Δυστυχισμένη Πατρίδα!

•   «…Αλλοίμονον! Χρήματα γίνονται καπνὸς καὶ καίονται. Ποῦ; Εἰς ἕνα κράτος ποὺ συντηρεῖται μὲ τὴν ἐπαιτείαν τῶν ξένων! Ποῦ; Εἰς μίαν πόλιν ποὺ διέρχεται οἰκονομικὴν κρίσιν! Ποῦ; Εἰς μίαν πόλιν μὲ στρατιὰν ἀπόρων τῆς ὁποίας οἱ ἄποροι φυματικοὶ δημοσιεύουν δραματικὰς ἐκκλήσεις καὶ ζητοῦν χρηματικὴν βοήθειαν διὰ ἀγορὰν φαρμάκων! Εἰς αὐτὴν λοιπὸν τὴν πόλιν γίνεται ὁ Καρνάβαλος καὶ μαζὺ μὲ αὐτὸν διωργανώνονται καὶ χοροεσπερίδες μυθώδεις, ὡς ἐκείνη ἡ τοῦ Λαδοπούλου. Δυστυχισμένη Πατρίδα! Χρήματα δὲν ὑπάρχουν διὰ γάλα, διὰ κρέας, διὰ φάρμακα, διὰ μίαν… πενικελλίνην ποὺ ζητεῖ ἡ χήρα καὶ τὸ ὀρφανὸ τῶν τελευταίων μας ἀγώνων. Ὑπάρχουν ὅμως χρήματα διὰ μάσκες, διὰ ἐνδυμασίας Κινέζων καὶ Ἰαπώνων, διὰ χαρτοπόλεμον, διὰ σοκολάτες ποὺ ἐκσφενδονίζουν εἰς τὰ μπαλκόνια οἱ νεαροὶ=δανδῆδες. Μὲ τὰ ποσὰ αὐτὰ τὰ ὁποία ἐξώδευσαν ἀσώτως οἱ υἱοὶ καὶ αἱ θυγατέρες τοῦ αἰῶνος τούτου, πόση κοινωνικὴ ἀνακούφισις θὰ ἠδύνατο νὰ γίνη κατὰ τὰς ἡμέρας τῶν Ἀποκρέω;…»(Χριστιανικη Σπίθα, 1952, Μητροπολίτου Φλωρίνης π. Αυγουστίνου Καντιώτου  www.augoustinos-kantiotis.gr/?p=32805)

http://katanixis.blogspot.gr/2014/02/2014_27.html

https://www.youtube.com/watch?v=beTU2V3slW4§

TA KAΡΝΑΒΑΛΙΑ ΟΙ ΦΩΤΙΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΟΡΓΙΑ

ΓΙΟΡΤΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΙΔΟΛΩΛΑΤΡΙΑΣ

Έρευνα του Σταύρου Καπλάνογλου

-Από το υπό έκδοση βιβλίο “Τύρισσα: Η αρχαία Κοζάνη και Τυρρηνία: Η προ’ι’στορική Δυτ. Μακεδονία”-
Στα πλαίσια της εκπομπής “Προγονικές εστίες” ,στο FLASH TV της Κοζάνης, δώσαμε πληροφορίες για την ύπαρξη αρχαίας πόλης, στην θέση, που σήμερα βρίσκεται η Κοζάνη και συγχρόνως την δική μας εκδοχή για το πιθανό όνομα- ΤΥΡΙΣΣΑ. Προσδιορίσαμε, ακόμη τη διάρκεια ζωής της, που ξεκινούσε πολύ πριν το 1600 π. Χ. και χάθηκε τον 4ο αιώνα μ. Χ. με βάση τα αρχαιολογικά ευρήματα. Η πόλη έδωσε σημεία ζωής ξανά από το 1100 μ. Χ., με ύπαρξη μικρών οικισμών, στο Σιόπατο -΄Αγ. Αθανάσιο και Τρίδενδρο και μετά το 1392 μ. Χ. και λίγο πιο οργανωμένα, με την έλευση των πρώτων προσφύγων από την Β. Ήπειρο εγκαταστάθηκαν στην Σκρκα.
Έχοντας σαν οδηγό τον Θουκυδίδη, αλλά και τον Στ. Βυζάντιο, ο οποίος μιλώντας για την ίδρυση της Ελίμειας, το 1150 π. Χ. περίπου από τον Έλυμο τον βασιλιά των Τυρρηννών, που κατοικούσε στην προϊστορική πόλη Τύρισσα, θελήσαμε να βρούμε την ιστορία τόσο της πόλης όσο και της γύρω περιοχής που με βάση αυτήν την εκδοχή, πρέπει να λεγόταν Τυρρηνία.
Φθάνοντας την έρευνα μέχρι το 3000 π. Χ. διαπιστώσαμε την παρουσία των Πελασγών. Στη συνέχεια μέρος από αυτούς που κατοικούσαν στην σημερινή Δ. Μακεδονία ονομάσθηκαν Τυρρηνοί (Πελασγό-τυρρινοί) -όπως τους αποκαλεί ο καθηγητής Ανδριώτης,σε ομιλία του το 1953- και με την πάροδο του χρόνο με την αποχώρηση από την περιοχή διάφορων φύλλων από το 2000 π.Χ. έως το 1200 π. Χ. (Ιωνες- Αχαιοί- Αρκάδες- Αιολείς-Δωρειείς) ονομάσθηκαν Ελιμιώτες.

