21 Μαΐου 1864

ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ

• «Ω μάννα, αγκάλιασέ μας
• μέσα στα φυλλοκάρδια σου κρύψε μας, φύλαξέ μας!
• Μας φαίνεται σαν όνειρο! Μας φαίνεται ότι ο ξένος
• μας τρώγει με το μάτι του αργά μετανιωμένος.
• Πάρε μας, μάννα, σφίξε μας γλυκά στην αγκαλιά σου·
• σήμερα την αγάπη σου κι αύριο τα παιδιά σου
• θα σου γυρέψουν, μάννα μας, ένα σταυρό στον ώμο,
• κομμάτι κρίθινο ψωμί και μακρυνόνε δρόμο».
• (Αριστότελης Βαλαωρίτης)

Η ΕΝΩΣΗ ΔΩΡΟ;

Πού η δικαιοσύνη των μεγάλων;

Όλη η Ελλάδα βρίσκεται σήμερα σε θλίψη. Σε εθνική θλίψη. Και πώς να μη θλίβεται κάθε Ελληνική ψυχή όταν βλέπει ότι ένα δίκαιο αίτημα της Ελλάδας, όπως είναι το αίτημα της αυτοδιάθεσης της μεγαλονήσου Κύπρου, αίτημα το οποίο κατοχυρώνει θεμελιώδης αρχή του Καταστατικού Χάρτη του Ο.Η.Ε., καταπατείται από τα μεγάλα κράτη, εκείνων τα οποία άλλοτε, σε στιγμές τραγικές για την ύπαρξή τους, έδιναν από τους ραδιοφωνικούς σταθμούς την υπόσχεση ότι όλα τα δίκαια αιτήματα της μικρής μας Πατρίδας, που θυσιάζεται υπέρ της ελευθερίας, θα ικανοποιηθούν και ότι μια νέα Ελλάδα, ισχυρή και μεγάλη, αντάξια των αγώνων και των θυσιών της, θα εξέλθει από τον πόλεμο, Ελλάδα η οποία θα εναγκαλιστεί όλα τα αλύτρωτα παιδιά της; Αλλά δυστυχώς οι υποσχέσεις αυτές λησμονήθηκαν την επαύριον της λήξης του πολέμου και η Ελλάδα έγινε και πάλι το αντικείμενο αισχρής εκμετάλλευσης των ισχυρών, οι οποίοι, με σκοπό το δικό τους συμφέρον, έσπειραν το σπόρο της διαίρεσης των Ελλήνων και η Πατρίδα μας καταματωμένη από τα τραύματα του πολέμου κινδύνευσε να καταποντιστεί στο φοβερό κλύδωνα του εμφύλιου σπαραγμού. Έτσι αγωνιζόμενη η Ελλάδα για την υπόστασή της πλέον ως ανεξάρτητου κράτους δεν είχε τη δύναμη να διεκδικήσει τα δίκαιά της στα συνέδρια της ειρήνης! Πού ο λόγος του ισχυρού εκείνου πολιτικού ηγέτη, ο οποίος για να παρηγορήσει τον ηρωικώς αγωνιζόμενο Ελληνικό λαό έλεγε ότι, όταν στην αίθουσα των συνεδριάσεων του παγκόσμιου συνεδρίου της ειρήνης θα εισερχόταν ο αντιπρόσωπος της Ελλάδας, ο πρόεδρος θα χτυπούσε το καμπανάκι και θα έλεγε· «Κύριοι σύνεδροι, σηκωθείτε! Εισέρχεται η Ελλάδα η μεγαλομάρτυρας!»; Αλίμονο! Αντί επαίνων και εγκωμίων ποιες φρικτές ύβρεις και συκοφαντίες δεν άκουσε η Ελλάδα στα συνέδρια της ειρήνης! Η Ελλάδα κατηγορούμενη! Οι συμπάθειες των ισχυρών συμμάχων στράφηκαν προς τους εχθρούς μας, προς τους δημίους μας, προς εκείνους οι οποίοι ούτε σταγόνα αίματος δεν έχυσαν για τα ιδεώδη της ελευθερίας και της δικαιοσύνης, για τα οποία, όπως διακήρυτταν οι μεγάλοι σύμμαχοί μας, γινόταν ο αγώνας. Η Ελλάδα για μια ακόμη φορά εισέπραξε το μισθό της ευπιστίας της στις υποσχέσεις των μεγάλων. Και πώς τώρα να μη λυπάται και να μην αγανακτεί, όταν βλέπει τα δίκαιά της να καταπατώνται και καμιά φωνή κάποιου ισχυρού συμμάχου να μην ακούγεται, που να υποστηρίζει ειλικρινά και ευθαρσώς το δίκαιο της μικρής αυτής χώρας;

Αλίμονο! Τα πάντα θυσιάζονται στο βωμό της σκοπιμότητας και της ιδιοτέλειας. Και λοιπόν, πρέπει εμείς οι Έλληνες να απελπιστούμε;

Ακτίνες χαράς

Μέσα στο πυκνό νέφος της θλίψης και της μελαγχολίας που σκεπάζει τον ουρανό της Ελλάδας ήλθε να ρίξει ακτίνα χαράς και αισιοδοξίας μία επέτειος, την οποία γιορτάσαμε με μεγαλοπρέπεια. Είναι η εκατονταετηρίδα της απελευθέρωσης των Ιονίων νήσων.

Πόσο διδακτική και παρήγορη είναι η ιστορία της απελευθέρωσης των Επτανήσων! Αυτός που δεν άνοιξε ποτέ την ιστορία του τόπου μας ίσως να νομίζει ότι η απελευθέρωση των Ιονίων νήσων έγινε χωρίς κόπο. Ίσως να νομίζει ως αληθινό ότι τα Επτάνησα δόθηκαν ως δώρο της Αγγλίας στην Ελλάδα με την ενθρόνιση του βασιλιά Γεωργίου του Α΄. Αλλά όποιος μελετά την εθνική μας ιστορία θα δει ότι και η απελευθέρωση της Επτανήσου, όπως και κάθε άλλου τμήματος της Ελληνικής Πατρίδας, δεν προσφέρθηκε ως δώρο των μεγάλων μέσα σε χρυσό δίσκο, αλλά αυτή επιτεύχθηκε μετά από αγώνες και θυσίες.

Από την ένωση προηγήθηκαν αγώνες

Η Επτάνησος ποτέ δε θα ελευθερωνόταν, εάν δεν αγωνιζόταν. Η Ιστορία διδάσκει ότι μετά την κατάλυση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας τα Επτάνησα περιήλθαν οριστικά στους Ενετούς, οι οποίοι επί τέσσερις και πλέον αιώνες είχαν εγκαταστήσει εκεί το κράτος της ωμής βίας, το κράτος του Παπισμού, το οποίο απέβλεπε στην εξουθένωση της Ορθοδοξίας. Εκτός μιας ελάχιστης μειοψηφίας, η οποία αρνήθηκε την Ορθοδοξία και προσκολλήθηκε στο άρμα του Παπισμού για προσωπικά οφέλη και έγινε το προγεφύρωμα της Δύσης στην Ανατολή, όλος ο άλλος πληθυσμός έμεινε στερεός και αμετακίνητος στην πίστη των πατέρων του. Μετά τους Ενετούς ήλθαν οι Γάλλοι. Οι Γάλλοι έφτασαν στην Κέρκυρα, όταν το άστρο του Ναπολέοντα μεσουρανούσε στον ουρανό της Ευρώπης. Ο Ναπολέων δαπάνησε τεράστια ποσά για την οχύρωση του νησιού, το οποίο θεωρούσε κομβικό σημείο του Αδριατικού πελάγους. Οι Γάλλοι, διαπνεόμενοι από δημοκρατικές ιδέες, φέρθηκαν φιλάνθρωπα στο λαό. Φύτευσαν συμβολικά δένδρα ελευθερίας και ίδρυσαν την Ιόνιο Ακαδημία, η οποία μπορεί να χαρακτηριστεί ως το πρώτο Πανεπιστήμιο στην Ελλάδα. Η παραμονή των Γάλλων υπήρξε ολιγοχρόνια. Το Βατερλώ, στο οποίο, όπως είναι γνωστό, νικήθηκε κατά κράτος ο Ναπολέων, υπήρξε ο τάφος της Γαλλικής αυτοκρατορίας. Το Συνέδριο της Βιέννης, το οποίο συγκλήθηκε μετά τη συντριβή του Ναπολέοντα για να ρυθμίσει τις τύχες της Ευρώπης, δεν έτρεφε συμπάθεια προς τους υπόδουλους λαούς της Ανατολής. Ο Μέττερνιχ, μισέλληνας υπουργός των εξωτερικών της Αυστρίας, ήταν η κυρίαρχη μορφή του Συνεδρίου, η ψυχή της αποκαλούμενης Ιεράς, στην πραγματικότητα ανίερης, Συμμαχίας, της οποίας τα μέλη, μολονότι ονομάζονταν χριστιανικά, ανέλαβαν υπό την προστασία τους… Τούρκους. Δόγμα της Συμμαχίας η ακεραιότητα της αντίχριστης Οθωμανικής αυτοκρατορίας, η οποία καθημερινά σφαγίαζε τους χριστιανούς. Φοβόντουσαν οι χριστιανοί της Δύσης μήπως οι υπόδουλοι Ορθόδοξοι λαοί των Βαλκανίων αφυπνιστούν και διαλύσουν το κράτος του Ισλάμ… Όχι νίκη στην Ορθοδοξία αλλά στον Ισλαμισμό. Τι έγκλημα, τι αίσχος! Η Επτάνησος, χάρη στη διπλωματία της πονηρής Αλβιόνας, αφαιρέθηκε από τους Γάλλους και τέθηκε υπό την… προστασία της Αγγλικής αυτοκρατορίας. Η Αγγλία, κρύβοντας τους βαθύτερους σκοπούς της, έσπευσε να ιδρύσει το Ιόνιο λεγόμενο κράτος με πρωτεύουσα την Κέρκυρα. Στο κράτος αυτό εκτός των Επτανήσων συμπεριλήφθηκε και η απέναντι της Κέρκυρας ηπειρωτική λωρίδα, που περιλάμβανε την Πάργα. Ω η Πάργα! Αυτή θα διηγείται στους αιώνες των αιώνων το αίσχος της Αγγλίας. Διότι ολόκληρη η Πάργα πουλήθηκε στο αγριότερο θηρίο, τον Αλή Πασά, οι δε Πάργιοι δεν επιτράπηκε από τους Άγγλους να πάρουν μαζί τους τίποτε, εκτός μόνο από τη σκόνη των οστών των προγόνων τους… Ο Ιησούς στο πρόσωπο των Ορθόδοξων χριστιανών της Πάργας πουλήθηκε για μια ακόμη φορά αντί τριάκοντα αργυρίων. Ιούδας η Αγγλία. Αίσθημα φρίκης κατέλαβε τους υπόλοιπους κατοίκους του Ιονίου κράτους βλέποντας την αισχρή συμπεριφορά των νέων κατακτητών τους. Αποφάσισαν να αντιδράσουν εναντίον κάθε άμεσης ή έμμεσης ενέργειας των Άγγλων, η οποία σκοπό είχε να παύσει η Επτάνησος να ζει την Ελλάδα και την Ορθοδοξία. Οι Άγγλοι ενέτειναν τα μέτρα τους. Υποστήριξαν τους προδότες, καταδίωξαν τους ζηλωτές της πατρικής ευσέβειας, έδωσαν δύναμη στους εγγραφόμενους στις μασονικές στοές, που πρώτοι αυτοί ίδρυσαν στα Επτάνησα, κυκλοφόρησαν προπαγανδιστικά φυλλάδια υβριστικά της Ορθόδοξης πίστης, δίωξαν, εξόρισαν, φυλάκισαν, απαγχόνισαν και στη Λευκάδα και στην Κεφαλονιά και στην Κέρκυρα κήρυκες της πίστης και της ελευθερίας του Έθνους και όταν εξερράγη η Ελληνική Επανάσταση του 1821, επέτρεψαν στα πλοία των Τούρκων να προσεγγίσουν στα λιμάνια της Επτανήσου και να έχουν στα ιστία τους τα πτώματα των απαγχονιζόμενων Ελλήνων, για να βλέπουν οι Έλληνες της Επτανήσου και να τρομοκρατούνται.

Αλλά οι Επτανήσιοι δεν τρομοκρατήθηκαν. Φλογερότερος άναψε μέσα τους ο πόθος για την ελευθερία. Συμμετείχαν στα δεινά της ηπειρωτικής Ελλάδας. Από τα παράλια της Ζακύνθου άκουγαν τον κρότο των τουρκικών τηλεβόλων κατά της αθάνατης φρουράς του Μεσολογγίου και έκλαιγαν από ιερή συγκίνηση. Άνοιξαν την αγκαλιά τους και δέχθηκαν τα ράκη της εθνικής εκείνης εποποιίας. Μοίρασαν τον άρτο τους με χήρες και ορφανά και αίμα γενναίων νησιωτών συναναμίχθηκε με τα αίματα των αγωνιζόμενων αδελφών της ηπειρωτικής Ελλάδας. Δυστυχώς κατά την ίδρυση του ανεξάρτητου Κράτους της Ελλάδας (1830) η Επτάνησος δεν συμπεριλήφθηκε. Την κρατούσε στα ισχυρά του νύχια το Βρετανικό λιοντάρι. Αλλά ο λαός της Επτανήσου δεν ησύχασε. Το ηφαίστειο της πατριωτικής οργής διετηρείτο εν ενεργεία και πάντα εξέπεμπε τη λάβα του. Για την Αγγλία η Επτάνησος δεν ήταν αγελάδα που αρμεγόταν εύκολα και πλούτιζε το αγγλικό θησαυροφυλάκιο. Η Επτάνησος δημιουργούσε συνεχώς προβλήματα και προξενούσε πονοκεφάλους στους πολιτικούς του Λονδίνου. Η Αγγλική διπλωματία πολλά μεταχειρίστηκε μέσα για την ειρήνευση της Επτανήσου, και αυτό ακόμη το τέχνασμα της διχοτόμησης της Επτανήσου, δεχόμενη να αφήσει ελεύθερα τα άλλα νησιά εκτός από την Κέρκυρα, που ήταν αναγκαία για τη θαλασσοκρατορία της. «Αλλά όχι, απάντησαν τα άλλα νησιά. Δε θέλουμε ελευθερία χωρίς την Κέρκυρα». Τέλος επισκέφτηκε την Επτάνησο και ο πολύς Γλάδστων. Προσπάθησε κι αυτός να κατευνάσει την οργή. Υποσχόταν ότι η Αγγλία είναι πρόθυμη να κατασκευάσει λιμάνια, δρόμους, γέφυρες και ό, τι άλλο χρειάζονταν τα νησιά για την υλική ευημερία τους. Αλλά οι Επτανήσιοι, υψηλοί στο φρόνημα, απέρριψαν τις προτάσεις των Άγγλων και όλοι, άνδρες και γυναίκες, με μια φωνή απάντησαν ότι από την Αγγλία δε θέλουν τίποτε άλλο παρά την ένωση με τη μητέρα Ελλάδα. «Όσο αξίζει», είπαν, «ένας γυμνός βράχος ελεύθερος, δεν αξίζουν για μας όλοι οι θησαυροί του Λονδίνου». Αυτό το υψηλό φρόνημα για την Πατρίδα εξέφραζε στα ποιήματά του ο Επτανήσιος ποιητής Βαλαωρίτης, ο οποίος πλήρης πατριωτισμού χαιρέτισε την ελευθερία και την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα.

Ύστερα από τόσο σφοδρό πόθο, επίμονους αγώνες, θυσίες και αίματα ήλθε επιτέλους η ελευθερία. Όχι ως δώρο αλλά ως αμοιβή, ως στεφάνι, με το οποίο στεφανώνει η δικαιοσύνη του Θεού τους λαούς, οι οποίοι αγωνίζονται για την ελευθερία.

21 Μαΐου 1864. Ήταν η ιστορική ημέρα, κατά την οποία από το φρούριο της Κέρκυρας κατέβαζαν την Αγγλική σημαία και υψωνόταν μέσα σε απερίγραπτη χαρά και αγαλλίαση η Ελληνική σημαία. Την ημέρα εκείνη χαίρονταν οι ψυχές ζώντων και τεθνεώτων, όλων όσοι πόθησαν την ελευθερία και αγωνίστηκαν γι’ αυτήν. Χαιρόταν μαζί τους και η ψυχή του αγίου Κοσμά του Αιτωλού, ο οποίος ιεραποστολικά είχε εργαστεί στα Επτάνησα, ιδίως στην Κεφαλονιά, και προ 100 περίπου ετών είχε προφητεύσει την απελευθέρωση των νησιών. Ιδού η θαυμαστή προφητεία του Αγίου·

«Θα ΄ρθουν οι κόκκινοι σκούφοι κι ύστερα οι Άγγλοι επί 54 χρόνια και κατόπιν θα γίνει Ρωμαίικο»(*).

____________________

(∗) «Κόκκινοι σκούφοι» ονομάζονται οι Γάλλοι στρατιώτες από το χρώμα των καλυμμάτων της κεφαλής κατά τους Ναπολεόντειους χρόνους. Η προφητεία αυτή εκπληρώθηκε καταπληκτι-κά. Διότι μετά τους Ενετούς στα Επτάνησα εγκαταστάθηκαν οι Γάλλοι και μετά την αναχώ-ρησή τους ήλθαν οι Άγγλοι, των οποίων η παραμονή διήρκεσε 54 χρόνια, δηλαδή όσα προφή-τευσε ο Άγιος. Το 1810 κατέλαβαν ουσιαστικά οι Άγγλοι τα Επτάνησα (εκτός της Κέρκυρας, η οποία παραδόθηκε το 1815 στον Κάμπελλ), και το 1864  τα παρέδωσαν στην Ελλάδα ( βλ. δικό μας βιβλίο «Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός», Αθήνα 1966, έκδοση γ ΄, σελ. 318).

Άξια της Ελλάδας τέκνα

Τα Επτάνησα κατά τη μακραίωνη ιστορία τους, ιστορία η οποία φτάνει μέχρι τα Ομηρικά χρόνια, γέννησε τέκνα που με τα έργα τους τίμησαν την Ελλάδα. Εάν τα ονόματα όλων εκείνων των Επτανησίων, οι οποίοι στα γράμματα, τις τέχνες, τις επιστήμες και τους διάφορους άλλους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας διέπρεψαν και κόσμησαν, σαν πολύτιμοι λίθοι, το περιδέραιο της Ελλάδας, επρόκειτο να χαραχτούν σε μαρμάρινες στήλες, ω, πόσες μαρμάρινες στήλες δε θα χρειάζονταν; Άνδρες υπέροχοι γεννήθηκαν. Από την Κέρκυρα δεν προέρχεται η ένδοξη εκείνη δυάδα των αχώριστων φίλων, των σοφών Ιεραρχών, οι οποίοι με τα συγγράμματά τους δίδαξαν και ωφέλησαν το υπόδουλο γένος και ονομάστηκαν διδάσκαλοί του και επέκτειναν μέχρι τη Ρωσία την ευεργετική τους επιρροή, υπηρετώντας τον εκεί ομόδοξο λαό σε εμπερίστατες επισκοπές και μητροπόλεις; Αυτοί είναι ο Ευγένιος Βούλγαρης και ο Νικηφόρος Θεοτόκης. Από την Κεφαλονιά δεν ανέτειλε ο λαμπρός εκείνος αστέρας της Ορθόδοξης Εκκλησίας, του οποίου το όνομα ως διάσημου εκκλησιαστικού ρήτορα ακούγεται μέχρι σήμερα; Και αυτός είναι ο Ηλίας Μηνιάτης. Από την Κέρκυρα δεν καταγόταν ο φιλόσοφος Πέτρος Βράιλας Αρμένης; Από τη Ζάκυνθο, το μυροβόλο αυτό νησί, δεν προέρχεται ο ποιητής Διονύσιος Σολωμός, του οποίου ο Ύμνος στην ελευθερία έγινε ο εθνικός μας ύμνος, ο οποίος, κάθε φορά που ακούγεται, συγκινεί κάθε ελληνική καρδιά; Η Κέρκυρα δεν μας έδωσε τον πρώτο εκείνο χριστιανό κυβερνήτη της Ελλάδας, τον αείμνηστο Ιωάννη Καποδίστρια;

Μετά την ένωση άνδρες Επτανήσιοι εμβριθείς στις γνώσεις, τολμηροί στις ιδέες, ρήτορες σπάνιοι, γνήσιοι πατριώτες, ακραιφνείς Ορθόδοξοι, δεν εισήλθαν ως βουλευτές στο Ελληνικό κοινοβούλιο και συντάραξαν τα λιμνάζοντα ύδατα; Οι αγορεύσεις των δύο Επτανήσιων αδελφών Ιακωβάτων στη Βουλή των Ελλήνων υπέρ της πίστεως έμειναν μνημειώδεις. Από αυτούς ο Γεώργιος Τυπάλδος Ιακωβάτος έπλεξε το εγκώμιο της Ορθοδοξίας, αδιαφορώντας για τις ειρωνείες και τα σκώμματα βουλευτών που δεν πίστευαν. «Φρονώ», βροντοφώνησε στο τέλος μιας αγορεύσεώς του, «ότι άμα δύσει ο ήλιος της Ορθοδοξίας δεν απομένει τίποτε άλλο παρά ότι συγκεντρωθήκαμε από τα 4 πέρατα της γης, άλλο τίποτα δεν περιμένουμε παρά μία αγέλη όπως αυτή περιγράφεται στον Ψαλμό που λέει «ὁ ἥλιος ἔθου σκότος καὶ ἐγένετο νύξ, ἐν αὐτῇ διελεύσονται πάντα τα θηρία τοῦ ἀγροῦ, σκύμνοι ὠρυόμενοι τοῦ ἁρπάσαι καὶ ζητῆσαι παρὰ τῷ Θεῷ βρῶσιν αὐτοῖς» (βλ. το δικό μας βιβλίο «Εθνικά προβλήματα», Αθήνα 1960, σελ. 320). Επτανήσιος δεν ήταν και ο διάσημος απολογητής του Χριστιανισμού Ιωάννης Σκαλτσούνης;

Κοσμάς Φλαμιάτος

Και αυτοί είναι οι γνωστότεροι Επτανήσιοι, των οποίων τη δράση περισσότερο ή λιγότερο τη γνωρίζουν πολλοί. Αλλά πόσοι είναι οι ήρωες της πίστεως και της πατρίδας, των οποίων τα ονόματα παραμένουν άγνωστα! Ανώνυμοι ήρωες! Υπάρχει μάλιστα ένας, ο οποίος, μολονότι όχι μόνο με τη γλώσσα και με τη γραφίδα αλλά και με το μαρτυρικό του θάνατο διεκήρυξε την Ορθοδοξία, αγωνίστηκε υπέρ πίστεως και πατρίδος, εντούτοις δεν έτυχε της πρέπουσας τιμής της οποίας ήταν άξιος. Και αυτός είναι ο Κοσμάς ο Φλαμιάτος. Απ’ όσο γνωρίζουμε, πουθενά στα Επτάνησα δεν υπάρχει άγαλμα, στήλη, εικόνα που υπενθυμίζει στους νεότερους το πρόσωπό του.

