Κυριακὴ Βαΐων

Προφητεια του Ησαΐου

ΑΡΧΙΖΟΥΝ, ἀγαπητοί μου, οἱ ἀκολουθίες τῆς ἁγίας καὶ Μεγάλης Ἑβδομάδος. Ἀπόψε τὸ βράδυ, ἐνῷ κανονικὰ θὰ ἔπρεπε νὰ γίνεται ἡ ἀκολουθία τοῦ ἑ­σπερινοῦ, ἐν τού­τοις τε­λεῖται ἡ ἀκολουθία τοῦ ὄρθρου. Μπορεῖ λοιπὸν ἡ Ἐκκλησία νὰ κάνῃ τέτοιες ἀλ­λαγές. Δὲν ἔχει σημασία κυρίως τὸ πότε ἑορτάζου­με, ἀλλὰ τὸ πῶς ἑορτάζουμε. Ἔτσι ἀπόψε ψάλ­λεται ὁ ὄρθρος τῆς ἑπομένης ἡμέρας, τῆς ἁ­γίας καὶ Μεγάλης Δευτέρας.
Ἡ ἀκολουθία τοῦ ὄρθρου εἶνε ὑπέροχη, συγ­κινητική. Ἀρχίζει, ὅπως ὅλοι γνωρίζουμε, μὲ τὸν ἑξάψαλμο, ποὺ εἶ­νε μία συλλογὴ ἕξι ψαλμῶν τοῦ Δαυῒδ ἀπὸ τὸ Ψαλτήρι. Εἶνε οἱ ψαλμοὶ 3, 37, 62, 87, 102 καὶ 142. Τὸ ἄκουσμα τῶν ψαλμῶν αὐτῶν δημιουργεῖ κατάνυξι καὶ φέρνει δάκρυα στὰ μάτια. Γι᾽ αὐτὸ πρέπει νὰ ἐρχώμεθα νωρὶς στὸ ναὸ καὶ νὰ παρακολουθοῦμε τὸν ἑξάψαλμο μὲ σιωπή, μεγάλη προσο­χὴ καὶ δέος. Στὰ θεόπνευστα λόγια τῶν ψαλμῶν αὐτῶν βλέπουμε, ὅτι τὸ μόνο καταφύ­­γιο καὶ ἡ ἀληθινὴ παρηγορία τοῦ ταλαιπώρου ἀν­θρώπου στὴ θλῖψι του, ὅταν ὅλοι τὸν περι­φρονοῦν καὶ τὸν ἐγκαταλείπουν ἢ τὸν κα­τατρέχουν καὶ τὸν πληγώνουν, εἶνε ὁ Θεός.
Τὶς ἡμέρες αὐτὲς μετὰ τὸν ἑξάψαλμο, ἀντὶ ν᾽ ἀκουστῇ τὸ «Θεὸς Κύρι­ος καὶ ἐπέφανεν ἡ­μῖν…» ποὺ λέγεται συνήθως, ἀ­κοῦμε νὰ ψάλλεται τὸ ἀλληλούϊα τριπλὸ καὶ τέσσερις φορές. Τὸ ἀλληλούϊα εἶνε χαρακτηριστικὸ τῆς πενθί­μου περιόδου τῆς νηστείας. Τί σημαίνει «ἀλ­ληλούϊα»; Εἶνε ἑβραϊκὴ λέξις· στὴν ἑλ­ληνι­κὴ σημαίνει «αἰνεῖτε τὸν Κύρι­ον». Μὲ ἄλλα λόγια· ἂν ἀγαπᾷς τὸν Κύριο, κάνε τὴν καρδιά σου κι­θάρα καὶ βιολί, νὰ παί­ζῃ μέρα – νύχτα καὶ νὰ λέῃ «Αἰνεῖτε τὸν Θε­όν» (Ψαλμ. 150,1). Τότε ἡ ὑ­μνῳδία σου θὰ εἶνε λατρεία λογική· δι­αφορε­τικά, θὰ εἶσαι «χαλκὸς ἠχῶν ἢ κύμβαλον ἀλαλάζον» (Α΄ Κορ. 13,1). Ἔχει μεγάλη