«ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΣΠΙΘΑ»,  Σεπτέμβριος 1960, αρ. φ. 230
Τοῦ Μητροπολίτου Φλωρίνης π. Αὐγουστίνου Καντιώτου

• (Στὸ ἄρθρο αὐτὸ τῆς «Σπίθας», ποὺ ἐγράφη τὸ 1960, π. Αὐγουστῖνος Καντιώτης διαμαρτύρεται γιατί ἡ Φρειδερίκη ἡ βασίλισσα ἐκφράστηκε πανθεϊστή. Σήμερα, ποὺ ὄχι μια γυναῖκα, ἔστω καὶ ἐὰν αὐτὴ ὁνομάζονταν βασίλισσα τῶν Ἑλλήνων, ἀλλὰ ὁ ἰδιος ὁ πατριάρχης Βαρθολομαῖος καὶ οἱ παπόφιλοι ἐπίσκοποι μιλοῦν πανθεϊστη, τί θὰ τοὺς ἔγραφε;;;
  Ἡ Φρειδερίκη, ὅπως διαδόθηκε, ἦταν βουδίστρια, ὁ πατριάρχης καὶ οἱ ὅμοιοί του (ἐπίσκοποι, θεολόγοι καὶ λοιποί, ποὺ πληρώνονται ὡς ἐκπρόσωποι τῆς Ὁρθοδόξου Ἐκκλησίας), σὲ ποιά ἆραγε θρησκεία ἀνήκουν καὶ μιλοῦν τὴν ἴδια μὲ τὴν Φρειδερίκη γλῶσσα;;;)

ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ Ἤ ΠΑΝΘΕΪΣΜΟΣ;

«Πιστεύω εἰς ἕνα Θεόν, Πατέρα,
παντοκράτορα, ποιητὴν οὐρανοῦ και γῆς
ὁρατῶν τε πάντων καὶ ἀοράτων»

Ζητήματα πίστεως
Ὁ ἄνθρωπος, ἀγαπητοί μας ἀναγνῶσται, ὁ ἄνθρωπος εἶνε ὄν κατʼ ἐξοχὴν θρησκευτικόν. Καί, ἵνα διʼ εἰκόνος ἀρχαίου τινὸς φιλοσόφου τῆς Πατρίδος μας ὁμιλήσωμεν, ὁ ἄνθρωπος εἶνε δένδρον, τοῦ ὁποίου αἱ ῥίζαι τῆς ὑπάρξεως βυθίζονται εἰς τὸν οὐράνιον, τὸν μεταφυσικὸν κόσμον. Ἐκείθεν ἀντλεῖ τοὺς χυμοὺς διὰ νʼ ἀνθῆ καὶ νὰ καρποφορῆ. Ἐὰν αἱ ῥίζαι του διʼ οἱονδήποτε λόγον κοποῦν, τὸ οὐράνιον τοῦτο δένδρον, ὁ ἄνθρωπος, μαραίνεται, ξηραίνεται καὶ εἰς πῦρ βάλλεται. Διὰ τοῦτο ὁ ἄνθρωπος πρὸς τὰ ἄνω ἔλκεται. Πρὸς τὸν ούρανὸν στρέφει τὰ βλέμματά του. Πρὸς τὸν Θεόν, τὸν Δημιουργόν, τὴν πηγὴν παντὸς ἀγαθοῦ κατευθύνεται.
Ἀλλὰ ποιός ὁ Θεός, πρὸς τὸν ὁποῖον φέρεται ὁ ἄνθρωπος; Οἱ λαοί, καὶ οἱ πλέον πρωτόγονοι, οἱ εἰς τὰ σπήλαια καὶ τὰς καλύβας τῶν ποταμῶν καὶ τῶν λιμνῶν κατοικοῦντες, ἔμφυτον ἔχοντες τὴν ἰδέαν τοῦ θείου, ὁρμεμφύτως κλίνουν τὸ γόνυ πρὸ τοῦ Ὑπερτάτου Ὄντος. Αἱ διάνοιαι τῶν φιλοσόφων ἀνιχνεύουν τὸ μυστήριον καὶ ζητοῦν νὰ συλλάβουν καθαρώτερον τὴν ἔννοιαν. Ἱδρυταὶ τῶν θρησκειῶν διὰ τῆς διδασκαλίας των τὴν ἰδέαν τοῦ Θεοῦ ζητοῦν νὰ ἀναπτύξουν εἰς τὰς διανοίας καὶ τὰς καρδίας τῶν ὁπαδῶν του, καὶ ἐξ αὐτῆς τῆς πρώτης ἐννοίας, ὡς ἀπὸ κέντρου, ἐξαρτοῦν ὅλας τὰς ἄλλας θρησκευτικὰς καὶ ήθικὰς ίδέας, ὅλα τὰ καθήκοντα τῶν πιστῶν. Οὕτω μελετῶντες τὴν ἱστορίαν τοῦ άνθρωπίνου γένους ἐξ ἐπόψεως θρησκείας, βλέπομεν ὅτι ἡ ἰδέα τὴν ὁποίαν περὶ τοῦ Θεοῦ ἔχουν οἱ ἄνθρωποι εἶνε ποικίλη. Ὑφίσταται ἀμφιταλαντεύσεις. Ἀνέρχεται καὶ κατέρχεται. Λόγω τῆς ἁμαρτίας, ἥτις ἐπέφερε σύγχυσιν τῆς ἀνθρωπίνης διανοίας, ἡ ἰδέα τοῦ Θεοῦ συνεσκοτίσθη, ἠμαυρώθη, κατέπεσε μέχρι τοιούτου σημείου ὥστε, καθὼς λέγει ὁ Ἀπόστολος τῶν ἐθνῶν, ὁ Παῦλος, οἱ ἄνθρωποι «ἤλλαξαν τὴν δόξαν τοῦ ἀφθάρτου Θεοῦ ἐν ὁμοιώματι εἰκόνος φθαρτοῦ ἀνθρώπου καὶ πετεινῶν καὶ τετραπόδων καὶ ἑρπετῶν» (Ρωμ. 1, 23).