Πολύ πιο μπροστά από αυτούς έφυγαν οι Φρύγες ή Βρύγες, από την περιοχή των Πρεσπών και πήγαν στην νότια πλευρά των Δαρδανελλίων, στην περιοχή της Τροίας, περίπου το 2000 π. Χ. Αργότερα, περί το 550 π. Χ., οι Μακεδόνες από την περιοχή της Ορεστίδος δημιουργούν το νέο βασίλειο των ΑΙΓΩΝ της Μεγάλης Μακεδονίας που έμελλε να μεγαλουργήσει.
Φυσικά, στην αναζήτηση έπρεπε να προσδιορίσουμε και την εθνικότητα αυτών των κατοίκων, μιας και εδώ και αρκετό καιρό εμφανίσθηκαν πολλές αμφισβητήσεις για την περιοχή μας. Για να προσδιορίσουμε, λοιπόν την εθνικότητά τους, αναζητήσαμε τα στοιχεία που την καταδεικνύουν, όπως είναι η κοινή γλώσσα, η θρησκεία, οι πολιτιστικές παραδόσεις, η ιστορία και άλλα πολλά αν και η απουσία κάποιων εκ των προαναφερθέντων δεν αποκλείει την πιθανότητα να είναι μέλη του ίδιου έθνους.
Όπως θα διαπιστώσει κανείς διαβάζοντας το βιβλίο πέρα από όποια αμφιβολία οι κάτοικοι της περιοχής ήταν Έλληνες και μάλιστα η περιοχή ήταν η χύτρα στην οποία δημιουργήθηκε το Ελληνικό έθνος και διαμορφώθηκε η γλώσσα του.
Αναζητώντας στοιχεία για την θρησκεία εκείνης της εποχής, τους θεούς που πίστευαν και τις θρησκευτικές παραδόσεις, διαπίστώσαμε ότι σε δυο τουλάχιστον θεούς, τη Θεά Κυβέλη ή Ρέα και τον Διόνυσο, αλλά και σε τρεις σχετικά άγνωστους μικρούς θεούς, τους Κάβειρους, παιδιά του Ηφαίστου. Υπήρχαν εκδηλώσεις λατρείας Βασικό στοιχείο το άναμμα της φωτιάς, οι χοροί γύρω της, η αθυροστομία που σχετίζεται με τη γενετήσια πράξη, με βασικό στόχο τη γονιμότητα και την ευγονία, τόσο σε ανθρώπους, όσο και σε φυτά αλλά και σε ζώα.
Η γονιμότητα αποτελούσε έναν από τους κύριους στόχους της λατρευτικής πρακτικής στην Αρχαία Ελληνική Θρησκεία. Η γονιμότητα της φύσης για την ικανοποίηση των αναγκών του κυνηγού και του αλιέα,Του συλλέκτη των φρούτων και άλλων βρώσιμων προϊόντων από την γή η γονιμότητα των αγρών για την ανταμοιβή του μόχθου του καλλιεργητή, η γονιμότητα των κοπαδιών για τη διατήρηση και την αύξηση του ζωντανού πλούτου του κτηνοτρόφου, η γονιμότητα τέλος των ανθρώπων για την αύξηση και την διαιώνιση των κοινωνιών.

Οι εκδηλώσεις αυτές στις ημέρες μας είναι οι εκδηλώσεις τόσο του Δωδεκαήμερου της Πρωτοχρονιάς, όσο και της Αποκριάς.
Η λατρεία της Κυβέλης και του Διονύσου, αλλά και των Καβείρων, με τα Καβείρια μυστήρια, γινόταν στα νησιά του Β. Αιγαίου και τα απέναντι Μικρασιατικά παράλια, στα οποία κάποια στιγμή έφθασαν οι κάτοικοι της Δυτ. Μακεδονίας αναζητώντας καλύτερη τύχη.
Ο σύνδεσμος που υπήρχε από αυτή την αίτια μεταξύ των δυο αυτών περιοχών μετέφερε και την λατρεία των θεών από εκείνη την περιοχή. Απόηχος, κατά την γνώμη μας, είναι σήμερα οι Φανοί της Κοζάνης άλλα και τα άναμμα φωτιάς σε όλες αυτές τις πόλεις, γύρω από την Κοζάνη.
Προτού, όμως καταγράψουμε τα στοιχεία που συλλέξαμε για τις αρχαίες θρησκείες, στο μέρος που αφορούν την περίπτωση μας, θα πρέπει να δούμε τι εκδηλώσεις που έχουν σχέση με τις φωτιές αυτές στη σημερινή εποχή.

