Τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου (Ἑβρ. 13,7-16)

Ο ΑΜΕΤΑΒΛΗΤΟΣ

«Ἰησοῦς Χριστὸς χθὲς καὶ σήμερον ὁ αὐτὸς καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας»(Ἑβρ. 13,8)

Η ΜΝΗΜΗ τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου, ἀγαπητοί μου, μᾶς ἔδωσε καὶ ἄλλοτε ἀφορμὴ νὰ μιλήσουμε γιὰ τὸν βίο καὶ τοὺς ἀγῶνες του.
Ὁ κορυφαῖος αὐτὸς ἱεράρχης τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ γεννήθηκε στὰ τέλη τοῦ τρίτου αἰῶνος στὴν Ἀλεξάνδρεια, ὅπου ἔμαθε τὰ ἑλληνικὰ καὶ τὰ ἐκκλησιαστικὰ γράμματα, καὶ ὅταν ἔφθασε σὲ ἡλικία ἔγινε κληρικός.
Διάκονος ἀκόμα, συνώδευσε τὸν πατριάρχη Ἀλεξανδρείας Ἀλέξανδρο στὴν Πρώτη Οἰκουμενικὴ Σύνοδο. Ἐκεῖ διακρίθηκε στὴν ἀντιμετώπισι τοῦ Ἀρείου. Ἔπειτα, «ψήφῳ κλήρου καὶ λαοῦ», διαδέχθηκε τὸν ἅγιο Ἀλέξανδρο στὸ θρόνο τῆς Ἀλεξανδρείας.
Ὁ βίος του ὑπῆρξε περιπετειώδης. Ἀπὸ τὶς ἡμέρες τοῦ ἀρειανοῦ αὐτοκράτορος Κωνσταντίου ἡ ἀρχιερατεία του ἦταν γεμάτη διωγμοὺς καὶ ἐξορίες. Ἔμεινε ὅμως μέχρι τέλους ἄκαμπτος, μέχρις ὅτου ἐπὶ αὐτοκράτορος Οὐάλεντος ἐπανῆλθε στὸ θρόνο.
Σήμερα διαβάζεται ὡς ἀπόστολος μία περικοπὴ ἀπὸ τὴν πρὸς Ἑβραίους ἐπιστολή, ποὺ λέει, ὅτι ὁ μέγας ἀρχιερεὺς Χριστός, τὸ πρότυπο τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου καὶ ὅλων τῶν πατέρων τῆς Ὀρθοδοξίας, μένει ἀμετάβλητος μέσα στὸ χρόνο· «Ἰησοῦς Χριστὸς χθὲς καὶ σήμερον ὁ αὐτὸς καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας» (Ἑβρ. 13,8). Ἂς ἀναπτύξουμε τὴν ἀλήθεια αὐτή.