Θέλετε νὰ ἴδητε, ἐρωτᾶ σοφός τις, ὁποία ἐκ τῶν θρησκειῶν εἶνε ἀληθής; Δύνασθε νὰ τὸ ἐξακριβώσητε ἐὰν ἀνοίξητε τὰ βιβλία τῶν θρησκειῶν καὶ ἐρευνήσητε, τὶ περὶ τοῦ Θεοῦ μία ἑκάστη ἐξ αὐτῶν διδάσκει. Ἐκ τῆς ἐννοίας, τὴν ὁποίαν δίδουν αἱ διάφοροι θρησκεῖαι περὶ Θεοῦ, ἐὰν δὲν εἶσθε προκατειλημμένος, δὲν θʼ ἀργήσητε νʼ ἀντιληφθῆτε ὁποία θρησκεία ἔχει θείαν τὴν προέλευσιν. Βεβαίως ὅλαι αἱ θρησκείαι περὶ Θεοῦ ὁμιλοῦν. Διότι θρησκεία ἄνευ Θεοῦ δὲν νοεῖται. Ποῖα ὅμως ἐξ αὐτῶν ἔχει τὴν καθαρωτέραν περὶ Θεοῦ ἔννοιαν; Ἀναμφισβήτως ἡ θρησκεία τοῦ Σταυροῦ. Ὁποία διαφορὰ παρουσιάζεται μεταξὺ αὐτῆς καὶ τῶν ἄλλων θρησκειῶν! Ὅσον τὸ φῶς, ὅπερ ἐκπέμπει ἐν μεσημβρία ὁ ἥλιος, διαφέρει ἀπὸ τὸ φῶς ὅπερ ἐκπέμπουν οἱ ἀστέρες ἐν νυκτί, τόσον τὸ πνευματικὸν φῶς, ὅπερ ἔρριψεν ἐπὶ τῆς ἰδέας τοῦ Θεοῦ ἡ διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ, διαφέρει ἀπὸ τὸ φῶς, ὅπερ παρέχουν καὶ αἱ λαμπρότεραι διδασκαλίαι τῶν μεγαλυτέρων φιλοσόφων τοῦ ἀρχαίου κόσμου. Διʼ ὁλίγων λέξεων μεστῶν ὑψίστων νοημάτων δίδει τὴν ἰδέαν τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ ἡ Καινὴ Διαθήκη. Ἐν δὲ τῆ γνώσει τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ, διεκήρυξεν ὁ Θεάνθρωπος, ἔγκειται τὸ μυστικὸν τῆς εὐτυχίας τοῦ ἀνθρώπου. Ἰδοὺ οἱ λόγοι τοῦ Κυρίου: «Αὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή, ἵνα γινώσκωσί σε τὸν μόνον ἀληθινὸν Θεὸν καὶ ὅν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόν» (Ἰωάν. 17, 3). Ὀρθῶς παρετηρήθη ὅτι παῖς ἀναγινώσκων τὸ Εὐαγγέλιον ἤθελεν ἐκπλήξει καὶ Πλάτωνας ἀκόμη καὶ Ἀριστοτέλας μὲ τὰς ἀπαντήσεις του ἐπὶ τῶν ὑψίστων θεμάτων τῆς θρησκείας. Εἰς τὴν ἐρώτησίν των διατὶ εὑρίσκεται εἰς τὸν κόσμον, ἤθελον λάβει τὴν ἀπάντησιν: «Διὰ νὰ γνωρίσω τὸν Θεὸν καὶ ἀγαπήσω καὶ δουλεύσω αὐτὸν καὶ ἀπολαύσω τὴν αἰώνιον ζωήν».
