ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΦΡΑΓΓΕΥΣΕΩΣ

ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ

Μήνυμα Μητροπολίτου Φλωρίνης Πρεσπων & Εορδαιας π. Αὐγουστίνου Ν. Καντιώτου

—

—-

Περίοδος Δ΄ – Ἔτος ΜΒ΄
Φλώρινα – ἀριθμ. φύλλου 2649

Μάρκου τοῦ Εὐγενικοῦ
Κυριακὴ 19 Ἰανουαρίου 2025

Ὁ ἀπολογισμος ἀπο Φερραρα – Φλωρεντια

Σήμερα, 19 τοῦ μηνός, στὸν ὁρίζοντα τῆς Ἐκ­κλησίας μας ἀνέτειλε ὁ ἀστὴρ ποὺ λέγεται ἅ­γιος Μᾶρκος Ἐφέσου ὁ Εὐγενικός, ὁ Ἄτλας τῆς Ὀρθοδοξίας. Γεννήθηκε τὸ 1392, ἑξήντα περίπου χρόνια πρὶν τὴν ἅλωσι τῆς Κωνσταν­τινου­πό­λεως, μέσα σὲ περιβάλλον πίστεως καὶ ἀρε­τῆς· ἀπὸ γονεῖς ἐπιφανεῖς μὲ φήμη εὐγενῶν, ὄχι τόσο γιὰ τὸν ὑλικὸ πλοῦτο ὅσο γιὰ γιὰ τὴν ψυχι­κή τους ἀνωτερότητα. Διότι στὴν Ἐκκλησία μία μόνο εὐγένεια ὑπάρχει, ἡ ἐν Χριστῷ ἁγιότης.
Τὸ πρῶτο του ὄνομα ἦταν Μανουήλ. Ἦταν ἔ­ξυ­πνος, μὲ ἔφεσι στὰ γράμματα. Στὰ σχο­λεῖα τῆς Βασιλευούσης πῆρε τὴν ἐγκύκλιο μόρφωσι.
Ὅταν ἔγινε 25 ἐτῶν, λόγῳ καὶ καταγωγῆς καὶ εὐγενείας χαρακτῆρος καὶ εὐφυΐας καὶ μορφώσεως, τὸ μέλλον τοῦ χαμογελοῦσε. Ὁ κόσμος τὸν καλοῦσε κοντά του μὲ μύριες φωνές· θὰ μποροῦ­σε νὰ πάρῃ τὴν καλύτερη νύφη, νὰ κάνῃ θαυμά­σια οἰ­κογένεια, ν᾽ ἀναδειχθῇ σὲ ἀξιώματα. Ἐδῶ εἶ­νε τὸ μυ­στήριο· μέσα του ἄκουσε μιὰ ἄλλη φω­νή! καὶ μακάριος, μέσα στοὺς χιλιάδες νέους, ὅ­ποιος θὰ τὴν ἀ­κούσῃ. Εἶνε ἡ φωνὴ τοῦ Ἰησοῦ τοῦ Ναζωραίου πού, ὅπως ἄλλοτε κάλεσε στὴ Γαλιλαία τοὺς Δώδεκα, στὴ Δαμασκὸ τὸν Παῦλο, καὶ ὅ­λους τοὺς ἁγίους πατέρες, ἔτσι τώρα καλοῦσε αὐτόν.

