Γ΄ Στάσις Χαιρετισμῶν

ΡΗΤΟΡΕΣ …ΑΦΩΝΟΙ

«῾Ρήτορας πολυφθόγγους ὡς ἰχθύας ἀφώνους ὁρῶμεν ἐπὶ σοί, Θεοτόκε· ἀποροῦσι γὰρ λέγειν τὸ πῶς καὶ Παρθένος μένεις καὶ τεκεῖν ἴσχυσας· ἡμεῖς δὲ τὸ μυστήριον θαυμάζοντες πιστῶς βοῶμεν…» (Ἀκάθ. ὕμν. Ρ)

Ο Ἀκάθιστος ὕμνος, ἀγαπητοί μου, μοιάζει μὲ μία οἰκοδομή. Δὲν εἶνε ὅπως οἱ ὑλικὲς οἰκοδομὲς ποὺ φθείρονται. Αὐτὸς διατηρεῖ­ται 13 τώρα αἰῶνες, καὶ παραμέ­νει μνημεῖο ἀθάνατο τῆς φυλῆς καὶ τῆς πίστεώς μας.
Οἱ οἰκοδομὲς ἀποτελοῦνται ἀπὸ λίθους καὶ διαιροῦνται σὲ ὀρόφους, δι­αμερίσματα καὶ δωμάτια. Ἡ πνευματικὴ αὐτὴ οἰ­κοδομὴ ἀν­τὶ λίθων χρησιμοποιεῖ λέξεις διαλεγμένες ἀπὸ τὴν ἀθάνατη ἑλληνικὴ γλῶσσα. Ἀποτελεῖ­ται ἀπὸ 4 ὀρόφους ποὺ λέγονται στάσεις, 24 διαμερίσματα (ὅσα καὶ τὰ ψηφία τοῦ ἀλ­φαβήτου μας, 6 σὲ κάθε στάσι) ποὺ λέγον­ται οἶκοι, καὶ 144 δωμά­τια ποὺ εἶνε τὰ «Χαῖρε» (36 σὲ κά­θε στάσι). Τὸ κάθε «Χαῖρε» εἶνε μία ἐπανάληψις τοῦ πρώ­του ἐκείνου «Χαῖρε», ποὺ εἶπε ὁ ἀρ­χάγγελος Γαβριὴλ στὴν Παναγία (Λουκ. 1,28).
Ἀπόψε, ποὺ ἀκούσαμε τὴν Τρίτη (Γ΄) στάσι, θὰ ποῦμε λίγες λέξεις ἐπάνω στὸν οἶκο ποὺ ἀ­ρ­χίζει μὲ τὸ ψηφίο Ρῶ. Ὁ οἶκος αὐτὸς λέει·
«῾Ρήτορας πολυφθόγγους ὡς ἰχθύας ἀφώνους ὁρῶμεν ἐπὶ σοί, Θεοτόκε· ἀποροῦσι γὰρ λέγειν τὸ πῶς καὶ Παρθένος μένεις καὶ τεκεῖν ἴσχυσας· ἡμεῖς δὲ τὸ μυστήριον θαυμάζοντες, πιστῶς βοῶμεν· …» (Ἀκάθ. ὕμν. Ρ).

