Περίοδος Δ΄ – Ἔτος ΜΑ΄
Φλώρινα – ἀριθμ. φύλλου 2626

Ἡ Μεταμόρφωσις τοῦ Σωτῆρος (Ματθ. 17,1-9)
Τρίτη 6 Αὐγούστου 2024
Τοῦ Μητροπολίτου Φλωρίνης π. Αὐγουστίνου Ν. Καντιώτου

Τι σημαινει για μας ἡ Μεταμορφωσις;

«Καὶ μετεμορφώθη ἔμπροσθεν αὐτῶν» (Ματθ. 17, 2)

Ἑορτή, ἀγαπητοί μου, ἑορτὴ μεγάλη, δεσποτική· ἑορτὴ πρὸς τιμὴν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Οἱ Ἕλληνες τιμοῦμε τὴν ἑορτὴ αὐτὴ ἰδιαιτέρως μὲ ναοὺς σὲ ὑψώματα καὶ κορυφές, ὅπως καὶ στὸ Ἅγιο Ὄρος.
Ἀξίωσε κ᾽ ἐμᾶς ὁ Θεὸς νὰ χτίσουμε ναὸ τῆς Με­­ταμορφώσεως καὶ πάνω στὴν κορυφὴ τοῦ ὑ­ψώ­ματος 1020 τῆς Φλωρίνης. Συγκινοῦ­μαι βα­θειὰ ὅταν τὸ σκέπτωμαι αὐτό. Ἦταν ἡ­μέρες τοῦ 1946 – ᾽47, ἡμέρες ἐμφυλίου σπαρα­­γμοῦ, ὅταν χυ­νόταν αἷμα ἀδελφικό· ἡμέρες ποὺ ἐπὶ τοῦ ὑψώματος αὐτοῦ μιὰ φούχτα ἡρώων ὑ­περασπιζόταν τὸν τόπο ἐν­αντί­ον ἐπιδρομέων, οἱ ὁ­ποῖοι ἦρθαν νὰ καταλύσουν τὴν ἀνεξαρ­τησία τῆς χώ­ρας. Ἐδῶ ἤμουν τότε κ᾽ ἐγώ. Καὶ μὲ ἀ­ξί­ωσε κα­τόπιν ὁ Θεὸς νὰ χτίσουμε τὸ ναό. Καὶ χτίστηκε ἐν μέσῳ μεγάλης ἀν­τιδράσεως. Ὅ­ταν μά­λιστα στήσαμε τὸν τίμιο σταυ­­­ρὸ ὕ­ψους τρι­αν­τριῶν περίπου μέτρων, βρέθη­καν κάποιοι ποὺ ἤθελαν νὰ τὸν γκρεμίσουν καὶ στὴ θέσι του νὰ στήσουν τὸ σύμβολο τῆς ἀ­­θεΐας καὶ ἀ­­πιστίας. Ἀλ­λὰ ὁ Θεὸς δὲν ἐπέτρεψε, καὶ ἔ­τσι συνεχίζεται ἀκόμη ἡ λατρεία του.