Δὲν εἶνε λοιπὸν ἄσχετος πρὸς τὴν σωτηρίαν, πρὸς τὴν ἀληθινὴν θρησκευτικὴν ζωὴν ἡ ἰδέα, τὴν ὁποίαν περὶ τοῦ Θεοῦ ἔχει ὁ ἄνθρωπος. Ἡ ἰδέα περὶ τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ ἔχει ὁ ἄνθρωπος. Ἡ ἰδέα περὶ τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ εἶνε ὡς ὁ ἥλιος, ὅστις φωτίζει καὶ θερμαίνει ὁλόκληρον τὸν θρησκευτικὸν καὶ ἠθικὸ κόσμον τοῦ ἀνθρώπου. Εἶνε το κέντρον τῆς πνευματικῆς ζωῆς. Διὰ τοῦτο καὶ ἡ Ἐκκλησία ἡ ὁποία φυλάσσει ἀγρύπνως τὴν ἱερὰν παρακαταθήκην, τὴν διδασκαλίαν τοῦ Κυρίου, δὲν ἔμεινεν ἀδιάφορος πρὸς ἑτεροδιδασκαλίας, αἱ ὁποῖαι ὑπούλως εἰσέδυον διὰ νὰ νοθεύσουν τὴν περὶ τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ ἰδέαν, ὡς αὕτη ἀπεκαλύφθη ἐν τῶ Ἰησοῦ Χριστῶ. Διὰ τοῦτο καὶ ἡμεῖς δὲν δυνάμεθα νὰ μείνωμεν ἀδιάφοροι πρὸς διδασκαλίαν, ἡ ὁποία ἐσχάτως ὡς νεόκοπον λάμπον νόμισμα ἤρχισε νὰ κυκλοφορῆ μεταξὺ τῶν ἀνωτάτων στρωμάτων τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας. Θὰ φθάση ἄράγε εἰς τὰς καλύβας τῶν χωρικῶν μας ἤ θὰ μείνη ὡς τὸ νόμισμα τῆς ἀριστοκρατίας;
Ἀλλὰ πρὶν ἴδωμεν τὶς ἡ ξένη αὕτη διδασκαλία, ἡ νοθεύουσα τὸ Εὐαγγελικὸν κήρυγμα, ἄς ἴδωμεν ὁποία κατὰ τὴν διδασκαλίαν τῆς Ὀρθοδόξου ἡμῶν Ἐκκλησίας εἶνε ἡ περὶ τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ ἔννοια.

* * *

Ὁ Θεός, ἀγαπητοί μας, ὁ Θεὸς δὲν εἶνε σκιά τις, δὲν εἶνε πλάσμα φαντασίας, δὲν εἶνε ἐφεύρεσις ἀνθρώπων πονηρῶν πρὸς ἐξαπάτησιν καὶ ἐκμετάλλευσιν τοῦ λαοῦ, δὲν εἶνε ἕν ἰδανικὸν ἄνευ πραγματικῆς ὑπάρξεως, δὲν εἶνε ἐξιδανίκευσης ἀρετῆς καὶ θεοποίησις ἀνθρώπου. Ὄχι. Ὁ Θεὸς εἶνε ὕπαρξις, εἶνε οὐσία, εἶνε ὁ ΩΝ, εἶνε ἡ ὑψίστη πραγματικότης, ἄνευ τῆς ὁποίας δὲν δύναται νὰ νοηθῆ ἄλλη πραγματικότης ἐν τῶ σύμπαντι. Ὁ Θεός, ὡς ἀπεκάλυψεν ὁ Κύριος κατὰ τὴν περίφημον μετὰ τῆς Σαμαρείτιδος συνομιλίαν παρὰ τὸ φρέαρ Συχάρ, εἶνε ΠΝΕΥΜΑ (Ἰωάν. 4, 24). Καὶ ὡς Πνεῦμα ὁ Θεὸς ὑπῆρξε πρὸ τῆς ὕλης, ὑπῆρξε πρὸ τῆς ἐμφανίσεως παντὸς ἄλλου ὄντος τοῦ ὁρατοῦ καὶ ἀοράτου κόσμου, ὅστις ἐδημιουργήθη οὐχὶ ἐξ ἀνάγκης ἀλλὰ κατὰ τὴν ἀπόλυτον τοῦ Θεοῦ βούλησιν. Ὡς λέγει ὁ Ψαλμωδὸς, «πάντα ὅσα ἠθέλησεν ἐποίησεν ὁ Κύριος» (Ψαλμ. 113, 11). Καὶ φέρουν λοιπὸν ὅλα τὰ δημιουργήματα, ὡς ἐκ τῆς προελεύσεώς των, τὴν σφραγίδα Ἐκείνου, ὅστις ἐκ τῆς ἀνυπαρξίας ἔφερεν αὐτὰ εἰς τὴν ὕπαρξιν καὶ τὴν ζωήν. Ἀλλʼ ἐνῶ ὅλα τὰ δημιουργήματα, κατʼ ἴδιον ἕκαστον τρόπον, μαρτυροῦν καὶ ἐξαγγέλουν τὴν ὕπαρξιν παναγάθου, πανσόφου καὶ παντοδυνάμου Θεοῦ, οὐδὲν ὅμως ἐξ αὐτῶν τῶν δημιουργημάτων δύναται νὰ διεκδικήση τὸν τίτλον τῆς θεότητος καὶ νὰ εἴπη: «Ἐγώ εἰμι ὁ Θεός. Λατρεύσατέ μοι!». Ἄβυσσος ὑπάρχει μεταξὺ τοῦ πεπερασμένου κόσμου καὶ τοῦ ἀπείρου Θεοῦ.