σημα­σία ποιόν ἀγαπᾷ καὶ ποιόν ὑμνεῖ ἡ καρδιὰ τοῦ ἀνθρώπου. Ἀλληλούϊα ψάλλει τὸ σύμ­­παν ὁλόκληρο· ὁ οὐρανός, ὁ ἥλιος, ἡ σε­λήνη, τὰ ἄ­στρα, ἡ γῆ, τὰ ὄρη, οἱ πεδιάδες, οἱ ποταμοί, τὰ δέν­τρα, τὰ ἄνθη, τὸ χορτάρι. Ἀλ­ληλούϊα ψάλλουν στὸ θρόνο τοῦ Θεοῦ οἱ ἄγ­γελοι, οἱ ἀρχάγγελοι, οἱ ψυχὲς τῶν δικαίων, ὅλη ἡ θρι­αμβεύουσα ἐκκλησία· κρατοῦν κιθά­ρες καὶ τὸν ὑμνοῦν. Ἑπομένως καὶ ἡ ἐπὶ τῆς γῆς στρατευομένη ἐκ­κλησία ἂς ψάλλῃ μαζί τους, ἂς δοξά­ζῃ τὸ Θεὸ καὶ ἂς ἐπαναλαμβάνῃ «Ἀλ­ληλού­ϊα, ἀλ­ληλούϊα, ἀλ­λη­λούϊα», «Αἰνεῖτε τὸν Κύρι­ον».
Ἂν εἶστε φιλακόλουθοι καὶ προσεκτικοί, θὰ παρατηρήσετε ὅτι κάθε φορὰ ποὺ ψάλλεται τὸ τρι­πλὸ ἀλληλούϊα δὲν λέγεται μόνο του· προηγεῖ­ται κάποιος στίχος. Τέσσερις φο­­ρὲς ψάλλεται τὸ ἀλληλούϊα, τέσσερις στίχοι ἀ­κούγονται. Ὁ πρῶτος στίχος λέει· «Ἐκ νυκτὸς ὀρθρίζει τὸ πνεῦμά μου πρὸς σέ, ὁ Θεός, διότι φῶς τὰ προστάγματά σου ἐπὶ τῆς γῆς» (Ἠσ. 26,9α΄). Ὁ δεύτερος στίχος λέει· «Δικαιοσύ­νην μάθετε, οἱ ἐνοικοῦντες ἐπὶ τῆς γῆς» (ἔ.ἀ. 26,9β΄). Ὁ τρίτος στίχος λέει· «Ζῆλος λήψεται λαὸν ἀ­­παίδευτον, καὶ νῦν πῦρ τοὺς ὑπεναντίους ἔ­δεται» (ἔ.ἀ. 26,11β΄). Καὶ ὁ τέταρτος στίχος λέει· «Πρόσ­θες αὐτοῖς κακά, Κύριε, πρόσθες (αὐ­τοῖς) κα­κὰ τοῖς ἐνδόξοις τῆς γῆς» (ἔ.ἀ. 26,15).
Ἀπὸ ποῦ εἶνε παρμένοι οἱ στίχοι αὐτοὶ ποὺ προηγοῦνται τοῦ ἀλληλούϊα; ποιός τὰ εἶπε τὰ λόγια αὐτά; Τὰ εἶπε ἕνα ἀπὸ τὰ μεγαλύτερα πνεύματα τῆς ἀνθρωπότητος, ἕνας προφήτης, ἕνας ἀ­πὸ τοὺς μεγάλους προφῆτες τῆς παλαιᾶς δι­αθήκης, ὁ Ἠσα­ΐας. Ὁ προφή­της Ἠ­σαΐας ἔζησε 800 χρόνια πρὸ Χριστοῦ. Ὅποιος θέ­λει, ἂς ἀνοίξῃ τὸ βιβλίο του στὸ εἰ­κοστὸ ἕκτο (ΚΣΤ΄ = 26ο) κεφά­λαιο, κ᾽ ἐκεῖ θὰ βρῇ τὰ λόγια αὐτὰ τῶν στίχων τοῦ ἀλληλούϊα. Εἶνε λόγια ποὺ δυσκολευόμεθα τώρα νὰ τὰ κατα­λάβουμε.
