Μεγαλη Ἑβδομάδα

Κυριακὴ Βαΐων βράδυ

ΤΑ ΠΑΘΗ ΤΟΥ

«Τὰ πάθη τὰ σεπτὰ ἡ παροῦσα ἡμέρα ὡς φῶτα σωστικὰ ἀνατέλλει τῷ κόσμῳ…» (κάθ. ὄρθρ. Μ. Δευτερα)

ΑΠΟΨΕ, ἀγαπητοί μου, σὲ ὅλους τοὺς ναοὺς τῆς Ὀρθοδοξίας ἀρχίζει μιὰ νέα ἑβδο­μάδα, ἡ ὁποία στὴ γλῶσσα τῆς Ἐκκλησίας μας ὀνομάζεται Μεγάλη Ἑβδομάς. Ὀνομάζεται Με­γάλη ὄχι χρονικῶς, ἀλλὰ πνευματικῶς. Δι­ότι κατ᾽ αὐτὴν μπροστά μας, ἐ­ὰν πιστεύουμε, ἐκ­τυ­λίσσεται τὸ δρᾶμα τῶν δραμά­των. Αὐτὴ τὴν ἑ­­βδομάδα ἡ ἀνθρωπότης τελεῖ μνημόσυνο Ἐ­κείνου ὁ ὁποῖος ἔπαθε, σταυρώ­θηκε καὶ ἀνα­στήθηκε γιὰ μᾶς. Δὲν ὑπάρχουν στὴν παγκόσμιο ἱστορία γεγονότα ἱερώ­τερα ἀπὸ αὐτά. Γι᾽ αὐτὸ ἡ ἑβδομάδα αὐτὴ ὀ­νομάζεται Μεγάλη.
Μεταξὺ τῶν ἄλλων ὕμνων ἀπόψε ἀ­κούσα­με καὶ τὸ τροπάριο ποὺ ἀρχίζει· «Τὰ πάθη τὰ σεπτὰ ἡ παροῦσα ἡμέρα ὡς φῶτα σωστικὰ ἀ­νατέλλει τῷ κόσμῳ…» (κάθ. ὄρθρ. Μ. Δευτ.). Ἐπιτρέ­ψτε σ᾽ ἐμένα τὸν γέροντα ἐπίσκοπο, παρ᾽ ὅλη τὴν ἀτέλεια καὶ ἁμαρτωλότητά του, νὰ πῶ μερικὲς λέξεις ἐπάνω στὰ λόγια αὐτά.