Εἰς μίαν ἐκ τῶν ὡραιοτέρων περὶ τοῦ Θεοῦ μελετῶν του ὁ ἱερὸς Αὐγουστῖνος, ὁ ἐκ τῶν μεγαλοφυεστέρων νόων τῆς ἀνθρωπότητος, ἐν ποιητικῆ γλώσση ἀπευθύνεται πρὸς ὅλα τὰ δημιουργήματα, συνομιλεῖ μετʼ αὐτῶν, ἐρωτᾶ μήπως εἶνε αὐτὰ ὁ Θεὸς ποὺ ἀκούει παρʼ ἑνὸς ἑκάστου ἐξ αὐτῶν τὴν ἰδίαν στερεότυπον ἀπάντησιν: «Δὲν εἴμεθα ἡμεῖς ὁ Θεός». Ἰδοὺ πῶς ἐκφράζεται ὁ ἱερὸς πατήρ: Κύριε, ἐπλανήθην ὡς πρόβατον ἀπολωλός… Πολὺ ἐκοπίασα νὰ σὲ εὕρω. Περιῆλθον στενωποὺς καὶ πλατείας τοῦ κόσμου τούτου ἀναζητῶν σε, καὶ δὲν σὲ εὖρον. Διότι δὲν ἐγνώριζον τὸν δρόμον ἐκεῖνον, διὰ τοῦ ὁποίου θὰ σὲ εὕρισκον. Σὲ ἐζήτησα διὰ τῶν αἰσθήσεών μου, ἀλλὰ διʼ αὐτῶν δὲν ἧτο δυνατὸν νὰ εὑρεθῆς. Διότι οὔτε ἡ θέα τοῦ σωματικοῦ κάλλους, οὔτε ἡ αἴγλη τοῦ φωτός, οὔτε ἡ ὡραιότης τῶν χρημάτων, οὔτε ἡ μελωδία τῶν ἀσμάτων, οὔτε ἡ εὐωδία τῶν ἀνθέων καὶ τῶν μύρων, οὔτε ἡ γλυκύτης τοῦ μέλιτος, οὔτε τοῦ μάννα ἡ ἀπόλαυσις, οὔτε ἄλλα τινὰ ἐξ ὅσων αἱ αἰσθήσεις μας δύνανται νὰ δοκιμάσουν, ἠδυνήθησαν νὰ σβήσουν τὴν θεϊκὴν δίψαν. Ζητῶ κάτι ποὺ νὰ εἶνε ἀπείρως ἀνώτερον. Ζητῶ τὸ φῶς, τὸ ἀνώτερον ὅλων τῶν φώτων, ὅπερ ὀφθαλμὸς δὲν χωρεῖ. Ζητῶ φωνήν, τὴν ἀνωτέραν ὅλων τῶν φωνῶν, τὴν ὁποίαν ἀνθρώπινον οὕς δὲν δύναται νὰ συλλάβη…
Ὤ Θεέ μου! Πολὺ ἀργὰ σὲ ἀγάπησα. Σὲ ἐζήτουν εἰς τὰ ἐκτὸς καὶ παρεδιδόμην εἰς ὅλας τὰς παροδικὰς ἐκείνας ὡραιότητας, τὰς ὁποίας σὺ έδημιούργησας, ὦ κάλλος, ὅπερ δὲν μαραίνει ὁ χρόνος. Διὰ τοῦτο καὶ σὲ ὀνομάζω κάλλος ἀρχαιότατον ἀλλὰ συγχρόνως καὶ νεώτατον. Ταλαίπωρος ἐγώ! Πόσον ἐπλανήθην ἐν τῆ ἀναζητήσει σου. Ὅλα περιῆλθον πρὸς ἀναζήτησίν σου. Ἠρώτησα τὴν γῆν˙ Σὺ εἶσαι ὁ Θεός μου; Καὶ αὕτη μοῦ ἀπήντησεν˙ Ὄχι. Δὲν εἶμαι ἐγὼ ὁ Θεός σου. Τὴν ἰδίαν ἀπάντησιν ἐπανέλαβον καὶ ὅλα ὅσα ὑπάρχουν ἐπὶ τῆς γῆς. Ἠρώτησα τὴν θάλασσαν, τὰς ἀβύσσους, τοὺς ὠκεανοὺς καὶ ὄσα κολυμβοῦν εἰς τὰ ὕδατα καὶ ὅλα μοῦ ἀπήντησαν˙ Δὲν εἴμεθα ἡμεῖς ὁ Θεός σου. Πρέπει νὰ Τὸν ζητήσης πέραν ἀπὸ ἡμᾶς. Ἠρώτησα τὰς αὔρας, τοὺς ζεφύρους, ὅλας τὰς πνοὰς τῶν ἀνέμων καὶ ὅλος ὁ ἀὴρ μὲ ὅλα ὅσα ζοῦν ἐν αὐτῶ μοῦ ἀπήντησαν˙ ὁ Ἀναξιμένης (ὁ φιλόσοφος ὁ εἰπὼν ὅτι ὁ ἀὴρ εἶνε Θεός) σφάλλεται. Δὲν εἴμεθα ἡμεῖς ὁ Θεός. Συνεχίζων τὴν ἐρώτησίν μου ἠρώτησα τὸν οὐρανόν, τὸν ἥλιον, τὴν σελήνην, τοὺς ἀστέρας καὶ μοῦ εἶπον˙ Οὔτε ἡμεῖς εἴμεθα ὁ Θεός… Τὸ νὰ ἐρωτᾶ τις περὶ Θεοῦ τὰ κτίσματα εἶνε ὡς νὰ ζητῆ τὴν ἀρχὴν καὶ τὸν λόγον τῆς ὑπάρξεώς των. Καὶ ἡ μαρτυρία ὅλων τούτων εἶνε μία. Εἶνε ἡ κραυγή˙ Αὐτὸς ἐποίησεν ἡμᾶς. Καὶ ὡς λέγει ὁ Ἀπόστολος, «τὰ ἀόρατα τοῦ Θεοῦ ἀπὸ κτίσεως κόσμου τοῖς ποιήμασι νοούμενα καθορᾶται» (Ρωμ. 1, 20).