Ἔτσι μιὰ ὡραία πρωία τὰ ἐγκατέλειψε ὅλα καὶ ἔφυγε σ᾽ ἕνα νησάκι τοῦ Βοσπόρου, τὴν Ἀντι­γόνη. Ἐκεῖ ἔγινε μοναχὸς μὲ τὸ ὄνομα Μάρκος, ὑποσχέθηκε ὅτι θὰ ζήσῃ μὲ παρθενία, ἀκτημοσύ­νη καὶ ὑπακοή, καὶ φόρεσε τὸ ῥάσο. Ἀργότερα, μπροστὰ στὴν τουρκικὴ ἀ­πειλή, μετακινήθηκε στὴ μονὴ τῶν Μαγγάνων, ἔξω ἀπὸ τὴν Κωνσταν­τινούπολι, ὅπου ἔγινε καὶ ἱερεύς. Ἀφωσιώθηκε πλέον στὴν ἀποστολή του. Ἔζησε μὲ προσευχή, μελέτη τῶν Γρα­φῶν καὶ τῶν ἔργων τῶν πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Ζοῦσε εὐτυχής, γιατὶ εἶνε ὡ­ραία ἡ ζωὴ τοῦ μοναχοῦ· εἶνε Θαβώρ.
Δὲν μπορεῖς ὅμως νὰ εἶσαι συνεχῶς στὸ Θαβώρ. Ἔρχονται καὶ φοβερὲς ἡμέρες, ἡμέρες διω­γμοῦ, καὶ τότε ἀλλοίμονο. (Ἅμα δῆτε μονα­­χοὺς τοῦ Ἁγίου Ὄρους διωγμένους νὰ κατεβαίνουν στὴν Ἀθήνα, τότε θὰ εἶνε ἡμέρες δύσκολες γιὰ τὴν Ὀρθοδοξία). Ἔτσι ὁ Μᾶρκος ἐγκατέλειψε τὸ μοναστήρι, κατέβηκε στὴν πόλι γιὰ νὰ δώσῃ τὴ με­γάλη μάχη, κι ἀπὸ ᾽δῶ ἀρχίζει τὸ μεγάλο ἔργο του.
Τὸ Βυζάντιο ἔπνεε πλέον τὰ λοίσθια. Ἕνα ἀ­πὸ τὰ θηρία τῆς Ἀποκαλύψεως, ὁ Μω­άμεθ, ἔφτασε τότε στὸν Βόσπορο. Φόβος καὶ τρόμος στὴν Πόλι. Πολλοὶ ἀπὸ τὸ φόβο εἶχαν τότε στραφῆ πρὸς τὸν πάπα. Μόνο ὁ πάπας, ἔ­λεγαν, θὰ μᾶς σώσῃ· καὶ γιὰ νὰ μᾶς σώσῃ, πρέ­πει νὰ ἑνωθοῦμε μαζί του… Αὐτοὶ ἦταν οἱ λεγόμενοι ἑνωτικοί. Οἱ μονα­χοὶ ἀντέδρασαν. Ἀφοῦ ὅμως τὸ θέλησε ὁ αὐ­τοκρά­τορας, ἀποφασίστηκε νὰ ζητήσουν βοήθεια ἀπὸ τὴ Δύσι. Ἀπὸ ᾽δῶ ἀρχίζει ἡ συμφορά.
Τίθεται τὸ ἐρώτημα· ἦταν ὁ τότε πάπας, ὁ Εὐ­γένιος Δ΄ (1383-1447), εἰς θέσιν νὰ βοηθή­σῃ τὸ Βυζάν­τιο; Εἶχαν ἐ­παναστατήσει ἐναντίον του πολλοὶ ἐπίσκοποι, ἡγούμενοι καὶ μοναχοί, ἔκαναν σύνοδο στὴν Βασιλεία τῆς Ἑλβετίας (1431-37) καὶ τὸν καθαίρεσαν. Οἱ δικοί μας, ἂν ἤθελαν βοήθεια, ἔπρεπε νὰ πᾶνε ἐκεῖ, ὄχι στὸν Εὐγένιο. Ἄστοχες πολιτικὲς ἐνέργειες.