* * *

Τὸ τροπάριο αὐτὸ μιλάει γιὰ «τὰ πάθη». Ποιά πάθη; Ὑπάρχουν δύο εἰδῶν πάθη· τὰ πάθη τὰ δικά μας καὶ τὰ πάθη τοῦ Χριστοῦ.
Τὰ πάθη τὰ δικά μας εἶνε οἱ κακίες καὶ τὰ ἐ­­λαττώματα ποὺ ἔχουμε. Αὐτὰ ἀποτελοῦν μία «δέσμη» – γιὰ νὰ μεταχειρισθῶ τὴ λέξι ποὺ ἐ­πικρατεῖ σήμερα στὰ σχολεῖα. Τὰ ἀνθρώπινα πάθη δὲν εἶ­νε βε­βαίως «πάθη σεπτά», εἶνε πάθη μεμπτά· ἑ­ωσ­φορικά, σωματοκτόνα, ἀδελφο­κτόνα, χρι­στοκτόνα, θεοκτόνα, ὀλέθρια. Ποιό πρῶ­το καὶ ποιό δεύτερο νὰ μνημονεύσουμε;
Ξεχωρίζω τρία πάθη, ποὺ συγκλονίζουν τὴν ἀνθρωπότητα. Τὸ ἕνα εἶνε ἡ φιλαργυρία, ἡ δί­­ψα γιὰ τὰ τριάκοντα ἀργύρια. Τρομερὸ πάθος, «ῥίζα πάντων τῶν κακῶν», ὅπως λέει ὁ ἀ­πόστολος Παῦλος (Α΄ Τιμ. 6,10). Τὸ δεύτερο εἶνε ἡ φιλοδοξία, ἡ ἐπιθυμία γιὰ δόξα, ἡ διάθεσι νὰ πατήσουμε στὸ πτῶμα τοῦ ἄλλου γιὰ νὰ γίνου­με μεγάλοι καὶ τρανοί. Καὶ τὸ τρίτο πάθος, ποὺ σήμερα ἔχει τεραστία δι­άδοσι, εἶνε ἡ φιληδο­νία, ὁ πανσεξουαλισμός, τὸ πάθος τῶν αἰσχρῶν ἡδονῶν. Αὐτὰ τὰ τρία πάθη κυριαρχοῦν στὴν ἀνθρωπότητα· αὐτὰ χωρίζουν ἀντρόγυνα, ἀνα­στατώνουν οἰκογένειες, διαιροῦν κοινότητες, συνταράσσουν ἔ­θνη, προκαλοῦν ἐμφυλίους σπαραγμούς, ἐξ­ε­γείρουν τοὺς μεγάλους Ἁρμα­γεδῶνες, τοὺς παγκοσμίους πολέμους. Διότι καὶ ὁ πρῶτος καὶ ὁ δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος ―καὶ ὁ τρίτος, ἂν γίνῃ― δὲν ἔχουν ὡς κίνητρο κάτι ἀνώτερο – αὐτὸ εἶνε ψέμα· αἰτία τους εἶνε τὸ συμφέρον, τὸ ὑλικὸ συμφέρον, ἢ τὴν ἐκδίκησι· πάλι δηλα­δὴ κάποιο πάθος.
Αὐτὰ εἶνε τὰ ἀνθρώπινα πάθη. Ἀλλὰ πῶς νι­κῶνται; μὲ τί μέσα; Τὴν ἀπάντησι μᾶς δίδει ἡ Μεγάλη Ἑβδομάδα. Ὅσο παράξενο κι ἂν φανῇ, τὰ μεμπτὰ αὐτὰ πάθη νικῶνται μὲ τὰ σεπτὰ πάθη τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.