Γι’ αυτό κι εμείς για τον έξοχο αυτόν άνδρα, τον Κοσμά Φλαμιάτο, με την ευκαιρία της εκατονταετηρίδας της ένωσης των Ιονίων νήσων με τη μητέρα Ελλάδα, κρίνουμε σκόπιμο να χαράξουμε λίγες γραμμές, δίνοντας αφορμή σε εκλεκτούς λόγιους των Ιονίων νήσων να ερευνήσουν τα σχετικά με τον άνδρα αυτόν και από την έρευνά τους σε περιοδικά, βιβλία και αρχεία της εποχής να προέλθει βιογραφία, η οποία να αναπαριστά τη ζωή και τη δράση του άνδρα, τον οποίο εμείς θεωρούμε ως αντιπροσωπευτικό τύπο του Έλληνα Ορθόδοξου αγωνιστή, που αγωνίστηκε μέχρι θανάτου υπέρ της πατρώας πίστεως.

Εξ όσων μπορέσαμε να μάθουμε από την ανάγνωση κάποιων άρθρων που δημοσιεύτηκαν σε περιοδικά αλλά κυρίως από τη μελέτη των προλεγομένων στο βιβλίο των διδαχών του με τον τίτλο «Φωνὴ Ὀρθόδοξος καὶ σπουδαία περιεκτικὴ πολλῶν γνώσεων καὶ τὰ μέγιστα περίεργος εἰς ἀνακάλυψιν τῆς κατὰ τῶν Ὀρθοδόξων ἐπιβουλῆς», ο Κοσμάς Φλαμιάτος γεννήθηκε κατά τα τέλη του 18^ου αιώνα στο χωριό Πουλάτα της επαρχίας Σάμης Κεφαλονιάς. Ήταν εγγράμματος. Η μόρφωσή του δεν ήταν μικρή. Τόσο τον εκτιμούσαν για τη μόρφωσή του, ώστε σ’ αυτόν έγινε πρόταση από τους Άγγλους να διοριστεί καθηγητής της Ιονίου Ακαδημίας, για την οποία έχουμε μιλήσει παραπάνω. Στη θέση αυτή ασφαλώς θα τον τιμούσαν και θα δοξαζόταν και θα είχε βίο άνετο, χωρίς περιπέτειες και διωγμούς. Αλλά ο Κοσμάς Φλαμιάτος δε δέχθηκε τη θέση του καθηγητή. Προτίμησε, όπως ο Μωυσής, να συγκακουχείται με το λαό του Θεού παρά να έχει τις τιμές και τις απολαύσεις του κόσμου. Ήθελε να εργαστεί ως ταπεινός δάσκαλος, ως λαϊκός ιεροκήρυκας και να περιοδεύει τις επαρχίες κηρύττοντας το λόγο του Θεού. Σκοπό του βίου του έθεσε τη διαλάληση και υπεράσπιση της Ορθόδοξης πίστεως. Και με πόσο θαυμαστό ζήλο εργάστηκε! Περιόδευε πόλεις και χωριά, κήρυττε, ήλεγχε το κακό, αποκάλυπτε τις πλεκτάνες των αιρετικών, στηλίτευε τις πλάνες, καυτηρίαζε τη Μασονία, η οποία δρούσε υπό την προστασία των Άγγλων, έγραψε πλήθος επιστολών προς τους χριστιανούς που ζητούσαν τη συμβουλή του, σύστησε την εταιρεία των Φιλορθοδόξων, έκανε συγκεντρώσεις ζηλωτών και κατήρτιζε τους χριστιανούς για αγώνες και μαρτύρια, προέτρεψε το μοναχό Χριστόφορο Παπουλάκο να εγκαταλείψει το μοναστήρι του και να εξέλθει σε περιοδεία κηρύγματος, του ενέπνευσε, όπως και σε άλλους εκλεκτούς κληρικούς και μοναχούς, ιεραποστολικά ιδεώδη… Η δράση του στα Επτάνησα προκάλεσε, όπως ήταν επόμενο, τη δυσαρέσκεια των Αγγλικών αρχών, οι οποίες πείστηκαν ότι ο Κοσμάς Φλαμιάτος, οσοδήποτε και αν πιεζόταν ποτέ δε θα μετέβαλε το φρόνημά του και γι’ αυτό τον εξόρισαν από τα Επτάνησα και εξόριστος ήλθε στην Πάτρα. Αλλά και εκεί δεν ανέκοψε την ιεραποστολική του δράση. Το αντίθετο την αύξησε. Πίστη του ήταν ότι η κραταιά Αγγλία επιβουλεύεται την Ορθόδοξη πίστη, την οποία ήθελε να εξαφανίσει από προσώπου γης. Φοβερό μάλιστα όπλο της επιβουλής κατά της πίστεως θεωρούσε τη Μασονία. Βάλλοντας εναντίον της με καταιγιστικά πυρά, όπως και εναντίον όπου καταπατούσε τον ηθικό Νόμο, προκάλεσε την ανησυχία των κρατούντων. Κατόπιν ραδιουργιών ο Φλαμιάτος μαζί με άλλους 150 κληρικούς και λαϊκούς ρίχτηκαν στις φυλακές, από τις οποίες αυτός δε βγήκε πια. Πέθανε στις φυλακές πριν φτάσει η ημέρα της δίκης του. Διαδόθηκε έντονα τότε στην πόλη της Πάτρας ότι ο Κοσμάς Φλαμιάτος δεν πέθανε με φυσικό θάνατο αλλά απεβίωσε κατόπιν δραστικού δηλητηρίου, το οποίο έδωσαν οι Άγγλοι για να εξοντώσουν το δεινό κατήγορο των εγκλημάτων της Αγγλικής αυτοκρατορίας. Λίγες ημέρες πριν το θάνατό του, που συνέβη στις φυλακές της Πάτρας την 9^η Ιουνίου 1852, εκάρη μοναχός δια χειρός του αείμνηστου ιερομονάχου Ιγνατίου Λαμπρόπουλου, τον οποίο, όπως και τον Παπουλάκο, είχε προτρέψει σε ιεραποστολική δράση.

Ο Κοσμάς Φλαμιάτος, ο οποίος έτσι έζησε, έδρασε και πέθανε, πρέπει να λογίζεται ως εθνομάρτυρας και ιερομάρτυρας, γενναίος στρατιώτης και πρόμαχος της Ορθόδοξης πίστεως. «Ἐξήνθησεν ὡς εὐωδέστατον ῥόδον ἐν μέσῳ ἀκανθῶν», όπως σημειώνει στον πρόλογο του βιβλίου του Κοσμά με τον τίτλο «Φωνὴ Ὀρθόδοξος» ο εκδότης. Θα έπρεπε να είχε ανακηρυχθεί άγιος και να καταταχτεί μεταξύ των νεομαρτύρων της Φυλής μας. Οι συμπατριώτες του Κεφαλλήνιοι ας φροντίσουν να γίνει το συντομότερο η ανακήρυξη του Κοσμά Φλαμιάτου ως αγίου.

Ιδέες του Κοσμά Φλαμιάτου

Από το σύγγραμμά του, που μνημονεύσαμε ανωτέρω, θα δημοσιεύσουμε εδώ ορισμένες περικοπές, για να δουν οι φίλοι αναγνώστες της «Σπίθας» με πόση οξυδέρκεια ο αοίδιμος διέκρινε τους ύπουλους εχθρούς, με πόση ταπεινότητα σκέψης ήλεγξε τις πλάνες τους και με πόσο θάρρος στηλίτευσε την Αγγλική υποκρισία, όπως και κάθε άλλο κακό από οπουδήποτε και αν προερχόταν.

1. Άγγλοι αρμοστές

Ο Κοσμάς Φλαμιάτος ελέγχει την κακία των Άγγλων αρμοστών των Επτανήσων, οι οποίοι υποκρίνονταν το φίλο και προστάτη του λαού και κήρυτταν και διέδιδαν τις φιλελεύθερες ιδέες αλλά στην πραγματικότητα αποδεικνύονταν περισσότερο βάναυσοι από τους τυράννους και οι φοβεροί επίβουλοι των ιερών και των οσίων της Ορθόδοξης Ελληνικής Πατρίδας.

«Εκείνοι οι Αρμοστές, οι οποίοι ακολουθούν από την αρχή συστηματικά μια τέτοια επέμβαση, αυθαιρεσία, διωγμό και επιβουλή, σε όλα τα θεία και ιερά της θρησκείας, του προστατευόμενου λαού, τα οποία κανένας διώκτης στους αιώνες και τύραννος δεν επινόησε, για να πραγματοποιήσει. Εκείνοι οι Αρμοστές, οι οποίοι ενώπιον αυτών και ενώπιον κάθε άλλου Άγγλου, Μητροπολίτες, Επίσκοποι, Ιερείς, Νομοθέτες, Βουλευτές και χωροφύλακες φαίνονται της ίδιας αξίας και ως άχυρα καταπατούνται. Εκείνοι οι Αρμοστές, οι οποίοι πολλές φορές για απλή υποψία θανάτωσαν ιερείς με ελεεινό και τραγικό θάνατο, άλλους ξύρισαν και έδειραν επίσημα στην αγορά. Εκείνοι οι Αρμοστές, στων οποίων την αυθαιρεσία κρέμεται η ιδιοκτησία, η ελευθερία των πράξεων και των λόγων και η ζωή, οι οποίοι πολλές φορές για απλή υποψία ή για απλό λόγο που ψιθυρίζουν οι πολίτες, συλλαμβάνουν τη νύχτα, φυλακίζουν και εξορίζουν άνθρωπο οποιασδήποτε τάξης».

2. Η αγωγή των νέων

Η Αγγλική πολιτική είχε ιδρύσει στην Κέρκυρα ανώτερο σχολείο, το καλούμενο Σεμινάριο, για τη μόρφωση νέων που προορίζονταν για θέσεις διοικητικές στο κράτος των Ιονίων νήσων. Αλλά στο σχολείο αυτό των Άγγλων με ύπουλη διδασκαλία υπονομευόταν η Ορθοδοξία. Το ίδιο συνέβαινε και σε κάθε άλλο σχολείο που διηύθυναν τα όργανα του Άγγλου Αρμοστή. Τα σχολεία αυτά αναδείχθηκαν φυτώρια Μασονικών στοών. Ιδού πώς ο Φλαμιάτος αποκαλύπτει τη φθοροποιό επίδραση στους Ορθόδοξους νέους του Σεμιναρίου και των υπόλοιπων σχολείων·

«Έβλεπε κάποιος στην αρχή νέους, πολύ ηθικούς, αφοσιωμένους στην Ορθοδοξία και ζηλωτές υπέρ αυτής και μόλις εισέρχονταν σ’ αυτό το Σεμινάριο ως μαθητές, μετά από μία ή δύο εβδομάδες, φαινόταν σ’ αυτούς μια φρικτή και τρομερή αλλοίωση στο δόλο, στην υποκρισία, σε όλη την αθρόα σήψη της διαφθοράς, της πλάνης και κάθε άλλης κακίας. Χιλιάδες νέοι, από την αρχή μέχρι τώρα, μαθήτευσαν σ’ αυτό και δεν φάνηκε ούτε σε έναν και μόνο η εξαίρεση, να μη ναυαγήσει δηλαδή σε όλα αυτά τα είδη της πλάνης και της κακίας. Διαθρυλείται σε όλο τον ακόμη Ορθόδοξο λαό των Επτανήσων γενική φήμη ότι όλοι αυτοί οι μαθητές, μετά τον καταρτισμό τους στην πλάνη και στη συνωμοσία κατά της Ορθοδοξίας, σφραγίζονται μία μυστική σφραγίδα σε ένα μέρος του σώματος, την οποίοι κάποιοι επιβεβαίωσαν με όρκο ότι την είδαν σ’ αυτούς και για την οποία πολλές φορές ο λαός στηλιτεύει αυτούς κατά πρόσωπο. Διαθρυλείται λόγος κοινός ότι από τους μαθητές αυτού του σχολείου συγκροτείται ο 25^ος βαθμός της μυστικής εταιρείας, από τον οποίο απαρτίζεται η συνωμοσία κατά του μοναχικού βίου και εναντίον όλου του ορθόδοξου κλήρου».

3. Δόλιοι τρόποι ψευδοδιδασκάλων

«Κοντά σε όσους άλλους πολλούς και ποικίλους τρόπους μετέρχονται οι ψευδοδιδάσκαλοι της απαίσιας και φρικτής εποχής, σύμφωνα με τη μυστική και έμμεση εισήγηση της επιβουλής, για την πτώση όλης της Ορθόδοξης νεολαίας, θεωρούνται και οι ακόλουθοι:

… Ο ολεθριότερος και δολιότερος τρόπος από όλους τους άλλους, με τον οποίο καταφέρνουν εύστοχα και ανύποπτα την πτώση των μαθητών σε όλα τα λεγόμενα Σεμινάρια ή Πανεπιστήμια είναι ο ακόλουθος. Όλος, δηλαδή, ο αγώνας και το έργο των ψευδοδιδασκάλων είναι να λένε επανειλημμένα, συστηματικά και διδακτικά τις όσες φρικτές βλασφημίες εκφέρουν και λένε οι Θεϊστές, οι άθεοι και οι Λούθηροι – Καλβίνοι, κατά της Ορθόδοξης πίστης, με το πρόσχημα ότι πρόκειται να φέρουν έπειτα την αναίρεσή τους. Η απολογία όμως υπέρ της πίστεως, προς αναίρεση των όσων μεγάλων και πολλών βλασφημιών άκουσαν οι μαθητές, ποτέ σχεδόν δε γίνεται με διάφορες προφάσεις και εάν κάποια φορά πει κανείς κάτι λίγο σχετικά με αυτό, η απολογία γίνεται σύντομα, ασύστατα, εμπαικτικά, όχι προς οικοδομή αλλά για περισσότερο σκανδαλισμό. Αυτούς και άλλους πολλούς και ποικίλους τρόπους μετέρχονται οι καθηγητές της τωρινής εποχής, της ορθόδοξης νεολαίας».

4. Προφητεία περί των ολέθριων αποτελεσμάτων της άθεης παιδείας

Ορθώς ο Κοσμάς Φλαμιάτος διέγνωσε ότι το κυριότερο αίτιο της βαθμιαίας διάβρωσης της ηθικής και της πίστεως των Ελλήνων είναι η κάκιστη αγωγή των ελληνοπαίδων μέσα από τέτοια σχολεία. Τα όσα λέει για τα αποτελέσματα τα οποία θα έχουν στο μέλλον τα σχολεία αυτά είναι όντως προφητικά. Τα αποτελέσματα τα βλέπει κανείς σήμερα.

«Το σχέδιο και σκοπός αυτός των τωρινών σχολείων ανακαλύφτηκε προ πολλού και αναγνωρίστηκε πραγματικά, γι’ αυτό και περιθρυλείται με πολλή οδύνη και λύπη από όλους τους ομογενείς και ορθόδοξους.

Αλλά τι πρώτο και τι τελευταίο να πει κανείς γι’ αυτό το μέγιστο και σπουδαιότατο αντικείμενο, για του οποίου την πλήρη έκθεση δεν αρκούν βιβλία πολλά και μεγάλα; Αυτό μόνο λέω, πρώτα ότι, και αν δινόταν κατά θεία ευδοκία ήδη μία πρόβλεψη και κηδεμονία φρόνιμη και πατρική, για να διορθωθούν τα πράγματα σε όλα τα κράτη που τα επιβουλεύονται και πολύ περισσότερο στα ορθόδοξα και προ πάντων σ’ αυτά της Ελλάδας και της Ανατολής, η διόρθωση αποβαίνει πολύ δύσκολη τόσο εξαιτίας της βαθύτατης υποκρισίας που επικρατεί συστηματικά αναφορικά με τον προσηλυτισμό όσων μας επιβουλεύονται όσο και γιατί η νόθευση σ’ αυτούς που θεωρούνται λογικοί και πεπαιδευμένοι κατάντησε τόσο γενική, ώστε σπανιότατα σήμερα υπάρχουν υγειόφρονες, ορθόδοξοι και ειλικρινείς, καθηγητές και δάσκαλοι· δεύτερον διότι, εάν διαρκέσει ακόμη λίγο αυτό το απαισιότατο και σατανικό σύστημα των σχολείων, αυτό και μόνο αρκεί για να φέρει το γενικό ναυάγιο της Εκκλησίας και την ολοκληρωτική πτώση και καταστροφή στα ορθόδοξα κράτη».

5. Η πολιτική νομοθεσία συνεργός στην αποστασία από το Θεό

«Προκαλείται μέγιστη φρίκη και λύπη σε οποιονδήποτε συνετό άνθρωπο εξετάσει και παρατηρήσει σε βάθος και με ακρίβεια τα όσα συμβαίνουν στα Επτάνησα και στο βασίλειο της Ελλάδας, τα οποία είναι όμοια σε όλα και απαράλλακτα και ενεργούνται περισσότερο ή λιγότερο σε όλη την Ανατολή και σε όλα τα υπόλοιπα ορθόδοξα κράτη. Δεν εννοώ τα αμιγώς Εκκλησιαστικά και όσα φρικώδη σχετίζονται με την ανατροφή και τη μόρφωση της νεολαίας αλλά αυτή την ίδια την πολιτική νομοθεσία, της οποίας το όλο πνεύμα και ο σκοπός τείνει δολίως και πολυτρόπως να σβήσει το πνεύμα της θρησκείας με τα σκάνδαλα, τη διάδοση της πλάνης και της διαφθοράς, τα εμφύλια σχίσματα, την ανεπαίσθητη και ολοένα κλιμακούμενη απονέκρωση της γεωργίας, της κτηνοτροφίας, της βιομηχανίας, της ναυτιλίας και του εμπορίου, με τη γενική ένδεια και φτώχεια και τα παραπλήσια προς αυτά. Πάνω σ’ αυτό το θέμα ο λόγος αποβαίνει πολύ εκτεταμένος και παραλείπω το έργο σε άλλους, εκτός από λίγα ως μικρή νύξη, τα οποία είναι τα ακόλουθα:

… Στα Επτάνησα και στο βασίλειο της Ελλάδας ορίζονται δια νόμου τόσο φρικτοί, πυκνοί και αλλεπάλληλοι όρκοι όσοι δεν αναφάνηκαν ποτέ σε άλλο χριστιανικό κράτος.

… Εξαιτίας αυτού όλοι οι σοφοί νομοθέτες, όσων οι σκοποί αποβλέπουν στην κοινή ευδαιμονία του λαού, σπανιότατα και σε πολύ σπουδαίες και μεγάλες περιστάσεις απαιτούν δια νόμου τους όρκους. Το Ευαγγέλιο όμως απαγορεύει απολύτως οποιονδήποτε όρκο και γι’ αυτό όσες φορές γίνεται όρκος, γίνεται συγχρόνως και η αποστασία από το Ευαγγέλιο. Γι’ αυτό κατά το πέρασμα των αιώνων σε όλους τους ορθόδοξους λαούς της Ανατολής σπανιότατα δινόταν όρκος και όσες φορές συνέβαινε αυτό προκαλούσε γενική φρίκη και λύπη στο λαό, επειδή θεωρούσε αυτή την πράξη σαν ένα είδος άρνησης της πίστης».

6. Μίσος κατά της αισχρής πολιτικής της Αγγλίας

«Όσο μίσος, αποστροφή και στηλίτευση απαιτείται κατά του νοητού Σατανά, τα ίδια απαιτούνται να έχουν και οι Ορθόδοξοι Έλληνες κατά του αισθητού Σατανά, ο οποίος είναι η πολιτική της Αγγλίας, επειδή ποτέ άλλοτε ένα έθνος που το επιβουλεύονται και το πολεμούν δεν είχε τέτοιο δολιότατο, ολέθριο και αδιάλλακτο εχθρό, όπως είναι η πολιτική εναντίον όλων των Ορθοδόξων και μάλιστα κατά των Ελλήνων».

7. Η προκοπή της Εκκλησίας

Κατά την ορθή κρίση του Φλαμιάτου η προκοπή της Εκκλησίας εξαρτάται από την εκλογή καλών ποιμένων, ενάρετων ιεραρχών και πιστών. Αντίθετα η χειροτονία φαύλων υποκειμένων είναι συμφορά μέγιστη στην Εκκλησία, ρίζα όλων των κακών.

«Η ασφάλεια του σώματος της Εκκλησίας και ο καταρτισμός του και η προκοπή εξαρτάται από το παρακάτω έργο. Όταν δηλαδή η ψήφος, η χειροτονία της ιεραρχίας, όλων δηλαδή των Επισκόπων, γίνεται σε εκείνους που ανέβηκαν στο βαθμό της τελειότητας, που σημαίνει στο βαθμό του υιού, των δε πρεσβυτέρων και ιερέων σε όσους ανέβηκαν στο βαθμό του φίλου. Από αυτή την εκλογή, την ψήφο και τη χειροτονία των Επισκόπων εξαρτάται όλη η ασφάλεια και η προκοπή όλης εν γένει της Εκκλησίας και επομένως η ασφάλεια, η ειρήνη και η ευδαιμονία όλου του κόσμου. Επαναλαμβάνω ότι το σπουδαιότατο όλων των άλλων, το πιο θείο και αναγκαίο έργο της Εκκλησίας, από το οποίο εξαρτάται η κοινή σωτηρία ή προέρχεται ο κίνδυνος σε όλο τον κόσμο είναι η ψήφος και η χειροτονία της ιεραρχίας. Εάν η εκλογή της και η χειροτονία γίνεται σε άνδρες αγίου και Αποστολικού βίου, οι οποίοι ανέβηκαν στο βαθμό του υιού, όπως απαιτεί η τάξη και το καθήκον, χαίρεται και πανηγυρίζει ο ουρανός και η γη για τους γενικούς, μεγάλους και σωτήριους καρπούς που θα προκύψουν από αυτή. Εάν όμως απεναντίας δεν γίνεται η εκλογή και η χειροτονία σε τέτοιους ανθρώπους αλλά σε ορισμένους κατώτερου βαθμού ή, κάτι που είναι το πιο απαίσιο και ολέθριο από όλα, σε ανθρώπους σαρκικούς και κοσμικούς, φρίττουν και τρέμουν και αυτά τα στοιχεία της φύσης για τα φρικτά, παγκόσμια και μεγάλα δεινά που θα συμβούν. Επειδή από αυτό δεν επιτυγχάνεται ούτε η ασφάλεια από τις προσβολές της ανομίας και της πλάνης στο σώμα της Εκκλησίας ούτε η προκοπή της στα θεία και ιερά πράγματα».

8. Μέτρα κατά της επιβουλής

Ο Φλαμιάτος δεν αρκείται μόνο στον έλεγχο του κακού, στη στηλίτευση της πλάνης και της ασέβειας αλλά προτείνει σειρά μέτρων, με τα οποία θα αποκρουστεί η επιβουλή κατά του Γένους και θα νικήσει και θα θριαμβεύσει και πάλι η Ορθοδοξία. Ένα μάλιστα από τα μέτρα που υποδεικνύει είναι η ένωση όλων των Ορθοδόξων.

«Η κοινή ένωση των ορθοδόξων και η ορθή και ειλικρινής ομόνοιά τους. Απ’ όλα όσα είναι αναγκαία αυτό είναι πρώτο, η διατήρηση της ορθόδοξης θρησκείας και δεύτερο η όσο το δυνατό μεγαλόφωνη και αδιάλειπτη στηλίτευση των ραδιουργιών και των σατανικών και ολεθριότατων σκοπών αυτής της επιβουλής».

Αγαπητοί μας αναγνώστες! Αυτές ήταν οι κυριότερες ιδέες τις οποίες κήρυττε και υπέρ των οποίων θυσιάστηκε ο Κοσμάς Φλαμιάτος, ο αντιπροσωπευτικός αυτός τύπος των αγνών πατριωτών της Επτανήσου, οι οποίοι αγωνίστηκαν υπέρ της ενώσεως των νησιών με τη μητέρα Ελλάδα. Αντί επιλόγου αναδημοσιεύουμε εδώ κάποιες περικοπές της κατανυκτικής προσευχής, με την οποία κατακλείνει το βιβλίο του ο αοίδιμος άνδρας. Στην προσευχή αυτή βλέπει κανείς την καρδιά του Φλαμιάτου να πάλλει από πίστη και αγάπη.

«Θεὲ Πανάγιε, Πανάγαθε, Πάνσοφε, Παντοδύναμε, ὁ Πατήρ, ὁ Υἱὸς καὶ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα, ὁ εἷς καὶ μόνος ἀληθινὸς Θεός, ὁ Ποιητὴς καὶ Δημιουργὸς πάσης νοητῆς τε καὶ αἰσθητῆς κτίσεως… Σοὶ καὶ ἡμεὶς λατρεύομεν, Σὲ προσκυνοῦμεν καὶ Σὲ δοξάζομεν, ὅτι Σοὶ μόνῳ πρέπει ἡ λατρεία, Σοὶ πρέπει πᾶσα δόξα, τιμὴ καὶ προσκύνησις εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν…».

«Εὐλογημένον εἴη καὶ δεδοξασμένον τὸ φοβερὸν καὶ θεῖόν Σου ὄνομα εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν…».

«Ἡμάρτομεν μετὰ τῶν ἐπὶ γῆς Πατέρων ἡμῶν, ἠνομήσαμεν καὶ ἠδικήσαμεν ἐνώπιόν Σου, διὸ καὶ παρέδωκας αὐτοὺς ἐν ὀργῇ Σου εἰς χεῖρας καὶ ὑπὸ ζυγῶν ἀλλοφύλων… Σὺ Πάτερ, Θεὲ Παντοδύναμε, Κύριε τοῦ Οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, οἶδας ταῦτα καὶ τὰ παραπλήσια τούτοις, καὶ Σὺ γινώσκεις τὴν κατὰ πάντα ἡμῶν ἀσθένειαν καὶ ἀπειροκακίαν, οἵτινές ἐσμεν ὡς βρέφη γαλακτοτροφούμενα, περιστοιχούμενα δὲ καὶ ἐπιβουλευόμενα ὑπὸ τοιούτων πονηρῶν, δολίων καὶ ἀδιαλλάκτων ἐχθρῶν, καὶ Σοῦ δεόμεθα, ἐπίσκεψαι ἡμᾶς ἐν ἐλέει καὶ οἰκτιρμοῖς καὶ ματαίωσον αὐτῶν τὰς βουλάς. Ὁ Θεός μου θοῦ αὐτοὺς τοὺς ἐχθρούς Σου, ὡς τροχόν, ὡς καλάμην κατὰ πρόσωπον ἀνέμου· ὡσεὶ πῦρ ὃ διαφλέξει δρυμόν, ὡσεὶ φλὸξ κατακαύσει ὄρη οὕτω καταδίωξον αὐτοὺς ἐν τῇ καταιγίδι σου καὶ ἐν τῇ ὀργῇ Σου συντάραξον αὐτούς. Πλήρωσον τὰ πρόσωπα αὐτῶν ἀτιμίας, καὶ εὐδόκησον ἵνα ζητήσωσι τὸ ὄνομά Σου, διὰ τῆς αὐτῶν ἐπιστροφῆς πρὸς τὴν ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν Σου. Σῶσον δὲ τὸν ὀρθόδοξον ἐκλεκτὸν λαόν Σου, καὶ ἀπάλλαξον αὐτὸν ἐκ τῆς ἐπιβουλῆς τοῦ ἐχθροῦ καὶ ἐκ παντὸς κινδύνου πνευματικοῦ καὶ σωματικοῦ ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός Σου καὶ διὰ πρεσβειῶν καὶ ἱκεσιῶν τῆς πανυπερευλογημένης Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καὶ ἐπουρανίων δυνάμεων καὶ πάντων τῶν ἀπ’ αἰῶνος Ἁγίων Σου. Ἀμήν. Γένοιτο!».

1904: ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ

Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΜΑΣ

Δημοσιεύτηκε στο υπ’ αρίθμ. 75/1947 φύλλο του περιοδικού «Χριστιανική Σπίθα»

Όλα στη Μακεδονία φωνάζουν ότι η Μακεδονία από αρχαιοτάτων χρόνων συνδέεται άρρηκτα με την Ελληνική Πατρίδα. Ο Στράβωνας, ο πατέρας της Γεωγραφίας, πριν από δύο χιλιάδες περίπου χρόνια, βασιζόμενος σε πλήθος μαρτυριών και παρατηρήσεων, με τρόπο αναμφισβήτητο διεκήρυξε στον κόσμο ότι η Μακεδονία είναι Ελληνική. «Ἔστιν οὖν Ἑλλὰς καὶ ἡ Μακεδονία». Ορθώς ειπώθηκε ότι «τα δημοτικά τραγούδια της Μακεδονίας, τα παραμύθια της, οι παροιμίες της, τα νανουρίσματά της, τα λαχταρίσματα, τα ήθη και τα έθιμά της, οι ευχές της, τα μοιρολόγια της, τα αινίγματα και οι μύθοι της και οι συμβολισμοί της, όλες οι παραδόσεις της, γενικώς όλα απηχούν γνήσιο Ελληνικό βίο και μαρτυρούν ότι η Μακεδονία και εν μέσω των θλιβερότερων περιπετειών και φρικτότερων μαρτυρίων ουδέποτε λησμόνησε τη μητέρα Ελλάδα».

Όλα στη Μακεδονία φωνάζουν Ελλάδα. Και αυτή ακόμη η ενδυμασία του Μακεδόνα έχει την εθνική της παράδοση σχετιζόμενη με την αναγέννηση του Γένους. Όσοι παρατηρούν προσεκτικά την εθνική ενδυμασία των Μακεδόνων και μάλιστα όσων κατοικούν στο βορειοδυτικό τμήμα της Μακεδονίας βλέπουν ότι η ενδυμασία αυτή φέρει τρία χρώματα, το λευκό στη φουστανέλα, το κόκκινο στο γιλέκο και το μαύρο στο κοντούσι.

Τα τρία αυτά χρώματα, με τα οποία ο Μακεδόνας επί αιώνες βάφει την εθνική του στολή ως σύμβολα έχουν τη σημασία τους, υπενθύμιζαν και υπενθυμίζουν το ηθικό μεγαλείο της ψυχής του Έλληνα Μακεδόνας, ο οποίος ως φωτεινό μετέωρο έλαμπε και λάμπει στο Ελληνισμό. Για τη σημασία των χρωμάτων της εθνικής στολής του Μακεδόνα θα ασχοληθεί σύντομα το παρόν άρθρο.

Το λευκό

Το χρώμα αυτό της φουστανέλας, όπως λένε, παριστάνει την αγνότητα της ψυχής του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, του τελευταίου αυτοκράτορα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, της οποίας εκλεκτό τμήμα ήταν η Μακεδονία. Παριστάνει γενικότερα την αγνότητα της ψυχής του Μακεδόνα. Κυρίως υπενθυμίζει από χριστιανική άποψη το περίφημο χωρίο του 50^ου ψαλμού· «Πλυνεῖς με καὶ ὑπὲρ χιόνα λευκανθήσομαι». Δηλαδή· Κύριε, είμαι ψυχικώς ακάθαρτος. Μετανοώ. Πιστεύω. Πλύνε με και η ψυχή μου θα γίνει λευκή, λευκότερη του χιονιού, που σκεπάζει αιωνίως την κορυφή του Ολύμπου. Η Μακεδονία πρώτη από όλες τις χώρες της Ευρώπης άκουσε το κήρυγμα του Θεανθρώπου και πίστευσε και βαπτίστηκε στην κολυμβήθρα του Χριστιανισμού. Ο μικρός ποταμός που βρίσκεται κοντά στην αρχαία πόλη των Φιλίππων, όπου βαπτίστηκε από τον Παύλο η Λυδία, η πρώτη Ευρωπαία χριστιανή, ονομάζεται έκτοτε ο μικρός Ιορδάνης της Ευρώπης. Η Μακεδονία έγινε ενθουσιώδης λάτρης του Εσταυρωμένου, απέβαλε τον ειδωλολατρικό μανδύα και ντύθηκε το φωτεινά ιμάτια της χριστιανικής αρετής, σύμφωνα προς το «Ὅσοι εἰς Χριστὸν ἐβαπτίσθητε, Χριστὸν ἐνεδύσασθε».

Η Μακεδονία περιβλήθηκε το Χριστιανισμό. Οι χριστιανοί Μακεδόνες, όπως αυτοί της πόλεως των Φιλίππων και της Θεσσαλονίκης, κατά τους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού φημίζονταν για τις χριστιανικές τους αρετές, οι οποίες έδωσαν το δικαίωμα στον απόστολο Παύλο να χαίρεται, να καυχάται εν Κυρίω και να γράφει ότι η φήμη των καλών έργων των χριστιανών Μακεδόνων εξήλθε από τα όρια της Μακεδονίας και τη διαλαλούσε όλος ο χριστιανικός κόσμος. Η Μακεδονική γη ευωδίαζε από χριστιανοσύνη. Οι κάτοικοί της είχαν φόβο Θεού και απέφευγαν αμαρτήματα που προκαλούν τη φρίκη. Μέχρι πριν 60 χρόνια, προτού ο αθεϊσμός ρίξει τους σατανικούς του σπόρους και στα ευλογημένα αυτά χώματα της Μακεδονίας, η βλασφημία, για να αναφέρουμε ένα και μόνο αμάρτημα που σήμερα έχει τόση διάδοση, δεν ακουγόταν σε όλη τη Μακεδονία. Ο Μακεδόνας δε βλασφημούσε το Θεό και εάν άκουγε ποτέ κανένα να βλασφημεί, αγανακτούσε και απέφευγε πλέον να τον συναναστρέφεται. Ήταν καθαρός από τη βλασφημία, όπως ήταν καθαρός και από άλλα φρικτά εγκλήματα και αμαρτήματα. Για τους χριστιανούς της Μακεδονίας θα μπορούσε να λεχθεί ό, τι γράφει η Αποκάλυψη για τις πιστές και αφοσιωμένες στον Κύριο ψυχές, οι οποίες, αν και ζούσαν εν μέσω ειδωλολατρικού κόσμου, δεν μόλυναν τα ιμάτιά τους και γι’ αυτό θ’ αξιωθούν να περπατήσουν μαζί με τον Ιησού Χριστό, ντυμένοι με λευκή στολή, διότι είναι άξιοι (Αποκ. 3, 4).

Καθαρή διατηρήθηκε η ψυχή του γνήσιου Χριστιανού Έλληνα Μακεδόνα από καθετί το οποίο ερχόταν να μολύνει τη χριστιανική και εθνική του συνείδηση. Το λευκό χρώμα της φουστανέλας του ήταν καθημερινό κήρυγμα, το οποίο φώναζε· «Έλληνα Μακεδόνα! Πίστεψες στο Χριστό; Βαπτίστηκες στο όνομα της Αγίας Τριάδας; Φύλαξε την καρδιά σου καθαρή. Κοίταξε τις κορυφές των Μακεδονικών βουνών, οι οποίες είναι λευκές. Γίνει και συ λευκός σαν το χιόνι…».

Αλλά για να διατηρήσει την καθαριότητά του και να σώσει την ψυχή του, το φρόνημά του, τη χριστιανική και εθνική του ιδεολογία, ο Μακεδόνας υπέστη φρικτούς διωγμούς και το αίμα του έρρευσε άφθονο. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο στην εθνική του ενδυμασία βλέπουμε εκτός από το λευκό χρώμα και το κόκκινο.

Το κόκκινο

Το χρώμα αυτό παριστάνει το αίμα που χύθηκε σαν Αλιάκμονας για να ποτίσει τη Μακεδονική γη. Επί αιώνες η Μακεδονία διήλθε δια πυρός και σιδήρου. Δεν υπάρχει σελίδα της ιστορίας της πολύπαθης αυτής χώρας που να μην είναι βαμμένη με αίμα, με το αίμα των ηρωικών της τέκνων. Ήλθαν εποχές, κατά τις οποίες οι κάμποι και τα βουνά της Μακεδονίας κατακλύστηκαν από κύματα βαρβάρων, οι οποίοι αγωνίστηκαν με όλα τα μέσα της βίας για να εξαλείψουν από την ψυχή του Μακεδόνα κάθε ίχνος της Χριστιανικής του πίστης και της Ελληνικής του συνείδησης. Κατά τις εποχές αυτές των μαρτυρίων θα μπορούσε ο Έλληνας Μακεδόνας να αρνηθεί την εθνικότητά του, να αλλαξοπιστήσει, να γίνει όμοιος με τους βαρβάρους, φίλος και οπαδός τους, κυβερνήτης τους ακόμη και να σώσει και τη δική του ζωή και τη ζωή των οικείων του και να εξασφαλίσει μιαν άνετη ζωή. Αλλά αυτός προτίμησε να υποστεί τα φρικτότερα μαρτύρια παρά να παύσει να λέει· «Είμαι Χριστιανός. Είμαι Έλληνας».

Τις δύο αυτές ιδιότητες δεν αρνήθηκε ποτέ. Η ψυχή του, γαλβανισμένη από την πίστη των αιώνων, αντιστάθηκε ηρωικότατα στην πίεση μυριάδων δαιμόνων. Δεν παρέδωσε τα όσια και τα ιερά της Πίστης και της Πατρίδας στους σκύλους και τους χοίρους. Κατά το Μακεδονικό αγώνα χωριά ολόκληρα της Μακεδονίας καταστράφηκαν, διότι δε θέλησαν να αρνηθούν την Ελληνική τους υπόσταση. Κατά δε τους μαύρους χρόνους της μακραίωνης τουρκικής δουλείας μυριάδες Ελλήνων Μακεδόνων υπέστησαν μαρτυρικό θάνατο ομολογώντας μέχρι την τελευταία τους αναπνοή την Ορθόδοξη πίστη και προκαλώντας με τον απαράμιλλο ηρωισμό τους το θαυμασμό και αυτών των δημίων τους. Ο νεομάρτυρας Δημήτριος από τη Σαμαρίνα της Πίνδου, ο οποίος προτίμησε να κτιστεί ολόκληρος ζωντανός παρά να αλλαξοπιστήσει, είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της ακλόνητης πίστης των Μακεδόνων. Το αίμα των μαρτύρων στη Μακεδονία έρρεε συνεχώς αλλά η Μακεδονία δεν υπέκυπτε.

Και το μαρτύριο αυτό της γνήσιας Μακεδονικής ψυχής κορυφώθηκε επί των ημερών μας(^). Τα δεινά της υπερέβησαν κάθε περιγραφή. Για μιαν ακόμη φορά η Μακεδονία μας λούστηκε στο αίμα μυριάδων εκλεκτών της τέκνων. Χωριά ολόκληρα της Μακεδονίας, που δε δέχθηκαν να έλθουν σε κανένα συμβιβασμό με τους δεδηλωμένους εχθρούς της Ελλάδας, οι οποίοι ζητούσαν να αποσπάσουν τη Μακεδονία από την αγκάλη της μητέρας Ελλάδας, παραδόθηκαν στη φωτιά και οι κάτοικοί τους μέχρι των αθώων νηπίων κατασφάχτηκαν. Ω αθώα νήπια, πατριώτες δάσκαλοι, ευλαβείς ιερείς του Υψίστου, χωρικοί και βοσκοί, όσοι δε δεχθήκατε να συνθηκολογήσετε με τα θηρία της Αποκαλύψεως και σφαγήκατε από τους νέους Νέρωνες της ανθρωπότητας, διακόψτε προς στιγμή το μακάριο ύπνο σας, εγερθείτε από τους τάφους σας, εμφανιστείτε στα συνέδρια της αισχρής διπλωματίας και ως εκλεκτοί από τους εκλεκτούς της Ελληνικής Πατρίδας βροντοφωνήστε· «Δικαιοσύνη για την Ελλάδα».

Το μαύρο

Αλλά η εθνική ενδυμασία του Μακεδόνα έχει και τρίτο χρώμα, το μαύρο. Το μαύρο παριστάνει τα δάκρυα. Ω, τα δάκρυα των Μακεδόνων! Αφήνω τα δάκρυα που έχυσαν οι παρελθούσες γενιές και βλέπω τα δάκρυα που καθημερινώς χύνονται στη Μακεδονία. Δάκρυα ορφανών, χηρών, προσφύγων σμίγουν όλα για να σχηματίσουν ένα μαύρο ποτάμι, μέσα στο οποίο θα έπρεπε να ριχτούν και να πνιγούν οι δημιουργοί του Μακεδονικού δράματος. Δεν είπε ο Κύριος μας ότι εκείνος, ο οποίος με την αντίχριστη διαγωγή του σκανδαλίζει και βλάπτει την κοινωνία και ανοίγει τάφους για να ενταφιάζει ψυχές και σώματα αδελφών, αυτός είναι προτιμότερο να κρεμάσει λίθο στο λαιμό του και να ριχτεί στη θάλασσα;

Αναρίθμητα τα θύματα του Αντίχριστου στη Μακεδονία. Τάφοι παντού. Τα νεκροταφεία μας πλήρη. Δεν μιλάμε υπερβολικά. Θα κλάψετε εάν επισκεφτείτε τα νεκροταφεία των πόλεων Γρεβενών, Κοζάνης, Αμυνταίου, Πτολεμαΐδας, Φλώρινας, Καστοριάς, για να αναφέρουμε τις πόλεις μόνο της Δ. Μακεδονίας. Και εάν μπορείτε να επισκεφτείτε την ύπαιθρο και ιδίως τα χωριά της παραμεθόριας γραμμής από Πρέσπες μέχρι Έβρο θα δείτε στρατιά γυναικών που μαυροφορούν. Είναι οι θλιμμένες γυναίκες της Μακεδονίας στα πρόσωπα των οποίων βλέπεις βαθύ τον πόνο. Είναι οι αδελφές, οι θυγατέρες, οι μητέρες και οι σύζυγοι χιλιάδων Ελλήνων Μακεδόνων, οι οποίοι μαρτύρησαν κατά την τελευταία και φρικτότερη περίοδο του εθνικού μας μαρτυρίου. Σε μερικά μάλιστα χωριά οι άνδρες έχουν εκλείψει και μόνο οι γυναίκες παρέμειναν, για να κλαίνε πάνω στα μνήματα και οι σπαρακτικές τους φωνές να αντηχούν πέρα από τα ελληνικά σύνορα.

Φονιάδες! Οποιοιδήποτε και αν είστε, είτε στο εσωτερικό ή στο εξωτερικό κατοικείτε, εάν απέμεινε στα στήθη σας μόριο ανθρωπισμού, ακούστε το θρήνο και τον κοπετό μυριάδων γυναικόπαιδων και σκεφτείτε την ενοχή σας. Δε φοβάστε μήπως το δάκρυ αυτό, δάκρυ ορφανών και χηρών που κλαίνε και αναζητούν τους προστάτες τους μεταβληθεί σε πύρινο ποτάμι της οργής του Κυρίου; Πριν ξεσπάσει η οργή του Κυρίου, μετανοήστε! Και η Ελλάδα, μιμητής του παραδείγματος του θείου Λυτρωτή, ο οποίος από το Σταυρό του συγχώρησε τους σταυρωτές τους, είναι και αυτή έτοιμη να σας συγχωρήσει. Αρκεί να μετανοήσετε ειλικρινά.

Αλλά ω Μακεδονία, μαρτυρική θυγατέρα της Ελλάδας. Σε σένα, κατά τον απόστολο Παύλο, ο οποίος τόσο σε αγάπησε, «ἐχαρίσθη οὐχὶ μόνον τὸ εἰς Χριστὸν πιστεύειν, ἀλλὰ καὶ τὸ ὑπὲρ αὐτοῦ πάσχειν». Πέρασες θλίψεις, μαρτύρησες, σταυρώθηκες. Αλλά έχε θάρρος! Λίγο ακόμη και το θαύμα θα συντελεστεί. Ο Κύριος, που βλέπει μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια το δράμα σου, θα σε στεφανώσει ως γενναία αθλήτρια. Από την κολυμβήθρα των δακρύων και των αιμάτων σου εξέρχεσαι εξαγνισμένη, λευκή σα χιόνι, ακτινοβολώντας τις αρετές στου ως τα τελευταία κράσπεδα της Ελλάδας.