ΟΙ ΦΩΤΙΕΣ ΣΤΗΝ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΟΖΑΝΗ-ΦΑΝΟΙ

Κατά τη διάρκεια των ημερών της Αποκριάς κάθε μέρα μια γειτονιά ανάβει τον δικό της «Φανό», ενώ το βράδυ της Κυριακής (της Μεγάλης Αποκριάς) ανάβουν όλοι οι «Φανοί» σ’ όλες τις γειτονιές. «Οι Φανοί» είναι μεγάλες φωτιές που ανάβουν στην Κοζάνη και οι ντόπιοι τραγουδούν αποκριάτικα τραγούδια (στο τοπικό ιδίωμα), που σατιρίζουν καταστάσεις και πρόσωπα. Είναι ένα ζωντανό έθιμο που στηρίζεται στην αυθόρμητη συμμετοχή των κατοίκων, αναβιώνοντας μια παράδοση οι ρίζες της οποίας χάνονται στα βάθη του χρόνου. Γύρω από την φωτιά χορεύουν και τραγουδούν μικροί και μεγάλοι. Τα τραγούδια είναι χαρούμενα και ιδιαίτερη εντύπωση κάνει η αθυροστομία τους και σε μια ατμόσφαιρα χαράς και γέλιου. Κανένας δεν ξεφεύγει της σάτιρας. Φυσικά, για να επικρατεί μια τέτοια ατμόσφαιρα και να απελευθερώνονται τα στόματα το κρασί ρέει άφθονο συνοδευόμενο από κιχιά και άλλους μεζέδες.
Η πρώτη γραπτή μαρτυρία για το έθιμο των μεταμφιεσμένων (ρογκουσαρια) είναι του 1747, η ύπαρξή τους όμως πρέπει να τοποθετηθεί γύρω στα μέσα του 17ου αιώνα, παράλληλα με την πρώτη βιοτεχνική και εμπορική ανάπτυξη της πόλης.
Στην τουρκοκρατία και μέχρι το 1860 αυτό δεν γινόταν τις ήμερες της αποκριάς άλλα στις γιορτές του δωδεκαήμερου στην αρχή του έτους και τα Χριστούγεννα. Τότε ονομαζόταν ΡΟΓΚΟΣΙΑΡΙΑ η ΜΠΟΥΜΠΟΥΣΙΑΡΙΑ. Οι μεταμφιεσμένοι έφεραν κουδούνια και φορούσαν μάσκες στο πρόσωπο και γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι χωρισμένοι σε ομάδες. Περνώντας από τα στενά σοκάκια της Κοζάνης, αν συναντιόταν τέτοιες ομάδες στους δρόμους, θεωρούσαν τιμή να περάσει η κάθε ομάδα πρώτη και αν δεν υπήρχε υποχώρηση γινόταν φοβερές συγκρούσεις. Σε μια τέτοια σύγκρουση το 1860 συναντήθηκαν 2 ομάδες λίγο πιο πάνω από τα Αλώνια (Πλατεία 25ης Μαρτίου) και επήλθε σύγκρουση στην οποία χάθηκαν 2 άνθρωποι. Αργότερα αποδείχθηκε ότι ήταν αδέρφια, τα παιδιά της Μπίλιως, ο Χρήστος και ο Θωμάς, που μεταμφιεσμένα βρισκόταν σε αντίθετες ομάδες, Θρήνος μεγάλος ακολούθησε και η Πλατεία ονομάσθηκε από τότε της “Μπίλιως τα Νημόρια” .
Μέτα το τραγικό αυτό γεγονός, απαγορεύτηκαν από τις Τούρκικες αρχές αυτές οι εκδηλώσεις και αφού περάσαν 30 χρόνια το 1890 τις επέτρεψαν και πάλι, αλλά όχι στο δωδεκαήμερο της Πρωτοχρονιάς, αλλά στην τελευταία Κυριακή της Αποκριάς και τα ονόμασαν Καρναβάλια.
Στην πόλη της Κοζάνης συνεχίζουν, από τότε αναλλοίωτα τα παλιά έθιμα. Οι «φανοί», οι μασκαράδες περιφέρονται σε όλη την πόλη, οι λαϊκοί οργανοπαίκτες και οι μπάντες στους δρόμους, το κρασί, και τα κεράσματα σε όλους, η έντονη σκωπτική διάθεση και η καθολική συμμετοχή στα δρώμενα, είναι τα χαρακτηριστικά των αποκριάτικων ημερών.
Το αναβιωμένο έθιμο -οι απόκριες- με τα «καρναβάλια » είχαν μια νέα μορφή αποτελώντας ολόκληρες θεατρικές παραστάσεις με θέματα από την ιστορία, τη μυθολογία, τα ταξίδια, τη σύγχρονη ζωή.
Το 1938 ο Δήμος Κοζάνης επισημοποίησε τις αποκριάτικες εκδηλώσεις, που διακόπηκαν με τον πόλεμο και ξανάρχισαν το 1950.
Διακοπή έγινε και την περίοδο της επταετίας εν μέρει μιας και οι αρχές δεν επέτρεπαν την χρήση της μάσκας την περίοδο 1967-1974. Ξανάρχισαν μετά την μεταπολίτευση, φθάνοντας, μάλιστα κάποια στιγμή να γίνουν πανελλήνια σημεία αναφοράς με στόχο και την τουριστική αξιοποίηση.

ΣΙΑΤΙΣΤΑ- Κλαδαριές

Οι Κλαδαριές εντάσσονται στα έθιμα του δωδεκαημέρου, όπως αποκαλείται το διάστημα από τα Χριστούγεννα και μετά.
Τα παιδιά και οι έφηβοι τρέχουν στα χωράφια και τις βουνοπλαγιές και μαζεύουν κλαδιά και ξερά χόρτα για την κλαδαριά. Ψάχνουν κυρίως κλαδιά κέδρου που έχουν ένα ιδιαίτερο άρωμα. Τα κλαδιά αποθηκεύονται σε μέρος ξηρό και παραμένουν εκεί για να ξεραθούν εντελώς και να μην έχουν υγρασία.
Στις 23 Δεκεμβρίου, η ετοιμασία ξεκινά ήδη από το μεσημέρι. Τα κλαδιά στοιβάζονται στον ανοιχτό χώρο όπου θα τελεστεί το έθιμο και δημιουργούν ένα τεράστιο σωρό. Ο σωρός ανάβει το βράδυ, από τα χέρια του γηραιότερου κατοίκου του χωριού. Τότε, οι κάτοικοι πιάνουν το χορό γύρω από την πυρά. Σε κάποια μέρη περιφέρονται γύρω από την πυρά και οι κωδονοφόροι, άνδρες που κρεμούν κουδούνια και δίνουν στην όλη τελετή ένα χαρακτήρα αρχαιοελληνικού διονυσιακού δρώμενου. Το άρωμα των κέδρων δημιουργούν πράγματι μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα.