Ὁ πάπας ἀπὸ καιρὸ ἤθελε νὰ ὑποτάξῃ τὴν Ἀ­να­τολὴ καὶ ἔστειλε ἀντιπροσωπεία του στὴν Πόλι· ἀν­τιπροσωπεία της ἔστειλε ἐπίσης ἡ σύνοδος τῆς Βασιλείας. Οἱ δύο ἀποστολὲς συναντήθη­καν στὸν Βόσπορο καὶ παρὰ λίγο νὰ χτυπηθοῦν μεταξύ τους· τοὺς χώρισε ὁ αὐτοκράτωρ Ἰωάννης.
Ἡ ἀνάγκη καὶ ἡ πολιτικὴ σκοπιμότητα ὑποχρέωσαν τὸν Παλαιολόγο ν᾽ ἀπορρίψῃ τὴν πρότα­σι τῆς Βασιλείας καὶ νὰ δεχτῇ τὴν πρότασι τῆς ῾Ρώμης. Ἔτσι μιὰ μέρα ξεκίνησαν ἀπὸ τὸν Βόσ­πορο τὰ ἑλληνικὰ καράβια γιὰ τὴ Δύσι μὲ σκοπὸ τὴν ἕνωσι μὲ τὸν πάπα. Σ᾽ αὐ­τὰ ἐπέβαιναν 700 μέ­λη τῆς ἀντιπροσωπίας τῶν ὀρθοδόξων μὲ ἐπὶ κε­φαλῆς τὸν αὐτοκρά­τορα Ἰωάννη Η΄ Παλαιολόγο (1425-48) καὶ τὸν πατριάρχη Ἰωσήφ Β΄ (1416-39), ἡγούμενοι καὶ 25 ἀρχι­ερεῖς· μεταξὺ αὐτῶν ἦταν καὶ ὁ μητροπο­λίτης Ἐ­φέσου Μᾶρκος μὲ τὴν ἰδιότη­τα καὶ τοῦ ἀναπληρωτοῦ τῶν τριῶν πατριαρχῶν, Ἰ­ε­ροσολύμων Ἀντιοχείας καὶ Ἀλεξανδρείας.
Μόλις σήκωσαν τὶς ἄγκυρες ἔγινε σεισμός. Ἦ­ταν σημάδι ἀπὸ τὸ Θεό, δὲν τοῦ ἔδωσαν ὅ­μως σημασία. Στὸ ταξίδι βρῆκαν τρικυμία στὸ Αἰγαῖο καὶ στά­θμευσαν στὴ Χαλκίδα· τέλος πάντων, με­τὰ ἀπὸ ταξίδι 70 ἡμερῶν, φτάνουν στὴν Ἰταλία. Ὁ πάπας Εὐγέ­νιος τοὺς περίμενε στὸ ἀνάκτορό του καὶ ἀπαιτοῦσε νὰ ἔρθουν νὰ φιλήσουν τὴν παντό­φλα του! Στὴ συνέχεια ἐπίσης οἱ ἄνθρωποί του περιώριζαν τοὺς βυζαντινούς, δὲν τοὺς ἄφηναν νὰ κινηθοῦν ἔξω ἀπὸ τὴν πόλι, τοὺς ἄφηναν νηστικοὺς καὶ δίχως σκεπάσματα στὸ κρύο.
Οἱ ὀρθόδοξοι ὥρισαν τὰ θέματα τοῦ διαλό­γου (Φιλιόκβε, ἄζυμα, πρωτεῖο, καθαρτήριο κ.