Ἕνας μεγάλος ἀσκητής, διδάσκαλος τῆς Ἐκκλησίας καὶ σοφὸς συγγραφεύς, ὁ Ἰωάννης τῆς Κλίμακος, διετύπωσε μιὰ ἀλήθεια, τὴν ὁ­ποία παραδέχονται σήμερα καὶ οἱ ψυχο­λόγοι· «Ἔρως ἔρωτι νικᾶται», ὁ ἕνας ἔρωτας ἀποκρούει καὶ νικᾷ τὸν ἄλλο (Κλίμ. Ε΄, ς΄· ΙΕ΄, β΄). Ἂν θέλῃς νὰ νική­σῃς ἕναν ἔρωτα αἰσχρό, φύτεψε στὴν καρδιά σου ἕναν ἔρωτα ἱε­ρό, τὸν ἅγιο πόθο γιὰ τὸ νυμφίο Χριστό· δῶσε ἔτσι στὸν ἑ­αυτό σου φτεροῦγες νὰ πετάξῃ ψηλά.
Τὶς ἅγιες λοιπὸν αὐτὲς ἡμέρες, τὰ πά­θη τὰ μεμ­πτὰ ἀποκρούονται καὶ νικῶνται μὲ «τὰ πά­θη τὰ σεπτά», ποὺ «ὡς φῶτα σωστικὰ ἀ­νατέλ­­λει τῷ κόσμῳ», προβάλλουν δηλαδὴ γιὰ τὸν κόσμο σὰν σωτήρια φῶτα, σὰν προβολεὺς ποὺ ῥίχνει φῶς στὴν ἄβυσσο τῆς ἀνθρωπίνης καρ­δίας. Ἂς τὸ ἀναλύσουμε κάπως αὐτό.
⃝ Ἐνοχλεῖσαι ἀπὸ τὸ πάθος τῆς φιλαργυρίας; Ἔλα στὴν ἐκκλησία τὴ Μεγάλη Ἑβδομάδα, καὶ θὰ δῇς ὅτι Ἐκεῖνος ποὺ πιστεύεις καὶ λατρεύεις δὲν ἔπιασε στὰ χέρια του χρήματα· ἦ­ταν ὄντως ἀφιλοχρήματος, ἀνάργυρος, ἀκτή­μων. Ὅταν τὸν ῥώτησαν «Ποῦ μένεις;», εἶ­πε· «Ἐλᾶτε νὰ δῆτε» (Ἰωάν. 1,38). Κι ὅταν κάποιος ἄλ­λος τοῦ εἶπε «Θὰ σὲ ἀκολουθήσω», ὁ Χριστὸς ἀπήντησε μὲ τὰ ἀθάνατα ἐκεῖνα λόγια· «Οἱ ἀλεποῦδες καὶ τὰ πουλιὰ τοῦ οὐρανοῦ ἔ­χουν φωλιές, ὁ δὲ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἔ­χει ποῦ τὴν κεφαλὴν κλίνῃ» (Ματθ. 8,20).
⃝ Ἐνοχλεῖσαι ἀπὸ τὸ πάθος τῆς φιλοδοξίας; Πλησίασε τὸν Κύριό σου καὶ θὰ δῇς ὅτι αὐ­τός, ὁ Βασιλεὺς τῶν οὐρανῶν, κατῆλθε ὅλη τὴν κλίμακα τῆς ταπεινώσεως καὶ ἔφθασε μέχρι τοῦ σημείου ὡς δοῦλος νὰ φορέσῃ λέν­τιο καὶ νὰ πλύνῃ τὰ πόδια τῶν μαθητῶν του.
⃝ Ἐνοχλεῖσαι ἀπὸ τὸ πάθος τῆς φιληδονίας; Πλησίασε τώρα τὸν Ἐσταυρωμένο, καὶ θὰ δῇς ὅτι δὲν δοκίμασε ἡδονὲς τοῦ κόσμου τούτου, ἀλλ᾽ ἀντιθέτως ἤπιε ὄξος καὶ χολή, γιὰ νὰ δι­ορ­θώσῃ καὶ νὰ θεραπεύσῃ τὰ ἀνθρώπινα πάθη.