Προς εσένα, Μακεδονία, η οποία στους κόλπους σου δέχτηκες το μεγαλύτερο μέρος των προσφύγων της Μικράς Ασίας και της Θράκης, θα μετατοπιστεί οπωσδήποτε το κέντρο του νεότερου Ελληνισμού. Συ θα δώσεις νέα πνοή και σφρίγος στην Ελλάδα μας. Τα παιδιά σου, όσα φάνηκαν άξια και υπεράξια της Πατρίδας, θα παίξουν πρωτεύοντα ρόλο στην αναγέννηση της Ελλάδας. Και όπως άλλοτε έδωσες στην Ελλάδα αυτοκράτορες, βασιλιάδες, στρατηγούς, φιλοσόφους, μεγάλους άνδρες, οι οποίοι δόξασαν την Πατρίδα, έτσι και σήμερα είσαι προορισμένη να δώσεις νέους άνδρες, δια των οποίων η Πατρίδα μας θα μεγαλουργήσει.

Ω Μακεδονία μας! Να ζεις αιώνια στους κόλπους της μητέρας Ελλάδας, κηρύττοντας την Ορθοδοξία, με την οποία συνδέθηκε άρρηκτα η Ελλάδα, καλώντας με τους ιεραποστόλους σου λαούς ολόκληρους στην Ορθόδοξη πίστη.

_________________

∗ Όπως σημειώθηκε, το άρθρο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1947.

1912 – 1913:

ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ –

ΗΠΕΙΡΟΥ- ΚΡΗΤΗΣ –

ΝΗΣΙΩΝ ΑΙΓΑΙΟΥ ΠΕΛΑΓΟΥΣ

Δημοσιεύτηκε στο υπ’ αρίθμ. 252 – 253 /1962 φύλλο του περιοδικού «Χριστιανική Σπίθα».

ΜΙΑ ΠΕΝΤΗΚΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔΑ

(1912 – 1962)

«Ὅπως ἂν γνῷ γενεὰ ἑτέρα, υἱοὶ οἱ τεχθησόμενοι, καὶ ἀναστήσονται καὶ ἀπαγγελοῦσιν αὐτὰ τοῖς υἱοῖς αὐτῶν».

(Ψαλμ. 77, 6)

Η φωνή της Ιστορίας

Ας ανοίξουμε την Ιστορία. Ας ανατρέξουμε νοερά στο παρελθόν. Λαός, ο οποίος λησμονεί την ιστορία του και δε φροντίζει να διδαχθεί από το παρελθόν, είναι σαν το δένδρο που αποκόπτεται από τις ρίζες του, είναι λαός καταδικασμένος σε παρακμή και εξαφάνιση. Διδάσκαλος πολύτιμος είναι η Ιστορία. Πόσα δεν έχει να διδαχθεί από την Ιστορία το κάθε έθνος! Η μελέτη του παρελθόντος είναι η προφητεία του μέλλοντος. Διότι και στην Ιστορία ισχύει από κάποια άποψη ο νόμος «τα ίδια αίτια οδηγούν σε ίδια αποτελέσματα».

Και εάν η αναδρομή στο παρελθόν, η μελέτη των σελίδων της Ιστορίας, είναι ωφέλιμη για κάθε έθνος, πολύ περισσότερο η μελέτη αυτή είναι ωφέλιμη για τα έθνη εκείνα τα οποία δεν είναι χθεσινά αλλά είναι έθνη αρχαία, που έπαιξαν πολλές φορές ρόλο πρωταγωνιστή στο παγκόσμιο δράμα της Ιστορίας, συντέλεσαν τα μέγιστα στην εξέλιξη του πολιτισμού, του αληθινού πολιτισμού, και βυθίζουν τις ρίζες της ιστορικής τους ύπαρξης στα βάθη αιώνων και χιλιετηρίδων. Και ένα από αυτά τα έθνη είναι και το δικό μας έθνος. Πόσο διδακτική, πόσο συγκινητική είναι η ιστορία του έθνους μας! Πρέπει κανείς να έχει πέτρινη καρδιά για να μη διδάσκεται και να μη συγκινείται από την ανάγνωση υπέροχων σελίδων, τις οποίες έγραψαν γενεές γενεών Ελλήνων.

Υπάρχουν στην ιστορία του έθνους μας σημαντικά, αξιομνημόνευτα γεγονότα, που άλλαξαν τη ροή της Ιστορίας, γεγονότα των οποίων η ανάμνηση κάνει ώστε οι καρδιές να πάλλουν και οι οφθαλμοί να δακρύζουν και από τα χείλη ενός πατριώτη να εξέρχεται αίνος και δοξολογία προς το Θεό, διότι πολύ είναι το έλεός του στο λαό αυτό, τον οποίο δεν άφησε να εξαφανιστεί αλλά πολλές φορές χρησιμοποίησε ως σκεύος εκλογής εν μέσω των άλλων εθνών.

Ένα από αυτά τα αξιομνημόνευτα γεγονότα της Ελληνικής ιστορίας είναι και το γεγονός, του οποίου την πεντηκονταετηρίδα η Ελλάδα εόρτασε πριν από λίγα χρόνια.

Το θαύμα

Σεπτέμβριος 1912. Μεγάλη ανησυχία πνευμάτων στα Βαλκάνια. Κάτι ψυχορραγεί. Κάτι νέο πρόκειται να γεννηθεί. Η Ελλάδα, η παλαιά Ελλάδα, της οποίας τα σύνορα δεν ξεπερνούσαν τον Όλυμπο, με αγωνία περίμενε τοκετό. Τρεις μέρες μετά την εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, την 17^η Σεπτεμβρίου 1912, μια φωνή ακούστηκε από άκρο σε άκρο της χώρας. Επιστράτευση! Η Ελλάδα μαζί με τα άλλα Ορθόδοξα έθνη του Αίμου κατερχόταν σε πόλεμο. Καλούσε κάτω από τη σημαία τα τέκνα του ελεύθερου βασιλείου. Η σάλπιγγα σάλπισε το προσκλητήριο. Οι υιοί της Ελλάδας υπάκουσαν στη φωνή της Πατρίδας. Στα λιμάνια και τους σιδηροδρομικούς σταθμούς συγκινητικές σκηνές εκτυλίχθηκαν. Γονείς αποχαιρετούσαν τα παιδιά τους, γυναίκες τους συζύγους τους, παιδιά τους γονείς τους. Θα τους ξαναέβλεπαν; … Τα πλοία, οι σιδηρόδρομοι, κατάμεστοι από νέους, από ό,τι εκλεκτό είχε η Ελλάδα, αναχωρούσαν. Όλοι έσπευδαν προς το μέτωπο. Σε λίγες μέρες η μικρή στρατιά σχηματιζόταν και παρατασσόταν. Ανέμενε το σύνθημα της εξόρμησης. Και το σύνθημα δόθηκε. Την 5^η Οκτωβρίου οι στρατιώτες της Ελλάδας έκαναν το σημείο του Σταυρού και πέρασαν τα σύνορα. Ο εχθρός ηττάται. Τα φυσικά και τεχνητά οχυρά πέφτουν το ένα μετά το άλλο. Εμπόδια βουνών και ποταμιών υπερπηδούνται. Ο Ελληνικός στρατός προχωρεί ημέρα και νύκτα. Πόλεις περιέρχονται στην εξουσία του. Η ημισέληνος με πολλή ντροπή κατεβαίνει και η σημαία του Σταυρού με πολλή τιμή ανυψώνεται. Εορτή του αγίου μεγαλομάρτυρα Δημητρίου· η στρατιά προ των πυλών της μεγάλης πόλεως της Θεσσαλονίκης… Εάν κάποιος λίγους μήνες πριν την κήρυξη του πολέμου αυτού έλεγε ότι η μικρή και περιφρονημένη από όλους Ελλάδα θα διασπούσε την εχθρική γραμμή και εντός είκοσι ημερών θα ύψωνε νικηφόρα τη σημαία της πάνω στο Λευκό Πύργο της δεύτερης πόλης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ποιος θα το πίστευε; Και όμως ό, τι υπερέβαινε και τη φαντασία του πλέον αισιόδοξου Έλληνα πατριώτη πραγματοποιήθηκε μέσα σε συντομότατο διάστημα. Γι’ αυτό ο θρίαμβος εκείνος των ελληνικών όπλων ονομάστηκε ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΑΥΜΑ.

1912 – 1913 Ελληνικό θαύμα! Αλλά πώς συντελέστηκε το θαύμα;

Για να εκτιμήσουμε όσο πρέπει το μέγεθος του θαύματος, ας ρίξουμε ένα βλέμμα στην τότε επικρατούσα στα Βαλκάνια κατάσταση.

Βαλκάνια

Στο χώρο των Βαλκανίων από τον Ταΰγετο μέχρι το Δούναβη και λίγο πέρα από αυτόν, μέχρι τα Καρπάθια όρη, κατοικούσαν έθνη χριστιανικά, που ανήκαν στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Εκτός των Ελλήνων, οι οποίοι αποτελούσαν και το πολυπληθέστερο έθνος διασκορπισμένο σε όλη την έκταση των Βαλκανίων, κατοικούσαν και Ρουμάνοι και Βούλγαροι και Σέρβοι και Μαυροβούνιοι. Τα έθνη αυτά, ζώντας στο σκοτάδι της αισχρής ειδωλολατρίας, είδαν το φως του Χριστιανισμού δια μέσου κηρύκων, τους οποίους απέστελλε σε αυτά το Βυζάντιο, καθώς θεωρούσε ως κύριο έργο τη διάδοση και υποστήριξη της ορθής πίστης, όπως θεωρεί σήμερα η Ρωσία τη διάδοση και υποστήριξη του άθεου κομμουνισμού. Τα έθνη αυτά, που εκχριστιανίστηκαν με Βυζαντινούς ιεραποστόλους, αποτελούσαν «θέματα» της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Αλλά μετά την πτώση της Βασιλίδας των πόλεων το 1453 οι βαρβαρικές ορδές του Ισλάμ από την Αραβία κατέκλυσαν το Βαλκανικό χώρο, κατέλυσαν κάθε είδος ανεξαρτησίας των χριστιανικών εθνών και πάνω στα ερείπια αυτά ίδρυσαν την Οθωμανική αυτοκρατορία. Άγριο θηρίο, κατά την Αποκάλυψη, που ανέβαινε από την Άβυσσο, υπήρξε το Ισλάμ. Έσταζε αίμα, διοικούσε απολυταρχικά τους λαούς, πίεζε τη θρησκευτική τους συνείδηση, εξανάγκαζε σε αλλαξοπιστία και ήθελε να μεταβάλει τους χριστιανικούς λαούς σε αγέλη ζώων. Όποιος παρέμενε σταθερός στην πίστη του Χριστού εθεωρείτο κτήνος και σαν τέτοιο τον μεταχειριζόταν ο κατακτητής. Μπορούσε κάθε Τούρκος, όπως στην περίπτωση του Ρήγα Φεραίου, να διατάξει το ραγιά να σκύψει για να καθίσει αυτός στη ράχη του και σαν υποζύγιο ο χριστιανός να τον μεταφέρει όπου εκείνος ήθελε… Κατάσταση εξευτελιστική, ανυπόφορη.

Πρώτος λαός των Βαλκανίων, ο οποίος διέρρηξε τα δεσμά, ήταν ο ελληνικός λαός. Η Επανάσταση του 1821 υπήρξε το έναυσμα. Το παράδειγμα των Ελλήνων ακολούθησαν και τα άλλα υπόδουλα έθνη. Έτσι στα Βαλκάνια ιδρύθηκαν τα κράτη της Ελλάδας, της Σερβίας, της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας και του Μαυροβουνίου. Στη δικαιοδοσία των κρατών αυτών οι χριστιανοί ανέπνεαν ελεύθεροι, αλλά μεγάλο μέρος των χριστιανών παρέμενε εντός των εδαφών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ήταν οι αλύτρωτοι. Οικτρή ήταν η κατάστασή τους κάτω από τη διοίκηση της ημισελήνου. Ξένοι ανταποκριτές με τα ζωηρότερα χρώματα περιγράφουν το μαρτύριό τους. Αλλά η κοινή γνώμη στην Ευρώπη έμενε ως επί το πλείστον ασυγκίνητη. Δυστυχώς, οι μεγάλες «χριστιανικές» δυνάμεις της Ευρώπης, για τα δικά τους συμφέροντα, διατηρούσαν φιλικές σχέσεις με τους απαίσιους σφαγείς της Ανατολής και θώπευαν το θηρίο. Και ενώ με κοινή ενέργεια των δυνάμεων αυτών ήταν εύκολη η εξόντωση του θηρίου, εντούτοις το θηρίο παρέμενε ζωντανό τρεφόμενο με τις σάρκες των αγίων. Και έτσι το λεγόμενο Ανατολικό πρόβλημα παρουσιαζόταν άλυτο. Το χειρότερο μάλιστα ήταν ότι μεταξύ των μικρών κρατών των Βαλκανίων αναπτύχθηκαν μίση και έχθρες, που υποδαύλιζαν οι μεγάλες δυνάμεις για να κρατούν εξασθενημένα τα κράτη αυτά και να τα μεταχειρίζονται κάθε φορά ως όργανα της αισχρής πολιτικής του. Οι Έλληνες έκλιναν προς την Αγγλία, οι Βούλγαροι και οι Σέρβοι προς τη Ρωσία, οι Ρουμάνοι προς τη Γαλλία, οι Μαυροβούνιοι προς την Ιταλία.

Αλλά το έτος 1912 τα Ορθόδοξα κράτη των Βαλκανίων, προς κατάπληξη των μεγάλων δυνάμεων, παρουσιάστηκαν ενωμένα. Οι διπλωμάτες της Ευρώπης έτριβαν τα μάτια τους. Πώς ενώθηκαν χωρίς τη συμβουλή τους; Αλλά ευτυχώς που δε ζήτησαν τη συμβουλή τους. Θα έβρισκαν τρόπο να τα κρατούν αιωνίως διαιρεμένα. Η πρωτοβουλία της ένωσής τους προήλθε από την Ελλάδα, από το κράτος εκείνο το οποίο είχε τα μεγαλύτερα παράπονα εναντίον των γειτόνων του, και μάλιστα των Βουλγάρων, οι οποίοι κατέσφαζαν χειρότερα από τους Τούρκους τους Έλληνες αλύτρωτους. Αλλά η Ελλάδα, καταπνίγοντας τα παράπονά της και υποτάσσοντας τα συμφέροντά της στα γενικότερα συμφέροντα των χριστιανικών λαών των Βαλκανίων, εντάχθηκε στη συμμαχία χωρίς ιδιαίτερες συμφωνίες. Στη διάνοια του Έλληνα πρωθυπουργού, που συνέλαβε το ευφυές σχέδιο της ένωσης των Βαλκανικών λαών, προείχε η συντριβή του θηρίου, ενώ η λύση των διαφορών μεταξύ των συμμάχων επαφίετο στη σύνεσή τους.

Αλήθεια θαύμα ήταν ή ένωση των αλληλοσπαρασσόμενων λαών των Βαλκανίων. Το θαύμα μάλιστα αυτό επακολούθησε άλλο θαύμα· η μικρή Ελλάδα, την οποία όλοι περιφρονούσαν και η οποία έφερε στο μέτωπό της το αίσχος της ήττας του 1897, κατά το Βαλκανικό πόλεμο σημειώνει έκτακτες επιτυχίες, νικά στη ξηρά και στη θάλασσα τον εχθρό, προκαλεί τον παγκόσμιο θαυμασμό και ο θρίαμβός της ονομάζεται, όπως είπαμε και πιο πάνω, το νέο Ελληνικό θαύμα.

Οι συντελεστές του θαύματος

Η περίλαμπρη νίκη, η οποία έστεψε τότε τα Ελληνικά όπλα και διπλασίασε τη μικρή μας Πατρίδα, δεν υπήρξε τυχαίο γεγονός. Όχι! Υπήρξε αποτέλεσμα φανερών και αφανών αιτιών, υλικών και πνευματικών παραγόντων.

Ποιοι λοιπόν ήταν οι συντελεστές του θαύματος;

1. Το δίκαιο του αγώνα. Ας ρωτήσουμε· Γιατί η Ελλάδα ρίχτηκε στον πόλεμο εκείνο; Για σκοπούς υλικούς; Για να κατακτήσει απλώς εδάφη; Για ν’ αποκτήσει πηγές πλουτισμού και εμπορικής εκμετάλλευσης; Όχι. Ιδεολογικά ήταν τα κίνητρα του αγώνα. Η Ελλάδα άκουγε τους αναστεναγμούς των αλύτρωτων και ποθούσε να δώσει σ’ αυτούς την ελευθερία. Ρωτούμε· Έχει σχέση ο αγώνας του 1912 – 1913 με τους πολέμους που διεξάγουν τα μεγάλα και ισχυρά κράτη για την επέκταση της πολιτικής και οικονομικής ισχύος τους; Ποιος αγνοεί ότι για τα πετρέλαια, για τα κάρβουνα και τα σίδερα συγκρούστηκαν τα μεγάλα κράτη και συμπαρέσυραν σε παγκόσμιες συρράξεις και τα μικρά έθνη, τα οποία εξαπάτησαν με το πρόσχημα ότι αγωνίζονται για τις μεγάλες ιδέες; Αλλά δεν ήταν τέτοιος ο αγώνας της Ελλάδας. Το δίκαιο του αγώνα αυτού, όπως και των συμμάχων Βαλκανικών λαών, έλαμπε όπως ο ήλιος. Οι αλύτρωτοι έπρεπε να λυτρωθούν.

2. Η πίστη στον αγώνα. Αλλά για τη νίκη δεν αρκεί μόνο να είναι δίκαιος ο αγώνας. Πρέπει και οι άνθρωποι, οι οποίοι λαμβάνουν μέρος στον αγώνα, να πιστεύουν σ’ αυτόν και να εμπνέονται από τα μεγάλα και υψηλά. Στην υλιστική εποχή, κατά την οποία τα μετριούνται με τον πήχη του ατομικού συμφέροντος, το ιδανικό της απελευθέρωσης αλύτρωτων καθόλου δε συγκινεί τους ανθρώπους. Αυτοί αδιαφορούν για τα μαρτύρια των άλλων. «Να ζω εγώ καλά και ας καίγεται όλος ο άλλος κόσμος!». Να πώς σκέφτεται ο υλιστής και φίλαυτος. Δεν έχει ο ατομιστής αυτιά να ακούει τους αναστεναγμούς των αιχμαλώτων. Δεν έχει μάτια να βλέπει τις φρικαλέες σκηνές της δουλείας. Δεν έχει καρδιά να αισθάνεται τον πόνο των άλλων. Καμιά ανώτερη σκέψη, κανένας παλμός, κανένας ενθουσιασμός. Τα πάντα τα αποξήρανε ο λίβας της εγωλατρίας. Αλλά οι άνδρες της γενιάς του 1912 δεν ήταν τέτοιοι. Πίστευαν στα μεγάλα και υψηλά. Πίστευαν ότι ο αγώνας στον οποίο αποδυόταν το έθνος ήταν δίκαιος και ιερός, εξίσου δίκαιος και ιερός με τον αγώνα των προγόνων του 1821. Η πίστη τους μάλιστα αυτή τους έκανε να ενθουσιάζονται. Ο ενθουσιασμός τους αυτός φαινόταν και εκδηλωνόταν παντού. Σαν ηλεκτρικό ρεύμα διαχεόταν και μεταδιδόταν από καρδιά σε καρδιά. Εκτός αυτών που είχαν επιστρατευτεί, οι οποίοι αμέσως έσπευδαν να καταταγούν κάτω από τις πολεμικές σημαίες, πλήθος εθελοντών παρουσιάστηκε, οι οποίοι και ιδιαίτερα σώματα σχημάτισαν και γενναία αγωνίστηκαν. Ο ενθουσιασμός ηλέκτρισε και τις καρδιές των απόδημων Ελλήνων. Στις προκυμαίες των λιμανιών του Εξωτερικού και ιδίως της Αμερικής χιλιάδες Έλληνες συνωστίζονταν για να επιβιβαστούν στα πλοία και να φτάσουν το συντομότερο στα πεδία των μαχών, όπου διεξαγόταν ο ιερός αγώνας. Οι ξένοι βλέποντας το θέαμα των εθελοντών, οι οποίοι άφηναν τις εργασίες και τις ανέσεις τους για να υποβληθούν στους κόπους και τους μόχθους της σκληρής στρατιωτικής ζωής, έμεναν κατάπληκτοι. Να είναι κάποιος στρατιώτης το θεωρούσαν τιμή μεγαλύτερη από την τιμή των υψηλότερων αξιωμάτων. Ο τότε διάδοχος του Ελληνικού θρόνου, που ήταν και αρχιστράτηγος της ένδοξης εκείνης στρατιάς, ο αείμνηστος Κωνσταντίνος, ζούσε ως απλός στρατιώτης, συγκακουχούμενος με το στρατό του. Πρίγκιπες και πριγκίπισσες βρίσκονταν κι αυτοί ανάμεσα στο στράτευμα. Ο ίδιος ο γέρων βασιλιάς Γεώργιος ο Α΄ εγκατέλειψε τα ανάκτορα του στην Αθήνα και παρέμενε στη Θεσσαλονίκη ως ακοίμητος φρουρός της, όπου και δολοφονήθηκε.

Τον ιερό αυτό ενθουσιασμό, ο οποίος ενέπνεε το έθνος, βλέπει κανείς στην λαμπρή ομιλία, την οποία πάνω στο θωρηκτό «Αβέρωφ» λίγες στιγμές πριν τον απόπλου του από το Φαληρικό κόλπο απηύθυνε προς τους αξιωματικούς και τους ναύτες ο τότε πρωθυπουργός της χώρας, ο αείμνηστος Ελευθέριος Βενιζέλος. «Υπάρχουν» είπε «στιγμές στη ζωή των ατόμων, κατά τις οποίες μετανοούν για το στάδιο, το οποίο ακολούθησαν και στο οποίο επιδόθηκαν· πρέπει να ομολογήσω ότι αυτή τη στιγμή βρίσκομαι κι εγώ σ’ αυτή την κατάσταση. Μετανοώ, γιατί αυτή τη στιγμή το στάδιό μου με έφερε να είμαι ο αρχηγός της Πολιτείας, αντί να είμαι ένας από εμάς, οτιδήποτε, είτε αξιωματικός είτε υπαξιωματικός ή και ναύτης και από τους απλούς ακόμη ναύτες, γιατί σε όλους εσάς εμπιστεύεται σήμερα με κάθε αισιοδοξία η Πατρίδα τις τύχες της…».