Ὁ ἱερὸς Αὐγουστῖνος μετὰ τὴν ἔρευναν, τὴν ὁποίαν ἔκαμεν πρὸς τὸν ἐκτὸς ἑαυτοῦ κόσμον στρέφεται καὶ πρὸς τὸν ἴδιον ἑαυτόν του καὶ ἀπευθύνει τὸ ἐρώτημα˙ «Συ τὶς εἴ; Καὶ ἀπεκρίθην ἐγὼ εἰς τὸν ἑαυτόν μου˙ Ἄνθρωπος εἶμαι λογικὸς καὶ θνητός. Καὶ ἐπάνω εἰς τὴν ἀπάντησιν αὐτὴν ἤρχισα τὴν νέαν μου ἔρευναν. Πόθεν εἶμαι Κύριε; Ἔχω ἀφʼ ἑαυτοῦ τὴν ὕπαρξιν; Καὶ ἡ άπάντησις˙ Σύ, ὦ Θεέ, ἐποίησάς με καὶ οὐχὶ ἐγὼ τὸν ἑαυτό μου ἐποίησα. Ὤ! Σὲ εὖρον, ὁ Κύριος καὶ Θεός μου, ὁ ἀληθινὸς καὶ μόνος, ὁ παντοκράτωρ, ὁ ὑπεραιώνιος, ὁ ὐπερκατάληπτος, ὁ ἀκαταμέτρητος, ὁ ἀεὶ ζῶν, ὁ μηδὲν στοιχεῖον θνητότητος ἔχων, ἐν ἑαυτῶ, ὁ ἀθάνατος καὶ τοὺς αἰῶνας οἰκῶν, ὁ θαυμαστὸς ἐν ὀφθαλμοῖς ἀγγέλων, ὁ ἄφραστος, ὁ ἀνεξιχνίαστος, ὁ φοβερὸς καὶ ἰσχυρὸς, ὁ ἄναρχος, ὁ ἀτελεύτητος…».
Οὕτως ὁ ἱερὸς Αὐγουστῖνος μετὰ μακρὰν παραπλάνησιν ἐκάθησε παρὰ τοὺς πόδας τοῦ Ἰησοῦ, ἤκουσε τὴν περὶ Θεοῦ διδασκαλίαν, τὸ πνεῦμά του ἀνεπαύθη, καὶ φωναὶ ἀγαλλιάσεως καὶ εὐγνωμοσύνης ἐξέρχονται ἐκ τῆς καρδίας του˙ «Σʼ ἐγνώρισα, ὦ Θεέ. Σʼ ἐγνώρισα τὸν μόνον ἀληθινὸν Θεὸν καὶ ὅν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόν. Σʼ ἐγνώρισα ὦ Ἁγία Τριάς. Συγκρίνω τὴν ἐποχὴν ἐκείνην κατὰ τὴν ὁποίαν δὲν σὲ ἐγνώριζον πρὸς τὴν ἐποχὴν κατὰ τὴν ὁποίαν σὲ ἐγνώρισα καὶ βλέπω καὶ αἰσθάνομαι τὴν τεραστίαν διαφορὰν μεταξὺ σκότους καὶ φωτός, καὶ μετὰ δακρύων κράζω˙ Οὐαὶ τῶ καιρῶ ἐκείνω, ὅτε δὲν σὲ ἐγνώριζον, οὐαὶ τὼ καιρῶ ἐκείνω ὅτε ἥμην κωφὸς καὶ δὲν σὲ ἤκουον, οὐαὶ τῶ καιρῶ ἐκείνω ὅτε ἥμην τυφλὸς καὶ δὲν σὲ ἔβλεπον. Τυφλὸς καὶ κωφός… Μὲ ἐφώτισες, ὦ τοῦ κόσμου φῶς, μὲ ἐφώτισες καὶ σὲ εἶδον καὶ σὲ ἠγάπησα. Οὐδεὶς σὲ ἀγαπᾶ ἐὰν μὴ σὲ ἴδη, καὶ οὐδεὶς σὲ βλέπει, ἐὰν δὲν ἤθελεν ἀγαπήσει. Πολὺ ἀργὰ σὲ ἠγάπησα, κάλλος τόσον ἀρχαῖον καὶ τόσον νέον. Πολὺ ἀργὰ σὲ ἠγάπησα. Θρηνῶ τὸν χρόνον ἐκεῖνον ὅτε ὁ δυστυχῆς δὲν Σὲ ἠγάπων».