ΓΡΕΒΕΝΑ -ΔΕΣΚΑΤΗ- Λαγκοσαρια
Ονομαστά είναι τα “Λαγκοσαρια” κατά τη διάρκεια των οποίων ομάδες μεταμφιεσμένων ανάβουν φωτιές και χορεύουν, όπου επικρατεί ένα καθαρά διονυσιακό κλίμα. Παλαιότερα τριγυρνούσαν πάνω από 50 μπάντες με πνευστά και κρουστά όργανα και πίσω από την κάθε μια μπάντα χόρευε ένα πλήθος κόσμου σε ξέφρενους ρυθμούς μέχρι να φανεί το φως της αυγής. Κάθε 30-40 μέτρα αναμμένες φωτιές κρασί, ψησταριές, η μυρωδιά του κρασιού.

ΚΑΣΤΌΡΙΑ- Ρουγκουσάρια-Μπουμπούνες

Αναμφισβήτητα, το παραδοσιακό άναμμα των Χριστουγεννιάτικων φωτιών τα μεσάνυχτα της 23ης προς 24ης Δεκεμβρίου ανήκει στη Φλώρινα, αλλά φωτιές την νύχτα εκείνη ανάβουν και σε ένα κεφαλοχώρι της Καστοριάς οι γυναίκες του χωριού. Μάλιστα, τις ονομάζουν «μπουμπούνα η μπουμπούνες”. Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς οι κάτοικοι ανάβουν φωτιές που ονομάζονται “μπουμπούνες”. Η πρώτη φωτιά ανάβει στην κεντρική πλατεία και σιγά- σιγά, ανάβουν κι άλλες σε όλες τις γειτονιές
ΑΡΓΟΣ ΟΡΕΣΤΙΚΟ- Παλιαπούλες
Για την υπόλοιπη Ελλάδα, Αποκριά σημαίνει καρναβάλι, χορός, ξεφάντωμα, για το Άργος Ορεστικό όμως, Αποκριά σημαίνει «Παλιαπούλες». Στην αλάνα κάθε γειτονιάς το βράδυ της τελευταίας Κυριακής της Αποκριάς, ανάβουν τις «Παλιαπούλες»., που είναι μεγάλοι κωνικοί σωροί από στοιβαγμένα αγκάθια, ξερόκαμπος, αποκλάδια. Λένε πως το έθιμο της Παλιαπούλας έλκει την καταγωγή του από την παγανιστική πυρολατρία και τις πανάρχαιες εθιμικές εκδηλώσεις γύρω από τη λατρεία του θεού Πάνα.
Σήμερα, το έθιμο αναβαθμισμένο, διατηρεί όλα τα στοιχεία του. Όπως παλαιότερα έτσι και τώρα, για την προετοιμασία της Παλιαπούλες παιδιά και έφηβοι από κάθε γειτονιά αρχίζουν το μάζεμα των αγκαθιών από εβδομάδες πριν. Οι μαχαλάδες ανταγωνίζονται μεταξύ τους για το ποιος θα συγκεντρώσει τα περισσότερα. Παιδιά, μικρά και μεγάλα, μεταφέρουν «τσάκα», (έτσι ονομάζονται τα αγκάθια που τα ξεριζώνουν απ” τους φράκτες των χωραφιών), απ ‘τα κλαδεμένα φυτώρια, απ΄ το δασάκι δίπλα στον Αλιάκμονα.
ΦΛΩΡΙΝΑ- Μπουμπούνες

Τα μεσάνυχτα μεταξύ 23 και 24 Δεκεμβρίου οι κάτοικοι της Φλώρινας ανάβουν φωτιές. Κάθε γειτονιά έχει τη δική της. Καθένας τη θέλει να είναι η καλύτερη.
Φωτιά άναβαν και στην αρχαιότητα, την ίδια εποχή (21 Δεκεμβρίου, που είναι η μικρότερη ημέρα), για να φύγουν πιο γρήγορα οι μικρές ημέρες και να έλθουν οι μακρότερες. Ήθελαν, έτσι, ο θεός του ήλιου, Απόλλωνας να φέγγει περισσότερο χρόνο και η φωτιά βοηθούσε σ” αυτό. Ίδια φωτιά ανάβουν στη Φλώρινα και τα Θεοφάνια και πιστεύουν πως, αν η ημέρα αυτή είναι παγωμένη, η χρονιά θα είναι παραγωγική και όλο υγεία. Φωτιά ανάβουν και την Πρωτοχρονιά, ώστε να έλθει γρηγορότερα ο νέος χρόνος, ενώ οι κάτοικοι ντύνονται και καρναβάλια, που ονομάζονται “μπαμπάκια” (από το τουρκικό bar-bar που σημαίνει φωνάζω πολύ δυνατά ).
Φωτιές ανάβουν και του Αϊ Γιαννιού (24 Ιουνίου), οπότε έχουμε ηλιοστάσιο. Τότε λέγεται «Σήμερα είναι του κλήδονα», που σημαίνει, φήμη, είδηση, αλλά και οιωνός, μαντεία. Κλητών των αρχαίων Ελλήνων είναι η μαντική: «από Κληδόνων φωνών». Πηδούν επάνω από τη φωτιά για να φύγουν οι ψύλλοι και για να έχουν υγεία.