Και ο ενθουσιασμός των αξιωματικών και στρατιωτών της ένδοξης εκείνης στρατιάς κορυφωνόταν, όταν μετά τις νικηφόρες μάχες εισέρχονταν στις πόλεις και τα χωριά και οι υπόδουλοι τους υποδέχονταν. Αδυνατεί η γραφίδα να περιγράψει τη συγκίνηση των στιγμών εκείνων. Οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούσαν χαρμόσυνα. «Χριστός Ανέστη», αναφωνούσαν. Οι ιερείς με τα άμφιά τους και με τις ιερές εικόνες εξέρχονταν μαζί με το λαό σε συνάντηση των ελευθερωτών. Τους έραιναν με λουλούδια, έκλαιγαν από συγκίνηση, έπεφταν και φιλούσαν τα πόδια τους, τους αγκάλιαζαν ως απεσταλμένους του Θεού. Γέροντες ύψωναν τα μάτια τους προς τον ουρανό και ευχαριστούσαν το Θεό για τη μεγάλη μέρα. Και όπως ο πρεσβύτης Συμεών επαναλάμβαναν το «Νῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλόν σου, Δέσποτα, ὅτι εἶδον οἱ ὀφθαλμοί μου τὸ σωτήριόν σου». Πώς ακούγοντας και βλέποντας τέτοια πράγματα οι άνδρες εκείνοι, πώς να μη πυρακτώνονταν ολοένα και περισσότερο και να μη πρόσθεταν φωτιά στη φωτιά του ιερού ενθουσιασμού που φλόγιζε την καρδιά τους;

3. Η πειθαρχία. Πίστευαν οι άνδρες εκείνοι στο δίκαιο του αγώνα. Ενθουσιάζονταν από την ιδέα της απελευθέρωσης των αλύτρωτων αδελφών. Στην πίστη και τον ενθουσιασμό τους προστέθηκε και θετικότερο στοιχείο, η πειθαρχία, η μέχρις αυταπαρνήσεως πειθαρχία. Οι άνδρες εκείνοι γνώριζαν να πειθαρχούν. Οι εντολές των ανωτέρων τους εκτελούνταν με προθυμία και ακρίβεια. Το παράδειγμα της πειθαρχίας δινόταν άνωθεν. Οι αξιωματικοί, αυστηροί προς τους στρατιώτες τους, ήταν αυστηρότεροι προς τους εαυτούς τους. Δεν γνώριζαν ανέσεις, δεν έκαναν διακρίσεις. Ο αρχιστράτηγος αγρυπνούσε και κοιμόταν στο χώμα. Πεινούσε και διψούσε, όπως και οι στρατιώτες του. Στο επιτελείο του άκρα πειθαρχία. Υπάρχει φωτογραφία, στην οποία ο τότε επίδοξος διάδοχος του θρόνου και μετά βασιλιάς Γεώργιος ο Β΄, υπηρετώντας ως λοχαγός και επειδή δεν εκτέλεσε κάποια διαταγή του αρχιστράτηγου πατέρα του, παρουσιάζεται να στέκεται όρθιος κάτω από τον καυστικό ήλιο, έξω από το στρατηγείο προς τιμωρία του. Ο στρατηγός Καλλάρης, ο αείμνηστος διοικητής της 11^ης Μεραρχίας, της επονομασθείσας «σιδηράς», το γιο του, νεαρό ανθυπολοχαγό που μόλις είχε εξέλθει από τη σχολή των Ευελπίδων και είχε τοποθετηθεί στη Μεραρχία, δεν τον κράτησε κοντά του, αλλά τον άφησε να τοποθετηθεί όπου υπήρχε ανάγκη στελεχών. Και ο γιος Κάλλαρης έπεσε αγωνιζόμενος στην πρώτη γραμμή του πυρός. Όταν ο στρατηγός πληροφορήθηκε το θάνατο του γιου του, σηκώθηκε από τη θέση του, έκανε το σημείο του Σταυρού και συνέχισε την εργασία του. Ποιος στρατιώτης βλέποντας τόσο υπέροχα παραδείγματα στρατιωτικών ηγητόρων δεν εμπνέεται και δε φιλοτιμείται να επιδείξει και αυτός προσήλωση και αφοσίωση στο καθήκον του;

4. Η ενότητα του Έθνους. Σπανίως στη μακραίωνη ιστορία του Έθνους οι Έλληνες παρουσιάστηκαν τόσο ενωμένοι όσο κατά τους Βαλκανικούς πολέμους. Βασιλιάς και πρωθυπουργός, άρχοντες και λαός, αξιωματικοί και στρατιώτες, οι πάντες σαν να ήταν μια ψυχή και μια καρδιά σκέπτονταν, αισθάνονταν και ενεργούσαν. Οι πάντες ομόφρονες και ομόψυχοι, ένα σκοπό είχαν, το αληθινό της Πατρίδας συμφέρον, στο οποίο υπέτασσαν όλα τα άλλα συμφέροντα. Ο πρωθυπουργός της χώρας, αναγγέλλοντας στη Βουλή την κήρυξη του πολέμου, στον επίλογο τόνισε ότι στην ενότητα του Έθνους στηρίζει η Κυβέρνηση τις ελπίδες της νικηφόρας έκβασης του αγώνα. «Εκτός της στρατιωτικής δύναμης», είπε επί λέξει, «στην οποία στηρίζεται κατά πρώτο λόγο η Ελλάδα, η ηθική ενότητα, την οποία παρουσιάζει ο Ελληνικός λαός και το Ελληνικό έθνος κατά την κρίσιμη αυτή περίοδο του εθνικού βίου, είναι ένα πρόσθετο στοιχείο δύναμης για τη σημερινή Κυβέρνηση». Ο δε αρχηγός της Αντιπολίτευσης Κυριακούλης Μαυρομιχάλης απαντώντας στον πρωθυπουργό είπε· «Κόμματα, κύριοι, δεν υπάρχουν. Υπάρχει μόνο η εθνική σημαία, γύρω από την οποία οφείλουμε όλοι να αφιερωθούμε. Καθόσον δεν πρέπει ποτέ να λησμονούμε ότι η ελεύθερη Ελλάδα, η οποία ευτύχησε να εκπροσωπεί τη φαεινότερη ιστορία της ανθρωπότητας, οφείλει πάντοτε να είναι το ορμητήριο και όχι το κοιμητήριο του Ελληνισμού». Η συνεδρίαση εκείνη της Ελληνικής Βουλής έμοιαζε με μυσταγωγία. Οι βουλευτές έφυγαν δακρυσμένοι. Οι νεότεροι από αυτούς μετέβησαν στα πεδία των μαχών.

Στην ηθική ενότητα, την οποία παρουσίασε τότε το Έθνος, συντέλεσε και το κίνημα στο Γουδί το 1909. Υπό την ηγεσία του αληθινού πατριώτη, του συνταγματάρχη Ζορμπά, εκατό περίπου κατώτεροι αξιωματικοί επαναστάτησαν κατά της νοσηρής νοοτροπίας, η οποία διαιρούσε το Έθνος σε πολιτικές φατρίες και εξασθενούσε τις δυνάμεις του, και αξίωσε την ηθική ανόρθωση, την αναδιοργάνωση των κρατικών υπηρεσιών και την έντονη στρατιωτική προπαρασκευή, ώστε η Ελλάδα σε περίπτωση κινδύνου να βρεθεί πανέτοιμη. Το κίνημα, υποκινούμενο από αγνά ελατήρια, βρήκε απήχηση στις καρδιές όλων των πατριωτών που θρηνούσαν για φαυλοκρατική διοίκηση της χώρας. Το κίνημα ως ισχυρός πτερνιστήρας κέντησε τα πλευρά του νυσταλέου ίππου, αφύπνισε το πατριωτικό αίσθημα, δραστηριοποίησε τις λανθάνουσες δυνάμεις, και η Ελλάδα, η οποία κινδύνευε να γίνει ένα τέλμα κοαζόντων βατράχων, μεταβλήθηκε σε δύο χρόνια σε στρατόπεδο, όπου οι άνδρες ασκούνταν στα πολεμική και προετοιμάζονταν για την κρίσιμη ώρα.

Αναφέραμε όλους τους συντελεστές του Ελληνικού θαύματος; Όχι. Υπάρχει και ένας άλλος συντελεστής, ο σπουδαιότερος απ’ όλους. Και αυτός είναι·

5. Ο θεϊκός παράγοντας. Οι άνθρωποι, οι οποίοι δεν πιστεύουν στην ύπαρξη του Θεού ως Προνοητή του κόσμου, όλα όσα συμβαίνουν στην ιστορία των ατόμων, των οικογενειών και των εθνών τα θεωρούν ως αποτελέσματα που οφείλονται σε καθαρά κοσμικά αίτια. Υλικά συμφέροντα, οικονομικοί λόγοι, ορμές και πάθη ανθρώπινα, τυχαία περιστατικά είναι για αυτούς οι συντελεστές των διαφόρων γεγονότων. Ο Θεός, κατ’ αυτούς, είναι εκτός της Ιστορίας, απομονωμένος σε κάποια γωνιά του απείρου σύμπαντος και από εκεί απαθώς παρακολουθεί την εξέλιξη των ανθρώπινων πραγμάτων. Αλλά όσοι πιστεύουν ότι ο κόσμος δεν είναι έργο της ανύπαρκτης τύχης αλλά δημιουργήθηκε από τον πάνσοφο και παντοδύναμο Θεό και ότι το καθετί που γίνεται στον κόσμο το ξέρει και φροντίζει γι’ αυτό ο Θεός αλλά και τα πάντα ο Θεός τα κατευθύνει προς ένα ορισμένο σκοπό, αυτοί πίσω από όλα τα γεγονότα βλέπουν τη θεία Πρόνοια. Αυτή, χωρίς να καταργεί την ανθρώπινη ελευθερία, όπως πιστεύουν οι μοιρολάτρες λαοί της Ανατολής, δεν αφήνει τον κόσμο έρμαιο των σκοτεινών δυνάμεων αλλά, σε στιγμές που ο Θεός κρίνει, επεμβαίνει και ματαιώνει βουλές ανθρώπων και με διάφορους τρόπους κατευθύνει τη ροή της Ιστορίας προς τον τελικό σκοπό. Ποιος πιστός δεν βλέπει και στην ιστορία των Βαλκανικών πολέμων τον δάκτυλο της θείας Πρόνοιας; Πώς τα αλληλομισούμενα έθνη των Βαλκανίων ενώθηκαν απότομα; Πώς κατευνάστηκαν τα μεταξύ τους πάθη; Πώς τυφλώθηκε η ευρωπαϊκή διπλωματία ώστε τίποτε δεν έγινε αντιληπτό από την ενωτική κίνηση των κρατών του Αίμου; Πώς η Τουρκία απέρριψε τις μετριοπαθείς προτάσεις των συμμάχων για ειρηνική συνύπαρξη στο Οθωμανικό κράτος των υπηκόων χριστιανών με τους μωαμεθανούς και εξώθησε τα πράγματα στον καταστρεπτικό γι’ αυτήν πόλεμο; Πώς συνέβη ώστε την ημέρα της εορτής του αγίου Δημητρίου, του πολιούχου της Θεσσαλονίκης, να υπογραφεί από τους Τούρκους παράδοση της πόλεως στους Έλληνες; Πώς;… Οι Έλληνες στρατιώτες και αξιωματικοί, όσοι παρακολουθούσαν τα γεγονότα από κοντά, διέκριναν σαφώς και διακήρυτταν ότι στον αγώνα υπέρ της απελευθερώσεως των αδελφών σύμμαχός τους ήταν ο Θεός. Η πίστη στη βοήθεια του Θεού, που υπερασπιζόταν τα δίκαια των αδυνάτων και καταδυναστευομένων, υπήρξε αχώριστος σύντροφος των αγωνιζομένων. Πάνω στη γέφυρα του «Αβέρωφ» ο αείμνηστος ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης κρατούσε τον τίμιο Σταυρό και έστελνε σήμα σε όλα τα πληρώματα των πλοίων λέγοντας ότι με τη βοήθεια του Θεού βαίνουμε ακάθεκτοι κατά του προαιώνιου εχθρού του Γένους.

Διάσημοι Ευρωπαίοι στρατηγοί, εξετάζοντας το Βαλκανικό πόλεμο από στρατιωτική άποψη, εξέφραζαν την απορία τους πώς ορισμένα οχυρά, που θεωρούνταν απόρθητα και πίστευαν ότι θα γίνει εκεί ο τάφος της Ελλάδας, πώς έπεσαν. Απορούσαν μάλιστα ακόμη για τα μεγάλα στρατιωτικά λάθη, τα οποία διέπραξε κατά τον πόλεμο η Οθωμανική αυτοκρατορία, η οποία διαθέτοντας τις δυνάμεις της με άλλο τρόπο θα μπορούσε να καταφέρει καίρια πλήγματα κατά των μικρών κρατών και να τα συντρίψει. Αλλά οι μεγάλοι στρατιωτικοί νόες της Ευρώπης λησμονούσαν ότι υπεράνω των επιτελικών σχεδίων υπάρχουν τα σχέδια της θείας Πρόνοιας, η οποία μέσα από μικρά και εκ πρώτης όψεως ασήμαντα περιστατικά μπορεί να μεταβάλει άρδην την κατάσταση, να ανατρέψει και τα μεγαλοφυέστερα σχέδια και να αποδείξει μωρούς και ανόητους και τους ικανότερους στρατιωτικούς άνδρες, όπως το Ναπολέοντα. Ένας Όμηρος, ο οποίος έζησε 1000 χρόνια περίπου προ Χριστού, μέσα στο ειδωλολατρικό σκοτάδι που κάλυπτε την οικουμένη, διέκρινε ότι το θείο θέλημα επικρατούσε στην έκβαση των γεγονότων. Περίφημη είναι η φράση με την οποία συνήθως επισφράγιζε την εξιστόρηση πολεμικών πράξεων· «Διὸς δὲ ἐτελεῖτο βουλή». Αλλά δυστυχώς οι σύγχρονοι στρατιωτικοί μυωπάζουν και δε μπορούν να διακρίνουν την αλήθεια αυτή, ότι δηλαδή υπάρχουν στην Ιστορία αστάθμητοι για τον άνθρωπο παράγοντες, τους οποίους όμως έχει σταθμίσει η θεία Πρόνοια. Όντως χωρίς τη θέληση του Θεού δεν πέφτει στη γη ούτε ένα σπουργίτι.

Ο Θεός έκρινε την κρίση του. Η Οθωμανική αυτοκρατορία «ἐμετρήθη, ἐζυγίσθη και εὑρέθη ἐλλιπής». Όργανο της θείας δίκης έγινε ο μικρός στρατός της Ελλάδας. Δι’ αυτού ο Θεός έκανε το θαύμα του 1912.

Το χρέος μας

Όπως σημειώθηκε, το άρθρο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά το 1962.

5 Οκτωβρίου 1912. Είναι η ημέρα κατά την οποία η στρατιά των Ελλήνων εξόρμησε για την απελευθέρωση της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Συμπληρώθηκαν 50 χρόνια. Με τη συμπλήρωση της 50ετηρίδας αυτής ποιο είναι το χρέος μας; Να αντιπαρέλθουμε αδιάφοροι το γεγονός αυτός δεν επιτρέπεται. Έχουμε χρέος να τιμήσουμε την επέτειο αυτή όπως πρέπει. Πώς;

1. Χρέος μας πρώτον είναι ύμνο και δοξολογία εκ βάθους καρδιάς να αναπέμψουμε προς το Θεό. Αυτός είναι ο Θεός των πατέρων μας. Αυτός είναι ο Κύριος των δυνάμεων, ο δεσπότης του κράτους της θάλασσας, αυτός που διατάζει τους ανέμους και τις θύελλες, αυτός που κυβερνά όλα τα στοιχεία της φύσης. Αυτός είναι ο Κύριος των εθνών, ο θεός της Ιστορίας, αυτός που ρυθμίζει τα όρια των εθνών. Αυτός είναι ο δίκαιος Κριτής. Αυτός κατακρημνίζει τους υπερήφανους και υψώνει τους ταπεινούς. Αυτός είδε από ψηλά την ταπείνωση του Γένους μας και ύψωσε το Έθνος μας «ἐκ τῆς κοπρίας» και «ἐποίησε μεγάλα καὶ ἐξαίσια, ὧν οὐκ ἔστιν ἀριθμός». Χωρίς τη βοήθεια αυτού τι θα μπορούσαμε να πράξουμε; Δεκαπλάσιο στρατό και στόλο και τους γενναιότερους άνδρες και τους μεγαλύτερους στρατηγούς και μεγαλοευφυέστερους πολιτικούς αν είχαμε και τα ισχυρότερα όπλα αν διαθέταμε, εφόσον δε θα είχαμε τη βοήθεια του Κυρίου, όλα θα ήταν μάταια. Διότι, όπως λέει το Πνεύμα το Άγιο δια του Προφητάνακτος, «ἐὰν μὴ Κύριος φυλάξῃ πόλιν, εἰς μάτην ἠγρύπνησεν ὁ φυλάσσων» (Ψαλμ. 126, 1).

Τυφλοί πρέπει να είμαστε για να μη βλέπουμε την αλήθεια αυτή, την οποία πιστοποιούν μύρια παραδείγματα όχι μόνο από την εθνική αλλά και από την παγκόσμια ιστορία. Ελεεινά και αχάριστα όντα πρέπει να είμαστε για να μη μνημονεύουμε με ευγνωμοσύνη το όνομα του Θεού, ο οποίος έδωσε δύναμη και στα παιδιά της ελεύθερης Ελλάδας, για να συντρίψουν τα δεσμά της σκληρής και επαίσχυντης δουλείας και να χαρίσουν την ελευθερία σε τρία περίπου εκατομμύρια Ελλήνων.

Στον Κύριο λοιπόν, τον Εθνεγέρτη και Ελευθερωτή των υπόδουλων λαών, πρέπει και ύμνος αιώνιος.

2. Τιμή σ’ εκείνους, οι οποίοι έπεσαν στον απελευθερωτικό αυτό αγώνα. Και αυτοί είναι πολλοί. Δεν υπάρχει χωριό στην Παλαιά Ελλάδα, που να μην προσέφερε το αίμα των καλύτερων νέων στο βωμό της υπέρτατης θυσίας. Οι νέοι αυτοί άφησαν ό,τι προσφιλές και αναχώρησαν ένα πρωί από τον τόπο της γέννησής τους για να μην επιστρέψουν πια… Στον ηρωικό θάνατό τους χτύπησε τότε η καμπάνα του χωριού τους. Οι συμπολεμιστές τους διατηρούν ακόμη την ανάμνησή τους. Στα σπίτια των συγγενών τους είναι αναρτημένες οι φωτογραφίες τους ως στρατιωτών και αξιωματικών. Σε κάποια θήκη φυλάσσονται τα μετάλλια του αγώνα και τα τελευταία γράμματά τους από το μέτωπο, κιτρινισμένα πλέον από την πολυκαιρία. Στη στήλη των ηρώων είναι χαραγμένα τα τίμια ονόματά τους. Τα κόκαλά τους είναι διασκορπισμένα στους κάμπους και τα βουνά της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Όχι λίγοι από αυτούς τους ήρωες έχουν ταφεί μακριά από τα Ελληνικά σύνορα. Οι συμπολεμιστές τους γνωρίζουν πού θάφτηκαν. Ρίχτηκε η ιδέα της μεταφοράς των λειψάνων τους από το ξένο έδαφος. Εάν πραγματοποιούνταν αυτό, ποια ρίγη συγκινήσεως θα σκόρπιζε στην παλιά αλλά και τη νεότερη γενιά! Η Κύμη π.χ. θα υποδεχόταν πάνδημα τα λείψανα του ήρωα των ηρώων του 1912, του αείμνηστου ταγματάρχη των ευζώνων Βελισαρίου, ο οποίος έπεσε στο έσχατο σημείο της προέλασης του Ελληνικού στρατού, στο ύψωμα 1378, λίγο πιο πέρα από τα στενά της Κρέσνας.

Πόσο θα στοίχιζε η δαπάνη αυτή; Πάντως η δαπάνη μεταφοράς λειψάνων ηρώων που θυσιάστηκαν υπέρ ενός μεγάλου ιδανικού θα στοίχιζε λιγότερο από τις δαπάνες προσκλήσεως από το εξωτερικό καλλιτεχνών και ηθοποιών αμφίβολης ηθικής ποιότητας, οι οποίοι έρχονται εδώ για να διασκεδάσουν τους αργόσχολους κυρίους και κυρίες της Αθήνας.

3. Τιμή στους επιζώντες ήρωες. Από τη μικρή εκείνη ένδοξη στρατιά των 120 περίπου χιλιάδων ανδρών, οι οποίοι ένα πρωί του Οκτωβρίου 1912 εξόρμησαν από τα παλαιά σύνορα και φτερωτοί διασκέλισαν τα βουνά της Μακεδονίας και της Ηπείρου, από το μικρό εκείνο στόλο, ο οποίος νίκησε και «μάντρωσε» στα στενά των Δαρδανελλίων την Τουρκική αρμάδα, πόσοι απέμειναν στη ζωή; Αλίμονο! Το μεγάλο πλήθος των αγωνιστών απήλθε στην αιωνιότητα. Πόσοι είναι αυτοί που επέζησαν; Η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, η οποία ενδιαφέρθηκε να καταμετρήσει και τα πλέον ευτελή αντικείμενα του ελληνικού … «νοικοκυριού», θα μπορούσε να κάνει σχετική έρευνα και να μας πληροφορήσει… Πάντως περισσότεροι από 5 έως 6 χιλιάδες δε θα είναι στη ζωή. Γέροντες πια οι κάποτε αερόποδες και άλκιμοι νέοι, των οποίων οι σχετικώς νεότεροι έχουν υπερβεί το όριο των ετών της ανθρώπινης ζωής κατά Δαβίδ (Ψαλμ. 89, 10).

Ποιος τιμά τους επιζώντες αυτούς ήρωες; Ποιος τους θυμάται; Στις τελετές και τις πανηγύρεις που γίνονται πρώτοι είναι οι επίσημοι, ενώ, εάν υπήρχε ζωηρή η συνείδηση του χρέους των νεότερων γενεών προς την παλιά γενιά, στην πρώτη σειρά, πριν τους επίσημους, θα στέκονταν οι επιζώντες άνδρες της γενιάς εκείνης, οι δημιουργοί της νεότερης Ελλάδας. Αυτούς τους ήρωες θα τους τιμούσαν με τις μεγαλύτερες τιμές. Αυτοί για ένα χρόνο θα είχαν δωρεάν εισιτήριο στους σιδηρόδρομους και αυτοκίνητα για να επισκεφθούν για τελευταία φορά τα πεδία των μαχών, τις πόλεις και τα χωριά που αυτοί απελευθέρωσαν. Αυτοί θα γίνονταν δεκτοί σε επίσημους δεξιώσεις των δήμων και κοινοτήτων. Αυτοί θα έπρεπε να είναι και οι ομιλητές των εορτών. Η απλή τους διήγηση θα ζωντάνευε στους νεότερους το έπος εκείνο… Αυτοί θα καλούνταν από όλη την Ελλάδα εδώ στην Αθήνα και χάριν αυτών στο Στάδιο θα γινόταν ειδική τελετή.