* * *

Τί σημαίνουν τὰ λόγια αὐτά; Ἐδῶ ὁ ποιη­τὴς ὁμιλεῖ περὶ ῥητόρων. Εἶχε πολλοὺς ῥήτο­ρες ὁ ἀρχαῖος κόσμος, ὅπως ἦταν ὁ Κι­κέ­ρων, ὁ Δημοσθένης καὶ ἄλλοι. Καὶ σήμερα ὑ­πάρχουν ῥήτορες, ἰδίως πολιτικοί, ποὺ μιλοῦν ἀ­πὸ τὰ ῥαδιόφωνα, τὶς τηλεοράσεις καὶ τὰ μπαλ­κόνια, σὲ προεκλογικὲς μάλιστα περιόδους.
Οἱ ῥήτορες εἶνε δεινοὶ στὸ λόγο. Μὲ δύνα­­μι παρουσιάζουν τὶς ἰδέες τους, πείθουν τοὺς ἀκροατὰς ἀκόμη καὶ γιὰ ἐσφαλμένες ἀ­πόψεις. Εἰδικὰ οἱ σοφισταὶ «τὸν ἥττονα λόγον κρείττω ἐποίουν», παρουσίαζαν μὲ ἐ­πι­τη­δειότητα τὸ κατώτερο ὡς ἀνώτερο, τὸ ψέμα ὡς ἀλήθεια, τὸ κακὸ ὡς καλό, ἔκαναν τὸ μαῦ­ρο ἄσπρο καὶ τὸ ἄσπρο μαῦρο. Ἦταν «πολύφθογγοι» καὶ μὲ τὴν πολυλογία ἐσκότιζαν τὴν ἀλήθεια, ἐξαπατοῦ­σαν. Ὅλοι ὅμως αὐτοὶ οἱ λαλίστατοι μένουν «ἄ­φωνοι» τώρα ἐμπρὸς στὸ μυστήριο τῆς ὑπερ­αγίας Θεοτόκου. Δὲν μποροῦν νὰ ἐξηγήσουν πῶς στὸ πρόσωπό της συμβιβάζονται δυὸ ἀντίθετα πράγματα, παρθενία καὶ μητρότης, νὰ εἶνε καὶ παρθένος καὶ μητέρα. Αὐτὰ φυσικῶς καὶ λογικῶς εἶνε ἀσυμβίβαστα. Ὅπου ὑπάρχει παρ­θενία, δὲν ὑπάρχει μητρότης· κι ὅ­που ὑ­πάρ­χει μητρότης, δὲν ὑπάρχει παρ­θενία. Πῶς λοιπὸν αὐτὰ συν­υπάρχουν στὴν Παν­αγία; Δὲν μποροῦν νὰ λύσουν τὸ μυστήριο καὶ σιωποῦν. Μένουν «ἰχθύων ἀφωνότεροι», ὅπως λέμε, πιὸ ἄφωνοι κι ἀπὸ τὰ ψάρια.
Αὐτὰ λέει ὁ οἶκος. Ἀλλὰ ἡ ἀπορία αὐτὴ ἐξ­ακολουθεῖ ν᾽ ἀκούγεται διὰ μέσου τῶν αἰώνων μέχρι σήμερα, ἀπὸ συγχρόνους ὀρθολογι­στὰς καὶ ἀπίστους. Τί εἶν᾽ αὐτά; λένε· πῶς εἶνε δυνα­τὸν μιὰ παρθένος νὰ γεννήσῃ; κι ὅταν μιὰ γυναίκα γεννή­σῃ, πῶς θὰ εἶνε πλέον παρθένος;… Καὶ βάλλουν ἐναντίον τῆς Ἐκ­κλησίας. Ἡ ἀπορία γεννᾶται στὴν καρδιὰ καὶ Χριστια­νῶν ἀκόμα. Ἔρ­χεται ὁ διάβολος καὶ τοὺς λέει· Τί εἶν᾽ αὐτὰ ποὺ σᾶς διδάσκει ἡ Ἐκκλησία;…
Σ᾽ αὐτὰ τί ἔχουμε ν᾽ ἀπαντήσουμε;