* * *

Ἕνας φιλόσοφος τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδος, ὁ Ἡράκλειτος, ἔλεγε, ὅτι «τὰ πάντα ῥεῖ καὶ οὐδὲν μένει», δηλαδὴ ὅτι ὅλα μεταβάλλονται. Ἐὰν θελήσουμε νὰ ῥίξουμε μιὰ ματιὰ στὸν κόσμο, θὰ δοῦμε ὅτι ἡ παρατήρησι αὐτὴ τοῦ ἀρχαίου φιλοσόφου εἶνε ὀρθὴ σὲ πολλὰ πράγματα.
Καὶ εἶνε πρῶτα – πρῶτα ὀρθὴ ἡ παρατήρησι ὡς πρὸς τὸν ὑλικὸ κόσμο ποὺ ἀπαρτίζει τὸ σύμπαν. Ποιό, ἐρωτῶ, ποιό εἶνε τὸ λαμπρότερο φαινόμενο τοῦ οὐρανοῦ; Ἀσφαλῶς θὰ ἀπαντήσετε, ὅτι εἶνε ὁ ἥλιος. Ὁ ἥλιος φωτίζει τὴ γῆ. Φαίνεται ἀμετάβλητος. Ἀνατέλλει σὲ ὡρισμένη ὥρα χειμῶνα – καλοκαίρι, φθινόπωρο – ἄνοιξι. Αἰῶνες τώρα καὶ χιλιετίες τηρεῖ τὸ δρομολόγιό του. Ἀλλ᾿ εἶνε ἀμετάβλητος; Οἱ ἀστρονόμοι, ποὺ ἐξετάζουν τὰ οὐράνια φαινόμενα, λένε, ὅτι κάθε μέρα καίει ἑκατομμύρια τόννους καὶ κάτι χάνει ἀπὸ τὴ μᾶζα του. Ἡ μεταβολή του δὲν φαίνεται αἰσθητή. Κι ὅμως θὰ ἔρθῃ ὥρα, ποὺ ὁ ἥλιος θὰ σβήσῃ, ὅπως ἔχουν σβήσει μέχρι τώρα καὶ ἄλλοι ἥλιοι πιὸ μεγάλοι ἀπὸ τὸν δικό μας. Μεταβάλλεται καὶ ἀλλοιώνεται, ὅπως ἀλλοιώνεται καὶ μεταβάλλεται καὶ ἡ σελήνη, ἡ ὁποία μᾶς δείχνει ἄλλοτε τὸ ἥμισυ, ἄλλοτε τὸ ἕνα τέταρτο, καὶ ἄλλοτε ἐξαφανίζεται γιὰ νὰ ἐμφανισθῇ σὲ ὡρισμένο διάστημα ὡς πανσέληνος.
Μεταβολὴ γίνεται καὶ σ᾿ ἄλλα ἀστέρια, ποὺ βράχοι ὁλόκληροι ξεκολλοῦν ἀπὸ τὶς πλευρές τους, πέφτουν στὸ διάστημα καὶ καίγονται σὰν λαμπάδες, καὶ ὀνομάζονται διάττοντες ἀστέρες· ἕνα περίεργο καὶ θαυμάσιο φαινόμενο, ποὺ φαίνεται κυρίως τὸ καλοκαίρι. Λένε οἱ ἐπιστήμονες, ὅτι καὶ χιλιάδες ἄλλα ἀστέρια ποὺ φώτιζαν, ἔσβησαν, κονιορτοποιήθηκαν καὶ ἐξαφανίσθηκαν.
Ἀλλοιώνεται καὶ μεταβάλλεται ὁ οὐράνιος κόσμος. Ἀλλὰ καὶ ὁ μικρὸς πλανήτης πάνω στὸν ὁποῖο κατοικοῦμε, ἡ γῆ, κι αὐτὸς ἀλλοιώνεται καὶ μεταβάλλεται. Νερὰ τῆς θαλάσσης ἄλλοτε προχωροῦν μέσ᾿ στὴν ξηρὰ καὶ τρῶνε συνεχῶς τὴν παραλία, καὶ ἄλλοτε ἀποσύρονται καὶ ἀφήνουν ἀκάλυπτες ἐπιφάνειες τῆς γῆς. Ἐκρήξεις δὲ ἡφαιστείων ἀλλοιώνουν καὶ μεταβάλλουν τὴ φυσιογνωμία τῆς γῆς, νησιὰ ὁλόκληρα ἐξαφανίζονται καὶ νέα νησιὰ ἐμφανίζονται, καὶ δὲν γνωρίζουμε πότε θὰ γίνῃ κανένας μεγάλος σεισμός, ποὺ ξηρὲς θὰ γίνουν θάλασσες καὶ θάλασσες θὰ γίνουν ξηρές. Διαρκὴς ἀλλοίωσις καὶ μεταβολή. Πηγὲς ἀλλάζουν ῥοὴ καὶ κυλώντας τὰ νερὰ ὑπογείως, χωρὶς νὰ φαίνωνται, ξεσποῦν σὲ ἄλλα μέρη.