Εἰς τοιοῦτον ὕψος νοημάτων ἀνεβίβασε τὴν ἰδέαν τοῦ Θεοῦ ὁ χριστιανισμός. Καὶ τὴν ἰδέαν αὐτὴν τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ κηρύττουσα ἡ Ἐκκλησία ἀνυψωσε ταύτην ὡς ἥλιον ζωῆς εἰς τὸν ψυχικὸν οὐρανὸν τῆς ἀνθρωπότητος καὶ πᾶς, ὅστις πιστεύει εἰς τὴν θείαν διδαχήν, ἀνέρχεται εἰς τὸ ὄρος τῆς θεωρίας, μένει ἔκθαμβος πρὸ τοῦ ἀπεριγράπτου κάλλους, πρὸ τοῦ Θαβωρείου φωτός, πρὸ τῶν ἀκτίνων τῆς τρισηλίου Θεότητος, καὶ ἀναφωνεῖ˙ Τὶς Θεὸς μέγας ὡς ὁ Θεὸς ἡμῶν; Σὺ εἶ Θεὸς ὁ ποιῶν θαυμάσια μόνος. Καὶ τὴν πίστιν αὐτὴν εἰς τὸν ἐν Τριάδι Θεὸν καθʼ ἑκάστην θείαν Λειτουργίαν, ὀλίγον τι πρὸ τῆς τελέσεως τῆς φρικτῆς θυσίας, οἱ Ὀρθόδοξοι ὁμολογοῦν ἀπαγγέλοντες τὸ Σύμβολον τῆς Πίστεως. Εἰς αὐτὸ πρῶτον ἄρθρον, θεμελιῶδες δόγμα τῆς ἀμωμήτου ἡμῶν Πίστεως εἶνε ἡ περὶ Θεοῦ ἀλήθεια, ἡ ὁποία διʼ ὀλίγων λέξεων μεστῶν νοημάτων ἐκφράζεται καὶ διακηρύσσεται˙ «Πιστεύω εἰς ἕνα Θεόν, Πατέρα, παντοκράτορα, ποιητὴν οὐρανοῦ καὶ γῆς ὁρατῶν τε πάντων καὶ ἀοράτων».
* * *
Δυστυχῶς τὴν πίστιν αὐτὴν εἰς τὸν ἀληθινὸν Θεὸν καταπολεμοῦν διάφορα φιλοσοφικὰ συστήματα παλαιότερα καὶ νεώτερα. Ἕν ἐκ τῶν φιλοσοφικῶν αὐτῶν συστημάτων εἶνε καὶ ὁ Πανθεϊσμός. Ἀρχηγὸς τοῦ Πανθεϊσμοῦ ὑπῆρξεν ὁ ἑβραῖος Σπινόζας, ὅστις μετὰ ἑωσφορικῆς ὑπερηφανείας ὁμιλῶν καὶ ἐκθειάζων τὴν θεωρίαν του διεκήρυττεν ὅτι πᾶν ὅ,τι λέγει ἡ Χριστιανικὴ Πίστις περὶ Θεοῦ Δημιουργοῦ ἀποτελεῖ μύθον! Καὶ ὡς δόγμα, ὅπερ κατʼ αὐτὸν καὶ τοὺς ὀπαδοὺς τοῦ Πανθεϊσμοῦ ἔρχεται νὰ ἀντικαταστήση τὸ χριστιανικὸν περὶ Θεοῦ δόγμα, διδάσκεται˙ «Ἄπαντα, ὁρατὰ καὶ ἀόρατα, Θεός, ἄνθρωπος καὶ κόσμος εἶνε ἕν». Ἀλλὰ τὶ ἐννοοῦν οἱ Πανθεϊσταὶ λέγοντες ὅτι ἄπαντα εῑνε ἕν;
Ἄς προσπαθήσωμεν ἵνα διʼ ὀλίγων ἐκθέσωμεν τὴν διδασκαλίαν τοῦ Πανθεϊσμοῦ.