* * *

Ὁ κόσμος, ὅπως εἶπα καὶ ἄλλοτε, εἶνε ὁρα­τὸς καὶ ἀόρατος, φυσικὸς καὶ ὑπερφυσικός. Στὸν ἀόρατο ὑπερφυσικὸ κόσμο ἀνήκει ἡ πίστι μας, τὰ ἱερὰ μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἀλλ᾽ ἆραγε μόνο ἡ Ἐκκλησία ἔχει ἀόρατα ὑ­περφυσικὰ μυστήρια, ὅπως εἶνε π.χ. ὁ Θεός, ἡ ἄλλη ζωή, ἡ ψυχή, οἱ ἄγγελοι, οἱ δαίμονες κ.τ.λ.; Μία σύν­­τομη ἔρευνα ἀποδεικνύει, ὅτι τὸ μυστήριο ὑ­πάρχει καὶ στὸν φυσικὸ κόσμο.
Πάρτε τὰ οὐράνια σώματα. Νά ὁ ἥλιος· μυστήριο μεγάλο. Χιλιάδες τώρα χρόνια φωτίζει. Πῶς δὲν σβήνει; τί καίει; βενζίνα, πετρέλαιο, ξύ­λα, πυρηνικὴ ἐνέργεια; Ἀκόμα ἐρευνοῦν. Θέλετε ἄλλο; Ἂς μᾶς ποῦν, τί εἶνε ἡ παγκόσμιος ἕλξις; Λένε οἱ ἀστρονόμοι, ὅτι εἶνε σὰν μιὰ ἀόρατη κλωστὴ ποὺ ἑνώνει τὰ οὐράνια σώματα· ἀλλὰ τί ἀκριβῶς εἶνε ἡ ἕλξις ἢ τί εἶνε ὁ ἠλεκτρισμός, τί εἶνε ὁ μαγνητισμός, δὲν ἐξ­ηγοῦν. Ἡ ἐπιστήμη περιγράφει τί ὑπάρχει καὶ τί γίνεται, ἀλλὰ δὲν ἐξηγεῖ τὸ πῶς. Βλέπουμε καὶ τοὺς φυσικοὺς σὲ πολλὰ ζητήματα νὰ μένουν «ἰχθύων ἀφωνότεροι»· δὲν ἀπαντοῦν.
Θέλετε ἄλλα μυστήρια; Ἂς δοῦμε τὰ φυτά. Θυμᾶμαι, ὅταν περιώδευα στὴν Εὔβοια, ὅτι συναντήθηκα μ᾽ ἕνα γεωπόνο. Εἶχε σπουδάσει στὸ Βερολῖνο καὶ φερόταν ὑπερήφανα. Ἔ­λεγε συνε­χῶς «ἡ φύσις», «ἡ φύσις»· δὲν ἤ­θελε νὰ πῇ τὴ λέξι «Θεός». Ἡ φύσις ὅμως εἶνε κάτι ἀπρόσωπο, δὲν ἀποδίδει τὴν πραγμα­τικότητα. Κάτι τέτοιοι ἔχουν σβήσει τὴ λέξι Θεὸς ἀπ᾽ τὸ λεξιλόγιό τους, ἐνῷ ὄντως μεγά­λοι ἐ­πι­στήμονες (φυσικοί, μαθηματικοὶ κ.λπ.) ὑποκλείνονται πρὸ τοῦ μεγαλείου τῆς πίστεως. Κουβεντιάζαμε λοιπὸν μ᾽ αὐτὸν ἐκεῖ στὸ δρόμο. ―Ἐγώ, μοῦ λέει, δὲν παραδέχομαι τίποτα. Τοῦ εἶπα τότε ἕνα παράδειγμα, ποὺ τὸ ἀναφέρει ὁ ἱε­ρὸς Χρυσόστομος· ―Κοίταξε τὸ χῶμα, λέει. Ἐπάνω του φυτρώνουν ποικίλα δέντρα· λεμονιές, πορτοκαλιές, ἐλιές, ῥοδακινιές, κλήματα…. Τὸ καθένα μὲ τὴ ῥίζα του ῥουφάει τὸ ἴδιο νερὸ ἀπὸ τὸ ἴδιο χῶμα. Πῶς λοιπόν, ρωτάει ὁ Χρυσόστομος, πῶς τὸ νερὸ γίνεται στὴ λεμονιὰ λεμόνι, στὴν πορτοκαλιὰ πορτοκάλι, στὴν ἐλιὰ λάδι, στὴ ῥοδακινιὰ ῥοδάκινο, στὸ κλῆμα κρασί;… Ὁ γεωπόνος δὲν εἶχε τί νὰ πῇ. Δὲν μπόρεσε οὔτε θὰ μπορέσῃ ἡ ἐπιστήμη νὰ δώσῃ ἐξήγησι στὸ πῶς γίνεται μιὰ πατάτα, πῶς γίνεται μιὰ ῥίζα, πῶς ἕνας μικρὸς σπόρος γίνεται ἕνα πελώριο δέντρο. Ἄντε νὰ ἐξηγήσῃς αὐτὰ τὰ «πῶς».
Θέλεις ἄλλα «πῶς»; Πᾶμε στὰ πουλιά. Βλέπεις τὰ χελιδόνια· διανύουν τεράστιες ἀποστάσεις καὶ ἐπανέρχον­ται στὶς φωλιές τους. Φυσιοδῖφαι, γιὰ νὰ βεβαιωθοῦν, ἔβαλαν δαχτυλίδια στὰ πόδια τῶν πουλιῶν, καὶ τὸ ἑπόμενο ἔτος τὰ εἶδαν νὰ ἐπιστρέφουν στὸ ἴδιο μέρος. Σὲ ποιά σχολὴ ἀεροπορίας φοίτησαν; Στὴ σχολὴ τοῦ Θεοῦ. Καὶ οἱ μὲν ἀεροπόροι χάνουν κάποτε τὸν προσανατολισμό τους, τὰ ἀποδημητικὰ πουλιὰ ὅμως ποτέ. Πῶς βρίσκουν τὴν κατεύθυνσι; πῶς φθάνουν ἐγκαίρως στὸ συγκεκριμένο μέρος;
Ἂς πᾶμε καὶ στὰ ἔντομα. Παρατήρησε τὸ μυρμήγκι· ἔχει ἀσύρμα­το, τὶς δύο κεραῖες του. Μ᾽ αὐτὲς συνεννοεῖται. Πῶς λειτουργοῦν; Παρατήρησε καὶ τὴ μέλισσα· πετάει ἀ­πὸ ἄνθος σὲ ἄνθος, παίρνει τὴ γῦρι καὶ κάνει τὸ μέλι. Πῶς; Πάρε κ᾽ ἐσὺ ὁ ἐπιστήμων γῦρι ἀπὸ τὰ ἄνθη καὶ κάνε μέλι, ἂν μπορῇς.
Εἴδαμε τὰ ἄστρα, τὰ φυτά, τὰ πουλιά, τὰ ἔν­τομα. Τέλος ὁ ἄνθρωπος, τὸ τελειότερο κτίσμα. Πῶς λειτουργεῖ ὁ ὀργανισμός του; πῶς βλέπει, πῶς ἀκούει, πῶς τρέφεται;… Οἱ γιατροὶ ἀ­κόμη σπουδάζουν, περιγράφουν, προσπαθοῦν νὰ ἐξιχνιάσουν μυστήρια ποὺ κρύβει, δὲν μποροῦν ὅμως νὰ ἐξηγήσουν πλήρως. Πῶς λειτουργεῖ τὸ κύτταρο, πῶς γίνεται ἡ πέψις, πῶς οἱ τροφὲς καὶ τὸ νερὸ γίνονται αἷμα στὶς φλέβες, πῶς τὸ αἷμα στὸ μαστὸ τῆς μάνας γίνεται γάλα, πῶς γίνεται σάρκα, ὀστᾶ, νεῦρα; πῶς λειτουργοῦν ὁ ἐγκέφαλος, ἡ καρδιά, τὰ νεφρά;… Χίλια «πῶς» περιμένουν ἀπάντησι.
Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ θεολόγος ἀπηύθυνε στοὺς ἀπίστους ἑκατὸ ἐρωτήματα, στὰ ὁποῖα δὲν μποροῦσαν ν᾽ ἀπαντήσουν. Ἀπὸ τότε, θὰ πῆτε, ἔχει σημειωθῆ πρόοδος. Ναί, ἀλλ᾽ ὅ­σο ἡ ἐπιστήμη προδεύει, τόσο τὰ προβλήματα πολλαπλασιάζονται. Μέσα σ᾽ ἕνα πετραδάκι π.χ. βρέθηκε κρυμμένη τεραστία δύναμις, ἡ πυρηνικὴ ἐνέργεια. Πῶς ἐξηγεῖται αὐτό;