Ἀλλὰ καὶ τὰ ἔργα ποὺ μὲ κόπο καὶ ἱδρῶτα κατασκευάζει ὁ ἄνθρωπος, ἔργα θαυμαστά, ὅπως εἶνε γέφυρες, κάστρα, πυραμίδες, μαυσωλεῖα, πόλεις μεγάλες καὶ ἰσχυρές, ἐνῷ φαίνονται αἰώνια καὶ ὁ ἄνθρωπος καυχᾶται γιὰ τὰ ἔργα τῶν χειρῶν του, ξαφνικά, σὲ κάποια στιγμὴ τοῦ χρόνου, καταρρέουν καὶ θάβονται κάτω ἀπὸ πελώρια βουνὰ ἄμμου, καὶ οἱ ἀρχαιολόγοι σκάβουν βαθειὰ γιὰ ν᾿ ἀνακαλύψουν τὰ χνη τους.
Ἀλλοιώσεις καὶ μεταβολὲς παρατηροῦνται καὶ στὰ πνευματικὰ ἀκόμη φαινόμενα τῆς ἀνθρωπίνης ὑπάρξεως, ὅπως εἶνε οἱ διάφορες φιλοσοφικὲς καὶ κοινωνικὲς ἰδέες· ἐμφανίζονται σὲ διαφόρους καιρούς, λάμπουν σὰν διάττοντες ἀστέρες, καὶ ξαφνικὰ σβήνουν κ᾿ ἐξαφανίζονται, καὶ κανένας πιὰ λόγος δὲν γίνεται γιὰ τὶς ἰδέες αὐτές. Ἄλλες ἰδέες ἔρχονται, παλεύουν μὲ τὶς νεώτερες, γιὰ νὰ νικηθοῦν κι αὐτὲς καὶ νὰ ἐμφανισθοῦν ἄλλες, καινούργιες ἰδέες… Τέλειο δὲν ὑπάρχει ἀνάμεσα στὰ ἀνθρώπινα ἔργα καὶ στὶς ἀνθρώπινες ἐκδηλώσεις.
Ἀλλὰ καὶ στὸν κοινωνικὸ τομέα ἂν ῥίξουμε ἕνα βλέμμα, θὰ δοῦμε ὅτι κ᾿ ἐκεῖ τὸ ῥητὸ «τὰ πάντα ῥεῖ καὶ οὐδὲν μένει» ἔχει τὴν ἐφαρμογή του. Βασιλεῖς καὶ αὐτοκράτορες σὲ μιὰ στιγμὴ ἔχασαν τὸ θρόνο τους, ἐξωρίσθηκαν, πέθαναν στὶς φυλακές. Ζητιάνοι ποὺ δὲν εἶχαν ἕνα κομμάτι ψωμί, πειναλέοι καὶ ῥακένδυτοι καὶ περιφρονούμενοι ἀπ᾿ ὅλους, ξαφνικά, ὅταν ἡ ῥόδα τοῦ κόσμου γύρισε, προβιβάστηκαν σὲ ὑψηλὰ ἀξιώματα καὶ ἔγιναν βασιλεῖς καὶ αὐτοκράτορες.
Ἀλλὰ καὶ σ᾿ ἄλλο ἕνα τομέα, τὸν πιὸ εὐγενῆ, ὅπως εἶνε ὁ τομέας τῆς ἁγιότητος, βλέπουμε ὅτι, ἐφ᾿ ὅσον ὁ ἄνθρωπος βρίσκεται πάνω στὴ γῆ, ἡ ἁγιότητα δὲν εἶνε κάτι τὸ σταθερό. Ἀσκηταί, ποὺ μὲ πολλὲς νηστεῖες, προσευχὲς καὶ ἀγρυπνίες δάμασαν τὰ ἄγρια θηρία τῶν παθῶν καὶ ἀνέβηκαν σὲ πολὺ ὑψηλὰ ἐπίπεδα ἀρετῆς καὶ θαυμάζονταν ἀπὸ τοὺς πολλοὺς σὰν ἅγιοι, ξαφνικὰ ἀπὸ κάποια ὑπερηφάνεια καὶ ἀπροσεξία ἔπεσαν ἠθικῶς καὶ θρησκευτικῶς καὶ ἔγιναν περίγελως δαιμόνων καὶ ἀνθρώπων. Ἀντιθέτως ἄνθρωποι ποὺ ζοῦσαν τὴν πιὸ διεφθαρμένη καὶ ἄσωτη ζωὴ καὶ εἶχαν διαπράξει ἀδικήματα καὶ ἐγκλήματα καὶ τοὺς μισοῦσε καὶ τοὺς ἀποστρεφόταν ὁ κόσμος, ξαφνικὰ ἄλλαξαν ζωὴ καὶ ἀνέβηκαν σὲ ὑψηλὰ ἐπίπεδα ἀρετῆς καὶ ἁγιότητος καὶ κατέλαβαν ἐξαιρετικὴ θέσι ἀνάμεσα στοὺς ἁγίους.