Αρκετά εκατομμύρια σπαταλιούνται για μάταιες γιορτές, για φεστιβάλ, για τουριστικές επιδείξεις. Ας διατεθεί και ένα επιτέλους ποσό προς τιμή των επιζώντων ηρώων του 1912, οι οποίοι, όπως είπαμε, δε θα υπερβαίνουν τις 5 – 6 χιλιάδες άνδρες. Ας κοπεί γι’ αυτούς ειδικό αναμνηστικό μετάλλιο πεντηκονταετηρίδας. Ας προκηρυχτεί διαγωνισμός συγγραφής βιβλίου που θα ιστορεί σε λαϊκή γλώσσα τα κατορθώματα της γενιάς τους. Ας διανεμηθεί δωρεάν στα σχολεία και το λαό. Ας γυριστεί ταινία κινηματογραφική, η οποία να αναπαριστά τις διάφορες φάσεις του ιερού αγώνα και ας προβληθεί σε όλη την Ελλάδα. Ποιου θεατή τα μάτια θα μείνουν αδάκρυτα βλέποντας π.χ. στην οθόνη τα ηρωικά τάγματα της Ελλάδας να εισέρχονται την 27^η Οκτωβρίου 1912 στη Θεσσαλονίκη;…

«Πολλά ζητάτε», θα πει ίσως κάποιος. Πολλά ζητάμε; Αλλά πώς; Σε καιρό, κατά τον οποίο στούντια κινηματογραφικά στην Ελλάδα λειτουργούν, και ενισχύονται κρατικά, και ταινίες γυρίζονται αναπαριστώντας και τα πλέον ακάθαρτα και απαίσια, και για την παραγωγή των φιλμ ξένοι και ντόπιοι ηθοποιοί περιτρέχουν τα νησιά και τα διάφορα τοπία, και με τη γυμνότητά τους και τη χυδαιολογία τους μολύνουν καθετί Ελληνικό, και φεστιβάλ ταινιών στη Θεσσαλονίκη τελείται, είναι πολύ να ζητείται με δαπάνες του Κράτους να γυριστεί μια καθαρά εθνική ταινία, όπως θα ήταν η ταινία του ιερού αγώνα του 1912; Δεν μπορούν να παρουσιάσουν οι ηθοποιοί μας αυτή; Αλλά τότε πρέπει να καούν όλα τα ελληνικά στούντια, εάν δεν είναι σε θέση να παρουσιάσουν μία τέτοια ταινία.

Τιμώντας όμως τους επιζώντες ήρωες δεν πρέπει να περιοριστούμε μόνο σε εορτές και πανηγύρεις, σε δωρεάν εισιτήρια κινήσεως, σε μετάλλια, σε βιβλία, σε φιλμ. Όχι. Υπέρ των επιζώντων ηρώων και πρακτικότερο πρέπει να εκδηλωθεί το ενδιαφέρον της Ελληνικής Πολιτείας. Πώς. Ρωτούμε· μεταξύ των 5 – 6 χιλιάδων επιζώντων ηρώων υπάρχουν στρατιώτες και βαθμοφόροι, οι οποίοι, αφού τιμήθηκαν με τα ανώτερα παράσημα της στρατιωτικής ανδρείας και την εύφημη μνεία στις ημερήσιες διαταγές των μονάδων τους, τώρα πια στη δύση της ζωής τους, πένονται και στερούνται τον επιούσιο άρτο και αυτοί και τα μέλη της οικογένειάς τους; Ρωτούμε· υπάρχουν τέτοιοι; Εάν ναι, οι πένητες αυτοί και ρακένδυτοι ήρωες αποτελούν ντροπή εν μέσω των εορτών και των πανηγύρεών μας των υποκριτικών. Τιμάμε αληθινά τους ήρωες αυτούς; Ας το δείξουμε με τα έργα. Ένα μικρό σπίτι για να στεγάσει αυτούς και τα μέλη της οικογένειάς τους. Τι; Θα είναι μεγάλο και σπουδαίο να κτιστεί τιμής ένεκεν; Μία εξόφληση των αγροτικών χρεών που βαρύνουν τους ήρωες αυτούς. Τι; Θα ήταν μεγάλη οικονομική επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού, ο οποίος τόσα άλλα κονδύλια αναγράφει για την ανέγερση τουριστικών μεγάρων και περιπτέρων; …

Ω! Πόσα θα μπορούσαν να γίνουν με την ευκαιρία της εορταζομένης πεντηκονταετηρίδας, με τα οποία η Ελληνική Πολιτεία θα αποδείκνυε ότι γνωρίζει με λόγια και με έργα να τιμά τους ήρωες, στους οποίους οφείλονται οι ωραιότερες σελίδες της νεότερης ιστορίας της Ελλάδας!

Αλλά δυστυχώς ο λίβας του υλισμού και του ψευδοκοσμοπολιτικού πνεύματος αποσβήνει ολοένα και περισσότερο τα ευγενή αισθήματα, και οι άνθρωποι καταντούν αχάριστοι προς το Θεό, αχάριστοι προς τους ευεργέτες τους.

Αγαπητοί μας αναγνώστες! Σε μια εποχή φιλαυτίας και ιδιοτέλειας, σε μια εποχή ψύξης του θρησκευτικού και πατριωτικού συναισθήματος, όπως είναι η δική μας εποχή, η εορταζόμενη πεντηκονταετηρίδα έρχεται να υπενθυμίσει έναν ανώτερο κόσμο εμπνεόμενο από τα ευγενέστερα ιδανικά. Έρχεται να μας διδάξει τι μπορεί να κατορθώσει η Ελλάδα, όταν τα τέκνα της ζουν και πολιτεύονται άξια της κλήσεώς τους. Μεγάλο ιδίως είναι το δίδαγμα από την εθνική ενότητα, την οποία παρουσίασε η Ελλάδα κατά την ευλογημένη εκείνη περίοδο. Η Ελλάδα τότε έμοιαζε με κιθάρα, της οποίας όλες οι χορδές κρούονταν αρμονικά. Θεία μελωδία αναδιδόταν. Από τότε, εκτός από κάποια μικρή διακοπή, όπως ήταν η περίοδος του Ιταλοελληνικού πολέμου (1940 – 41), η ταλαίπωρη Πατρίδα μας δεν είδε πλέον ημέρες εθνικής ενότητας, όπως το 1912. Οι πρωταγωνιστές του έπους εκείνου, βασιλιάς και πρωθυπουργός, ήρθαν δυστυχώς σε σφοδρή σύγκρουση. Η Ελλάδα διχάστηκε. Έλληνες μισούσαν και πολεμούσαν Έλληνες. Ο γύπας της εθνοκτόνου διχόνοιας κατέτρωγε τα σπλάχνα της Ελλάδας. Τα αποτελέσματα φρικτά. Εκρίζωση και εξόντωση του Ελληνισμού της Μ. Ασίας, ο οποίος από 3 χιλιάδων ετών ήταν εγκατεστημένος στα αλησμόνητα εκείνα μέρη. Δυστυχώς ούτε από τα φοβερά εκείνα παθήματα φαίνεται να έχουμε συνετιστεί.

Εθνική διαίρεση, τι κατάρα! Εθνική ενότητα, τι ευλογία! Διάσημος πολιτικός της Ευρώπης του περασμένου αιώνα, ο οποίος δε διακρινόταν για τα φιλελληνικά του αισθήματα, στον οποίο φίλος του ιστορικός απέστειλε ως δώρο το έργο του, τρίτομη ιστορία του Ελληνικού Έθνους, απάντησε στο συγγραφέα τα εξής· «Από την προσεκτική ανάγνωση του περισπούδαστου έργου σας ένα συμπέρασμα εξήγαγα, ότι, εάν ο Ελληνικός λαός είχε ομόνοια και δε σπαρασσόταν από εσωτερικές διαιρέσεις, θα ήταν ασφαλώς κυρίαρχος ολόκληρου του κόσμου».

Γράφοντας αυτά ας μη θεωρηθεί ότι αποβλέπουμε στη διέγερση αισθημάτων μίσους και πνεύματος εκδίκησης κατά γειτονικών λαών. Φιλοπόλεμο το έθνος μας δεν είναι. Όσες φορές αγωνίστηκε, αγωνίστηκε υπέρ ιδεών. Το μικρό μας Έθνος, που ταλαιπωρήθηκε από το στρόβιλο δύο παγκοσμίων πολέμων όσο λίγα έθνη, ποθεί διακαώς την ειρήνη. Πιστεύοντας στον Εσταυρωμένο Χριστό ποθούμε ειρήνη όχι του α΄ ή β΄ κοσμικού τύπου, αλλά ειρήνη Χριστού στηριζόμενη στη δικαιοσύνη και την αλήθεια. Η Ελλάδα, κατά την εποχή αυτή του σιδήρου και της σκουριάς θα μπορούσε εν μέσω των αντιμαχόμενων κολοσσών να υψώσει το λάβαρο της ειρήνης του Χριστού, να ηγηθεί μιας αγίας σταυροφορίας για την πραγματική εκχριστιάνιση της κοινωνικής ζωής του κόσμου και να γίνει και πάλι ΕΘΝΟΣ ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΟ που φέρει το φως του Χριστού, το φως της Ορθοδοξίας μέχρι τις εσχατιές της γης. Η Ελλάδα όχι κοιμητήριο αλλά ορμητήριο για τόσο υψηλά ιδανικά! Αυτό θα είναι και η ωραιότερη εκπλήρωση του ιστορικού χρέους της νεότερης γενιάς προς την παλαιότερη γενιά του 1912, η οποία δια του στόματος του τότε πρωθυπουργού της διακήρυξε, ίσως ασυνείδητα αλλά προφητικά, ότι ο σκοπός του ιερού αγώνα δεν είναι απλώς η απελευθέρωση των υπόδουλων αλλά «η ανάπλαση της Χριστιανικής Ανατολής όχι μόνο χάρη στους λαούς που την κατοικούν αλλά και με βάση το γενικότερο συμφέρον της ευρωπαϊκής τάξης και του πολιτισμού».

1922: ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

• «Τέλος έφτασε η ώρα η πολυδακρυσμένη εκείνη,
• αβοήθητοι και έχοντας χάσει κάθε ελπίδα
• έκλαιγαν οι μετανάστες την πολύκλαυστη πατρίδα,
• διαδίδονταν των παιδιών και των γυναικών οι θρήνοι,
• και ουδέποτε ημέρα
• στον ουρανό φάνηκε γι’ αυτούς θλιβερότερη».
• (Αλέξ. Κατακουζηνός)

ΜΙΑ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔΑ (^)

(1922 – 1962)

• «Αἱ λυχνίες αἱ ἑπτὰ ἑπτὰ ἐκκλησίαι εἰσίν…
• Μετανόησον καὶ τὰ πρῶτα ἔργα ποίησον·
• εἰ δὲ μή, ἔρχομαί σοι ταχὺ καὶ κινήσω
• τὴν λυχνίαν σου ἐκ τοῦ τόπου αὐτῆς».
• (Ἀποκάλ. 1, 20 και 2, 5)

Θλιβερή επέτειος

Δημοσιεύτηκε στο υπ’ αρίθμ. 254 /1962 φύλλο του περιοδικού «Χριστιανική Σπίθα».

Κατά το έτος 1962 συνέπεσαν δύο επέτειοι εθνικών γεγονότων, μια πεντηκονταετηρίδα και μια τεσσαρακονταετηρίδα. Η πρώτη υπόθεση ανέκφραστης χαράς και αγαλλίασης για τους Έλληνες που αναθυμούνται τους ένδοξους Βαλκανικούς πολέμους, δια των οποίων η μικρή Ελλάδα διπλασιάστηκε και η σημαία του Σταυρού στήθηκε στο Λευκό Πύργο της ωραίας νύμφης του Θερμαϊκού. Η δεύτερη υπόθεση απερίγραπτη λύπης και οδύνης, την οποία προξενεί στις καρδιές των Ελλήνων η ανάμνηση της φοβερής Μικρασιατικής καταστροφής.

Μεστές διδαγμάτων είναι και οι δύο επέτειοι. Και σχετικά με την πεντηκονταετηρίδα γράψαμε στο προηγούμενο άρθρο. Στη θλιβερή όμως επέτειο της Μικρασιατικής καταστροφής, την τεσσαρακονταετηρίδα, αφιερώνουμε το παρόν.

Μικρασιατική καταστροφή! Μαύρο κεφάλαιο της Ελληνικής ιστορίας, το πλέον μαύρο και θλιβερό, που υπερβαίνει σε μέγεθος καταστροφής και αυτή την πτώση της Βασιλίδας των πόλεων. Κεφάλαιο το οποίο ο Έλληνας πατριώτης δεν μπορεί να μελετήσει χωρίς να δακρύσει και χωρίς στην καρδιά του και στα χείλη του να ανεβεί το παράπονο· Γιατί, Θεέ των πατέρων μας, επέτρεψες στο γένος των Ελλήνων μία τόσο μεγάλη καταστροφή;…

Για να συλλάβουμε την εικόνα της Μικρασιατικής καταστροφής πρέπει να ανατρέξουμε στο παρελθόν, να στρέψουμε το βλέμμα στα βάθη της ιστορίας της Μ. Ασίας και διατρέχοντας αιώνες και χιλιετηρίδες να φτάσουμε στο θλιβερό έτος 1922, όταν η σάλπιγγα της Αποκάλυψης σήμανε το τέλος. Τι μακρά ιστορία, τι θέατρο αγώνων ανοιγέται μπροστά στα μάτια μας! Εκεί, στη Μ. Ασία, διεξήχθη ιστορική πάλη αιώνων μεταξύ πολιτισμού και βαρβαρότητας, μεταξύ φωτός και σκότους, για να επικρατήσει στις μέρες μας, «κρίμασιν οἷς οἶδε Κύριος», η βαρβαρότητα και η ημισέληνος.

Ο Ελληνισμός στην Μ. Ασία

Πολλούς αιώνες προ Χριστού υπήρχαν στη Μ. Ασία Έλληνες. Έλληνες τότε στη Μ. Ασία; Πώς; Προέρχονταν από την κυρίως Ελλάδα με αποικισμό. Αφήνοντας την πρώτη περίοδο του αποικισμού, την αρχή της οποίας οι ιστορικοί τοποθετούν γύρω στο 1000 π.Χ., ερχόμαστε στη δεύτερη περίοδο του αποικισμού, από τον 8^ο έως τον 6^ο αιώνα π.Χ. Κατά τη δεύτερη αυτή περίοδο, λόγω αυξήσεως του πληθυσμού και πολιτικών λόγων, πολλοί από τους Έλληνες αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τα πάτρια εδάφη και να τραπούν σε άλλα μέρη, για να αναπτύξουν εκεί με περισσότερη άνεση και ελευθερία τη ζωή τους. Και άλλοι μετοίκησαν στα μέρη της Δύσης, ιδίως στη Σικελία και νότιο Ιταλία, ιδρύοντας με τις πολλές εκεί αποικίες τους τη λεγόμενη Μεγάλη Ελλάδα, ενώ άλλοι μετοίκησαν στα παράλια της Μ. Ασίας, ιδρύοντας και εκεί μεγάλες πόλεις, ώστε και η Μ. Ασία να ονομαστεί Ελλάδα. Βεβαίως και άλλοι λαοί της αρχαιότητας άφηναν την πατρίδα τους και μετοικούσαν σε άλλες χώρες και ίδρυαν αποικίες. Αλλά οι αποικίες τις οποίες ίδρυαν οι Έλληνες διέφεραν από τις αποικίες των άλλων εθνών. Οι αποικίες των Ελλήνων δεν ήταν όπως οι αποικίες των νεότερων μεγάλων κρατών, τα οποία με υλικές δυνάμεις επέβαλαν την κυριαρχία τους σε άλλους λαούς και απέβλεπαν μόνο σε υλικά συμφέροντα. Οι Έλληνες άποικοι, λαός βαθύτατα θρησκευτικός, κατά την αναχώρησή τους από την Πατρίδα τους έπαιρναν μαζί τους τους εφέστιους θεούς και το ιερό πυρ από το ναό της Εστίας και μόλις αποβιβάζονταν στα νέα εδάφη, ως πρώτο έργο τους είχαν να κτίσουν βωμό και να προσφέρουν θυσίες. Διατηρούσαν τα ήθη και τα έθιμα της Πατρίδας τους και δεν διέκοπταν το σύνδεσμο με την πόλη από την οποία προέρχονταν, τη μητρόπολη, όπως λεγόταν. Απόδειξη μάλιστα της ζωτικότητας τους είναι το γεγονός ότι, μολονότι γειτνίαζαν ή περικυκλώνονταν από φυλές και έθνη ισχυρά και πολυπληθή και πιέζονταν από αυτοκρατορίες, όπως ήταν η αυτοκρατορία των Μήδων και Περσών, εντούτοις δεν απορροφήθηκαν, δεν αφομοιώθηκαν με τους ξένους λαούς, αλλά διατήρησαν ακμαία δια μέσου χιλιετηρίδων τη θρησκευτική και εθνική υπόστασή τους. Θαυμαστό το φαινόμενο! Οι Έλληνες άποικοι, όπως λέει και ο εθνικός μας ιστορικός Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, ήταν οι εμπροσθουφυλακές της Ελλάδας, οι οποίες μάχονταν κατά της βαρβαρότητας. Έλληνας δεν ονομαζόταν τότε μόνο ο κάτοικος της κυρίως Ελλάδας αλλά Έλληνας παρέμενε και ονομαζόταν και ο καθένας που μετανάστευε οπουδήποτε εκτός της κυρίως Ελλάδας. Ήταν μάλιστα το όνομα του Έλληνα τότε πολύ τιμητικό.

Αποικίες ιδρύθηκαν σε όλο το μήκος των Μικρασιατικών ακτών. Οι Ελληνίδες πόλεις συναγωνίζονταν στην ίδρυση αποικιών. Η Μίλητος π.χ. λέγεται ότι ίδρυσε 80 έως 100 πόλεις – αποικίες, ενώ η Χαλκίδα στην Εύβοια γύρω στις 50. Κάποιες από αυτές ξεπέρασαν σε ακμή τις μητροπόλεις. Ο επισκέπτης έμενε έκπληκτος βαδίζοντας διαμέσου των οδών και πλατειών των νέων πόλεων. Τα πάντα ήταν Ελληνικά. Ο Ελληνισμός στη Μ. Ασία ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο με νέο αίμα, το οποίο μετάγγισε στις φλέβες του η εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου, ο οποίος κατέλυσε το κράτος των Περσών. Η πορεία του ένδοξου τέκνου της Μακεδονίας υπήρξε εκπολιτιστική. Νέες πόλεις, περίπου 200, ιδρύθηκαν κατά την πορεία του προς ανατολάς. Αποστρατευόμενοι άνδρες της στρατιάς του, αντί να επιστρέψουν στις ιδιαίτερες πατρίδες τους, ενισχυόμενοι οικονομικώς από το βασιλιά παρέμεναν στα νέα εδάφη. Μαζί με άλλους Έλληνες της κυρίως Ελλάδας, τους οποίους είλκυε προς την Ανατολή η δόξα των κατορθωμάτων του Μ. Αλεξάνδρου, σχημάτιζαν νέους πυρήνες, νέες εστίες πολιτισμού, σε τρόπο ώστε εν μέσω της απέραντης εκείνης αυτοκρατορίας οι Ελληνικές πόλεις να αποτελούν νησίδες και φάρους εκπολιτισμού των λαών.

Ελλάδα η Μ. Ασία. Και αν ιστορικοί που μισούν τους Έλληνες αρνηθούν την αλήθεια αυτή «και οι λίθοι» ακόμη της Μ. Ασίας «κεκράξονται». Ανασκαφές παλαιότερων και νεότερων αρχαιολόγων έφεραν στο φως πλούσια ευρήματα, τα οποία πιστοποίησαν την ιστορικότητα αρχαίων Ελληνικών πόλεων, για τις οποίες κάνει λόγο ο Όμηρος. Επιτύμβιες πλάκες, σκεύη πολύτιμα, επιγραφές και ψηφίσματα, όλα μαρτυρούν ότι η Μ. Ασία από αρχαιοτάτων χρόνων ήταν Ελλάδα.

Ο Χριστιανισμός στη Μ. Ασία

Η Μ. Ασία λόγω των Ελλήνων, οι οποίοι ήταν εγκατεστημένοι σε όλα σχεδόν τα μέρης της, πυκνότερα στα παράλια, αραιότερα στην ενδοχώρα, βρισκόταν σε υψηλό επίπεδο πολιτισμού. Ήκμαζαν οι τέχνες και τα γράμματα. Ποιητές, ρήτορες και φιλόσοφοι είχαν αναδειχθεί εφάμιλλοι εν πολλοίς με αυτους που βρίσκονταν στην κυρίως Ελλάδα. Ναοί και κτήρια μεγαλοπρεπή είχαν ανεγερθεί. Εμπορική κίνηση ζωηρή παρετηρείτο στα λιμάνια. Πλούτος και ευημερία. Ευτυχής χώρα η Μ. Ασία, «ῥέουσα μέλι καὶ γάλα».