* * *

Σὲ ὅλα αὐτὰ τὰ «πῶς», ἀγαπητοί μου, μία εἶνε ἡ ἀπάντησις· ἔτσι ὥρισε ὁ Θεός, καὶ «τὰ ἀδύνατα παρὰ ἀνθρώποις δυνατὰ παρὰ τῷ Θεῷ ἐστιν» (Λουκ. 18,27). Πιστεύεις; Ἂν πιστεύ­ῃς, γιὰ τὸ Θεὸ ὅλα εἶνε δυνατά.
Ὁ Θεὸς λοιπόν, ποὺ ἔκανε ὅλα αὐτὰ τὰ θαυμάσια μυστήρια, αὐτὸς εἶπε ἡ Παρθένος νὰ γεννήσῃ (βλ. Ἠσ. 7,14). Λῦσε τὰ ἄλλα μυστήρια τῆς φύσεως, ὦ ἄπιστε καὶ ἄθεε, καὶ μετὰ νὰ ζητᾷς ἐξήγησι πῶς ἡ Παρθένος γέννησε. Οἱ ἄπιστοι μένουν ἄφωνοι· ἐμεῖς, καθὼς βλέπου­με τὸ μυστήριο ἁπλωμένο παντοῦ στὸν κόσμο, θαυμάζουμε τὸ Θεὸ σὲ ὅλα τὰ μεγαλεῖα τῶν ἀπείρων ἔργων του καὶ λέμε τὸ ἀλληλού­ϊα. Δόξα τῷ Θεῷ, δόξα τῇ ἁγίᾳ Τριάδι. Ἀπὸ τὰ βάθη τῆς ψυχῆς μας τιμοῦμε καὶ ὑμνοῦμε καὶ τὴν Παναγία μας γιὰ τὰ μεγαλεῖα της.
Ὁ Ἀκάθιστος ὕμνος, ὅπως βλέπουμε, δὲν εἶ­νε ἁπλῶς νὰ τὸν ψάλλουμε. Κάθε οἶκος ἔχει νοήματα οὐράνια. Ἡ Ἐκκλησία μας δὲν εἶνε ἕ­να ψέμα· εἶνε ἀλήθεια, ἡ μόνη ἀλήθεια, ἡ μεγα­λύτερη σοφία. Νὰ μελετοῦμε τὰ ῥήματά της, νὰ ἐγκύπτουμε σ᾽ αὐτὰ καὶ νὰ τὰ ἐξηγοῦμε.
Ὁ δὲ Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς διὰ πρεσβει­ῶν τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου νὰ εἶνε πάντα μαζί σας.

† ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

(Ομιλία Μητροπολίτου Φλωρίνης π. Αυγουστίνου Καντιώτου στον ιερό ναό του Ἁγίου Παντελεήμονος Φλωρίνης Παρασκευὴ βράδυ 16-3-1990)