ΚΥΡΙΑΚΗ TΟΥ ΑΣΩΤΟΥ[:Λουκά 15,11-32]

    Απομαγνητοφωνημένη ομιλία μακαριστού γέροντος Αθανασίου Μυτιληναίου, με θέμα:

«Η ΔΑΠΑΝΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ»

    [εκφωνήθηκε στην Ιερά Μονή Κομνηνείου Λαρίσης στις 11-02-1996], [Β 329]

      Μπροστά μας, αγαπητοί μου, η παραβολή του ασώτου υιού. Είναι μία παραβολή γεμάτη από άφθαστη διδασκαλία του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Πάνω σε αυτήν πρέπει να σκύβει και να καθρεπτίζεται ο κάθε άνθρωπος. Είτε ανήκει εις την κατηγορία του ασώτου υιού, είτε ανήκει εις την κατηγορία του πρεσβυτέρου υιού.  Γιατί ο μεν άσωτος ζητούσε μία παράλογη ελευθερία, ο δε πρεσβύτερος έπασχε από την φοβερή νόσο του φθόνου. Πάνω σ’ αυτήν την παραβολή, πρέπει, όπως είπαμε, να καθρεπτίζονται οι λαοί και οι γενεές. Μεστή εικόνων η παραβολή αυτή.

       Αλλά εμείς, επειδή είναι απέραντη παραβολή, ας ασχοληθούμε μόνον με τον νεότερον υιόν, τον άσωτον υιόν. Κι όχι βεβαίως, παρά μόνον για να δούμε την δαπάνη της ελευθερίας του. Τι κόστισε η ελευθερία του. Βέβαια κάθε ελευθερία κοστίζει. Ο Θεός μάς έκανε ελευθέρους. Δεν υπάρχει αντίρρησις γι’αυτό. Αλλά πολλές φορές, όμως, αυτή η ελευθερία, όταν ο άλλος θέλει να μας την αφαιρέσει, κοστίζει. Κοστίζει μέχρις αίματος. Όπως είναι μια εθνική ελευθερία. Ή όπως είναι μια κοινωνική ελευθερία. Αλλά μια χειραφέτηση από τον Θεό κοστίζει περισσότερο από κάθε άλλου είδους ελευθερία.

Έτσι, ας διατρέξομε την πορεία του νεοτέρου υιού. Ήταν ευτυχής εις το σπίτι του πατέρα. Ήταν πλούσιος ο πατέρας. Δεν έλειπε τίποτε. Ούτε είχε καμία δέσμευση, όπως εξάλλου φαίνεται κι από τη συνέχεια της ιστορίας. Είναι ο Θεός Πατήρ πλούσιος σε όλα τα αγαθά. Όλα δικά Του είναι· δεν υπάρχει τίποτε που να μην είναι δικό Του. Και οι άνθρωποι είναι τα παιδιά Του. Και οι άνθρωποι, αφού έχουν πλούσιο πατέρα, έχουν αυτά που έχει ο πατέρας. Τους έδωσε το αυτεξούσιο. Δεν υπάρχει μεγαλύτερος πλούτος από το αυτεξούσιο, την ελευθερία της βουλήσεως… Σε τέτοιο άπλωμα, σε τέτοια έκταση, που να φθάνει να μπορεί ο άνθρωπος να αρνηθεί τον Θεόν, ακόμη και να Τον υβρίσει. Έχει δώσει αυτήν την ελευθερίαν ο Θεός εις τον άνθρωπον. Είναι πολύ μεγάλο κεφάλαιο η ελευθερία. Κι όλα τ΄ άλλα τα αγαθά.

Και να μια πρώτη πρόταση. Λέγει ο νεότερος υιός εις τον πατέρα, ξαφνικά, χωρίς λόγον… Θα μου πείτε: «Ξαφνικά;». Βέβαια μπορούμε να αντιληφθούμε εκείνα τα οποία δεν αναφέρονται εις την παραβολήν. Ποιος ξέρει, αυτές οι λεγόμενες «διακινούμενες ιδέες», αυτές οι λεγόμενες «μοντέρνες θεωρίες»… Τις διάβασε; Τις άκουσε; Έκανε συντροφιά με άλλους και τις πήρε; Το θέμα είναι ότι κάποια στιγμή να πει στον πατέρα του: «Δός μοι τὸ ἐπιβάλλον μέρος τῆς οὐσίας». «Δώσε μου εκείνο που μου ανήκει από την περιουσία μου». Ποια περιουσία σου, νεαρέ μου; Ποια περιουσία σου; Και γιατί σου ανήκει; Θα σου δώσει ο πατέρας σου. Να το πάρομε κατ’ άνθρωπον. Θα σου δώσει ο πατέρας σου. Γιατί βιάζεσαι; Γιατί θέλεις να φύγεις; Τι θέλεις να κάνεις;