ΑΜΎΝΤΑΙΟ-Μπαμπάρια
Στο Αμύνταιο ανάβουν φωτιά της Αγίας Βαρβάρας , ενώ στο Αρβανιτοχώρι τις ημέρες που έχουν καρναβάλια και την ονομάζουν “μπουμπούνα”.

ΑΡΧΑΙΑ ΕΠΟΧΗ
Ξεκινώντας αυτό το άρθρο αναφερθήκαμε στην Κυβέλη ,τον Διόνυσο και τους Κάβειρους που λατρεύονταν κατά τους αρχαίους χρόνους στην Τυρρηνία (Δυτ. Μακεδονία). Για να δούμε, λοιπόν, ποιοι ήταν αυτοί:
KΥΒΕΛΗ

Ποια ήταν η θεά Κυβέλη ή Μεγάλη μητέρα ή Ρέα;
Η λατρεία της είναι γνωστή από τα νεολιθικά τουλάχιστον χρόνια, στον χώρο του Αιγαίου και αποτελεί προεξέχουσα μορφή και επίκεντρο λατρείας στους τόπους που αποικίστηκαν και γνώρισαν επιρροή από τους Πρωτοέλληνες. Η Μεγάλη Μητέρα, η Ρέα, είναι ταυτόχρονα η Ουράνια Μητέρα, η πρωταρχική Γαία, η Θεά της άγριας φύσης, των δημιουργικών δυνάμεων της Γης και της γονιμότητας. Λατρευόταν στην Φρυγία, μεταφέρθηκε στην Ελλάδα στους αρχαϊκούς χρόνους από την Λυδία και τον Κύζικο άλλα και στα νησιά του Αιγαίου Πελάγους όπου κατοικούσαν οι Τυρρινοί. Θεωρούνταν η μητέρα των Θεών και είχε στοιχεία από την θεά Δήμητρα ,ταυτιζόταν με την θεά Ρέα και σε άλλες περιπτώσεις εξομοιωνόταν με την θεά Αφροδίτη.
Σε πολλές περιπτώσεις διαπιστώθηκε συν-λατρεία με την Δήμητρα, Περσεφόνη, Αφροδίτη, Ερμή, Ασκληπιό, Διόσκουρους και το Διόνυσο.

Η ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΗΣ ΚΥΒΕΛΗΣ ΣΤΗΝ Δ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι πρωιμότερες ενδείξεις εμφάνισης στην Ελλάδα είναι της Άνω Μακεδονίας, γεγονός που έχει μια ιδιάζουσα σημασία.
Οι ενδείξεις είναι οι ακόλουθες:

Στην ΠΟΝΤΟΚΩΜΗ ΚΟΖΑΝΗΣ
Βρέθηκαν μια σειρά καθήμενων ειδωλίων νεολιθικής εποχής αποδιδόμενων στην λατρεία της θεάς Κυβέλης ή άλλων θεοτήτων γονιμότητας Μικρασιατικής προέλευσης που είχαν σχέση με μύηση στα μυστήρια και οργιαστική λατρεία. Διαπιστώθηκε η ύπαρξη κτιρίου όπου και βρέθηκε ειδώλιο της θεάς Κυβέλης του 4ου αιώνα π. Χ.

Στην ΕΛΙΜΕΙΑ

Βρέθηκαν δυο ειδώλια ενθρονισμένης Κυβέλης στη Μεγάλη Ράχη της Αιανής.
Στο ΑΓΙΟ ΔΗΜΗΤΡΙΟ ΚΟΖΑΝΗΣ
Στον Α. Δημιτριο Κοζάνης βρέθηκε αναθηματική πλάκα με τη Κυβέλη καθήμενη, μαζί με τα λιοντάρια της.
Στο ΔΡΕΠΑΝΟ ΚΟΖΑΝΗΣ

Βρέθηκε μαρμάρινη πλάκα -Ανάθημα από τον Λυσιστράτη, γιο του Λιμναίου του 2ου αιώνα π. Χ. όπου απεικονίζονταν η Κυβέλη με τύμπανο και διπλά ο αγαπημένο της Άτης.
Στο ΒΕΛΒΕΝΔΟ
Στην θέση Μπράβα βρέθηκε κτίριο Ελληνιστικών χρόνων του 2ου π.Χ. όπου υπήρχαν αποθετικοί λάκκοι και βρέθηκαν κεφάλες και άλλα ευρήματα που παραπέμπουν στην μορφή της Κυβέλης.
Η λατρεία της Κυβέλης στην περιοχή της Τυρρηνίας ήταν έντονη, ενδεχόμενα και λόγω της σχέσης της Τυρρηνίας με τα νησιά του Αιγαίου όπου κατοικούσαν Τυρρηνοί, όπως καταδεικνύουν τα αρχαιολογικά ευρήματα στην περιοχή μας κα την περιοχή των νησιών του Β.Αιγαιου

ΔΙΟΝΥΣΟΣ

Διόνυσος- ο θεός του δράματος και του παιχνιδιού, θεός του κρασιού. Συνδέεται επίσης με τη γονιμότητα. Η λατρεία του σχετίζεται με τους εορτασμούς της βλάστησης, της ιερής τρέλας-της ένθεης μανίας- που προκαλεί η πόση του οίνου, και της γονιμότητας. Κοινό στοιχείο στις λατρευτικές πρακτικές του είναι το στοιχείο της έκστασης, που απελευθερώνει από τις φροντίδες της καθημερινότητας, διώχνει θλίψεις και καημούς από τους ανθρώπους και να τους κάνει να ξεχνούν τις καθημερινές έγνοιες προσδίδοντάς του την προσωνυμία Λύκιος .