λπ.) καὶ συμφώνησαν νὰ τοὺς ἐκπροσω­ποῦν δύο ἐξ αὐ­τῶν· ὁ Μάρκος Ἐφέσου καὶ ὁ Βησσαρίων Νικαίας (ὁ ὁποῖος ἔπειτα πρόδωσε τὸν ἱερὸ ἀγῶνα καὶ ἔ­γι­νε παπικὸς καρδινάλιος). Ἀφοῦ ἄρχισε ἡ σύν­ο­δος ὁ ἅγιος Μάρκος, ποὺ ἤθελε τὴν ἕνωσι, προσ­­φώνη­σε τοὺς συνέδρους μὲ τιμή. Ἀδέρφια μας, εἶ­πε, ἐρχόμα­στε ἀπὸ μακριά, μὲ κό­πο, καὶ ὁ σκοπός μας εἶνε ἕνας, νὰ ἑνωθοῦ­­με· ποθοῦμε ἕνωσι, ἀλλ᾽ ὄχι εἰς βάρος τῆς ἀ­ληθείας. Σβῆ­στε ἀπὸ τὰ βιβλία σας τὶς νεώτερες πλάνες. Καὶ ποιές εἶν᾽ αὐ­τές; μία…, δύο…, τρεῖς…· τὶς ἀπαρίθμησε ὅ­λες.
Ἄρχισε λοιπὸν ἡ συζήτησι, στὴν ὁποία, πειστι­κὸς ὁ ἅγιος Μᾶρκος, κυριαρχοῦσε. Ἔπειτα ὁ πάπας εἶπε, νὰ περι­οριστῇ ἡ συνομιλία μεταξὺ ὡρισμένων ἐπὶ κεφα­λῆς. Ὁ Βησσαρί­ων, ποὺ ἔβλεπε νὰ ἐπισκι­άζεται ἀπὸ τὸν ἅγιο Μᾶρκο, τὸν φθό­νησε· ἦλ­θε δὲ σὲ μυστι­κὴ συμφωνία μὲ τὸν πάπα. Ἀπὸ τὴν ὥρα ἐκείνη ὁ διάλογος πῆρε τὸν κατήφορο. Ἀ­κούστηκαν φωνὲς ἐναντίον τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ ἔγινε σύγκρουσι. Ὁ πρᾶος καὶ ταπεινὸς Μάρκος ἔγινε μαχητής. Τόσο ὠξύνθηκε ἡ διαμά­χη, ὥστε μερικοὶ παπικοὶ μὲ τὸν Βησσαρίωνα ὥρμησαν ἐ­ναντίον του καί, ἂν δὲν τὸν ὑπεράσπιζαν μερικοὶ ἡγούμενοι, θὰ βαιοπραγοῦσαν ἐπάνω του. Τότε ὁ προδότης Βησσαρίων εἶπε στὸ Μᾶρκο· –Εἶσαι τρελ­λός, μιλᾷς σὰν δαιμονισμένος. –Κ᾽ ἐσὺ εἶσαι προδό­της, εἶπε ὁ Μάρκος, μιλᾷς σὰν κοπέλλι τοῦ πάπα.
Κ᾽ ἐπειδὴ ἀφ᾽ ἑνὸς μὲν δὲν μποροῦσαν οὔ­τε τὰ ἁγιογρα­φικὰ καὶ πατερικὰ ἐπιχειρήματα τοῦ ἁγίου Μάρκου ν᾽ ἀντικρούσουν οὔτε τὴν ἀντίστα­σί του νὰ κάμψουν, ἀφ᾽ ἑτέρου δὲ ἐνέσκηψε καὶ λοιμός, πανούκλα, ἀναγκάστηκαν νὰ διακόψουν.
Μετὰ ἀπὸ ἑπτὰ μῆνες χρο­νοτριβῆς ὁ πά­πας με­τέφερε τὶς ἐρ­γασίες ἀπὸ τὴ Φερράρα στὴ Φλωρεντία καὶ ἄρχισε ἡ συζήτησι γιὰ τὸ Φιλιόκβε, πε­ρὶ τῆς ἐκπορεύσεως δηλαδὴ τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Στὰ θεολογικὰ ἐπιχειρήματα τοῦ ἁγίου Μάρ­κου οἱ Λατῖνοι ἀντέλεγαν μὲ σχολαστικὲς σοφιστίες. Στὰ τῆς πίστεως, φώναζε ὁ ἅγιος Μάρκος, δὲν ἐπιτρέπονται ὑ­ποχωρήσεις. Μὴ ἔχοντας ἄλλα ὅπλα οἱ παπικοὶ ἔκοψαν τὸ σιτηρέσιο στοὺς Βυζαν­­τινοὺς φιλοξενουμένους, γιὰ νὰ τοὺς ἀ­ναγ­κάσουν μὲ νυγμοὺς τῆς πείνας νὰ ὑποκύψουν.