Ο άνθρωπος, βλέπομε, ζητά την χειραφέτησή του από τον Θεό. Θέλει να μην είναι κοντά στον Θεό. Ζητά δε να συναποκομίσει ό,τι ο Θεός τού έχει δώσει. Και μάλιστα ό,τι αποτελεί -ας το πούμε έτσι, κατ΄άνθρωπον- προίκα, περιουσία. Εδώ ποια είναι αυτή η περιουσία; Είναι η προίκα της ελευθέρας ανθρωπίνης του προσωπικότητος. Είναι το «κατ’ εικόνα». Παμμέγιστη προίκα· την οποία προίκα δεν έχουν ούτε οι άγιοι άγγελοι.  Ο άνθρωπος, σε κάποιο σημείο, είναι ανώτερος από τους αγίους αγγέλους. Είναι πλουσιότερος από τους αγίους αγγέλους. Στους αγίους αγγέλους, παρότι είναι λογικά όντα, δεν αναφέρεται ότι είναι «κατ’ εικόνα Θεού»· διότι απλούστατα το «κατ’ εικόνα» δεν περιορίζεται εις την λογικήν. Ούτε ακόμη και εις την ελευθερίαν την οποίαν έχουν οι άγγελοι. Γι’αυτό και κάποιοι έφυγαν από τον Θεό. Κι έγιναν δαίμονες.

Το «κατ’ εικόνα» είναι πολύ βαθύτερο. Είναι εκείνο που θα έπαιρνε ο Υιός του Θεού, δηλαδή την ανθρωπίνη Του φύση, την ανθρωπίνη μας φύση, αυτό αποτελεί στο σύνολό του το «κατ’ εικόνα». Δεν είναι μόνο εις την ψυχήν· είναι και εις το σώμα. Προσέξατέ το αυτό. Ίσως πολλοί δεν το γνωρίζουν αυτό. Ότι το «κατ’ εικόνα» επεκτείνεται και εις αυτήν την ανθρωπίνη φύση. Λέγει ο άγιος Ειρηναίος ότι επειδή ακόμη δεν είχε εμφανισθεί η Ενανθρώπησις του Θεού Λόγου, γι’αυτό η Παλαιά Διαθήκη λέγει «κατ΄εικόνα Θεού» και έτσι νομίζομε ότι αναφέρεται μόνον εις την ψυχήν. «Δεν ήτο», λέγει ο άγιος Ειρηναίος, «η πλήρης έκφρασις, η πλήρης διατύπωσις». Και δεν έγινε βεβαίως ο Ιησούς Χριστός κατ’ εικόνα του ανθρώπου. Αλλά ο άνθρωπος έγινε κατ’ εικόνα του Θεού Λόγου, που ενηνθρώπησε, έστω κι αν η Ενανθρώπησίς Του είναι μεταγενεστέρα. Δεν έκανε ο Θεός Λόγος τον Αδάμ τέτοιον, για να γίνει ο Θεός Λόγος αυτό που είναι ο Αδάμ. Αλλά ο Αδάμ έγινε εκείνο που ήθελε να γίνει ο Θεός Λόγος. Και η εικόνα, λοιπόν, αυτή, είναι στην πληρότητα της ανθρωπίνης υπάρξεως. Όχι μόνον εις την ψυχήν.