Η Διονυσιακή «μανία» είναι ομαδική και μεταδοτική. Κι ο Διόνυσος είναι ο «Ελευθέριος» θεός . Έτσι, με τη δύναμη του ξέφρενου χορού, την ομαδική υποβολή και την υστερία, γίνεται ο ποθητός διαχωρισμός της ψυχής από το σώμα και η ένωσή της με το θείο, η Διονυσιακή έκσταση πραγματώνει επιτέλους την πλήρη αλλοτρίωση της προσωπικότητας: «το εκτός εαυτού».
Αυτοί οι «οργιαστικοί» χοροί συνοδεύονταν από αντίστοιχη «οργιαστική» μουσική που την εκτελούσαν «οργιαστικά» όργανα, όπως: τα τύμπανα, τα κύμβαλα, τα χάλκινα κρόταλα.

Η ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΣΤΗΝ ΔΥΤ.ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Στην περιοχή της ΕΛΙΜΕΙΑΣ βρέθηκαν αρκετά αρχαιολογικά ευρήματα που οδηγούν στο γεγονός της ιδιαίτερης λατρείας του Διονύσου. Στην περιοχή που λέγεται Μαγούλα ανάμεσα στον Κρόκο και την Άνω Κώμη πιθανολογείται η ύπαρξη ιερού προς τιμή του του Διονύσου. Στην Άνω Κώμη έχουν βρεθεί και αρκετές αναθηματικές στήλες κσι πλάκες και σφόνδυλος κίονα με αναφορά στον Διόνυσο .
Αντίστοιχες επιγραφές βρέθηκαν στο Βελβενδό, στην Ορεστίδα. στον Άγ. Αχίλλειο και στην Αχλάδα, στην περιοχή της Εορδαίας. Άλλα σημαντικά ευρήματα, που σχετίζονται με τη λατρεία του Διονύσου, εντοπίζονται στο Χειμερινό-Δαφνερό ,στην Ξηρολίμνη , στις Πέτρες , στα όρια Λυγκιστής Πελαγονίας .

KABEIΡΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ –ΚΑΙ ΟΙ ΠΙΘΑΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΕ ΤΟΥΣ ΦΑΝΟΥΣ
KΑΒΕΙΡΟΙ
Οι Κάβειροι είναι χθόνιες θεότητες Πελασγικής προέλευσης.
Οι Κάβειροι είναι συλλογικό όνομα μιας ομάδας θεοτήτων της αρχαίας Ελληνικής θρησκείας έχουν Ελληνική προέλευση, είναι οι καίοντες , οι δαίμονες οι οποίοι είναι παιδιά του Ηφαίστου. Οι κάτοικοι της Λήμνου, της Ίμβρου και της Σαμοθράκης ταύτιζαν τους Κάβειρους με τον Πρωτέα, ο οποίος προσωποποιούσε την θάλασσα και το «ηφαιστειώδες πυρ» του οποίου κύρια θεότητα είναι ο Ήφαιστος. Οι Κάβειροι ταυτίζονται πολλές φορές με τους Κορύβαντες και ο Πλάτωνας, συμφωνεί, γράφοντας, «όμοιοι με τους Κορύβαντες, που χορεύουν μόνο σαν έξαλλοι ».
Οι Κάβειροι σχετίζονται άμεσα με δύο είδη φωτιάς: Την ανεξέλεγκτη – αδάμαστη φωτιά των ηφαιστείων, και την ελεγχόμενη φωτιά την φωτιά, η οποία στην υπηρεσία του ανθρώπου γίνεται φίλος και σύμμαχος στην κατεργασία των μετάλλων, στην πρόοδο, στον πολιτισμό.
Οι Πελασγοί λοιπόν , ιδρυτές της λατρείας των Κάβειρων, στηρίζουν τα πρώτα στοιχεία της λατρείας τους στην πυρολατρεία. Ένα σημαντικό δρώμενο που έλκει την καταγωγή του , από την πυρολατρία αυτής της περιόδου, είναι και η Πυροβασία (Αναστενάρια), η οποία με έντονα Διονυσιακά στοιχεία τα οποία προστέθηκαν, έφτασε μέχρι τις μέρες μας- όπως θεωρούμε ότι έφτασε και το άναμμα από τις φωτιές, στην περιοχή μας.
Ο Προμηθέας μαζί με τον γιο του Αιτναίο λατρευόταν ως Κάβειροι στην Βοιωτία μία περιοχή στην οποία όπως είναι γνωστό εγκαταστάθηκαν Πελασγοί. Ο Προμηθέας ως γνωστόν σχετίζεται με την φωτιά την οποία κλέβει από τους Θεούς και παραδίδει στους ανθρώπους, αλλά και το όνομα του υιού του Αιτναίου παραπέμπει στο ηφαίστειο Αίτνα της Σικελίας και στο «ηφαιστειώδες πυρ».
ΚΑΒΕΙΡΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ
Τα Καβείρια Μυστήρια σχετίζονται με την λατρεία των Κάβειρων . Είχαν μεγάλη εμβέλεια και σ” αυτά μπορούσαν να συμμετέχουν άνθρωποι χωρίς διάκριση φυλής, κοινωνικής τάξης και φύλου
Είχαν 4 στάδια. Αυτά ήταν:
1)Καθαρμός,-εξομολόγηση
2) Παράδοση της τελετής- μύηση
3)Εποπτεία
4) Ανάδεση στεφάνων
Κατά την διάρκεια έναρξης του πρώτου σταδίου και προκειμένου να μυηθεί κάποιος στα μυστήρια έπρεπε να προετοιμασθεί να εξομολογηθεί, έτσι ώστε η ψυχή του να είναι καθαρή για όλα τα στάδια της μύησης. Υπήρχε ειδικός ιερέας, κάτι σαν τον σημερινό εξομολόγο, στη χριστιανική θρησκεία που έδινε συγχώρηση για όλες τις αμαρτίες εφόσον ο λουόμενος ζητούσε ειλικρινή συγχώρεση. Αυτός λεγόταν Κόης, ο οποίος μαζί με μια άλλη ιέρεια, την Λουτροφόρα αποφάσιζαν αν κάποιος είναι άξιος ή όχι. Αν κάποιος θεωρείτο άξιος μπορούσε να προσέλθει για μύηση σε μια τελετή, που γινόταν ορισμένη εποχή και κρατούσε 9 ημέρες και νύχτες, με αναμένες δάδες και παρουσία άλλων μυημένων ατόμων .
Τον τοποθετούσαν σε ένα θρόνο [θρονιασμένος]και γύρω του οι συμμετέχοντες στην τελετή χόρευαν Μετά από τον θρονισμό τον οδηγούσαν στο άβατο, όπου δεν μπορούσε να μπει άλλος εκτός από τα μέλη. Τον στόλιζαν και εκεί υπήρχε χορός γύρω από την φωτιά. Στο νέο πια μέλος φορούσαν ένα στεφάνι με κλαδιά ελιάς και στην μέση του τοποθετούσαν μια κατακόκκινη ζώνη που την φορούσε πια για όλη την υπόλοιπη ζωή του. Έλεγαν ότι η ζώνη αυτή το προφύλασσε από πολλούς κίνδυνους. Στο χέρι του έβαζαν και ένα δακτυλίδι για να δείξουν την σχέση του με την μεγάλη θεά Κυβέλη.