Καὶ ὑπέκυψαν δυστυχῶς. Μὲ ἐντολὴ τοῦ αὐ­το­κράτορος συμβιβάστηκαν. Τὴ στιγμὴ δὲ ποὺ ὑ­πέγραφαν τὴν ἕνωσι ἀκούστηκε «διαμαρτυρία»· ἕνα σκυλὶ ἄρχισε νὰ γαυγίζῃ. Μὴ φανῇ παράξενο· καὶ μὲ φωνὴ ζῴων εἰδοποιεῖ κάποτε ὁ οὐρανός (μία ὄνος ἤλεγξε τὸν Βαλαὰμ στὴν παλαιὰ δι­αθήκη, καὶ ἕνα σκυλὶ ἔ­σκουζε ὅταν δολο­φονοῦ­σαν τὸν Καποδίστρια στὸ Ναύπλιο). Ἀποπειράθη­καν νὰ κηρύξουν τὸν ἅγιο Μάρκο αἱρετικό, ἀλλὰ ὁ βασιλεὺς τὸν προστάτευσε καὶ διασώθηκε.
Ὁ πάπας Εὐγένιος ῥώτησε· –Ὁ Μάρκος ὑπέγραψε; –Ὄχι, τοῦ λένε. –Τότε δὲν κάναμε τίποτε.
Ὅταν ἐπέστρεψαν στὴν Κωνσταντινούπολι, χω­ρὶς τὸν πατριάρχη Ἰωσὴφ ὁ ὁποῖος εἶχε ἀποθάνει, ὁ λαὸς ὑποδέχτηκε μὲ τιμὴ τὸν ἅ­γιο Μάρκο, ἐνῷ στοὺς ἄλλους ἔδειχνε περιφρόνησι. Οἱ ἴδιοι ἔλεγαν μετανοημένοι· Τὸ χέρι τοῦτο, ποὺ ὑπέγρα­­ψε, νὰ κοπῇ… Ὁ ἅγι­ος Μᾶρ­κος συνέχιζε ἀνυποχώρητος τὴν ὁμολογία. Ὅταν ἐξελέγη πατριάρχης φιλοπα­πικός, ὁ Μητροφάνης καὶ βεβηλώθηκαν τὰ ἱερὰ θυσιαστήρια, τότε ὁ ἅγιος ἔφυγε στὴν ἕδρα του στὴν Ἔφεσο, γιὰ νὰ μὴ συλλειτουργήσῃ μαζί του. Ἀπὸ ᾽κεῖ ἔφυγε γιὰ τὸ Ἅγιο Ὄρος, μὰ δὲν ἔφθασε· στὸ δρόμο τὸν συνέλαβαν κ᾽ ἐπὶ δύο χρό­­νια τὸν κρατοῦσαν ὑπὸ περιορισμὸν στὴ Λῆμνο. Ἔ­πειτα ὁ τελευ­ταῖος αὐτοκράτορας, ὁ Κωνσταν­τῖνος Παλαιολόγος τὸν ἐλευθέρωσε (1442), γύρισε στὴ μονὴ τῶν Μαγγάνων κ᾽ ἐκεῖ κοιμήθηκε τὸ 1444. Προηγουμένως ἄφησε διάδοχό του στὸν ἀ­γῶνα γιὰ τὴν Ὀρθοδοξία τὸν μαθητή του Γεώργιο Σχολάριο (ποὺ ἔγινε ἔπειτα πρῶτος μετὰ τὴν ἅ­λω­­σι πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μὲ τὸ ὄ­νομα Γεννάδιος), ἀφοῦ τὸν ἐξώρκισε νὰ μείνῃ πι­στὸς στὴν ὁμολογία. Ἐτάφη στὴ μονὴ τῶν Μαγγάνων.