Ἐνῶ κατὰ τὴν χριστιανικὴν διδασκαλίαν Θεὸς καὶ κόσμος, πνεῦμα καὶ ὕλη διακρίνονται ἀλλήλων, οἱ Πανθεϊσταὶ συγχέουν ἀμφότερα κηρύσσοντες ὅτι ἡ θεία οὐσία ἐξ ἀρχῆς εἶνε κεκρυμμένη ἐντὸς τῆς ὕλης, διατελεῖ ἀχὠριστος ἀπʼ αὐτῆς, προχωρεῖ βαθμιαίως τὴν κλίμακα τῆς δημιουργίας ἀπὸ τὰ ἀνόργανα εἰς τὰ ἐνόργανα, ἀπὸ τὰ μέταλλα εἰς τὰ φυτά, τὰ δένδρα, τὰ ζῶα, καὶ ὅσον προχωρεῖ τόσον καὶ λαμβάνει τελειοτέραν γνῶσιν ἑαυτῆς, ἐν δὲ τῶ ἀνθρώπω τελειοῦται ἡ λειτουργία τῆς ἀναπτύξεώς της.
Ἐν ἀρχῆ, κατὰ τὴν διδασκαλίαν λοιπὸν αὐτήν, ἐν ἀρχῆ ἦν ἡ ὕλη καὶ ἐντὸς τῆς ὕλης κρυμμένος ἕνας ὑποτυπώδης Θεός, ὅστις σὺν τῆ ἀναπτύξει τῆς ὕλης ἐξελίσσεται καὶ αὐτὸς καὶ τελειοποιεῖται.
Πόση μωρία ἐγκρύπτεται εἰς τὰ διδάγματα αὐτὰ τοῦ Πανθεϊσμοῦ! Ἐδῶ βλέπει τις πόσον δίκαιον εἶχεν ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ὅταν ελεγεν ὅτι «φάσκοντες εἶναι σοφοὶ ἐμωράνθησαν». Ὡρισμένα σημεῖα τῆς μωρίας τοῦ Πανθεϊσμοῦ ἄς παρουσιάσωμεν.
Καὶ ἐν πρώτοις˙ Ὁ Πανθεϊσμὸς δὲν ἐννοεῖ τὴν θείαν οὐσίαν κεχωρισμένην ἐκ τῆς ὕλης. Καὶ ἐπειδὴ ἡ ὕλη δὲν εἶνε αἰωνία, ἀλλὰ κάποτε ἐδημιουργήθη, συνεπῶς κατὰ τὴν διδασκαλίαν ταύτην Θεὸς πρὸς τῆς ὕλης δὲν ὑπῆρχε, ἀλλʼ ἐνεφανίσθη σὺν τῆ ἐμφανίσει τῆς ὕλης. Ἅμα ὕλη ἅμα Θεός. Ὁποία ἀντίθεσις πρὸς τὴν διδασκαλίαν τῆς Πίστεώς μας, ἥτις διὰ τοῦ προφητάνακτος Δαβὶδ λέγει˙ «Πρὸ τοῦ ὄρη γεννηθῆναι καὶ πλασθῆναι τὴν γῆν καὶ τὴν οἰκουμένην καὶ ἀπὸ τοῦ αἰῶνος καὶ ἕως τοῦ αἰῶνος σὺ εἶ» (Ψαλμ. 89, 2). Καὶ ἐπειδὴ πάλιν ἡ ὕλη ὡς ἐκ φθαρτῶν στοιχεῖων συντεθειμένη μίαν ἡμέραν θὰ καταστραφῆ, τότε, κατὰ τὴν διδασκαλίαν τοῦ Πανθεϊσμοῦ, σὺν τῆ καταστροφῆ τῆς ὕλης θὰ καταστραφῆ καὶ θὰ ἐκλείψη καὶ ὁ Θεός! Ὁποία πάλιν ἀντίθεσις πρὸς τὴν μεγαλειώδη ἰδέαν περὶ τῆς αἰωνιότητος τοῦ Θεοῦ, τὴν ὁποίαν ἐξαγγέλει ἡ Ἁγία Γραφή: «Κατʼ ἀρχὰς σύ, Κύριε, τὴν γῆν ἐθεμελίωσας καὶ ἔργα τῶν χειρῶν σοὺ εἰσιν οἱ οὐρανοί˙ αὐτοὶ ἀπολοῦνται, σὺ δὲ διαμένεις˙ καὶ πάντες ὡς ἱμάτιον παλαιωθήσονται, καὶ ὡστὶ περιβόλαιον ἐλίξεις αὐτοὺς καὶ ἀλλαγήσονται˙ σὺ δὲ ὁ αὐτὸς εἶ καὶ τὰ ἔτη σου οὐκ ἐκλείψουσιν» (Ψαλμ. 101, 26-28 καὶ Ἑβρ. 1, 10-12).
Δεύτερον˙ Κατὰ τὴν διδασκαλίαν τοῦ Πανθεϊσμοῦ ἡ δημιουργία τῶν ὄντων δὲν εἶνε προϊὸν ἐλευθερας βουλήσεως τοῦ Θεοῦ, ὅστις πάντα ὅσα ἠθέλησαν ἐποίησεν, ἀλλʼ ἡ δημιουργία ἐξελίσσεται ἀναγκαστικῶς. Ὅ,τι ἔγινε δὲν ἠδύνατο νὰ γίνη ἄλλως ἤ ὡς ἔγινεν. Ἡ δημιουργία εἶνε ἀπόρροια τῆς οὐσίας τοῦ Θεοῦ. Εἶνε ὡς τὸ νῆμα, τὸ ὁποῖον ἐκ τῶν σπλάχνων της ἡ ἀράχνη ἐκβάλλει καὶ πλέκει τὸ δίκτυόν της.