* * *

Τὰ πάντα, λοιπόν, στὸν ὑλικό, πνευματικό, ἠθικὸ καὶ ἰδεολογικὸ κόσμο, τὰ πάντα μεταβάλλονται· «τὰ πάντα ῥεῖ καὶ οὐδὲν μένει».
Ἀλλ᾿, ὦ ἄνθρωποι, ποὺ βλέπετε τὴν ἀλλοίωσι καὶ τὴ μεταβολὴ καὶ ὅτι τίποτε δὲν εἶνε σταθερὸ καὶ ἀκλόνητο, ἐλᾶτε, σᾶς παρακαλῶ, μαζὶ μὲ τὸν ἀπόστολο Παῦλο νὰ θαυμάσετε ΕΝΑ ποὺ παραμένει ἀναλλοίωτο καὶ ἀμετάβλητο σ᾿ ὅλους τοὺς αἰῶνες. Καὶ αὐτὸ εἶνε τὸ πρόσωπο τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ὁ Χριστός, διακηρύσσει ὁ ἀπόστολος Παῦλος, «χθὲς καὶ σήμερον ὁ αὐτὸς καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας». Μῆνες, ἔτη, αἰῶνες καὶ χιλιετίες θὰ περνοῦν, τὰ πάντα θὰ μεταβάλλωνται. Ἡ φύσις θὰ ἀλλοιώνεται. Τὰ ἄστρα θὰ σβήσουν, ὁ ἥλιος θὰ σκοτεινιάσῃ, οἱ ποταμοὶ καὶ οἱ θάλασσες θὰ ξεραθοῦν. Θρόνοι θὰ πέσουν. Ἰδέες καὶ πρόσωπα θ᾿ ἀλλάξουν. Ὁ παγκόσμιος γεωγραφικὸς χάρτης θ᾿ ἀλλάξῃ πολλὲς φορές. Ἔθνη μεγάλα θὰ ἐξαφανισθοῦν. Κονιορτὸς θὰ γίνουν τὰ ἔργα τῶν ἀνθρώπων. Ἀλλ᾿ ὁ ΧΡΙΣΤΟΣ θὰ παραμένῃ αἰώνιος καὶ ἀμετάβλητος, «χθὲς καὶ σήμερον ὁ αὐτὸς καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας». Καὶ τοῦτο, γιατὶ εἶνε τέλειος Θεὸς καὶ τέλειος ἄνθρωπος.
Μιμητὴς τοῦ Χριστοῦ, ἀγαπητοί μου, ἦτο καὶ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος. Τὸ ἄκαμπτο φρόνημά του, μέσα σὲ μύριες ἀντιξοότητες, εἶνε μία μικρὴ ἀνταύγεια τῆς ἀμεταβλήτου καὶ ἀναλλοιώτου μορφῆς τοῦ Χριστοῦ. Μικρὸς ἀρχιερεὺς αὐτός, μιμήθηκε τὸν Μέγα Ἀρχιερέα. Ἀμετάβλητος αὐτὸς σὲ βαθμὸ σχετικό, ὁδηγεῖ τὶς ψυχὲς στὸ Χριστό, ποὺ εἶνε ὁ Ἀμετάβλητος σὲ ἀπόλυτο βαθμό.
Καμμιά ἀλλοίωσις καὶ μεταβολὴ δὲν εἶνε δυνατὸν νὰ παρατηρηθῇ στὸ πανάγιο πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ. «Ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ παρελεύσονται, οἱ δὲ λόγοι μου οὐ μὴ παρέλθωσι», εἶπε ὁ ίδιος (Ματθ. 24,35). Ὁ Χριστὸς θὰ εἶνε ἡ αἰώνια παρηγοριά, ἡ δύναμις καὶ τὸ στήριγμα τῶν ἀνθρώπων ποὺ σὲ ὁποιαδήποτε γενιὰ καὶ ἂν ζοῦν πίστεψαν σ᾿ αὐτὸν καὶ ἔζησαν σύμφωνα μὲ τὶς ἅγιες ἐντολές του καὶ παρέδωσαν τὴν ψυχή τους λέγοντας «Μνήσθητί μου, Κύριε, ὅταν ἔλθῃς ἐν τῇ βασιλείᾳ σου» (Λουκ. 23,42).

† ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

Ὁμιλία ληφθεῖσα ἀπὸ τὴν Α΄ ἔκδοσι τοῦ βιβλίου Σπινθῆρες ἀπὸ τὸν Ἀπόστολο (Ἀθῆναι 1983). Μικρὰ συμπλήρωσις 18-1-2003.