκόμα καὶ πέρα καὶ ἔ­ξω ἀπὸ τὴ δική του ἐκκλησιαστικὴ δικαιοδοσία. Μέχρι τὰ Ἰεροσόλυμα ἁπλώθηκε ἡ ἀγάπη του. Ὁ Συμεὼν ὁ Μεταφραστὴς (βλ. PG 114, 900c) τὸν παρομοιάζει μὲ τὸ Νεῖλο ποταμό, ποὺ τὰ νερά του ἀρδεύουν καὶ ζωογονοῦν ὄχι μόνο τὴν Αἴγυπτο ἀλλὰ καὶ ὅλο τὸν κόσμο μὲ τὴν καρποφορία ποὺ φέρνουν. Τόσο πολὺ ἀγαποῦσε καὶ ἀσκοῦσε τὴν ἐλεημοσύνη ὁ ἅγιος Ἰωάννης, ὥστε στὸ τέλος οἱ ἄνθρωποι τοῦ ἔδωσαν τὸ ἐπίθετο ἐλεήμων.
Γενικῶς ἦταν τόσο ἐνάρετος, τόσο ἐπιμε­λὴς καὶ τόσο συνεπὴς στὴν ἀποστολή του, τόσο στὴ θεωρία ὅσο καὶ τὴν πρᾶξι, ὥστε τὸν ἀναγνώριζαν, τὸν ἀγαποῦσαν καὶ τὸν σέβον­ταν ὄχι μόνο οἱ Χριστιανοὶ ἀλλὰ καὶ αὐτοὶ οἱ ἑτερόδοξοι καὶ οἱ ἄπιστοι. Πολλοὺς μάλιστα ἀπὸ αὐτοὺς προσείλκυσε στὴν πίστι τοῦ Χριστοῦ· ἔγινε ἔτσι καὶ ὑπόδειγμα ὀρθοδόξου ἐκκλησιαστικῆς ἱεραποστολῆς.
Πατριάρχευσε θεαρέστως πολλὰ χρόνια. Καὶ ὁ Θεός, κοντὰ στὰ ἄλλα χαρίσματα, τοῦ ἔδωσε ἐπὶ πλέον καὶ τὸ χάρισμα νὰ θαυματουργῇ· ἔκανε πολλὰ θαύματα, καὶ μ᾿ αὐτὰ ἀ­νακούφισε τὸν ἀνθρώπινο πόνο. Ἔτσι πέρασε τὴ ζωή του, ἔφτασε σὲ βαθὺ γῆρας, καὶ τέλος παρέδωσε τὴν ψυχή του στὰ χέρια τοῦ Κυρίου πλήρης ἡμερῶν καὶ πλήρης καρπῶν ἐμπράκτου ἀγάπης.

* * *

Στὸν ἅγιο Ἰωάννη, ποὺ ἑορτάζουμε σήμερα, δόθηκε, ἀγαπητοί μου, ὁ ὑψηλὸς τίτλος ἐλεήμων. Κάθε ἅγιος ἔχει τὸν τίτλο του. Ὁ ἅ­γιος Γεώργιος ἐπονομάζεται τροπαιοφόρος γιὰ τὶς νίκες καὶ τοὺς θριάμβους του. Ὁ ἅγιος Δημήτριος λέγεται μυροβλύτης γιὰ τὰ μύρα ποὺ ἀναβλύζουν ἀπὸ τὸν τάφο του. Ὁ ἅγιος Σπυρίδων λέγεται θαυματουργὸς γιὰ τὰ θαύματα τὰ μεγάλα ποὺ ἔκανε. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ἀρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, ποὺ ἑορτάζει αὔριο 13 Νοεμβρίου, ἐπονομάζεται Χρυσόστομος γιὰ τὰ χρυσᾶ καὶ ἀνεκτίμητα λόγια ποὺ ἔλεγε τὸ στόμα του. Καὶ ἄλλοι ἅγιοι ἐπονομάζονται μὲ διαφόρους ἄλλους ἄλλους τί­τλους. Ἀλλὰ ὁ ἅγιος Ἰωάννης ποὺ ἑ­ορτάζουμε σήμερα νομίζω ὅτι φέρει τὸν ὡ­ραι­ότερο τίτλο, τὸν τίτλο ἐλεήμων· διότι ὁ τί­τλος ἐλεήμων ἐνσαρκώνει τὴν ἀγάπη, καὶ ἡ ἀ­γάπη εἶνε παραπάνω ἀπ᾿ ὅλα. Ὠνομάστηκε ἐλεήμων, καὶ ἦταν ὄντως ἐλεήμων, ἐνσάρκωσι τῆς ἐλεημοσύνης.
Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ἐλεήμων ἦταν ἕνα λιμάνι· ὅπως στὸ λιμάνι καταφεύγουν ὅλες οἱ βαρκοῦλες καὶ τὰ καράβια γιὰ νὰ βροῦν γαλήνη καὶ ν᾿ ἀράξουν μὲ ἀσφάλεια, ἔτσι καὶ αὐ­τὸς ἄνοιγε τὴν ἀγκάλη του σὲ κάθε θαλασσο­δαρμένο τῆς ζωῆς καὶ γινόταν τὸ ἀραξοβόλι τῆς ἀγάπης. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ἐλεήμων ἦ­ταν ἕνα δίχτυ τοῦ Χριστοῦ, ποὺ μάζευε μέσα ἀπὸ τὴ δυστυχία τοῦ κόσμου τούτου ὅλη τὴ φτωχολογιὰ γιὰ νὰ τὴν ἀνακουφίσῃ. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ἐλεήμων ἦταν μιὰ βρύσι γιὰ ὅλους· κι ὅπως ἡ βρύσι δὲν κάνει διάκρισι, ἀλλὰ προσ­φέρει τὸ νερό της σὲ κάθε περαστικό, καὶ δροσίζεται καὶ ξεδιψᾷ σ᾿ αὐτὴν καὶ τὸ ἀρνὶ καὶ ὁ λύκος, καὶ τὸ περιστέρι καὶ ὁ κόρακας, καὶ ὁ ἅγιος καὶ ὁ ἁμαρτωλός, καὶ ὁ κουρασμένος διαβάτης καὶ ὁ κακοῦργος λῃστής, ἔτσι κ᾿ ἐ­κεῖνος δὲν ἀρνήθηκε τὴ βοήθειά του σὲ κανένα.
Στὸν αἰῶνα αὐτὸ τῆς φιλαυτίας καὶ ἰδιοτελείας καὶ πλεονεξίας, ἐμεῖς, ἀγαπητοί μου, νὰ μιμηθοῦμε τὸ παράδειγμα τοῦ ἁγίου Ἰωάννου. Νὰ γίνουμε κ᾿ ἐμεῖς ἐλεήμονες, καὶ τότε θὰ ἔχουμε τὴν εὐχή του, τὴ μεσιτεία του, τὴν εὐλογία του καὶ τὴ βοήθειά του· ἀμήν.

(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

Μέρος ἀπομαγνητοφωνημένης ὁμιλίας, ἡ ὁποία ἔγινε στὸν ἱ. ναὸ Ἁγ. Γεωργίου Ἀκαδημίας Πλάτωνος – Ἀθηνῶν τὴν Κυριακὴ 12-11-1961. Καταγραφὴ καὶ συμπλήρωσις 12-11-2004, ἐπανέκδοσις 23-10-2023.