Σὲ ὁποιαδήποτε κατάστασι κι ἂν εἶσαι, «τὰ πάθη τὰ σεπτὰ» θὰ ῥίξουν φῶς στὴ ζωή σου. Εἶσαι παιδὶ καὶ νέος; Πλησίασε στὸ σταυρό, καὶ θὰ δῇς ὅτι ὁ Χριστός, στὴν πιὸ φρικτὴ ὥ­ρα, δὲν ξέχασε τὴ Μητέρα του, ἀλλὰ φρόντισε γι᾽ αὐτὴν λέγοντας στὸν Ἰωάννη «Ἰδοὺ ἡ μήτηρ σου» (Ἰωάν. 19,27). Ὀφείλεις λοιπὸν κ᾽ ἐσὺ νὰ ἐν­διαφερθῇς γιὰ τοὺς γονεῖς σου· μὴ τοὺς ἐγ­καταλείψῃς σὲ κάποια γωνιὰ γηροκομείου. Εἶσαι μαθητής, διαβάζεις βιβλία; Δὲν ὑπάρχει βιβλίο πιὸ ὠφέλιμο ἀπὸ τὴ μελέτη τῶν παθῶν τοῦ Χριστοῦ. Εἶσαι δάσκαλος καὶ καθηγητής; Ἔχε πρότυπό σου τὸν Ἐσταυρωμένο, ποὺ εἶ­νε ὁ κατ᾽ ἐξοχὴν «ῥαββί», ὁ γλυκύτερος διδά­σκα­λος (Μᾶρκ. 9,5· 11,21. Ἰωάν. 1,38,50· 3,2,26· 4,31· 6,25· 9,2· 11,8). Εἶσαι ἄρχων, ἔχεις ἀξίωμα; Ἔλα κοντὰ στὸν Ἐ­σταυρωμένο, νὰ σὲ διδάξῃ ὅτι ἡ ἐξουσία δὲν εἶνε τυραννίς, ἀλλὰ εἶνε διακονία, ὑπηρεσία τοῦ λαοῦ (βλ. Ματθ. 20,25-28· 23,11. Μᾶρκ. 10,42-45· 9,35).
Εἶσαι, τέλος, ἁμαρτωλός; Ὤ, τότε εἶνε ποὺ ἐπιβάλλεται νὰ πλησιάσῃς τὸν ἐσταυρωμένο Λυτρωτή μας. Ἕνας ζωγράφος τῆς Βιέννης ζωγράφισε τὸν ἁμαρτωλὸ νὰ περιπλανᾶται σὰν ἀχθοφόρος φορτωμένος ἕνα μεγάλο βάρος, δεμένο ἐπάνω του μὲ σχοινιὰ ποὺ κανείς δὲν μποροῦσε νὰ λύσῃ. Μόνο ὅταν στὴν κορυφὴ ἑ­νὸς λόφου εἶδε τὸν σταυρὸ καὶ γονάτισε ἐμ­πρός του, ἄγγελοι ἔκοψαν τὰ σχοινιὰ κι αὐτὸς ἐλευθερώθηκε. Ἡ εἰκόνα συμβολίζει, ὅτι ὁ Χριστὸς ἀπαλλάσσει τὸν ἄνθρωπο ἀ­πὸ κάθε πάθος. Σήμερα, ὅπως λένε οἱ ψυχολό­γοι, ὁ ἄν­θρωπος ὑποφέρει ἀπὸ τὸ βάρος ποὺ λέγεται ἄγχος· εἶνε ἡ συνέπεια τῶν παθῶν του. Εἶσαι λοιπὸν ἁμαρ­τωλός; πλησίασε· «τὰ πάθη τὰ σε­πτὰ» θὰ σ᾽ ἐλευθερώσουν καὶ ἀνακουφίσουν.
Στὶς ἀκολουθίες τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος βλέπουμε τὸ Θεὸ καὶ τὸν ἄνθρωπο, τὰ ἄχραν­τα πάθη καὶ τὰ ἀνθρώπινα πάθη· τὰ σκοτεινὰ βάθη τῆς ἀνθρωπίνης ἐμπαθείας, ἀλλὰ καὶ τὰ φωτεινὰ ὕψη τῆς θείας ἀγαθότητος ὅπου μᾶς ἀνεβάζει ὁ Χριστὸς διὰ τοῦ σταυροῦ. Ρώτησαν ἕναν ἀγράμματο ἀσκητὴ ἂν διαβάζῃ, κι αὐτὸς ἔδειξε τὸν Ἐσταυρωμένο· Νά τὸ βιβλίο μου, εἶπε, αὐτὸ μελετῶ! Ὁ Ἐσταυρωμένος εἶνε ὁ λυτρωτής μας· σ᾽ αὐτὸν νὰ ἀποβλέψου­με, γιὰ νὰ σωθοῦμε ἀπὸ τὰ πάθη μας.