Έτσι επήρε αυτό το «κατ΄εικόνα» ο άνθρωπος. Λέγει δε ο άνθρωπος καθ’ εαυτόν: «Αισθάνομαι ωριμότητα. Δεν έχω ανάγκη πλέον ηγεμονεύσεως από τον Θεόν. Έχω απεριόριστες δυνατότητες του νου. Επινοώ ό,τι θέλω. Αναπτύσσω πολιτισμόν όπως τον θέλω. Η τεχνολογία είναι στα χέρια μου. Μπορώ, λοιπόν, να αναπτύξω ακόμη και κώδικα κοινωνικής συμπεριφοράς και ευταξίας. Και ηθικής κώδικα μπορώ να αναπτύξω εγώ. Δεν έχω ανάγκη να μου πει ο Θεός τι πρέπει να κάνω. Δεν έχω ανάγκη από τις εντολές Του. Δεν έχω ανάγκη από το Ευαγγέλιον. Είμαι αυτάρκης. Εγώ ό,τι επινοήσω, εγώ ό,τι θέλω. Τα μπορώ όλα. Κι αν σήμερα δεν μπορώ όλα, αύριο θα μπορώ». Και σημειώνει η παραβολή: «Καὶ μετ᾿ οὐ πολλὰς ἡμέρας συναγαγὼν ἅπαντα ὁ νεώτερος υἱὸς ἀπεδήμησεν εἰς χώραν μακράν, καὶ ἐκεῖ διεσκόρπισε τὴν οὐσίαν – «οὐσία» θα πει περιουσία– αὐτοῦ ζῶν ἀσώτως».

Λέει ένας αρχαίος σχολιαστής: «Τὸ ‘’ἀπεδήμησεν’’, οὐ τοπικῶς νοήσεις ἀλλὰ προαιρετικῶς». Όχι ότι έφυγε και πήγε σε άλλο τόπο –ο Θεός είναι πανταχού παρών- αλλά έφυγε προαιρετικά. Με την προαίρεσή του φεύγει. «Ἀπὸ Θεοῦ ἀπέστη καὶ ὁ Θεὸς ἀπ’ αὐτοῦ(:Έφυγε απ’ τον Θεό και ο Θεός απ’ αυτόν)». Και όπως λέγει ο Ιερός Αυγουστίνος: «Η μακρινή χώρα σημαίνει πλήρη επιλησμοσύνη του Θεού». Και το είδαμε αυτό. Ξέχασαν τον αληθινό Θεό οι άνθρωποι. Κάποιες λίγες γενεές μετά από τον Αδάμ, ξέχασαν τον αληθινό Θεό. Κι επειδή είναι έμφυτο το θρησκευτικόν αίσθημα, έμφυτον, όσες φορές έγινε προσπάθεια να εκριζωθεί, ματαιοπόνησαν, είτε οι ίδιοι οι άνθρωποι για τον εαυτό τους, είτε για να επιβάλλουν την α-θρησκείαν, την αθεΐαν εις το σύνολο το οποίο κατοικούν, μένουν· είναι έμφυτο το θρησκευτικόν αίσθημα· γι’αυτό, αφού ελησμόνησαν τον αληθινό Θεό, έφυγαν από προσώπου Θεού, πολύ φυσικό ήτο να λατρεύσουν αυτό το οποίο ήταν μπροστά τους. Και το οποίο θεωρούσε ο άνθρωπος σαν μεγαλύτερό του, ανώτερό του. Την φύσιν. Την κτίσιν. Απέναντί μας έχομε τον Όλυμπο, αγαπητοί μου. Κι ο άνθρωπος λατρεύει τα στοιχεία της φύσεως. Τον κεραυνό του Δία. Κ.ο.κ. Την φουρτουνιασμένη θάλασσα. Λέει ότι ο Ποσειδών με την τρίαινά του, την ταράσσει. Στέκεται μπροστά στη σοφία και την ονομάζει «θεά Αθηνά»· κ.ο.κ.

Για να συμπληρώσει σε αυτό το –επιτρέψατέ μου τη λέξη- σ’ αυτό το «φευγιό», σ’ αυτήν την αναχώρηση. Ο Ζιγαβηνός: «Πόρρω τοῦ Θεοῦ γίνονται οἱ ἁμαρτάνοντες, οὐκ ἀναχωρήσει τόπου, ἀλλ΄ ἀναχωρήσει τῆς ἀρετῆς». «Εκείνοι που αμαρτάνουν, απομακρύνονται από τον Θεόν». Όχι βεβαίως σε σχέση με τον τόπον, γιατί είπαμε ότι ο Θεός είναι πανταχού παρών, αλλά σε σχέση με την αρετή και με την γνώση του Θεού. Για να μην πω ότι επειδή ο άνθρωπος είναι πεπερασμένος, κάποτε αναζητά να φύγει και τοπικώς. Γιατί ίσως αγνοεί ότι ο Θεός είναι πανταχού παρών. Θέλει να φύγει, θέλει να φύγει, όταν η συνείδησή του τον πληροφορεί για κάτι άσχημο…

Κάποτε ένας βασιλιάς του Βυζαντίου, είχε σκοτώσει τον αδελφό του, για να μην του πάρει τον θρόνο. Υπέφερε πολύ. Άλλαζε δωμάτια μέσα στο παλάτι. Δεν μπορούσε να ησυχάσει. Επήγε εις την Σικελίαν για ένα ταξίδι αναψυχής. Εκεί δε, κατά το «οἱ λαβόντες μάχαιραν ἐν μαχαίρᾳ ἀποθανοῦνται», κάποιοι τον εδολοφόνησαν. Γύρευε όμως κάπου να πάει. Πού; Πίσω από τον ήλιο. Να μην τον βλέπει ο Θεός. Ο Θεός, όμως, είναι πανταχού παρών.

Επήγε, λέει, εις χώραν μακράν. Η μακρά χώρα είναι έμβλημα της χειραφετήσεως του ανθρώπου από τον Θεό. Έμβλημα είναι. Ο άνθρωπος δεν θέλει να θυμάται την ιδέα του Θεού. Τον ενοχλεί. Του θυμίζει -να χρησιμοποιήσω μια σύγχρονη έκφραση- του θυμίζει κατεστημένο. Το έχει διακηρύξει δια πολλών. Ότι ο Θεός είναι κατεστημένον. Ταλαίπωρε, φτωχέ άνθρωπε, είπες τον ήλιο «κατεστημένον»; Φτωχέ άνθρωπε, είπες το ψωμί «κατεστημένον»; Ανόητε άνθρωπε, είπες τον αέρα «κατεστημένον»; Για να θες να τα αλλάξεις αυτά; Αισθάνεται δέσμευση της ελευθερίας του. Και θεωρεί τον Θεόν, ο σύγχρονος άνθρωπος, κακούργον! Που του δεσμεύει την ελευθερία. Κατάσταση δε πνιγηρά, ανυπόφορη, κοντά στον Θεό.

Και εκεί –σημειώνει ο Κύριος – «διεσκόρπισε τὴν οὐσίαν αὐτοῦ», «ἐκεῖ μακράν»,  «διεσκόρπισε τὴν οὐσίαν αὐτοῦ», σκόρπισε την περιουσία του. Αυτό το «διεσκόρπισεν» δείχνει αυτό που λέγει πάλι ένας εκκλησιαστικός ερμηνευτής, ότι «διέφθειρεν τὴν τῆς ψυχῆς εὐγένειαν». Διότι τι είναι παρακαλώ η «οὐσία», η περιουσία; Το «κατ’ εικόνα», σας είπα. Εκεί το κατέστρεψε, το διέφθειρε. Διεστράφη το «κατ’ εικόνα». Επαλαιώθη το «κατ’ εικόνα». Όλες οι δυνατότητες του ανθρώπου, μετεστράφησαν, παρεδόθησαν στην διαστροφή, στον δαιμονισμό. Έγινε εφευρέτης κακών. Η φράσις είναι του αγίου Ιακώβου του Αδελφοθέου. Ο νους στρέφεται στην εξόντωση του συνανθρώπου. Το συναίσθημα υπηρετεί την ποικίλη ηδονή. Η βούλησις; Ακάθεκτη ζητά την πραγμάτωση της αποστασιαζομένης ευημερίας. Μιας ευημερίας μακράν του Θεού. Και λέγει ο Θεοφύλακτος: «Ἐπειδὰν γὰρ ὁ ἄνθρωπος ἀποστῇ ἀπὸ Θεοῦ καὶ μακρὰν ἑαυτὸν ποιήσει τοῦ θείου φόβου, πάντα τὰ θεῖα δῶρα ἐκδαπανᾷ». Εφόσον φεύγει, εφόσον εξορίζει τον φόβον του Θεού, τότε ό,τι δώρα του έδωσε ο Θεός, αυτά τα εκδαπανά, τα ξοδεύει, τα διασκορπίζει, τα σπαταλά.

Αλλά τι δαπανά; Την ίδια του την προσωπικότητα. Τι δαπανά; Την ίδια του την ύπαρξη. Κι αυτό, για να αποκτήσει δήθεν, τάχα, την ελευθερία του. Και συνεπώς το κόστος αυτής της κακώς νοουμένης ελευθερίας, είναι τρομακτικά τεράστιον. Αφού ο ίδιος ο άνθρωπος αυτοκαταστρέφεται.

Τι σημαίνει «ζῶν ἀσώτως»; Λέγει ο Ζηγαβηνός: «Ἀφειδῶς, ἀκρατῶς, ἀκολάστως». Προσπαθεί να σπαταλήσει. Είναι η βάναυση σπατάλη των ταλάντων που έλαβε από τον Θεό σαν προίκα του. Και το αποτέλεσμα… Αυτά που ακούτε όταν διαβάζομε την παραβολή του ασώτου υιού, παρακαλώ ξέρετε πού να πηγαίνει ο νους μας; Στην εποχή μας, στο περιβάλλον μας, γύρω μας. Ανάγλυφη εκφράζεται η παραβολή αυτή. Και… το αποτέλεσμα;

«Δαπανήσαντος – όπως σημειώνει ο Λουκάς στο Ευαγγέλιό του- δὲ αὐτοῦ πάντα (: όλα τα ξόδεψε) ἐγένετο λιμὸς ἰσχυρὸς». «Σε εκείνον τον τόπο», λέγει, «έγινε λιμός, πείνα, δυνατή πείνα». Τι εδαπάνησε; Τα πάντα. Και ανθρωπίνη αξιοπρέπεια και ηθική και υγεία  ψυχής και σώματος και χρήματα. Και εστάλη να βόσκει χοίρους. Έγινε χοιροβοσκός. Χοιροβοσκός των παθών του. Γιατί χοίροι είναι τα πάθη μας, γουρούνια είναι τα πάθη μας. Κι έρχεται ο άνθρωπος να τα βοσκήσει αυτά τα πάθη του. Να αναζητήσει λίγη ευτυχία, λίγη αναψυχή. Αλλά στα πάθη δεν υπάρχει χαρά. Υπάρχει –προσέξτε- ο φαύλος κύκλος ηδονής και οδύνης. Η ηδονή φέρνει την οδύνη. Κι όταν ζητήσεις λίγο πάλι ηδονή, δια να φευγατίσεις, να απομακρύνεις την οδύνη, σου δημιουργεί αυτή η νέα ηδονή, μεγαλύτερη οδύνη. Φαύλος κύκλος… Και σ’ αυτόν τον φαύλον κύκλον, γίνεται ο άνθρωπος μία τραγική ύπαρξις. Τα «κεράτια», τα χαρούπια, τα «κεράτια» που τρώγανε οι χοίροι, δεν δίνουν ευφροσύνη, δεν δίνουν χαρά, δεν δίνουν ανάπαυση. Είναι τροφή για τα ζώα. Όχι για ανθρώπους. Προσέξτε, το λέγω μεταφορικώς. Έτσι ο άνθρωπος εξομοιούται με τα ζώα. Είναι ο θλιβερός απολογισμός, που αναφέρει ο Θεός δια στόματος ψαλμωδού: «Καὶ ἄνθρωπος ἐν τιμῇ ὢν οὐ συνῆκε (:Κι ο άνθρωπος, υπάρχων εν τιμή, ως εικόνα του Θεού, δεν το κατάλαβε, δεν το ένιωσε, δεν το έβαλε στο μυαλό του) παρασυνεβλήθη τοῖς κτήνεσι τοῖς ἀνοήτοις καὶ ὡμοιώθη αὐτοῖς». Συγκρίθηκε, συνεκρίθη με τα ανόητα, τα  μη έχοντα λογική ζώα και ομοιώθηκε μαζί τους.

Είπαμε ότι η παραβολή, αγαπητοί, του ασώτου υιού, είναι μία εικόνα. Μία εικόνα όλων των γενεών. Ιδιαίτατα μία εικόνα της γενεάς μας. Όχι των νέων ανθρώπων. Όχι των νέων ανθρώπων… Αλλά των ανθρώπων. Μικρών και μεγάλων! Τους νέους τους εδίδαξε η παλαιοτέρα γενεά. Συνεπώς όλων των ανθρώπων. Όλη η γενεά, απαξάπασα. Ο σύγχρονος άνθρωπος είναι άξιος πολλών δακρύων, εκεί που έχει ήδη φθάσει.

Σ’ αυτό βοηθούν: Η σύγχρονη παιδαγωγική. «Άσε το παιδί να κάνει ό,τι θέλει. Μην το καταπιέζεις». Η σύγχρονη παιδαγωγική. Χειραφετημένη από τον Θεό. Οι σύγχρονες διακινούμενες υλιστικές ιδέες και θεωρίες περί ζωής. Δηλαδή αρνητικές βιοθεωρίες. Το ολέθριο παράδειγμα των ταγών μιας κοινωνίας. Έτσι που να σιχαίνεσαι πια να τους βλέπεις  και να τους ακούς. Σ’ όλους τους τομείς. Ο εύκολος πλουτισμός· που οδηγεί στην εγκληματικότητα σαν το ιδεώδες κοινωνικής συμπεριφοράς. Η οκνηρία του συγχρόνου ανθρώπου, που ζητά λίγο κόπο, μεγάλην αμοιβήν. Η άρνηση του Θεού και των ευαγγελικών αξιών. Όλα αυτά όμως πού οδηγούν; Ασφαλώς σε ένα αδιέξοδο. Στην κατάπτωση, στην παρακμή, στη φτώχεια. Φτώχεια όχι μόνο από χρήματα, αλλά φτώχεια από ιδέες. Φτώχεια από αισθήματα. Ο σύγχρονος άνθρωπος έγινε σκληρός, ανάλγητος, εκμεταλλευτής του άλλου ανθρώπου.

Και πώς μπορούμε να βγούμε, θα μου πείτε, από το τρομερό αυτό αδιέξοδο; Η παραβολή μάς δείχνει την λύση. Μας δείχνει την κάθαρση. Ο στραπατσαρισμένος υιός, άσωτος υιός, σκέφτηκε να γυρίσει πίσω στον πατέρα. Να γυρίσει πίσω στον Θεό. Και να του πει: «Πατέρα μου, έκανα λάθος. Συγχώρεσέ με. Συγχώρεσέ με. Δεν είμαι άξιος να λέγομαι παιδί σου. Νόμισα ότι η ελευθερία δεν έχει δαπάνη. Δεν φαντάστηκα ποτέ μία τόσο φοβερή δαπάνη, που πρέπει να πληρώσει κανείς, για μια ελευθερία μακριά από τον Θεό. Έγινα κουρελής και απέξω και από μέσα. Κουρελιάστηκε η ψυχή μου. Πουθενά δεν έχω ανάπαυση». Αλλά αυτό, όμως, είναι το άλλο ήμισυ της παραβολής. Το ένα μισό μάς δείχνει το κατάντημα. Το άλλο μισό μάς δείχνει την επιστροφή. Και που είναι η κάθαρση του δράματος. Αλλά ο σύγχρονος άνθρωπος θα σκεφθεί να επιστρέψει στον Θεό;

Αγαπητοί, η μετάνοια όλα τα διορθώνει. Εκεί πρέπει να φθάσομε. Με μια σωστή αυτογνωσία, με ταπείνωση, αυτογνωσία, σαν πρόσωπα, σαν λαός, σαν γενιά. Περιθώρια δεν μένουν πλέον. Η Εκκλησία μας σαλπίζει αυτήν την παραβολήν. Προς υπόμνησιν. Όποιος ωρίμασε στην αποστασία και δοκίμασε τους καρπούς της και ζύγισε το πόσο κοστίζει η ελευθερία που βρίσκεται μακριά από τον Θεό, ας σκεφθεί. Ο Πατέρας στον ουρανό περιμένει. Περιμένει με χέρια ανοιχτά. Και είναι έτοιμος να δώσει την στολή την πρώτη. Εκείνη που πήραμε στο Βάπτισμα. Και την καταλερώσαμε. Και να μας αποκαταστήσει. Ναι, ο Θεός Πατήρ είναι έτοιμος να μας θεώσει.

           ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ

   και με απροσμέτρητη ευγνωμοσύνη στον πνευματικό μας καθοδηγητή

               μακαριστό γέροντα Αθανάσιο Μυτιληναίο,

ψηφιοποίηση και επιμέλεια της απομαγνητοφωνημένης ομιλίας:

Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος

ΠΗΓΕΣ:

• Απομαγνητοφώνηση ομιλίας δια χειρός του αξιοτίμου κ. Αθανασίου Κ.
• https://www.arnion.gr/mp3/omilies/p_athanasios/omiliai_kyriakvn/omiliai_kyriakvn_664.mp3