Αλλά παρόλη την εξωτερική της λάμψη, η χώρα βρισκόταν στο σκοτάδι και σε σκιά θανάτου. Ήταν απ’ άκρου εις άκρον ειδωλολατρική. Εάν αφαιρέσετε την ελάχιστη μειονότητα των Ιουδαίων, οι οποίοι εγκατεστημένοι στις κυριότερες πόλεις λάτρευαν τον αληθινό Θεό και είχαν ιδρύσει δικά τους θρησκευτικά κέντρα, τις λεγόμενες συναγωγές, ο υπόλοιπος πληθυσμός, Έλληνες και μη, είχαν άγνοια του αληθινού Θεού. Ψεύτικοι θεοί, όπως οι θεοί των αρχαίων Ελλήνων, καθώς και άλλοι ψεύτικοι θεοί της Ανατολής, όπως ο Βάαλ και η Αστάρτη, λατρεύονταν. Αγάλματα από χρυσάφι και ασήμι κοσμούσαν τους ειδωλολατρικούς ναούς. Πανήγυρεις τελούνταν, κατά τις οποίες οι εορταστές εκτρέπονταν σε κάθε είδος ακολασίας. Η πορνεία στεγαζόταν επίσημα στις στοές των ναών. Οι ιερείς των ειδώλων με τις καθημερινές θυσίες, με τις μαγείες και τις μαντείες εκμεταλλεύονταν το θρησκευτικό συναίσθημα του λαού και πλούτιζαν. Τα ήθη ήταν σε φοβερή κατάπτωση. Αλλά η ψυχή, ανήσυχη και ταραγμένη κάτω από την ενοχή της αμαρτίας, αναστέναζε και ζητούσε τη λύτρωση. Έξοχη εικόνα, που συμβόλιζε την ενοχή, το σπαραγμό της καρδιάς και τον πόθο για λύτρωση, υπήρξε ο μύθος του Προμηθέα, τον οποίο ο τραγικός ποιητής κάρφωσε σε ένα από τα βουνά της Μ. Ασίας, στον Καύκασο, για να κατασπαράσσεται εκεί από ένα απαίσιο πουλί αναμένοντας εναγώνια το Λυτρωτή.

Ποιος έλυσε τον Προμηθέα; Ποιος τον έβγαλε από το σκοτάδι τη Μ. Ασία; Ποιος σάρωσε την κόπρο και καθάρισε τη χώρα αυτή, στην οποία και αισχρές τελετές γίνονταν και ανθρωποθυσίες προσφέρονταν και φοβερή και απερίγραπτη ακολασία βασίλευε; Ποιος γκρέμισε και σάρωσε τα είδωλα; Ποιος εμφύσησε στον κόσμο νέα ζωή; Ο Χριστιανισμός. Αυτός έσωσε, φώτισε και ανέδειξε τη γη αυτή ευλογημένη, κήπο εκλεκτό με τα ωραιότερα άνθη της πίστεως και της αρετης.

Η Μ. Ασία ήταν η χώρα, η οποία από τις πρώτες δέχθηκε τις ακτίνες του εξ ύψους ανατείλαντος Ηλίου. Όργανο της σωτηρίας των κατοίκων της Μ. Ασίας υπήρξε κατεξοχήν ο κορυφαίος απόστολος Παύλος. Ιδιαίτερη πατρίδα του ήταν πόλη της Μ. Ασίας, η Ταρσός, στην οποία ήκμαζε το Ελληνικό στοιχείο και τα γράμματα καλλιεργούνταν με επιμέλεια. Κατά το Στράβωνα η Ταρσός στην ακμή ξεπερνούσε και αυτή την Αθήνα. Ο Παύλος ως Ιουδαίος, ο οποίος μαθήτευσε παρά τους πόδας του περίφημου νομοδιδάσκαλου Γαμαλιήλ γνώριζε άριστα την Ιουδαϊκή Θρησκεία. Ζώντας σε πόλη ειδωλολατρική με πλήθος ρητόρων και φιλοσόφων δεν αγνοούσε και τα της ειδωλολατρικής θρησκείας. Αφού κλήθηκε από το Θεό στην αληθινή εν Χριστώ πίστη, ορίστηκε Απόστολος των Εθνών. Στο έργο αυτό επιδόθηκε με δραστηριότητα ακάματη και με ζήλο απαραδειγμάτιστο. Στράφηκε προς τη Μ. Ασία και τρεις φορές την περιόδευσε και ίδρυσε τις πρώτες Χριστιανικές Εκκλησίες. Το ιερό βιβλίο των Πράξεων μας διηγείται τη φωτεινή πορεία του Αποστόλου των Εθνών. Όπου πατούσε, δαίμονες συντρίβονταν, το σκοτάδι διαλυόταν, ήλιος έλαμπε. Δέρβη, Λύστρα, Ικόνιο, Αντιόχεια, Έφεσος, Μίλητος, ιδού τα μεγάλα κέντρα του αρχαίου ειδωλολατρικού κόσμου. Σ’ αυτά τα κέντρα έδωσε τις πνευματικές του μάχες ο απόστολος Παύλος. Πολέμησε κατά του τυπικού Ιουδαϊσμού και της αισχρής ειδωλολατρίας. Και οι δύο κόσμοι εξεγέρθηκαν για την εξόντωσή του. Αλλά ο Παύλος δε δείλιασε. Και τον Ιουδαϊσμό ήλεγξε και την ειδωλολατρία εκ θεμελίων ανέτρεψε. Και πάνω στα ερείπια του αρχαίου κόσμου έκτισε το νέο κόσμο της Κ. Διαθήκης. Εκκλησίες ισχυρές ιδρύθηκαν. Προς Γαλάτας και Εφεσίους και Κολασσαείς, όπως και προς τον Ονήσιμο, ο Παύλος απέστειλε επιστολές, οι οποίες μαρτυρούσαν τη σφοδρή αγάπη του προς τους χριστιανούς της Μ. Ασίας.

Εκτός όμως του Παύλου και άλλοι Απόστολοι εργάστηκαν στη Μ. Ασία για τη διάδοση του Χριστιανισμού. Εργάστηκε ο Ανδρέας ο Πρωτόκλητος, ο οποίος κατά την παράδοση περιόδευσε τις ακτές του Πόντου και έφτασε μέχρι το Βυζάντιο. Εργάστηκε και ο αγαπημένος μαθητής του Κυρίου, ο ευαγγελιστής Ιωάννης. Στην Έφεσο έγραψε αυτός το υψιπετές Ευαγγέλιό του. Στην Πάτμο την Αποκάλυψή του. Προς επτά Εκκλησίες της Μ. Ασίας απευθύνονταν οι επτά επιστολές που εμπεριέχονται στην Αποκάλυψη. Αποστολέας ο Ιησούς Χριστός. Παραλήπτες οι άγγελοι των επτά Εκκλησιών, δηλαδή οι επίσκοποι των Εκκλησιών Εφέσου, Σμύρνης, Περγάμου, Θυατείρων, Σάρδεων, Φιλαδελφείας και Λαοδικείας. Οι επτά αυτές Εκκλησίες αποτελούσαν την επτάφωτη λυχνία της Αποκαλύψεως, η οποία έλαμπε στη Μ. Ασία μέχρι το 1922.

Σε καιρούς διωγμών η μανία των χριστιανομάχων ξεσπούσε κατά των χριστιανών. Εάν ανοίξουμε τα μαρτυρολόγια της αγίας μας Εκκλησίας, θα δούμε ότι οι περισσότεροι μάρτυρες είναι από τη Μ. Ασία, άνδρες και γυναίκες και μικρά παιδιά ακόμη, που πρόθυμα έχυσαν το αίμα τους υπέρ του Χριστού. Γι’ αυτό και ο αρχαίος συγγραφέας, το πλήθος το μαρτύρων έχοντας υπ’ όψιν του, έγραψε για τη Μ. Ασία ότι «στοιχεῖα μεγάλα κεκοίμηται ἐν αὐτῇ».

Η Μ. Ασία, εξαιτίας της πυκνότητας και της αγωνιστικότητας του χριστιανικού της στοιχείου, από διάσημο βυζαντινολόγο ονομάστηκε το κύριο σώμα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Είχε δίκιο! Διότι η Μ. Ασία κυρίως απέκρουε τις επιδρομές των βαρβάρων. Ηρωικά τέκνα της Μ. Ασίας φύλαγαν τα ανατολικά σύνορα της αυτοκρατορίας, οι καλούμενοι ακρίτες και απελάτες. Όταν μάλιστα καταλύθηκε η αυτοκρατορία και η Μ. Ασία υποτάχτηκε στους Τούρκους, η αρετή και η πίστη των Μικρασιατών και πάλι έλαμψε θαυμάσια. Η πίεση τότε των κατακτητών ήταν φοβερή. Γλώσσες, οι οποίες μιλούσαν την ελληνική, κόβονταν. Απηνείς, νερώνειοι γίνονταν σε καιρούς διωγμών στη χώρα. Επίμονες προσπάθειες καταβάλλονταν για τον εξισλαμισμό των χριστιανών. Αλλά οι χριστιανοί προέβαλλαν ηρωική αντίσταση. Πλήθος νεομαρτύρων ανεφάνη στην ιερή αυτή γη. Το έδαφός της ποτίστηκε και πάλι με αίμα μαρτυρικό. Αυτό το αίμα ενίσχυε την πίστη και γιγάντωνε το φρόνημα των Μικρασιατών για την αντίσταση κατά της τουρκικής θηριωδίας. Τα πάντα ήταν έτοιμοι να υποστούν παρά να προδώσουν την πίστη τους. Οι περιηγητές, όσοι έτυχε κατά τις περιοδείες τους στη Μ. Ασία να γίνουν θεατές μαρτυρικών σκηνών των χριστιανών. επέστρεφαν στις ιδιαίτερες πατρίδες τους και έγραφαν εγκώμια των χριστιανών της Ανατολής. Εάν σε χώρες της χριστιανικής Δύσης βασίλευε ο Τούρκος και χρησιμοποιούσε τα μέσα τα οποία χρησιμοποίησε στη Μ. Ασία για τον εξισλαμισμό των χριστιανών, πόσοι άραγε από τους Ευρωπαίους, Φράγκους και Προτεστάντες, θα έμεναν πιστοί στο Χριστό;

Απόδειξη της δύναμης του Χριστιανισμού της Μ. Ασίας είναι και τα μνημεία όσα από τους αρχαιολόγους ανακαλύφθηκαν κατά τις ανασκαφές. Από τα μνημεία αυτά, τα οποία είναι εγκατεσπαρμένα σε όλη τη Μικρασιατική γη, μία φωνή ακούγεται ότι οι χριστιανοί, οι οποίοι έζησαν εκεί, ήταν άξιοι του ονοματός τους. Και από τις επιγραφές των τάφων τους νομίζει κανείς ότι ακούει τη φωνή του Παύλου· «Ἐμοὶ τὸ ζῆν Χριστὸς καὶ τὸ ἀποθανεῖν κέρδος». Από την Ανατολή το φως (Ex Oriente lux!), όπως είπαν διάσημοι αρχαιολόγοι και ιστορικοί, οι οποίοι μελέτησαν τα χριστιανικά μνημεία της Μ. Ασίας.

Αλλά το Χριστιανισμό της Μ. Ασίας περισσότερο από τα μνημεία διακήρυτταν τα τέσσερα περίπου εκατομμύρια των Ελλήνων Χριστιανών, οι οποίοι κατοικούσαν στη Μ. Ασία προτού ενσκήψει η μεγάλη συμφορά.

Η απελευθέρωση

Οι Έλληνες Χριστιανοί της Μ. Ασίας έζησαν επί πέντε σχεδόν αιώνες υπόδουλοι. Η σκληρή δουλεία των Μικρασιατών χριστιανών κάτω από το θηρίο του Ισλάμ παρατάθηκε περισσότερο από τα άλλα τμήματα της πάλαι ποτέ Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Στ’ αφτιά των βασανισμένων χριστιανών της Ανατολής έφθαναν τα ευχάριστα αγγέλματα της εξέγερσης και απελευθέρωσης άλλων υπόδουλων. Το 1821 σκίρτησαν οι καρδιές των χριστιανών της Μ. Ασίας με την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης. Νόμισαν ότι ήταν εγγύς ο καιρός και της δικής τους απελευθέρωσης. Η χαρά τους πληρώθηκε με αίμα. Οι ελπίδες τους διαψεύστηκαν. Ζόφος και πάλι κάλυψε τις καρδιές τους. Εντός του ίδιου αιώνα, του 19^ου αιώνα, εκτός της Ελλάδας και άλλες περιοχές, όπως η Σερβία, η Βουλγαρία και η Ρουμανία, είτε δια της διπλωματίας είτε με επαναστάσεις απαλλάχτηκαν από τον Τουρκικό ζυγό. Η Μ. Ασία όμως παρέμεινε υπόδουλη. Το 1912 νέες ελπίδες. Η Οθωμανική αυτοκρατορία ηττάται από τους σύμμαχους Βαλκανικούς λαούς. Ο κρότος των τηλεβόλων των συμμαχικών στρατών ακουγόταν ευκρινώς μέχρι την Κωνσταντινούπολη. Ο καπνός των θωρηκτών της Ελλάδας φαινόταν από τα παράλια της Μ. Ασίας. Σκιρτούσαν οι καρδιές των υπόδουλων στο άκουσμα των νικών των χριστιανικών λαών. Η Κρήτη, τα νησιά του Αιγαίου, η Μακεδονία, η Ήπειρος, η Θράκη έθραυαν τα δεσμά και ενώνονταν με τη μητέρα Ελλάδα. Και η Ιωνία ήδη έτεινε τα χέρια προς την Ελλάδα, έσειε τα δεσμά της και περίμενε την ευλογημένη μέρα για να ελευθερωθεί και αυτή και πέσει στην αγκαλιά της μητέρας.

Και η ημέρα αυτή, την οποία γενεές γενεών προσδοκούσαν, ανέτειλε. Ήταν το πρωί της 1^ης Μαΐου 1919. Μέρος του Ελληνικού στόλου κατέπλευσε στο λιμάνι της Σμύρνης. Ο Ελληνικός στρατός έτοιμος για αποβίβαση. Η Ελληνική σημαία υψώνεται. Εύζωνος σαλπίζει και το σάλπισμα της απελευθέρωσης σα σάλπισμα αρχαγγέλου ακούγεται από τις μυριάδες των Ελλήνων, οι οποίοι από πολύ πρωί είχαν συρρεύσει στην προκυμαία της Σμύρνης, για να υποδεχθούν τους ελευθερωτές. Είναι αδύνατο με λέξεις να εκφραστεί τι αισθανόταν τις στιγμές εκείνες το άπειρο πλήθος. Ζητωκραυγές ακούγονταν ανάμεικτες με δάκρυα και λυγμούς. Κάποια μυσταγωγία συντελούνταν. Στην προκυμαία ο ιερός κλήρος ντυμένος τα άμφια. Επικεφαλής του κλήρου ο αείμνηστος μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, ο οποίος με διάγγελμα προς τον Ελληνικό πληθυσμό της Σμύρνης τον είχε καλέσει σ’ αυτή τη μυσταγωγία.

• «Αποκαλυφθείτε», έλεγε, «και σταθείτε καλά. Κρατήστε με φόβο Θεού τα μέτωπα υψηλά, κλίνοντας μόνο τις ψυχές σας μπροστά στις μεγάλες και ανεξερεύνητες βουλές του Θεού. Αδελφοί, το πλήρωμα του χρόνου έφτασε. Οι πόθοι των αιώνων εκπληρώνονται. Ο καιρός πλησίασε. Οι μεγάλες ελπίδες του γένους μας, ο ανύστακτος, ο σφοδρός, ο μύχιος, ο θερμός, ο καυτός και φλογισμένος, όπως το πυρακτωμένο σίδερο, πόθος για ένωση με τη μητέρα Ελλάδα, ιδού κατά τη σημερινή ιστορική και αξιομνημόνευτη ημέρα της 1^ης Μαΐου, γίνεται υπόθεση και γεγονός συντελεσμένο. Από σήμερα 1^ης του Μαΐου, του δροσοστάλακτου αυτου μήνα, του στεφάνου των μηνών, αποτελούμε αναπόσπαστο τμήμα της ενωμένης, της ένδοξης, της αθάνατης μεγάλης πατρίδας Ελλάδας. Η αποβίβαση των ελληνικών μεραρχιών στα μικρασιατικά παράλια άρχισε, το εξωτερικό φρούριο της Σμύρνης καταλήφθηκε από τα Ελληνικά στρατεύματα. Αύριο οι ελευθερωτές μας εισέρχονται στην κατοχή της πόλης. Ζήτω το Έθνος».

Στιγμές αλησμόνητες, για όσους τα έζησαν είτε ως στρατιώτες και αξιωματικοί, είτε ως απλοί πολίτες μέσα στο ανώνυμο πλήθος. Η χαρά για την απελευθέρωση της Ιωνίας, χώρας Ελληνικής από τα Ομηρικά χρόνια, μεταδόθηκε σε κάθε ελληνική καρδιά. Ο Ελληνικός στρατός δεν απελευθέρωσε μόνο την ωραία νύμφη της Ιωνίας αλλά προχώρησε προς ανατολάς και προς νότο και προς βορρά και συντρίβοντας παντού την αντίσταση του τουρκικού στρατού απελευθέρωνε αλληλοδιαδόχως πόλεις και χωριά στα οποία από αιώνες ζούσαν Έλληνες Χριστιανοί. Η υποδοχή, την οποία έκαναν οι απελευθερωμένοι Έλληνες στον προελαύνοντα Ελληνικό στρατό, ήταν από τα συγκινητικά εκείνα φαινόμενα, τα οποία σπανίως εμφανίζονται στη ζωή των λαών. Οι υπόδουλοι γιόρταζαν και πανηγύριζαν την «ἐκ νεκρῶν ἀνάστασιν». Αιώνων μαρτύρια της φυλής λησμονούνταν. Η αύρα της ελευθερίας θώπευε τα μέτωπά τους. Έλληνες στρατιώτες στα βάθη της Μ. Ασίας. Απίστευτο! Μόνο σε όνειρο θα μπορούσε να εμφανιστεί. Και όμως το όνειρο έγινε πραγματικότητα. Ανέζησε η εποχή του Μ. ΑΛλεξάνδρου. Όταν ο Μ. Αλέξανδρος κάθησε στο θρόνο του Δαρείου, ο Δημάρατος έλεγε δακρύζοντας· «Πόση μεγάλη ηδονή στερήθηκαν οι Έλληνες που πέθαναν πριν δουν τον Αλέξανδρο στο θρόνο του Δαρείου!». Στην Αθήνα μάλιστα ο ρήτορας Αισχίνης ανερχόμενος στο βήμα αναφώνησε· «Τι ανέλπιστα και απροσδόκητα πράγματα δεν έγιναν στις μέρες μας! Διότι ο βίος τον οποίο πραγματοποιήσαμε εμείς δεν είναι συνήθης και ταπεινός αλλά θα προκαλεί την κατάπληξη στις νεότερες γενέες. Δεν είναι ο βασιλιάς των Περσών εκείνος ο οποίος διόρυξε τον Άθωνα, έζευξε τον Ελλήσποντο, έλαβε «γῆν καὶ ὕδωρ» από όλους τους ανθρώπους από την ανατολή μέχρι τη δύση και τώρα αγωνίζεται όχι για να γίνει κύριος επί των άλλων αλλά για να σώσει πλέον το σαρκίον του;». Τα ίδια περίπου θα μπορούσαν να πουν και όσοι έγιναν θεατές της θριαμβευτικής πορείας του Ελληνικού στρατού προς τα ενδότερα της Μ. Ασίας. «Δεν ήταν ο Τούρκος εκείνος ο οποίος κατέκλυσε με την απειραριθμία του Ανατολή και Δύση και έφτασε μέχρι τη Βιέννη και τώρα αγωνίζεται όχι να κατακτήσει άλλους αλλά να περισώσει τη φυλετική του υπόσταση και να μη εξαλειφθεί από προσώπου γης;». Η χαρά των Ελλήνων στρατιωτών, οι οποίοι βάδιζαν επί τα ίχνη της στρατιάς του Μ. Αλεξάνδρου ή της φωτεινής πορείας του Μ. Αλεξάνδρου ή της φωτεινής πορείας του αποστόλου Παύλου, ήταν απερίγραπτη. Έλληνας αξιωματικός, ο οποίος κατέλαβε την περιοχή της Εφέσου, στάθηκε στα ερείπια της αρχαίας πόλεως και έγραψε στο πολεμικό ημερολόγιό του· «Θεωρώ τον εαυτό μου πανευτυχή που αξιώθηκα να δω με τα μάτια μου την Έφεσο, την ιερή πόλη του Ευαγγελίου, όπου για πρώτη φορά δίδαξε ο Απόστολος των Εθνών Παύλος».

Η Ελλάδα νικούσε. Το άγριο θηρίο του Ισλάμ, το οποίο επί αιώνες έπινε αίματα και έτρωγε σάρκες αγίων, δεχόμενο ήδη ισχυρά χτυπήματα, αποσυρόταν έντρομο στα βάθη, στα παλαιά του κρησφύγετα, από τα οποία είχε εξέλθει για να σκορπίσει την ερήμωση στις χριστιανικές χώρες. Κάποια παλιά προφητεία, που μεταφερόταν από τα χείλη του λαού, με την οποία η Τουρκία κάποτε θα νικιόταν και θα κατέφευγε στην «Κόκκινη Μηλιά», φαινόταν να πραγματοποιείται. Οι Έλληνες στρατιώτες προχωρώντας από νίκη σε νίκη είχαν φτάσει στο απόγειο της δόξας. Η Άγκυρα εκκενωνόταν…

Αλλά οι δυστυχείς Έλληνες της Μ. Ασίας δεν πρόλαβαν να εορτάσουν τα ελευθέρια και ιδού, προτού ακόμη συμπληρωθεί τριετία ελεύθερης ζωής, καλούνταν να πιουν πικρότατο ποτήριο, το πικρότερο εξ όσων ποτέ ήπιαν στην τρισχιλιετή ιστορία της Μ. Ασίας. Η καταστροφή επερχόταν με βήματα ραγδαία. Τα προμηνύματα της επερχομένης καταστροφής συνελάμβαναν οι κεραίες ευαίσθητων πατριωτικών ψυχών και προσπαθούσαν να αποτρέψουν τη συμφορά αλλά εις μάτην.