Οἱ στίχοι αὐτοὶ εἶνε ἀπὸ μία ποιη­τικὴ προσ­ευχὴ τοῦ Ἠσαΐου. Στὸ κεφάλαιο αὐτὸ τῆς προ­φητείας τοῦ Ἠσαΐου βρίσκεται ἡ πέμ­πτη ᾠδή. Καὶ πρέπει στὸ σημεῖο αὐτὸ νὰ ποῦμε, ὅτι οἱ ᾠ­δὲς ποὺ ἔχει καθιερώσει στὴ λατρεία της ἡ Ἐκκλησία μας εἶ­νε ἐννέα. Τί εἶνε αὐτὲς οἱ ἐν­νέα ᾠδές; Εἶνε ἔμμετρες, δηλαδὴ ποιητικές, προσευχές, τὶς ὁποῖες συν­έλεξε ἡ Ἐκκλησία μέσα ἀ­πὸ τὰ θεόπνευστα βιβλία ὅλης τῆς ἁ­γίας Γραφῆς, Παλαι­­ᾶς καὶ Καινῆς Διαθήκης. Τὶς ἐννέα αὐτὲς βιβλικὲς ᾠδὲς τὶς ἔχει ἑρμηνεύσει ὅλες, μὲ τὴ σοφία καὶ τὴ φιλοπονία του, ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης σὲ ἕνα ὡραιότατο βιβλίο, ποὺ σᾶς συνιστῶ νὰ τὸ διαβάσε­τε· λέγεται «Κῆπος χαρίτων». Ἐκεῖ ὑπάρχει καὶ ἡ ἑρμηνεία τῶν τεσσάρων αὐτῶν στίχων τοῦ ἀλληλούϊα.
Ἐπειδὴ ὑπάρχει δυσκολία στὴν κατανόησί τους, θὰ προσπαθήσουμε ἐν συνεχείᾳ, σὲ μία μικρὰ σειρὰ ὁμιλι­ῶν, νὰ ἐξηγήσουμε, ὅσο μπο­ροῦ­με, τοὺς στίχους αὐτούς, ἀφιερώνοντας μία ὁμιλία γιὰ τὸν καθένα.
Δὲν ἀρκεῖ ἁπλῶς νὰ τ᾽ ἀκοῦμε τὰ λόγια αὐ­τά· πρέπει καὶ νὰ τὰ ἐννοοῦμε, νὰ τὰ νιώθουμε στὴν καρδιά μας, καὶ πιὸ πολὺ νὰ τὰ ἐφαρμό­ζουμε. Ἅμα τ᾽ ἀκοῦμε ἁ­πλῶς νὰ ψάλλωνται τέρπεται μόνο ἡ ἀκοή. Ὡ­ραῖα εἶνε τὰ ψαλσίμα­τα, κανείς δὲν ἀμφιβάλ­λει· ἀλλὰ χωρὶς νὰ ἐννοοῦμε – νὰ καταλαβαίνουμε τὰ λόγια τους καὶ χωρὶς νὰ τὰ ἐφαρμόζουμε ξέρεις τί καταν­τοῦν; Τσῶφλια. Ὅπως ὁ καρπός· ἔχει τσῶφλι, ἀλλὰ τὸ περιεχόμενο εἶν᾽ ἐκεῖνο ποὺ τρώγεται. Χρήσιμα εἶνε βέβαια καὶ τὰ τσῶφλια, γιατὶ προστατεύουν τὸν καρπό, ἀλλ᾽ ἕως ἐκεῖ. Ἐὰν δὲ σπά­σῃς τὸ καρύδι καὶ δὲ βρῇς τὴν ψίχα, δὲν τρῶς