* * *

Πλοῦτος διδαγμάτων συνωστίζεται, ἀγαπη­τοί μου, στὰ ὡραῖα τροπάρια τῆς Ἐκκλησίας μας. Σᾶς παρακαλῶ νὰ τὰ παρακολουθῆτε. Ἐ­φοδιαστῆτε μὲ σχετικὰ βιβλιαράκια.
Τελειώνω μὲ μία παρατήρησι. Ἐνθυμοῦμαι τὰ παλιὰ χρόνια ―ἐμεῖς οἱ γέροντες ἐνθυμού­μεθα τὰ παλιά―, μόλις ἄκουγαν τὸ βράδυ τῶν Βαΐων νὰ χτυπᾷ ἡ καμπάνα γιὰ τὴ Μεγάλη Ἑ­βδομάδα, ὅλοι πήγαιναν στὴν ἐκκλησία, οἰκογενειακῶς· στὸ σπίτι δὲν ἔμενε κανείς. Ἀ­πευθύνομαι λοιπὸν τώρα ἰδιαιτέρως σὲ ὅσους σᾶς ἀξίωσε ὁ Θεὸς νὰ εἶστε γονεῖς, καὶ ἐρωτῶ·
Ποῦ εἶνε τὰ παιδιά σας; Ὦ μάνα καὶ πατέρα, ἔχετε μεγάλη εὐθύνη γι᾽ αὐτὰ ἀπέναντι στὸ Θεό! Δυστυχῶς ἐκκλησιάζεσθε μόνο οἱ γονεῖς, τὰ παιδιὰ ἀπουσιάζουν. Ἀλλοῦ πηγαίνετε μαζί· ἂν πρόκειται γιὰ κάποιο θέαμα ἢ συμ­­πόσιο ἢ διασκέδασι ἢ ἐκδρομή, πηγαίνετε οἰ­κογενειακῶς. Στὴν ἐκκλησία; Ἐλάχιστα παιδιά. Ποιός φταίει; Φταῖμε κ᾽ ἐμεῖς οἱ κληρικοί, φταῖνε καὶ οἱ ἐκπαιδευτικοί, φταίει καὶ τὸ ῥαδιόφωνο καὶ ἡ τηλεόρασι καὶ πολλὰ ἄλλα. Ἀλλὰ πρὸ παντὸς φταῖτε σεῖς οἱ γονεῖς, ποὺ δὲν διδάξατε τὰ παιδιά σας ὅτι ὁ ἐκκλησιασμός, ἰδίως τῶν ἡμερῶν αὐτῶν, ἔχει ἕνα μεγαλεῖο ἀπερίγραπτο.
Δὲν ἔχει ἀνάγκη ὁ Χριστὸς ἀπὸ μᾶς· ἐμεῖς ἔχουμε ἀνάγκη ἀπὸ τὸ Χριστό. Ἀλλοίμονο! παιδιὰ ποὺ δὲν πατοῦν τὶς ἅγιες αὐτὲς ἡμέρες στὴν ἐκκλησία, ὅταν μεγαλώσουν θὰ γίνουν «γεννήματα ἐχιδνῶν» (Λουκ. 3,7), φίδια. Καὶ οἱ πρῶτοι ποὺ θὰ πληγωθοῦν ἀπ᾽ αὐτὰ καὶ θὰ κλάψουν, θὰ εἶνε οἱ γονεῖς. Διότι νέος χωρὶς Θεὸ εἶνε ἕνας ὑποψήφιος ἐγκληματίας.
Μὴν πηγαίνετε λοιπὸν στὴν ἐκκλησία μόνοι· παίρνετε μαζί σας καὶ τὰ παιδιά. Καὶ νὰ εἶστε βέβαιοι· ὅταν μιὰ μέρα φύγετε ἀπ᾽ τὸν κόσμο αὐτό, πολλὰ πράγματα θὰ ξεχάσουν τὰ παιδιά, δὲν θὰ ξεχάσουν ὅμως, ὅτι τέ­τοιες ἅγιες μέρες ἡ μάνα κι ὁ πατέρας τά ᾽παιρναν καὶ πήγαιναν μαζὶ στὴν ἐκκλησιὰ καὶ ἄκουγαν τὸν ὕ­μνο· «Τὰ πάθη τὰ σεπτὰ ἡ παροῦσα ἡμέρα ὡς φῶτα σωστικὰ ἀνατέλλει τῷ κόσμῳ…».
† ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

(ἱ. ναὸς Ἁγ. Παντελεήμονος Φλωρίνης 15-4-1984 βράδυ)