Η καταστροφή

Να περιγράψουμε τώρα την κατάρρευση του Μικρασιατικού μετώπου και την καταστροφή που επακολούθησε και την εκρίζωση του Ελληνισμού της Μ. Ασίας; Αδυνατούμε. Όποιος θέλει να δει το δράμα ας διαβάσει σχετικά βιβλία, που περιγράφουν την απερίγραπτη καταστροφή, όπως είναι το εσχάτως εκδοθέν βιβλίο του δημοσιογράφου κ. Γιάννη Καψή με τον τίτλο «Χαμένες πατρίδες». Ας διαβάσει σειρά άρθρων του κ. Χρ. Αγγελομάτη, τα οποία δημοσιεύθηκαν στην εφημερίδα «Εστία» με τον τίτλο «Μικρό χρονικό μεγάλης τραγωδίας». Αλλά πάνω από όλα τα βιβλία και άρθρα που περιγράφουν τη Μικρασιατική καταστροφή υπάρχουν οι φωνές των ζωντανών, υπάρχουν οι χιλιάδες των εκ της Μ. Ασίας εκριζωθέντων χριστιανών, οι οποίοι έγιναν αυτόπτες μάρτυρες της φοβερής εκείνης τραγωδίας, της οποίας ο αντίκτυπος μεταδιδόμενος με ζωηρές διηγήσεις θα φτάσει μέχρι τρίτη και τέταρτη γενεά. Ο αείμνηστος μητροπολίτης Νευροκοπίου και Ζιχνών Αγαθάγγελος Τσαούσης, από το μαρτυρικό χωριό Χόψα του αλησμόνητου Πόντου προερχόμενος, δια μονογραφίας («Η ιστορία του εν Πόντω χωρίου Χόψα και η καταστροφή αυτής») θεώρησε καθήκον απέναντι της νέας γενιάς των Ελλήνων, να περιγράψει τα πολυώδυνα μαρτύρια των συγχωριανών του. «Η καταστροφή της Χόψας», σημειώνει, «αποτελεί το πολλοστημόριο των τραγωδιών, οι οποίες έλαβαν χώρα σε όλο τον Πόντο και οι οποίες αν αναγράφονταν ένα προς ένα, όπως λέγει και ο ευαγγελιστής Ιωάννης, «οὐδὲ αὐτὸν τὸν κόσμον οἶμαι χωρῆσαι τὰ γραφόμενα βιβλία». Κατά την περιγραφή των γεγονότων, τα οποία ασφαλώς υστερούν πολύ από την πραγματικότητα, πόσες φορές τα δάκρυά μας δεν έβρεξαν τα μάγουλά μας, όπως και το χαρτί πάνω στο οποίο χαράσσονταν οι γραμμές εκείνες, και πόσες φορές δεν εγκαταλείψαμε τη γραφίδα, για να βρούμε ψυχική ηρεμία; Γι’ αυτό ευχόμεθα ολόψυχα ποτέ στο μέλλον να μη δοθεί αφορμή εξιστόρησης παρόμοιων τραγικών γεγονότων». Τη φωνή αυτή της κατώδυνης καρδιάς, η οποία κατά τον προφήτη Ιερεμία αιμορραγεί από τον πόνο, ακούει κανείς διαβάζοντας και τις σελίδες τόμου ολόκληρου 620 σελίδων, το οποίο επί τη βάσει προσωπικών αναμνήσεων και αφηγήσεων συγγενών και φίλων συνέγραψε ο εκ Πόντου καταγόμενος κ. Αθανάσιος Π. Αθανασιάδης, ανώτερος αστυνομικός σε πολεμική διαθεσιμότητα, με τον τίτλο «Εθνικές και πατριωτικές ιστορίες».

Είναι συνηθισμένο μετά από κάποια καταστροδή να αναζητώνται αίτια και ευθύνες. Αυτό συνέβη και με τη Μικρασιατική καταστροφή. Όλοι όσοι ασχολήθηκαν με την άνευ προηγουμένου εθνική αυτή τραγωδία, την οποία και Αισχύλοι δε θα μπορούσαν να περιγράψουν, αναζήτησαν τα αίτια και οι περισσότεροι από αυτούς, αναλόγως των πολιτικών τους αντιλήψεων, διαφορετικές γνώμες εξέφεραν, κηρύσσοντας ενόχους όσους άλλοι θεωρούσαν αθώους. Ως εκ τούτου μεγάλη σύγχυση επικράτησε, ιδίως κατά τα πρώτα μετά την καταστροφή χρόνια, κατά τα οποία σφοδρές συζητήσεις έλαβαν χώρα στη Βουλή και στον ημερήσιο Τύπο. Τα πάθη εξάπτονταν περισσότερο, χωρίς πρακτικό αποτέλεσμα. Η συμφορά είχε πλέον συντελεστεί και η Ελλάδα θρηνούσε. Μία όμως περιωπής, υπεράνω των ανθρωπίνων παθών, έρευνα καταλήγει οπωσδήποτε στο θλιβερό συμπέρασμα ότι ο κυριότερος συντελεστής της καταστροφής της Μ. Ασίας υπήρξε η διχόνοια, η Ελληνική διχόνοια. Η Ελλάδα, η οποία μετέβη στη Μ. Ασία, δεν ήταν ενωμένη όπως κατά την περίοδο των Βαλκανικών πολέμων. Η Ελλάδα ήταν διαιρεμένη, σπαρασσόμενη από πολιτικά πάθη. Οι Έλληνες εκσφενδόνιζαν κατ’ αλλήλων τη φοβερή κατηγορία του προδότη. Προδότης ονομαζόταν οποιοσδήποτε δεν προσκυνούσε τα είδωλα της αντίθετης πολιτικής παράταξης. Το σαράκι της διαιρέσεως εισχώρησε και σε αυτές τις τάξεις του στρατού. Έμπειροι αξιωματικοί αποβάλλονταν από το στράτευμα, γιατί δεν ανήκαν στο κυβερνών κόμμα. Στα κέντρα της Κωνσταντινούπολης ψυχαγωγούνταν εκατοντάδες Ελλήνων αξιωματικών καθόσον χρόνο οι υπηρεσίες τους ήταν αναγκαιότατες για την αγωνιζόμενη Ελλάδα. Και αυτοί που απείχαν από τον αγώνα ήταν από τους εμπειρότερους και γενναιότερους άνδρες. Αθηναϊκές εφημερίδες έριχναν συνθήματα απογοητεύσεως. Το «Οἴκαδε» (= πίσω στην πατρίδα) κυριαρχούσε. Όσοι στρατιώτες έπαιρναν άδεια από το μέτωπο δεν επέστρεφαν πια στις μονάδες τους. Οι λιποτάκτες ανέρχονταν σε δεκάδες χιλιάδων. Οι κρίκοι, οι οποίοι ένωναν άλλοτε το στρατό σε μια δύναμη αδιάσπαστη και ακαταγώνιστη, είχαν πλέον θραυσθεί. Γι’ αυτό, όταν κατά τον Αύγουστο του 1922 έγινε η επίθεση των Τούρκων, ο Ελληνικός στρατός, ο οποίος μέχρι τότε επί μια δεκαετία δε γνώριζε παρά νίκες και θριάμβους, υποχώρησε. Στο μέτωπο ανοίχτηκε ρωγμή και δι’ αυτης εισήλασαν οι τουρκικές ορδές. Η ήττα υπήρξε αποτέλεσμα της διχόνοιας. Ο Κεμάλ μιλώντας κατά τα αποκαλυπτήρια του μνημείου του Τουλού Μπουνάρ είπε μεταξύ των άλλων τα εξής· «Ο Ελληνικός στρατός, ο οποίος επί μια δεκαετία έδωσε στη σύγχρονη ιστορία της Πατρίδας του τις ωραιότερες σελίδες ηρωισμού και αυτοθυσίας, αφού αηδίασε και απόκαμε από την Πολιτική και Διοικητική Διοίκηση, αρνήθηκε να πολεμήσει, κατέθεσε τα όπλα του και έθεσε τον εαυτό του στη διάθεσή μας. Κάτι τέτοιο δεν αποτελεί στρατιωτική νίκη… Η οξεία πολιτική διαμάχη των Ελλήνων και η πολιτική Διοίκηση στην Ανατολή υπήρξαν οι κυριότεροι συντελεστές των εξελιχθέντων γεγονότων». Και άλλοτε πάλι, με παρόμοια αφορμή, είπε τα εξής· «Ο Ελληνικός στρατός δε νικήθηκε. Ο Ελληνικός στρατός έφυγε χωρίς να πολεμήσει! Και αυτό εξαιτίας εσωτερικού διχασμού της Ελλάδας. Όπου μεμονωμένα μικρά τμήματα του Ελληνικού στρατού θέλησαν να αντισταθούν, πολέμησαν όπως οι αρχαίοι πρόγονοί τους» (βλ. Αθ. Π. Αθανασιάδη, μν. έργ. σελ. 278 – 279).

Ο εθνικός λοιπόν διχασμός, κατά την ομολογία των αντιπάλων μας, υπήρξε η κυριότερη αιτία της συμφοράς. Αλλά εκτός του εθνικού διχασμού και άλλοι παράγοντες, εξωτερικοί, συντέλεσαν στην καταστροφή. Και οι εξωτερικοί αυτοί παράγοντες ήταν… οι μεγάλοι σύμμαχοί μας, τα κραταιά χριστιανικά κράτη, η Ιταλία, η Γαλλία και η Αγγλία. Ιταλοί, Γάλλοι και Άγγλοι κεφαλαιούχοι δεν έβλεπαν με αγαθό βλέμμα την εξάπλωση της Ελλάδας στη Μ. Ασία. Έβλεπαν ότι, εάν η Ελλάδα εδραιωνόταν ως κράτος στη Μ. Ασία, θα εξελισσόταν σε δύναμη ισχυρή, θα δέσποζε στην Ανατολική Μεσόγειο και τα συμφέροντά τους θα πλήττονταν. Δεν επιθυμούσαν λοιπόν τη δημιουργία της μεγάλης Ελλάδας. Και γι’ αυτό παρενέβαλλαν εμπόδια στους Έλληνες, προστάτευαν τους Τούρκους, τους εφοδίαζαν με άφθονο πολεμικό υλικό και από αυτούς οι Γάλλοι και οι Ιταλοί είχαν συνάψει μυστικές συμφωνίες με τους Τούρκους. Όταν εξαιτίας και της δικής τους συνδρομής επήλθε η καταστροφή και μυριάδες άοπλων χριστιανών και παιδιών είχαν συρρεύσει στα λιμάνια της Σμύρνης και της Πανόρμου και των Μουδανιών, οι κυβερνήσεις των μεγάλων μας συμμάχων διέταξαν τα θωρηκτά τους να μην ενοχλήσουν καθόλου τους δημίους στο έργο της σφαγής των χριστιανών. Καημένε Κόδριγκτον, που ήσουν; Λίγες ομοβροντίες από τα τηλεβόλα των θωρηκτών αρκούσαν να κρατήσουν μακριά τις ορδές των βαρβάρων και να δώσουν καιρό στο χριστιανικό λαό να αναχωρήσει. Αλλά αλίμονο! Όχι μόνο αυτό δεν έπραξαν, αλλά και όσοι Έλληνες, καταδιωκόμενοι από τους Τούρκους, έπεφταν στη θάλασσα και κολυμπώντας έφθαναν ως τα θωρηκτά των Ευρωπαίων για να σωθούν, εκδιώκονταν και πνίγονταν στη θάλασσα ενώπιον των χριστιανών συμμάχων! Ω Ύψιστε Θεέ! Θα συγχωρέσεις ποτέ την απανθρωπιά αυτή;

Έτσι οι μεγάλοι σύμμαχοί μας αποδείχθηκαν εχθροί του Ελληνισμού και επαίσχυντοι σύμμαχοι των εχθρών του Σταυρού, και μεγάλοι υποκριτές της πολιτικής, εμπαίζοντας τα μικρά έθνη και τα δίκαια και τα ιδεώδη της ανθρωπότητας σφαγιάζοντας για χάρη των ταπεινών συμφερόντων του. Βεβαίως στη ζοφερή αυτή εικόνα, που παρουσίασαν οι Ευρωπαίοι, υπάρχουν και κάποιες φωτεινές αναλαμπές, όπως του Ιταλού εκείνου πλοιάρχου, ο οποίος παρά τη διαταγή του ναυάρχου διέσωσε στο πλοίο του 400 περίπου Έλληνες. Αλλά τέτοια διαγωγή αποτελούσε εξαίρεση. Ο κανόνας ήταν η σκληρότητα και η απανθρωπιά. Ο Τζωρτζ Χόρτον, Αμερικανός πρόξενος στη Σμύρνη, καταγανακτισμένος για τη διαγωγή των Ευρωπαίων απέναντι στους χριστιανούς της Μ. Ασίας έγραφε· «Έφυγα από τη Σμύρνη νιώθοντας βαθιά ντροπή διότι ανήκα στο ανθρώπινο γένος».

Μικρά Ασία δάσος Σταυρών! Μικρά Ασία «απέραντο κοιμητήριο και οστεοφυλάκιο του Μικρασιατικού Ελληνισμού», όπως τη χαρακτήρισε ο προμνημονευθείς συγγραφέας Αθανασιάδης.

Αγαπητοί μας αναγνώστες! Η Μ. Ασία ήταν Ελλάδα. Αφού βαπτίστηκε νωρίς στην κολυμβήθρα του Χριστιανισμού, αναδείχθηκε χώρα κατεξοχήν χριστιανική. Κατά τον 4^ο αιώνα μ. Χ. αριθμούσε 32 εκατομμύρια Χριστιανών με 300 επισκοπές και μητροπόλεις. Η δόξα της μεγάλη. Σε Ανατολή και Δύση σαν ήλιος ακτινοβολούσε το ανέσπερο φως του Χριστού. Και τώρα; Αλίμονο! Καμιά καμπάνα δε χτυπά πλέον εκεί. Κανένας επίσκοπος, κανένας ιερέας δεν υπάρχει. Η Ελληνική πρεσβεία στην Άγκυρα, σε ένα δωμάτιό της κατάλληλα διαρυθμισμένο κατά τις μεγάλες εορτές του Χριστιανισμού, τελεί τη Θεία Λειτουργία με ιερέα των Πατριαρχείων, στον οποίο ευδοκεί η «φίλη» τουρκική κυβέρνηση να δώσει την άδεια της μεταβάσεώς του εκεί. Τι αλλαγή πραγμάτων, τι αντίθεση προς την αρχαία δόξα! Η πατρώα κληρονομιά παραδόθηκε στους αλλόφυλους. Εάν ζούσε ο Ιερεμίας στις ημέρες αυτές και έβλεπε την ανήκουστη συμφορά, παρόμοια με τη συμφορά των Ιουδαίων την εποχή του Ναβουχοδονόσορα, θα ξεσπούσε σε δάκρυα και θα επανελάμβανε τους Θρήνους του· «Μνήσθητι, Κύριε, ὅ, τι ἐγενήθη ἡμῖν· ἐπίβλεψον καὶ ἰδὲ τὸν ὀνειδισμὸν ἡμῶν. Κληρονομία ἡμῶν μετεστράφη ἀλλοτρίοις, οἱ οἶκοι ἡμῶν ξένοις. Ὀρφανοὶ ἐγενήθημεν, οὐχ ὑπάρχει πατήρ· μητέρες ἡμῶν ὡς αἱ χῆραι» ( «Θυμήσου, Κύριε, τι μας συνέβη· στρέψε το βλέμμα σου και δες τον εξευτελισμό μας. Όσα κληρονομήσαμε και τα σπίτια μας πέρασαν σε χέρια ξένων. Μείναμε ορφανοί, δεν υπάρχει πατέρας· οι μητέρες μας κατάντησαν σαν χήρες»(Θρήν. 5, 1 – 3).

Η Ελλάδα δε θα σταματήσει να θρηνεί την εθνική αυτή συμφορά και να τελεί τα ιερά μνημόσυνα των μαρτύρων της πίστεως και της πατρίδας. Ω, ποια θυσία προσφέρθηκε! Ας θυμηθούμε για μια ακόμη φορά το μέγεθος της θυσίας. Από τα 4 εκατομμύρια περίπου των Ελλήνων, οι οποίοι κατοικούσαν στη Μ. Ασία κατά τις αρχές της παρούσης εκατονταετηρίδας, μετρήστε νοερά την ατελεύτητη αλυσίδα των μαρτύρων. Αυτοί οι νεομάρτυρες ανέρχονται – εκπληκτικός ο αριθμός – σε 2 περίπου εκατομμύρια, θύματα της απέριγραπτης τουρκικής θηριωδίας, στις εξορίες, στις αιχμαλωσίες, στα μεταλλεία, στα στρατόπεδα, που θανατώθηκαν με ξίφη, αγχόνες και φωτιά και πείνα και με κάθε άλλο βασανιστήριο. Ήδη το πυκνό αυτό νέφος των μαρτύρων περικυκλώνει το θρόνο του δίκαιου Κριτή και φωνή ακούγεται μεγάλη από τις μυριάδες ψυχές δονώντας τους ουρανούς και λέγοντας· «Ἕως πότε, ὁ δεσπότης ὁ ἅγιος καὶ ὁ ἀληθινός, οὐ κρίνεις καὶ ἐκδικεῖς τὸ αἷμα ἡμῶν ἐκ τῶν κατοικούντων ἐπὶ τῆς γῆς;» (Ἀποκάλ. 6, 10).

Ενάμισυ περίπου εκατομμύριο όσοι διέφυγαν το μαχαίρι των δημίων και κατέφυγαν στην Ελλάδα. Κάτω από ποιες συνθήκες! Απείρως συγκινητική ήταν η στιγμή κατά την οποία οι μάρτυρες αυτοί αδελφοί μας αποβιβάζονταν στα λιμάνια της Ελλάδας. Γυμνοί από κάθε υλικό αγαθό, με τον πόνο και τη φρίκη ζωγραφισμένα στα πρόσωπά τους, κρατούσαν στα χέρια τους ιερές εικόνες και λείψανα αγίων, από τα οποία ήταν γεμάτη η γη της Μ. Ασίας. Είχαν υποστεί τα πάντα για χάρη της αγίας πίστεως. Με την άφιξη των εξ Ανατολής αδελφών νέο αίμα μεταγγίστηκε και ένα ομοιογενές κράτος σχηματίστηκε, η νέα Ελλάδα, και η Πατρίδα προόδευσε σε όλους τους τομείς της ζωής, σε αντίθεση με τους Τούρκους, οι οποίοι, λόγω απουσίας του δημιουργικού Ελληνικού στοιχείου, έχουν περιπέσει σε αδράνεια και παρακμή, με σύμβολό τους το ναργιλέ, και δυστυχούν οι διώκτες και σφαγείς μας μέσα σε μια χώρα ευφορότατη και πλουσιότατη. Και αυτά είναι «ἀρχαὶ ὠδίνων»! Ο σφαγέας των Ελλήνων προσκόπων του Αϊδινίου, ο περιβόητος Μεντερές, κρεμάστηκε με σχοινί! «Ἔστι δίκης ὀφθαλμός»…

Αλλά η Ελλάδα, η Χριστιανική Ελλάδα, μιμούμενη το Θεάνθρωπο, σηκώνει ικετευτικά τα χέρια της και γι’ αυτούς τους φοβερούς διώκτες της. Μη διεκδικώντας πλέον εδάφη στη Μ. Ασία, στα οποία δεν κατοικούσαν Ελληνικοί πληθυσμοί, δεν παύει όμως να τελεί τα ιερά μνημόσυνα και να θυμάται το ένδοξο παρελθόν. Εκτελώντας ιερό καθήκον, ας φροντίσουμε όλοι, κλήρος και λαός, άρχοντες και αρχόμενοι, με την ειλικρινή μετάνοια και επιστροφή προς το Θεό να ανάψει στις καρδιές μας η ιερή φλόγα της Ορθοδοξίας, η οποία επί δύο χιλιετηρίδες έκαιγε στα στήθη των Χριστιανών της Μ. Ασίας, της επτάφωτης αυτής λυχνίας της Αποκαλύψεως. Σβήστηκε η λυχνία στη Μ. Ασία; Ας ανάψει πάλι στην Ελλάδα. Όπως γράψαμε και στο βιβλίο «Εθνικά προβλήματα», ιδανικό της νεότερης Ελλάδας πρέπει να γίνει Η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ και το έθνος μας να γίνει πάλι έθνος ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΟ. Εάν έτσι βαδίσουμε, ποια δόξα, δόξα αληθινή, αναμένει το έθνος μας! Θα έλθει ημέρα – το πιστεύουμε – κατά την οποία, όταν αρθεί το μίσος και τα φυλετικά φράγματα, θα ανοιχθούν και πάλι οι πύλες της Ανατολής, και Έλληνες ιεραπόστολοι, εγγόνια και τρισέγγονα των μαρτύρων της Μ. Ασίας, θα μεταβούν στην Ανατολή, και ας μη φανεί παράξενο. Και οι Τούρκοι, οι κάποτε διώκτες μας και δήμιοι, θα βαπτιστούν και θα γίνουν χριστιανοί, και η Μ. Ασία θα ξαναδεί την αρχαία δόξα.

1940: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΟΧΙ

• «Ο Πρόεδρος της Κυβέρνησης σας ανήγγειλε προ ολίγου κάτω από ποιους όρους αναγκαστήκαμε να προχωρήσουμε σε πόλεμο κατά της Ιταλίας, η οποία επιβουλεύτηκε την ανεξαρτησία της Ελλάδας. Κατά τη μεγάλη αυτή στιγμή είμαι βέβαιος ότι κάθε Έλληνας και κάθε Ελληνίδα θα εκτελέσουν το καθήκον τους μέχρι τέλους και θα φανούν αντάξιοι της ένδοξης ιστορίας μας. Με πίστη στο Θεό και στα πεπρωμένα της φυλής, το Έθνος σύσσωμο και πειθαρχώντας σαν ένας άνθρωπος θα αγωνιστεί υπέρ βωμών και εστιών μέχρι την τελική νίκη».
• (Διάγγελμα του βασιλιά Γεωργίου του Β΄ προς τον Ελληνικό λαό)

Ο ΚΟΣΜΟΣ ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

• «Κλείσε μέσα στην καρδιά σου την Ελλάδα,
• για να αισθανθείς κάθε είδους μεγαλείο».
• (Διονύσιος Σολωμός)

Εμείς οι Χριστιανοί Έλληνες δεν είμαστε σοβινιστές, φανατικοί δηλαδή εθνικιστές, οι οποίοι παίρνουν την ιδέα του έθνους και την κάνουν είδωλο λατρείας, την ανυψώνουν σε θεότητα και χάρη της θεότητας αυτής είναι έτοιμοι να διαπράξουν και τα απαισιότερα εγκλήματα, όπως οι Ναζιστές, Γερμανοί και Ιάπωνες. Δε λέμε ότι μόνο η Ελλάδα αξίζει να ζήσει και τα άλλα έθνη ας πεθάνουν, ας αυτοκτονήσουν. Δεν υιοθετούμε το αντιχριστιανικό εκείνο δόγμα, το οποίο μόνο ως σύνθημα θηρίων της ζούγκλας μπορεί να νοηθεί «Ο θάνατός σου ζωή μου». Ως χριστιανοί αγαπούμε μεν την Ελλάδα ως την ιδιαίτερη μας πατρίδα, στην οποία γεννηθήκαμε, ζούμε και αναπνέουμε τον αέρα της ελευθερίας αλλά η αγάπη μας προς την Ελλάδα δε δημιουργεί μίσος κατά άλλων εθνών.

(“ΕΘΝΙΚΑΙ ΕΠΕΤΕΙΟΙ” ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΦΛΩΡΙΝΗΣ

π. ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ ΚΑΝΤΙΩΤΟΥ, σελ. 155-233)

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