Μετὰ ἀπὸ αὐτὸ τὸ ἱστορικὸ τῆς ἀ­νεγέρσεως τοῦ ναοῦ ἔρχομαι στὸ πιὸ οὐσιαστικό, ποὺ ἐκ­φράζει τὸ ἐρώτημα· Τί σημαίνει γιὰ μᾶς ἡ Μεταμόρφωσις; τί μᾶς λέει σήμερα;

* * *

Ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, ἀγαπητοί μου, εἶνε Θεὸς ἀληθινός· εἶνε τὸ δεύτερο πρό­σωπο τῆς ἁγίας καὶ ὁμοουσίου Τριάδος – Πατήρ, Υἱὸς καὶ ἅγιον Πνεῦμα, ἐλέησον τὸν κόσμον κ᾽ ἐμὲ τὸν ἁμαρτωλό. Μυστήριο ἀσύλ­λη­πτο. Ἀπὸ ἄπειρη ἀγάπη ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ ἔ­λαβε σάρκα ἀπὸ τὰ πάναγνα αἵματα τῆς ὑ­περ­­αγίας Θεοτόκου καὶ ἐμφανίσθηκε στὴ γῆ ὡς ἄνθρωπος· ὄχι μὲ μεγαλοπρέπεια, ἀλλὰ πολὺ ταπεινά. Ἀπὸ τὰ δισεκατομμύρια τῶν ἀνθρώ­πων κανείς ἄλλος δὲν ἔζησε τόσο φτω­χὸς ὅσο ὁ Χριστός μας· ἐμεῖς ὅλοι καὶ σπίτια ἔχουμε, καὶ χωράφια, καὶ χρήματα, καὶ πλούτη. Τὸν ῥώτησαν κάποτε –«Διδάσκαλε, ποῦ μένεις;». –Ἐ­λᾶτε νὰ δῆτε, ἀπήντησε (Ἰω. 1,38). Καὶ σὲ ἄλλη περί­πτωσι εἶπε· Οἱ ἀλεποῦδες ἔχουν φωλιὲς καὶ τὰ πουλιὰ τοῦ οὐρανοῦ μέρος νὰ μείνουν, «ὁ δὲ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἔχει ποῦ τὴν κεφα­­λὴν κλίνῃ» (Ματθ. 8,20. Λουκ. 9,58). Τέλος, μετὰ τὸ «Θεέ μου Θεέ μου, ἱνατί με ἐγκατέλιπες;» (Ματθ. 27,46), ποὺ εἶπε, «κλίνας» ἐπὶ τοῦ σταυροῦ «τὴν κε­φαλὴν παρέδωκε τὸ πνεῦμα» (Ἰω. 19,30). Ἔζησε λοι­πὸν ταπεινός. Καὶ μόνο αὐτό; Ὑβρί­στηκε ὅσο καν­είς ἄλ­λος. Τί δὲν τὸν εἶπαν· «Εἶ­σαι Σαμαρείτης καὶ δαιμόνιον ἔχεις» (Ἰω. 8,48)· συμ­πράτ­τεις μὲ τὸν «Βε­­ελζεβούλ, τὸν ἄρ­χον­τα τῶν δαιμονίων» (Ματθ. 9,34· 12,24)· εἶσαι «ὁ υἱὸς τοῦ τέκτονος» καὶ «τέκτων», ἕ­νας μαραγκός (Ματθ. 13,55. Μάρκ. 6,3) – ἐπει­δὴ τὸν νόμιζαν παι­δὶ τοῦ ᾽Ιωσήφ. Καὶ πάνω στὸ Γολγοθᾶ ἀ­κόμα τοῦ φώναζαν ὑβριστικά· «Ἂν εἶ­σαι υἱὸς τοῦ Θεοῦ, κα­τέβα ἀπ᾽ τὸ σταυρό…» (Ματθ. 27,40).
Κανείς δὲν μποροῦσε νὰ φανταστῇ, ὅτι κάτω ἀπὸ τὸ ταπεινὸ σχῆμα ἑνὸς ἀνθρώπου μπο­ρεῖ νὰ κρύβεται ἡ Θεότης. Μυστήριο μεγάλο, ποὺ ἔ­μεινε κρυμμένο ἀπὸ τὰ μάτια τοῦ κόσμου. Ἦ­ταν, λέει κάποιος διδάσκαλος τῆς Ἐκκλησί­ας, ὅπως ἕ­να στρείδι, ποὺ δὲν τοῦ δίνεις σημα­σία, ἀλλ᾽ ἀ­νοίγοντάς το βρίσκεις μέ­σα του νὰ κρύβεται ἕνα μαργαριτάρι· ἔτσι κάτω ἀπὸ τὴν σάρκα τοῦ Υἱοῦ τῆς Παρθένου κρυβόταν ὁ πολύτιμος μαργαρίτης, ἡ Θεότης τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.