τίποτα. Καρπὸς εἶ­νε τὰ θεῖα νοήματα, τσῶφλι – περίβλημα εἶνε ἡ μουσική, τὸ ἄ­κου­­σμα τῆς μελῳδίας. Ἢ ―γιὰ νὰ ποῦμε αὐ­τὸ ποὺ λέει σήμερα τὸ εὐαγγέλιο (βλ. Ματθ. 21,18-22)― ἡ μουσι­κὴ εἶνε σὰν τὰ φύλλα τῆς συκιᾶς. Ὡ­ραῖα εἶνε τὰ φύλλα, ἀλλὰ παραπάνω ἀπὸ τὰ φύλλα εἶνε ὁ καρπός. Ὁ Χριστὸς ἔψαχνε στὰ κλαδιὰ τῆς συκιᾶς νὰ βρῇ σῦκα· βρῆκε φύλλα, μόνο φύλλα· καρπὸ τίποτα. Καὶ ὠργισμένος εἶπε· «Μηκέτι ἐκ σοῦ καρπὸς γένηται εἰς τὸν αἰ­ῶνα» (ἔ.ἀ. 21,19). Μὴν εἴμαστε λοιπὸν κ᾽ ἐ­μεῖς σὰν τὴν ἄκαρπο συκῆ· μόνο φύλλα, μόνο λόγια, μόνο ψαλσίματα. Νὰ δώσουμε καὶ καρπό· κατανό­ησι, συμμετοχὴ μὲ τὴν καρδιά, ἐφαρμογὴ στὴν πρᾶξι. Γι᾽ αὐτὸ λέω, ὅτι αὐτοὶ οἱ στί­χοι, ὅπως καὶ ὅλα τὰ ὡραῖα τροπά­ρια ποὺ ψάλλονται, ἔχουν ἀνάγκη ἑρμηνείας. Καὶ αὐ­τὸ θὰ τολμήσω ὁ γέρων ἐγὼ ἐπίσκοπος.

* * *

Ὁ Ἠσαΐας ἔζησε σὲ ἐποχὴ ποὺ βασίλευε φο­βερὸ σκοτάδι εἰδωλολατρίας, πλάνης καὶ ἁμαρτίας. Τότε λοιπὸν εἶδε – προφήτευσε καὶ εἶπε· Μιὰ μέρα τὸ σκοτάδι θὰ σβήσῃ· μέσα στὴ βαθειὰ νύχτα τῆς εἰδωλολατρίας θ᾽ ἀνατείλῃ λαμ­πρὸς ἥλιος.
Δὲν ἐννοεῖ τὸν φυσικὸ ἥλιο. Ὁ ἥλιος αὐ­τός, ποὺ βλέπουμε, εἶνε μία σκιὰ μπροστὰ σ᾽ ἕναν ἄλλο ἥλιο. Ὅπως τὸ ὑλικὸ στερέωμα ἔ­χει ἕναν ἥλιο ποὺ τὸ φωτίζει, ἔτσι τὸ πνευμα­τικὸ στερέωμα, ἡ Ἐκκλησία μας, ποὺ εἶνε ἕ­νας ἄλλος οὐρανός, ἔχει τὸν δικό του ἥ­λιο· καὶ ὁ ἥλιος αὐτὸς εἶνε ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χρι­στός. Αὐτὸς φωτίζει, θερμαίνει καὶ ζωογο­νεῖ κάθε κτίσμα, κάθε λογικὴ ὕπαρξι, κάθε ἀν­θρώ­πινη ψυχή. Θὰ σβήσῃ λοιπὸν τὸ σκοτάδι καὶ θὰ ἔρθῃ τὸ φῶς· αὐτὸ προφήτευε ὁ Ἠσα­ΐας.