ΣΧΕΣΗ ΤΥΡΡΗΝΙΑΣ ΚΑΙ ΚΑΒΕΙΡΩΝ
Η σχέση της Τυρρηνίας (Δυτ. Μακεδονία) με τα Μυστήρια, πέρα από την λατρεία της φωτιάς, επικεντρώνεται και σε διάφορα άλλα σημεία των εκδηλώσεων που ο απόηχος φθάνει στις μέρες μας.
Υπάρχει ένα κείμενο του Κλήμη του εξ Αλεξάνδρειας , ο Προτρεπτικός ΙΙ,19, 1.3.4 , που αναφέρεται σε ένα μυθικό γεγονός και τοποθετείται στην περιοχή γύρω από τον Όλυμπο, που ήταν ο φόνος ενός αδελφού των Κάβειρων, από τους άλλους δυο. Γράφει ο Κλήμης: “Αφού σκότωσαν τον τρίτο αδελφό, κάλυψαν το κεφάλι του νεκρού με κόκκινο πανί και τον έθαψαν στις παρυφές του Δυτικά του Ολύμπου αφού τον μετέφεραν πάνω σε χάλκινη ασπίδα” , και σε άλλο σημείο, μιλώντας για την κίστη του νεκρού “οι δύο αδελφοκτόνοι, δηλαδή πήραν την κίστη, στην οποία είχαν τοποθετηθεί τα γεννητικά όργανα του Διόνυσου, και τη μετέφεραν στην Τυρρηνία, έμποροι ενός τιμημένου φορτίου• εκεί παρέμειναν, ως εξόριστοι, και μύησαν στην πολυτιμότερη διδασκαλία ευσέβειας, δηλαδή τα απόκρυφα όργανα και την κίστη, στους Τυρρηνούς”.
ΣΧΕΣΗ ΚΥΒΕΛΗΣ ΚΑΙ ΚΑΒΕΙΡΩΝ
Κατά τον Όμηρο τα Καβείρια γινόταν για τιμηθεί η Μητέρα Ρέα που ταυτιζόταν με την Κυβέλη
Ο Όμηρος γράφει: “Όποιοι τινές είναι οι Κάβειροι και όποια τινά μυστήρια τελούν εις την Μητέρα Ρέα θα ζητήσω συγγνώμη από τους φιλομαθείς δια την σιωπή μου αυτήν. Οποία δε η παρακαταθήκη και τα εις αυτήν τελούμενα δεν μου επιτρέπεται να γράψω”.
ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΠΙΘΑΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΦΑΝΟΥΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΦΩΤΙΕΣ ΣΤΗΝ ΔΥΤ.ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΜΕ ΤΙΣ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΛΑΤΡΕΙΕΣ

α)Απ” ότι φαίνεται, στα Καβείρια μυστήρια υπήρχε η λατρεία της φωτιάς. Το σημαντικότερο γεγονός στα Καβείρια ήταν η γιορτή της πορφυρίας, όπου ζωντάνευε η ανακάλυψη της φωτιάς. που όπως θέλει η παράδοση έγινε στη Λήμνο, όπου τα μυστήρια είχαν τον πρώτο λόγο σε σχέση με άλλες εκδηλώσεις. Και σήμερα η φωτιά, στις εκδηλώσεις που ερευνούμε έχει πρωταρχικό ρόλο, χωρίς φυσικά να υπάρχει λατρεία θρησκευτικού τύπου, που έχει πλέον εκμηδενιστεί. β) Οι εκδηλώσεις και τα τραγούδια γύρω από τη φωτιά, τη σημερινή εποχή χαρακτηρίζονται από την αθυροστομία, που έχει να κάνει με τη γεννετήσια πράξη. Τα μουσικά όργανα που συμμετέχουν σε αυτή και οι χοροί, παραπέμπουν στην αρχαιότητα. Οι μεταμφίεσεις, που στην αρχαιότητα γινόταν γιατί πίστευαν ότι κάποια μαγική δύναμη θα βοηθήσει τη γη να βλαστήσει, μαζί με τη βοήθεια των χορών και των πηδημάτων πάνω από τη φωτιά, με σκοπό να εξευμενίσουν τα κακά πνεύματα.

Η λατρεία της Κυβέλης και του Διονύσου έχει να κάνει με την γονιμότητα. Η μύηση στα Καβείρια Μυστήρια εστιαζόταν περισσότερο στα θέματα που αφορούσαν τη γέννηση της ζωής, παρά στο θάνατο, όπως συνέβαινε στα Ελευσίνια Μυστήρια. Ο Ηρόδοτος, στη λατρεία των Καβείρων ταυτίζει το ιθυφαλλικό Ερμή των Πελασγών , με τους Καβείρους.
γ) Σήμερα σε όλες, σχεδόν, τις εκδηλώσεις με τη φωτιά, το κρασί ρέει άφθονο, οι άνθρωποι γλεντούν, ξεχνούν για λίγο τα προβλήματά τους και διώχνουν το άγχος, γεγονός που δρα ευεργετικά στην ψυχική τους ηρεμία. Κάτι ανάλογο συνέβαινε και στις Διονυσιακές εκδηλώσεις, που γινόταν προς τιμή του Διονύσου. Οινοποσία, ανεμελιά και κέφι, μακριά από σκέψεις και προβληματισμούς για το θάνατο, αλλά επικέντρωση στη ζωή και στην απόλυτη ευδαιμονία. Όσοι μυούνταν στα μυστήρια των Καβείρων, έλεγαν πως αποκτούσαν τη δύναμη να αποφεύγουν τους κινδύνους, να πετυχαίνουν στις πιο αβέβαιες προσπάθειες και να νικούν τους εχθρούς.
δ) Σε ένα στάδιο κατά την μύηση των νέων μελών στα Καβείρια μυστήρια, στον Καθαρμό , έβαζαν το κεφάλι του μυούμενου ένα στεφάνι ελιάς και γύρω από την κοιλιά μια κόκκινη λωρίδα, που θα τον προφύλασσε από κάθε κίνδυνο. Ορισμένοι ισχυρίζονται ότι η κόκκινη ζώνη έμπαινε γύρω από την κεφαλή, πράγμα λίγο δύσκολο, να συνυπάρχουν ,δηλαδή, και στεφάνι και ζώνη.
. Είναι χαρακτηριστικό το κόκκινο ζωνάρι, που φορούν σήμερα όλοι οι άντρες, που συμμετέχουν στις εκδηλώσεις των φανών στην Κοζάνη.
ε) Το πρώτο άναμμα της φωτιάς στην Φλώρινα, γίνεται όταν αρχίζει η μέρα να μεγαλώνει, λίγο πριν τα Χριστούγεννα, έθιμο που προφανώς μεταφέρεται από την αρχαιότητα, και γινόταν την ίδια εποχή. Οι αρχαίοι άναβαν φωτιά για να φύγουν πιο γρήγορα οι μικρές ημέρες και να έλθουν οι μακρότερες, που θα βοηθούσαν στην αναβλάστηση της γης και την γονιμότητα. Ήθελαν, έτσι, ο θεός του ήλιου Απόλλωνας να φέγγει περισσότερο χρόνο και η φωτιά βοηθούσε σ” αυτό. Άλλωστε και οι φανοί στην Κοζάνη άναβαν, μέχρι το 1860 ,τις ίδιες μέρες.

Βιβλιογραφία
1.”Ηροδότου, Ιστορία” Μτφρ. Ε. Πανέτσου. Βιβλ. ΙΙ έκδ. Πάπυρος.
2.”Πλουτάρχου, Βίοι Παράλληλοι”. Μτφρ. Α. Ι. Πουρνάρα έκδ. Πάπυρος.
3 “Εγώ ο Κλαύδιος”, Ρομπερτ Γκρεηβς, εκδόσεις Ηριδανός
4 Ι. Κακριδή, “Ελληνική μυθολογία” , Εκδοτική Αθηνών
6 Κ. Παπαρρηγόπουλου, “Η ιστορία του Ελληνικού έθνους”, Νational Geographic
7 Κ. Σιαμπανόπουλου,“Aιανή” , 1974
8 Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη