Κυριακὴ Δ΄ Νηστειῶν
3 Ἀπριλίου 2011 βράδυ

Η ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

Μία πόλις στὴν ἀρχαιότητα, τὴν ἐποχὴ ἐκείνη ποὺ ἡ κάθε πόλις ἀποτελοῦσε καὶ ἕνα κράτος, εἶχε φθάσει, ἀγαπητοί μου, στὰ πρόθυρα τῆς καταστροφῆς. Τὸ ὄνομά της εἶνε Σπάρτη. Οἱ κάτοικοί της, ἀντὶ νὰ παρουσιάζουν ἑνιαῖο σύνολο συνεργαζόμενο ἁρμονικὰ γιὰ τὴ γενικὴ εὐημερία, εἶχαν διαιρεθῆ σὲ διάφορες φατρίες καὶ ἀλληλοσυμπλέκονταν.
Ἡ πόλις εἶχε βυθιστῆ στὴ φρίκη τοῦ ἐμφυλίου σπαραγμοῦ καὶ τὸ αἷμα ἔτρεχε ἄφθονο στοὺς δρόμους καὶ τὶς πλατεῖες. Καὶ οἱ ἐχθροί, βλέποντας τὴν ἀδυναμία στὴν ὁποία εἶχε περιέλθει λόγῳ τῆς ἐσωτερικῆς αἱμορραγίας, ἦταν ἕτοιμοι νὰ ἐπιδράμουν καὶ νὰ τὴν ὑποδουλώσουν.
Ἀξιολύπητη ἦταν ἡ κατάστασι τῆς Σπάρτης. Ἀλλὰ ἡ μικρὴ αὐτὴ ἑλληνικὴ πόλις, ποὺ εἶνε χτισμένη στὶς ὄχθες τοῦ ποταμοῦ Εὐρώτα, ἐνῷ εἶχε φθάσει στὸ χεῖλος τῆς ἀβύσσου καὶ ἐπρόκειτο νὰ καταστραφῇ καὶ νὰ σβήσῃ ἄδοξα ἀπὸ τὸ χάρτη τῆς Ἑλλάδος, ξαφνικὰ σώθηκε. Καὶ ὄχι ἁπλῶς σώθηκε, ἀλλὰ καὶ ἐν συνεχείᾳ μεγαλούργησε· ἔπαιξε ῥόλο πρωταγωνιστικὸ στὴν ἱστορία τοῦ ἔθνους, ἔλαμψε σὰν ἄστρο πρώτου μεγέθους στὸν οὐρανὸ τῆς Ἑλλάδος καὶ οἱ κάτοικοί της ἐπὶ ἕξι αἰῶνες ἦταν θαυμαστοὶ γιὰ τὶς ἀρετές τους, οἱ ὁποῖες ἔφθασαν στὸ ἀποκορύφωμά τους –ποῦ; στὴ θυσία τῶν 300 ἡρώων τοῦ Λεωνίδα στὰ στενὰ τῶν Θερμοπυλῶν, ὅπου ἔπεσαν ἐνδόξως ἀγωνιζόμενοι ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας τῆς Ἑλλάδος κατὰ τῶν Περσῶν. Ἡ Σπάρτη ἐγνώρισε ἕνα μεγαλεῖο ἀξιοζήλευτο.
Ἀλλὰ ποιός ἀνέσυρε τὴν πόλι αὐτὴ ἀπὸ τὸ βάραθρο τῆς καταστροφῆς καὶ τὴν ἀνέδειξε σὲ μία ἀπὸ τὶς πρῶτες πόλεις τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδος; Ἕνας ἄνθρωπος. Ναί. Ἕνας ἄνθρωπος μπορεῖ νὰ σώσῃ ἕνα λαὸ ὁλόκληρο, ὅταν στὴν καρδιά του καίῃ τὸ ἱερὸ πῦρ τῆς φιλοπατρίας, ἡ φλογερὰ δηλαδὴ καὶ ἀνιδιοτελὴς ἐπιθυμία νὰ ὑπηρετήσῃ τὸν τόπο του. Εὐτυχισμένα τὰ χωριά, οἱ πόλεις, τὰ ἔθνη καὶ οἱ κοινωνίες, ποὺ ἔχουν ἄνδρες ποὺ θυσιάζουν τὰ ἀτομικά τους συμφέροντα ἀλλὰ καὶ αὐτὸ τὸν ἑαυτό τους ὑπὲρ τοῦ συνόλου. Τέτοιος ὑπέροχος ἄνδρας γιὰ τὴ Σπάρτη ἀναδείχθηκε ὁ Λυκοῦργος.
Ὁ Λυκοῦργος! Αὐτὸς ἔσωσε τὴν πόλι. Πῶς; Μὲ νόμους; Καλοὶ καὶ ἀναγκαῖοι εἶνε βεβαίως οἱ νόμοι· ἀλλὰ γιὰ μία πολιτεία περισσότερο ἀπὸ μυρίους νόμους σοφῶν νομοθετῶν ἀξίζει ὁ ἄνθρωπος, ὁ ἄνθρωπος ποὺ καλεῖται νὰ ἐφαρμόσῃ τοὺς νόμους. Πρὸς τὸν ἄνθρωπο λοιπὸν ἔ στρεψε κυρίως τὸ ἐνδιαφέρον του ὁ Λυκοῦργος. Εἶχε συλλάβει τὴν ἀλήθεια ὅτι, ἂν οἱ πολῖτες δὲν δεχθοῦν κατάλληλη ἀγωγὴ―ἡ ὁποία ἀρχίζει ἀπὸ τὴν κούνια―, ἡ Σπάρτη δὲν μπορεῖ νὰ σταθῇ καὶ νὰ εὐημερήσῃ.
Καὶ εἶχε ἀπόλυτο δίκιο. Ἐκδῶστε τοὺς τελειότερους πολιτικοὺς νόμους, ψηφίστε τὰ ὡραιότερα συντάγματα· ὅλα αὐτὰ γίνονται συντρίμμια κάτω ἀπὸ τὰ πόδια ἑνὸς λαοῦ, γιὰ τὸν ὁποῖον οἱ ἄρχοντες δὲν ἔλαβαν τὴν πρόνοια νὰ διαπαιδαγωγηθῇ σωστά. Καὶ γεννᾶται τὸ θλιβερὸ ἐρώτημα· πόσοι ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ κυβερνοῦν τοὺς λαοὺς ἔχουν κατανοήσει τὴ θεμελιώδη αὐτὴ ἀλήθεια;

* * *

Ἂς δοῦμε ὅμως τώρα ποιές ἦταν οἱ ἀπόψεις τοῦ Λυκούργου γιὰ τὴν ἀνατροφὴ τῶν παιδιῶν. Ὁ σοφὸς αὐτὸς νομοθέτης, γιὰ νὰ διδάξῃ στοὺς συμπολῖτες του τὸ πρῶτο αὐτὸ καὶ ἀναγκαῖο μάθημα συγκροτήσεως μιᾶς ὑγιοῦς κοινωνίας, κάλεσε μιὰ μέρα στὴν πλατεῖα ὅλη τὴν πόλι γιὰ νὰ τοὺς μιλήσῃ. Ἀλλ᾿ ἀντὶ γιὰ ὁμιλία ὁ λαὸς εἶδε ἔκπληκτος τὸ Λυκοῦργο νὰ φέρνῃ μπροστά τους δύο σκυλάκια. Ἐν συνεχείᾳ ἀφήνει στὸ ἔδαφος ἕνα πιάτο γεμᾶτο ἀχνιστὸ φαγητὸ καὶ ταυτοχρόνως ἐλευθερώνει ἕνα λαγό. Τί ἔγινε τότε· τὸ ἕνα σκυλάκι πετάγεται σὰν βέλος καὶ τρέχει νὰ πιάσῃ τὸ λαγό, ἐνῷ τὸ ἄλλο βυθίζει μὲ λαιμαργία τὸ ῥύγχος του στὸ πιάτο. Ὁ λαὸς παρατηρεῖ τὴν περίεργη αὐτὴ παράστασι, καὶ τέλος ὁ Λυκοῦργος δίνει τὴν ἐξήγησι·
Ἀγαπητοί μου συμπολῖτες! Βλέπετε τὰ δύο αὐτὰ σκυλάκια; Ἡ ἴδια μάνα τὰ γέννησε, ἀλλὰ ἀνατράφηκαν μὲ διαφορετικὸ τρόπο. Τὸ ἕνα τὸ εἶχα πάντα στὴν αὐλή μου οἰκόσιτο καὶ εὕρισκε τὸ φαγητό του ἕτοιμο, ἐνῷ τὸ ἄλλο τὸ ἐκπαίδευσα στὸ κυνήγι. Καὶ ἰδοὺ τώρα μπροστὰ στὰ μάτια σας τὸ ἀποτέλεσμα. Αὐτὸ τὸ παράδειγμα ἂς μᾶς διδάξῃ τὴν τεραστία σημασία ποὺ ἔχει γιὰ τὸ μέλλον τῆς πόλεώς μας ἡ ἀνατροφὴ τῶν νέων. Θέλετε ἡ Σπάρτη νὰ γίνῃ πόλις ἔνδοξη; βοηθῆστε τότε νὰ δώσουμε στὰ παιδιά μας κατάλληλη ἀνατροφή, καὶ αὐτὰ θὰ δοξάσουν τὴν πόλι μας…
Οἱ Σπαρτιᾶτες ἄκουσαν τὶς συμβουλὲς αὐτὲς καὶ ὁ Λυκοῦργος ἔλαβε ὡς νομοθέτης ἐξαιρετικὰ μέτρα γιὰ τὴν διαπαιδαγώγησι τῆς νεολαίας. Ἀπὸ τὴν αὐστηρὴ ἐκείνη ἀνατροφὴ ποὺ ἐφάρμοσε ―ἡ ὁποία βέβαια ὡς ἔργο ἀνθρώπινο εἶχε καὶ τὶς ἀτέλειές της―, βγῆκε γεμάτη σφρῖγος ἡ νέα Σπάρτη, οἱ θαυμαστοὶ ἐκεῖνοι ἄνδρες, ποὺ δὲν εἶχαν ἀνάγκη ν᾿ ἀλλάζουν τοὺς νόμους κάθε εἰκοσιτετράωρο, ἀλλὰ τηροῦσαν μὲ σιδηρᾶ πειθαρχία ἐπὶ αἰῶνες τοὺς λίγους καὶ καλοὺς νόμους τῆς πολιτείας τους, καὶ ἔτσι μορφώθηκαν πολῖτες ποὺ τοὺς θαύμασε τὸ πανελλήνιο. Οἱ Σπαρτιᾶτες ἦταν ἐγκρατεῖς, λιτοδίαιτοι, ἀτρόμητοι στοὺς πολέμους, φιλαλήθεις, σύντομοι στὰ λόγια, σταθεροὶ στὰ ἔργα, εὐλαβεῖς πρὸς τοὺς πρεσβυτέρους, εὐπειθεῖς πρὸς τὶς ἀρχές. Κάθε Σπαρτιάτης ἦταν καὶ ἕνα ἀπόρθητο φρούριο τῆς πατρίδος.
Πόση δὲ ἀξία ἀπέδιδαν οἱ Σπαρτιᾶτες στὸ ζήτημα τῆς διαπαιδαγωγήσεως τῆς νεολαίας, ἀποδεικνύει καὶ τὸ ἑξῆς γεγονός. Ὅταν ὁ Μακεδὼν Ἀντίπατρος ζήτησε ἀπὸ τὸν Ἆγι τὸν βασιλέα τῆς Σπάρτης 50 παιδιὰ ὡς ὁμήρους, ὁ Ἆγις ἀπήντησε· Ἡ Σπάρτη εἶνε πρόθυμη νὰ δώσῃ ὡς ὁμήρους διπλάσιους γέροντες ἢ γυναῖκες, ἀλλὰ παιδὶ κανένα. Διότι τὰ παιδιὰ ποὺ θ᾽ ἀπομακρύνονταν ἀπὸ τὴν πατρίδα τους θὰ στεροῦνταν τὴν πατροπαράδοτη ἀγωγὴ κι ὅταν θὰ ἐπέστρεφαν θὰ ἦταν πολῖτες ἄχρηστοι. Καὶ ἐπειδὴ ὁ ἐχθρὸς ἐπέμενε στὴν παράδοσι τῶν 50 παιδιῶν, οἱ Σπαρτιᾶτες, ἀφοῦ ἔκαναν σύσκεψι, ἀπήντησαν ὁμοφώνως, ὅτι προτιμοῦν τὸ θάνατο παρὰ νὰ παραδώσουν στὸν ἐχθρὸ καὶ ἕνα ἀκόμη παιδὶ τῆς Σπάρτης!

* * *

Νεώτεροι Ἕλληνες, προσέξτε τὸ παιδί! φωνάζει ἡ ἐθνική μας ἱστορία μὲ τὸ στόμα τοῦ Λυκούργου, ὁ ὁποῖος ὡς σοφὸς κοινωνιολόγος βρῆκε ὅτι τὸ κλειδὶ τῆς ἀνακαινίσεως μιᾶς πολιτείας βρίσκεται στὴν ἀγωγὴ τῆς νεότητος ἐπὶ ὑγιῶν βάσεων. Ἔχει μεγάλη σπουδαιότητα ἡ ἀνατροφή.
Προσέξτε τὸ παιδί! φωνάζει καὶ μία ἄλλη φωνή, ἀπείρως πιὸ ἐπίσημη, φωνὴ ποὺ δὲν ἔρχεται ἀπὸ τὸν Εὐρώτα, ἀλλὰ διαυγὴς καὶ κρυσταλλίνη ἔρχεται ἀπὸ τὰ βουνὰ καὶ τὶς πεδιάδες τῆς Γαλιλαίας, ὅπου ἀκούστηκαν τὰ ὑψηλότερα μαθήματα γιὰ τὸν ἄνθρωπο. Εἶνε ἡ φωνὴ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Τί εἶπε ὁ Κύριος γιὰ τὸ παιδί; Τὸ πόση σημασία ἔδωσε ὁ Χριστὸς στὸ παιδὶ καὶ στὴν ἀνατροφή του, φανερώνουν ἐκτὸς τῶν ἄλλων τὰ θεῖα ἐκεῖνα λόγια του «Ἄφετε τὰ παιδία ἔρχεσθαι πρός με, καὶ μὴ κωλύετε αὐτά»(Μᾶρκ. 10,14).

* * *

Πολλά, ἀγαπητοί μου, εἶνε τὰ προβλήματα ποὺ ἀπὸ τὴ λύσι τους θὰ ἐξαρτηθῇ ἂν ὁ τόπος μας θὰ σταθῇ ὄρθιος ἐν μέσῳ τῶν ἄλλων λαῶν. Ποιός ὅμως μπορεῖ ν᾽ ἀρνηθῇ ὅτι τὸ σπουδαιότερο, τὸ πρῶτο πρόβλημα, γιὰ τὴ ζωὴ καὶ τὴν πρόοδο τοῦ λαοῦ μας εἶνε ἡ παιδεία; Τὸ λύσαμε ὀρθά; Ἐὰν ναί, τότε ἐξασφαλίσαμε ὄχι ἁπλῶς τὴν ἐπιβίωσι ἀλλὰ τὴν πρόοδο καὶ τὴ δόξα του· διαφορετικά, τὸ μέλλον θὰ εἶνε σκοτεινό.
Οἱ Σπαρτιᾶτες ἐξέλεξαν τὸ Λυκοῦργο ὡς νομοθέτη. Ἐμεῖς, δίχως τὸν παραμικρὸ δισταγμό, ἂς ἐκλέξουμε τὸ Χριστό, ὁ ὁποῖος δὲν εἶνε ἕνας ἁπλὸς ἄνθρωπος ποὺ μπορεῖ καὶ νὰ πέσῃ σὲ πλάνη, ἀλλ᾿ εἶνε αὐτὸς ὁ Θεός, καὶ ὡς Θεὸς ἔχει τὴ δύναμι νὰ σώσῃ τὸν τόπο μας. Μὲ τὴ δύναμί του, ποὺ ἀστράφτει ἀπὸ τὸ φῶς τοῦ σταυροῦ, θὰ σταθῇ ἀνάμεσά μας καὶ θὰ πῇ πρὸς τὶς σκοτεινὲς δυνάμεις· Πονηρὰ καὶ ἀκάθαρτα πνεύματα, ποὺ ταράζετε καὶ αἱματοκυλίετε τὸν τόπο αὐτόν, ἀπ᾿ ὁποιοδήποτε μέρος κι ἂν ἤρθατε, «ἐγὼ σᾶς ἐπιτάσσω», ἐξέλθετε ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα «καὶ μηκέτι εἰσέλθετε εἰς αὐτήν»(ἔ.ἀ. 9,25). Ἐξέλθετε καὶ πορευθῆτε στὴν ἄβυσσο. Ἡ Ἑλλάδα εἶνε βασίλειο δικό μου!…
Ἡ Ἑλλὰς εἶνε βασίλειο τοῦ Χριστοῦ. Καὶ θὰ ἐξέλθουν τὰ δαιμόνια. Καὶ ἡ χώρα μας θὰ γαληνεύσῃ, καὶ τὰ πλανημένα παιδιά της δὲν θὰ εἶνε πλέον νέοι ποὺ ἀφρίζουν καὶ σπάζουν μὲ ῥόπαλα τὰ κεφάλια τῶν δυστυχῶν γονέων τους, ἀλλὰ θὰ γίνουν πολῖτες ἐκλεκτοὶ τῆς ἐπιγείου καὶ τῆς ἐπουρανίου βασιλείας. Διότι παντοῦ στὴ γῆ μας θὰ βασιλεύῃ Χριστός, ὁ νικητὴς τῶν δαιμόνων, ὁ μέγας εἰρηνοποιός.

(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

Α΄ μέρος γραπτῆς ὁμιλίας· μετεδόθη ὡς ἐκπομπὴ ἀπὸ τὸ ῾Ραδιοφωνικὸ Σταθμὸ Λαρίσσης τὴν 3-4-1949 μὲ ἄλλο τίτλο. Διαίρεσις, μικρὴ προσθήκη, μεταγλώττισις 3-4-2011.