Καὶ δὲν εἶπε μόνο αὐτό· εἶπε καὶ πολλὰ ἄλ­λα, ποὺ ὅλα ἐκπληρώθηκαν στὸ πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὅπως ἐκείνη ἡ ὑπέροχη προφητεία ποὺ ἀκούγεται τὴ Μεγάλη Παρασκευή, ποὺ δείχνει τὸν πάσχοντα Χριστὸ καὶ λέει· «Οὗτος (ὁ Χριστὸς) τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν φέρει καὶ περὶ ἡμῶν ὀδυνᾶται, καὶ ἡμεῖς ἐλογισάμεθα αὐτὸν εἶναι ἐν πόνῳ καὶ ἐν πληγῇ ὑπὸ Θεοῦ καὶ ἐν κακώσει» (Ἠσ. 53,4).
Τί θαῦμα κι αὐτό! Ἡ προφητεία εἶνε ἕ­να θαῦμα. Ἂν θέλετε νὰ τὸ καταλάβετε κα­λύτερα, φανταστῆτε νὰ σηκωθῇ σήμερα κά­ποιος καὶ νὰ πῇ, ὅτι μετὰ ἀπὸ ἑκατὸ χρόνια θὰ ἐμ­φανισθῇ ἕνας ἄνθρωπος, ὁ ὁποῖος θὰ εἶ­νε «αὐτὸς κι αὐτός», νὰ περιγράψῃ δηλαδὴ μὲ ἀ­κρίβεια τὰ χαρακτηριστικά του γνωρίσμα­τα, καὶ ὄντως μετὰ ἀπὸ ἑκατὸ χρόνια τὰ λόγια του νὰ πραγματοποιηθοῦν μὲ κάθε λεπτο­μέ­ρεια. Ἢ φαν­ταστῆτε κάποιος νὰ εἶχε πε­ριγρά­ψει τὴ μορφὴ καὶ τὸ χαρακτῆρα καὶ τὸ ἔρ­γο λ.χ. τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου – πότε; ἑ­κατὸ χρόνια προτοῦ νὰ ἐμφανιστῇ ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος. Ἀδύνατον αὐτὸ τὸ πρᾶγμα γιὰ τὴν ἀνθρώπινη διάνοια. Μόνο ἕνας ἀπεσταλμένος τοῦ Θεοῦ, ἕνας προφήτης, φωτιζόμε­νος ἀπὸ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιο, μπορεῖ νὰ πῇ τέτοια λόγια καὶ νὰ κάνῃ τέτοιες προβλέψεις. Γι᾽ αὐ­τὸ ἡ θεόπνευστος προφητεία εἶνε θαῦμα.
Περιέγραψε λοιπὸν ὁ Ἠσαΐας τὸν Ἰησοῦν Χριστὸν μὲ ὅλες τὶς λεπτομέρειες, ἀπὸ τὴ γέν­νησί του μέχρι τὰ σεπτά του πάθη. Καὶ ὅποιος τὰ μαζέψῃ αὐτὰ ὅλα, θὰ φτειάξῃ ἕνα ἄλλο Εὐ­αγγέλιο. Ἔχουμε τέσσερα Εὐαγγέλια; αὐ­τὸ εἶνε τὸ κατὰ Ἠσαΐαν Εὐαγγέλιον. Γι᾽ αὐτὸ τὸν Ἠσαΐα τὸν εἶπαν καὶ πέμπτον εὐαγγελιστή.

* * *

Ὦ Θεέ μου, τί θαύματα ἔχει ἡ Ἐκκλησία μας καὶ δὲν τὰ γνωρίζουμε! Γι᾽ αὐτὸ τὶς ἡμέρες αὐτὲς θὰ προσπαθήσουμε ν᾽ ἀναλύσουμε τοὺς προφητικοὺς αὐτοὺς στίχους.

† ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

(ΟΜΙΛΙ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΦΛΩΡΙΝΣ π. ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ ΚΑΝΤΙΩΤΟΥ 1987)