Γιὰ νὰ δώσῃ, λοιπόν, ὁ Χριστὸς μιὰ ἰδέα τῆς θεί­ας μεγαλοπρεπείας του, τῆς δόξης του, ἔ­κανε αὐ­τὸ ποὺ ἑορτάζουμε σήμερα. Ἀνέβηκε, λέει ἡ Γραφή (βλ. Ματθ. 17,1-9), στὸ ὄρος –κατὰ τὴν παράδοσι εἶνε τὸ Θαβώρ– καὶ ἐκεῖ μεταμορφώθηκε, ἄλλαξε μορ­φή. Τὸ πρόσωπό του ἔ­λαμψε «ὑπὲρ τὸν ἥλι­ον», παραπάνω κι ἀπ᾽ τὸν ἥλιο (δοξ. ἀποστ. ἑσπ.). Τὰ ῥοῦχα του τὰ φτωχικά, ποὺ ὕ­φανε στὸν ἀργαλειὸ ἡ μητέρα του Παναγία παρθένος, ἔγιναν λευκὰ σὰν τὸ χιόνι καὶ σὰν τὸ φῶς. Ἁπλώθηκε μάλιστα μία φωτεινὴ νεφέλη, εἰκόνα τοῦ παναγίου Πνεύματος, ἀπὸ τὴν ὁ­ποία ἀκούστηκε φωνὴ μεγάλη, ἡ ἴδια ποὺ εἶχε ἀκουστῆ καὶ στὸν Ἰορδάνη τὰ Θεοφάνεια, νὰ λέῃ· «Οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπη­τός, ἐν ᾧ εὐδόκησα· αὐτοῦ ἀκούετε» (Ματθ. 17,5).
Δίπλα του βρέθηκαν τότε ὁ Μωυσῆς καὶ ὁ Ἠλί­ας καὶ συνωμιλοῦσαν μαζί του βεβαιώνον­τας μὲ τὴν παρουσία τους ὅτι ὁ ἄνθρωπος ζῇ αἰωνίως, δὲν ἐξαφανίζεται· τὸ σῶμα πεθαίνει, ἡ ψυχὴ μένει ἀθά­νατη. Ἦταν οἱ δύο μεγάλες προ­σωπικότητες τῆς παλαιᾶς διαθήκης, τοὺς ὁ­ποίους σέβον­ταν ὅλοι οἱ Ἰουδαῖοι· καὶ νά τώρα αὐτοὶ στέκονται τιμητικὰ δίπλα στὸν Ἰησοῦ βεβαιώνοντας τὴν ἀποστολή του.
Θεαταὶ ὅλου τοῦ ἐξαισίου θεάματος ἦ­ταν οἱ τρεῖς ἐκλεκτοὶ μαθηταὶ τοῦ Χριστοῦ· ὁ Πέτρος γιὰ τὴν πίστι του («Σὺ εἶ Πέτρος, καὶ ἐπὶ ταύτῃ τῇ πέτρᾳ οἰκοδομήσω μου τὴν ἐκ­κλησί­αν» Ματθ. 16,18), ὁ Ἰάκωβος γιὰ τὴν ἐλ­πίδα του, καὶ ὁ Ἰωάννης γιὰ τὴν ἀ­γά­πη του – εἶνε οἱ τρεῖς μεγάλες θεολογι­κὲς ἀ­ρετές (βλ. Α΄ Κορ. 13,13). Οἱ μαθηταὶ μένουν τόσο ἐνθουσιασμένοι, ὥσ­τε δὲν θέλουν νὰ φύγουν ἀπὸ ᾽κεῖ.
Μεταμορφώθηκε, λοιπόν, ὁ Χριστὸς παρου­σίᾳ προφητῶν (ποὺ ἦταν κεκοιμημένοι) καὶ ἀ­ποστόλων, ἐνώπιον δηλαδὴ ὅλης τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας, θριαμβευούσης καὶ στρατευομένης.
Αὐτὸ εἶνε τὸ ἱστορικὸ μέρος τῆς σημερινῆς ἑ­ορτῆς. Ἐπ᾽ αὐτοῦ στηρίζεται τὸ δογματικὸ μέρος, θέματα δηλαδὴ καὶ ζητήματα πίστεως γύρω ἀπὸ τὰ ὁποῖα ἄνοιξε συζήτησι καὶ μεγάλη διαφωνία στὰ χρόνια τοῦ Βυζαντίου. Τὸ ἐρώτημα ποὺ ἐτέθη εἶνε κυρί­ως τὸ ἑξῆς· τί ἦταν τὸ φῶς τῆς Μετα­μορφώσεως ποὺ εἶδαν οἱ τρεῖς μαθηταί, κτιστὸ ἢ ἄ­κτιστο; Οἱ παπικοὶ τὸ θεωροῦσαν κτιστό, οἱ ὀρ­θόδοξοι ὅμως σὲ οἰκουμενικὴ Σύνοδο καὶ μὲ ἐπὶ κεφαλῆς τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ ἀ­ποφάν­θηκαν, ὅτι τὸ φῶς ἦταν ἄκτιστο. Ἐμεῖς, ἐπειδὴ ἡ θεολογικὴ ἀνάλυσις εἶνε δύσκολη, ἀρκούμε­θα στὴν ὀρθόδοξη αὐτὴ ἀπόφασι καὶ θὰ ἐπιστή­σουμε τὴν προσοχὴ σὲ πιὸ πρακτι­κὸ ζήτημα.

* * *

Ὁ Θεός, ἀγαπητοί μου, ἔπλασε ὅλα τὰ ζῷα, μικρὰ – μεγάλα, καὶ ὅλα διακρίνονται ἀπὸ τὴ μορφή τους. Στὸν ἄνθρωπο ἔδωσε τὴν ἀνώτε­ρη μορφή. Καὶ πρὸ Χριστοῦ ὁ Ὅμηρος ἔχει τὴ λέξι θεο-είκελος» (Ἰλ. Α131κ.ἀ.· Ὀδ. Γ416· ἀπὸ τὸ θεῷ + ἕοικα = ὁ­μοιάζω), δηλαδὴ ὅμοιος μὲ θεό, θεόμορφος. Ἡ δὲ ἁγία Γρα­φὴ διδάσκει καθαρά, ὅ­τι ὁ Θεὸς δημιούργησε τὸν ἄνθρωπο «κατ᾽ εἰκόνα καὶ καθ᾽ ὁ­μοίωσιν» δική του (Γέν. 1,26).Ἔχει λοιπὸν μεγαλεῖο ὁ ἄνθρωπος. Φαίνεται αὐτὸ καὶ ἀπὸ τὴ στάσι του· μόνο αὐτὸς εἶνε ὀρθοβάμων, βαδίζει ὄρθιος. Τὸ σκεφτήκατε αὐτό; πόσο ζυγισμένο εἶνε τὸ παράστημά του! μόνο ὅταν ἀσθενήσῃ χάνει τὴν ἰ­σορροπία του καὶ πέφτει. Πλάστηκε ὄρθιος, γιὰ νὰ βλέπῃ τὸν οὐρανό, νὰ δοξάζῃ τὸ Θεὸ καὶ νὰ σκέπτε­ται τὴν θεία καταγωγή του.