* * *

Ἐρωτοῦμε· τί κέρδισε τὸ γένος ἀπὸ τὴν ψευδο­ένωσι; Τίποτε. Ἀντιθέτως ζημιώθηκε τὰ ἑξῆς. 1η ζημιά· τὸ βασίλειο ἔχασε τὴν ἑνότητα ποὺ εἶχε, δι­αιρέθηκε σὲ ἑνωτικοὺς καὶ ἀνθενωτικούς. 2η ζημιά· ὁ Μωάμεθ, ἐνῷ δὲν εἶχε σκοπὸ νὰ ἐπιτεθῇ κατὰ τῆς Πόλεως, ἀλλὰ ἤθελε συμμαχία (καὶ μπο­ροῦσε τὸ Βυζάντιο νὰ κάνῃ σημμαχία ἕως ὅτου δυναμώσῃ), ὅταν εἶδε ὅτι πῆγαν στὴ Δύσι γιὰ βο­ήθεια, αἰσθάνθηκε κίνδυνο καὶ πῆρε ἀπόφασι νὰ ἐπιτεθῇ· τὸν ἐξαγρίωσαν καὶ ἐπέσπευσε τὴν ἐπίθεσι. 3η ζημιά· ἐνῷ ὅλη κι ὅλη ἡ βοήθεια τοῦ πάπα ἦταν 300 στρατιῶτες καὶ 2 γαλέρες, οἱ δικοί μας ἀντὶ αὐτῶν πρόδωσαν τὴν πίστι, ἐπώλησαν τὰ πρωτοτόκια σὰν τὸν Ἠσαῦ. Ὁ πάπας τώρα ἄλλαξε, νομίζουν ὡ­ρισμένοι. Λάθος· ὅπως τὸ φίδι, ὅσο κι ἂν ἀλλάξῃ δέρμα, δόντι δὲν ἀλλάζει, ἔτσι καὶ ὁ πάπας· σὲ καμμία ἀπὸ τὶς πλάνες του (Φιλιό­κβε, ἄζυμα, βάπτισμα, πρωτεῖο) δὲν ἔκανε πίσω.
Θὰ μοῦ πῆτε τί θὰ γίνῃ; Ἐδῶ στεκόμαστε!
Τὸ μέλλον εἶνε ἄγνωστο. Ὅτι συντελεῖται προ­­δοσία εἶνε φανερό. Ἀλλὰ θαρσεῖτε, μὴ ἀνησυχεῖ­τε. Καὶ ἔχετε πάντα στὸ μυαλό σας, ὅτι ὑ­πάρχουν ἐπίσκοποι ποὺ δὲν θὰ προδώσουν τὸν ὅρκο τους. Μέσα σ᾽ αὐτοὺς τελευταῖο νὰ ὑπολο­γίζετε τὸν Αὐγουστῖνο Φλωρίνης. Εἴτε μόνος εἴ­τε μετ᾽ ἄλ­λων τὰ ὅσια καὶ τὰ ἱερὰ τῆς Ὀρθοδοξί­ας θὰ τὰ ὑπερασπίσω μέχρι θανάτου. Δὲν θὰ κάνου­με κανένα συμβιβασμό. Μόνο σᾶς παρακα­λῶ, ἔχετε ἐμπιστοσύνη στὸν ἐπίσκοπο, στοὺς ἡ­γέ­τας, ἡγουμένους, μοναχοὺς καὶ θεολόγους. Ἐμεῖς ἐν κοινῇ συσκέψει θὰ ἐκλέξουμε τὴν ὥ­ρα τῆς μάχης. Ἀλλὰ προχωρῶ· αὐτὸς ὁ λόγος ποὺ εἶπα φαίνεται ὑπερήφανος, ἀλλὰ τὸν λέω ὡς ἀ­πολογία σ᾽ ἐκείνους ποὺ εἶπαν ὅτι «Ὁ Αὐγουστῖ­νος, τώρα ποὺ ἔγινε δεσπότης, ἔ­κλεισε τὸ στόμα του καὶ δὲν μιλάει». Λέγω· τὸ εὐσεβὲς ἔθνος μας δὲν θὰ ὑποκύψῃ καὶ δὲν θὰ φιλήσῃ τὴν παν­­τόφλα τοῦ πάπα. Κλείνω μὲ τὰ λόγια τοῦ Ἰω­σὴφ Βρυεννίου· Ὦ Ὀρθοδοξία, σ᾽ ἐσένα γεννηθή­καμε, σ᾽ ἐσένα ζοῦμε, καὶ ἂν παραστῇ ἀ­νάγκη «μυριάκις ὑπὲρ σοῦ τεθνηξόμεθα».

(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

Ἀπομαγνητοφωνημένη ἑσπερινὴ ὁμιλία, ἡ ὁποία ἔγινε στὴν αἴθουσα τῆς ὁδ. Ζωοδ. Πηγῆς 44 – Ἀθηνῶν τὴν 19-1-1969. Καταγραφὴ καὶ σύν­τμησις 15-11-2024.