Δυστυχῶς ὅμως ὁ ἄνθρωπος δὲν τίμησε τὴ μορφή του. Ἔπεσε. Ἔπεσε μὲ τὸ προπατο­­ρικὸ ἁ­μάρτημα καὶ μὲ τὰ προσωπικὰ ἁμαρτήματα, κι ἀπὸ τότε ἡ μορφὴ ποὺ ἔχει δὲν τοῦ ἁρ­­μό­ζει. Ὁ ἰατροφιλόσοφος Καρρὲλ ἔ­γραψε τὸ βιβλίο «Ὁ ἄνθρωπος, αὐτὸς ὁ ἄγνω­στος»· ἐκεῖ λέει ὅτι, ἂν ὁ καθένας ἔπαιρνε καὶ ἐξωτερικὰ μορφὴ σύμφωνη μὲ τὶς ἐσωτερι­κὲς ῥο­πὲς καὶ κλίσεις του, τότε θὰ εἴχαμε ἕνα φοβε­ρὸ θέαμα· ἡ κοινωνία θὰ γέμιζε ἀπὸ ζῷα· ὁ πονηρὸς θὰ ἐμφανιζόταν σὰν ἀλεποῦ (ὁ Χρι­στὸς εἶπε ἀλεποῦ τὸν Ἡ­­ρῴδη τὸν – βλ. Λουκ. 13,32)· ὁ λαίμαργος θὰ φαινόταν σὰν χοῖρος, ὁ ἀ­σελγὴς σὰν τράγος, ὁ ἅρπαγας σὰν λύκος, ὁ ἐκδικητικὸς σὰν καμήλα, ὁ φθονερὸς σὰν φί­δι κ.λπ.· καὶ μόνο ποῦ καὶ ποῦ κάποιοι θὰ δι­ατηροῦσαν τὴ μορφὴ τοῦ ἀνθρώπου· οἱ ἄλ­λοι; ἀγέλη θηρίων! Γι᾽ αὐτὸ ὁ φιλόσοφος Διογένης ἄναψε φανάρι στὴν ἀρχαία Ἀθήνα καὶ μέσ᾽ στὸ μεση­μέρι γύριζε στοὺς δρόμους φωνάζοντας «Ἄν­θρω­πον ζητῶ». Ὁ θεόπνευστος ψαλμῳ­δὸς Δαυῒδ λέει· «Ἄνθρωπος ἐν τιμῇ ὢν οὐ συν­ῆκε, παρασυν­εβλήθη τοῖς κτήνεσι τοῖς ἀνοήτοις καὶ ὡμοιώθη αὐτοῖς» (Ψαλμ. 48,13,21). Ἀγέλη κτηνῶν.
Ἂς θυμηθοῦμε πάλι τὸν Ὅμηρο, ποὺ ἀναφέ­ρει στὴν Ὀδύσσεια (ῥαψ. Κ), τὴ μάγισσα Κίρκη, ἡ ὁ­ποία μετέβαλε τοὺς συντρόφους τοῦ Ὀ­δυσσέα σὲ χοίρους. Αὐτὴ εἶνε σύμβολο τῆς ἁ­μαρτίας, ποὺ μεταβάλλει τοὺς ἀνθρώπους σὲ κτήνη. Αὐτὸ συμβαίνει καὶ στὴν ὑλόφρονα ἐποχή μας· ὑλιστι­κὰ σκεπτόμαστε, ὑ­λι­στικὰ φρονοῦμε, αἰσθανόμαστε, πράττουμε.
Ν᾽ ἀπελπιστοῦμε; Ὄχι. Ὅπως ὁ Ὀδυσσέας μὲ τὸ σπαθί του ἀνάγκασε τὴ μάγισσα καὶ ἐ­πα­νέφερε στὴν ἀνθρώπινη μορφὴ τὰ παλληκά­ρια του, ἔτσι καὶ σ᾽ ἐμᾶς ὁ Χριστὸς μὲ τὸν τίμιο σταυρό του μεταμορφώνει τὸν πεπτωκό­τα ἄνθρωπο. Δὲν εἶνε μῦθος αὐτό, εἶνε πρα­γματικότητα. Διαβάστε τοὺς βίους τῶν ἁγίων. Πα­λαιὰ καὶ νεώτερα παραδείγματα βεβαιώνουν, ὅτι ὁ Χριστὸς παίρνει τὸν φιλάργυρο – τσιγγούνη καὶ τὸν κάνει ἐλεήμονα, παίρνει τὸν ἀρχομανῆ – φιλόδοξο καὶ τὸν κάνῃ ταπεινὸ μοναχὸ ποὺ ἀσκητεύει σὲ σπηλιὲς τοῦ Ἁγίου Ὄρους κρατώντας κομποσχοίνι καὶ ὑμνών­τας τὸ Θεό, παίρνει τὸν φιλήδονο καὶ τὸν κάνει ἐγκρατῆ καὶ σώφρονα· «αὕτη ἡ ἀλλοίωσις τῆς δεξιᾶς τοῦ Ὑψίστου» (Ψαλμ. 76,11).
Ἡ Μεταμόρφωσις τοῦ Χριστοῦ μᾶς ἐνθαρρύνει νὰ δεχθοῦμε «τὴν τῶν βροτῶν ἐναλλαγήν» (κάθ. ὄρθρ.), τὴν ἀλ­λαγὴ τῶν θνη­τῶν ἀνθρώπων διὰ τῆς μετο­χῆς στὴ δόξα τοῦ Κυρίου. «Μεταστοιχειώνει τὴν ἀμαυρωθεῖσαν φύσιν τοῦ Ἀδὰμ εἰς τὴν δόξαν καὶ λαμπρότητα τῆς Θεότητος» (ἀπόστιχ.)· μεταβάλλει τὴν σκοτισμένη φύσι τοῦ Ἀδὰμ στὴ δόξα καὶ λάμψι τῆς Θεότη­τος. Καὶ ὅπως οἱ τρεῖς μαθη­ταὶ «τὴν θείαν ἠλ­λοιώθησαν ἔκστασιν» (ἔ.ἀ.), ἔζησαν τὴ θεϊκὴ μεταβολή, ἔτσι κ᾽ ἐμεῖς ν᾽ ἀξιωθοῦ­με νὰ δοῦ­με ἐντός μας τὴ θαυμαστὴ μεταβολή. Γιατὶ πράγματι μόνο ὁ Χριστὸς ἔχει τὴ δύναμι ν᾽ ἀλλάζῃ τὴν ἀνθρώπινη φύσι· χωρὶς ἐ­κεῖνον, λέει ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος, τέτοια θαύ­ματα δὲν γίνονται. Ὁ λύκος λ.χ. ἀρνὶ δὲν γίνεται καὶ τὸ κορά­κι δὲν γίνεται περιστέρι, ἐν Χριστῷ ὅμως οἱ λύκοι ἔγιναν ἀρνιὰ καὶ τὰ κοράκια περιστέρια.
Ὅταν ἡ Ἰαπωνία συνθηκολόγησε κ᾽ ἐπάνω στὸ θωρηκτὸ ὑπεγράφη ἡ συνθήκη εἰρήνης, ρώτησαν τὸν Μὰκ Ἄρθουρ –Θὰ πάψουν ποτὲ οἱ πόλεμοι; κι αὐτὸς εἶπε μιὰ μεγάλη ἀλήθεια· –Μόνο ἂν ἀλλάξῃ ἡ καρδιά. Κ᾽ εἶνε ἀνάγκη ὁ ἄνθρωπος ν᾽ ἀλλάξῃ, γιατὶ εἶ­νε θηριώδης. Τὴν καρδιά του ὅμως δὲν τὴν ἀλλάζουν οὔτε τηλεβόλα οὔτε πυρηνικὲς βόμβες. Οἱ πρόγονοί μας ἔλεγαν· «Ἦ χαρίεν ἔστ’ ἄνθρωπος, ἂν ἄν­θρωπος ᾖ», πόσο χαριτωμέν­ος εἶνε ὁ ἄνθρωπος ὅταν εἶνε πρά­γματι ἄν­θρωπος (Μένανδρος – βλ. Μ. Ἰατροῦ, Πόθεν καὶ διατί, σ. 216). Κι ὁ ἄν­θρωπος γίνεται πρά­γματι ἄνθρωπος, ἀποκτᾷ ὡραιότητα, γίνεται θεοείκελος καὶ θεόμορφος καὶ τοῦ ἀξίζει νὰ ἔχῃ τὴ μορφὴ ἀνθρώπου, μόνο διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς αἰῶνας αἰώνων· ἀμήν.

(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

Ἀπομαγνητοφωνημένη ὁμιλία, ἡ ὁποία ἔγινε στὸ ἱ. ναΰδριο Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος Ὑψώματος 1020 – Φλωρίνης τὴν Δευτέρα 6-8-1990 πρωί, μὲ νέο τώρα τίτλο. Καταγραφὴ καὶ σύντμησις 6-7-2024.