Τρίτον˙ Κατὰ τὴν διδασκαλίαν τοῦ Πανθεϊσμοῦ ὁ Θεὸς λαμβάνει γνῶσιν ἑαυτοῦ διὰ τῆς δημιουργίας. Δηλαδὴ ὁ Θεὸς κηρύσσεται ὄχι τέλειος, ἀλλʼ ἀτελής, προαγόμενος ἀπὸ δυνάμεως εἰς δύναμιν καὶ ἀπὸ γνώσεως εἰς γνώσιν. Ἀλλʼ ἐρωτῶμεν˙ ΤὶΘεὸς εἶνε αὐτός, ὅστις ἐκ τῆς ἀσυνειδησίας βαίνει πρὸς αὐτοσευνειδησίαν; θεὸς-ὕλη, θεὸς-σκώληξ, θεὸς-ἑρπετόν, θεὸς-πτηνόν, θεὸς-ἄνθρωπος!!!
Τέταρτον˙ Ἐφʼ ὅσον, κατὰ τὴν διδασκαλίαν τοῦ Πανθεϊσμοῦ, τὸ πᾶν συνταυτίζεται μὲ τὸν Θεόν, ἔπεται ὅτι οὐδεμία εὐθύνη δύναται νὰ ζητηθῆ ἀπὸ τὸν ἄνθρωπον. Τὸ ἔγκλημα ἀμνηστεύεται. Καὶ μόνον ἀμνηστεύεται; Ὁ ἐγκληματίας, κατὰ τὸν Πανθεϊσμόν, θὰ εἴπη εἰς τοὺς δικαστάς του˙ Ὅ,τι ἔπραξα, δὲν τὸ ἔπραξα ἐγώ, ἀλλʼ ἡ ἐν ἐμοὶ ὑπάρχουσα θεία οὐσία. Πρὸς τὶ μὲ διώκετε; Θεῖον λοιπὸν καὶ το ἔγκλημα καὶ αἱ φυλακαὶ πρέπει τάχιστα νʼ ἀνοιχθοῦν διὰ νᾶ ἐξέλθουν ἐκεῖθεν καὶ οἱ εἰδεχθέστεροι τῶν ἐγκληματιῶν.
Πέμπτον˙ Ὁ Πανθεϊσμὸς καταλύει καὶ αὐτὴν ἀκόμη τὴν ἰδέαν τῆς Θρησκείας. Διότι Θρησκείαν σημαίνει σχέσιν ἡμῶν πρὸς τὸ Θεόν. Καὶ ἐφʼ ὅσον, κατὰ τὸν Πανθεϊσμόν, Θεὸς καὶ κόσμος δὲν εἶνε δύο διακεκριμένα ἀπʼ ἀλλήλων πράγματα ἀλλʼ εἶνε κατʼ οὐσίαν ἕν, σχέσις μεταξὺ αὐτῶν δὲν δύναται νὰ νοηθῆ. Ὁ Θεός, ὅπως τὸν κατασκευάζουν οἱ Πανθεϊσταί, παύει νὰ εἶνε ἰδιαιτέρα ἀπὸ τὸν κόσμον ὕπαρξις, παύει νὰ εἶνε πρόσωπον, πρὸς τὸ ὁποῖον νὰ δύναται ὁ ἄνθρωπος νʼ ἀναφέρη τὴν πίστιν, τὴν ἀγάπην, τὴν ἐλπίδα καὶ τὰς προσευχάς του.
Οὕτω ἀπὸ τὴν σύντομον ταύτην ἀνάκρισιν τῆς περὶ Θεοῦ ἰδέας τῶν Πανθεϊστῶν ἐξάγεται τὸ συμπέρασμα ὅτι ὁ ἀσπαζόμενος τὴν θεωρίαν ταύτην παραδέχεται ἕνα ἄλλο «Πιστεύω» τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Ἡ ἔννοια τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ ὡς ταύτην παρέχουν αἱ Γραφαί, ἐν τῶ Πανθεϊσμῶ καταστρέφεται καὶ ἀντʼ αὐτῆς ἐμφανίζεται ἡ εἰκὼν ἑνὸς Θεοῦ τερατόμορφου, ὅστις δὲν δύναται νὰ σταθῆ λόγω τῶν τρομερῶν ἀντιστάσεων, τὰς ὁποίας περιέχει ἡ ἔννοια αὐτού.
Ἰδοῦ ὁ λόγος, διὰ τὸν ὁποῖον διάσημος ἀπολογητὴς τοῦ Χριστιανισμοῦ κρίνον τὸν Πανθεϊσμὸν γράφει περὶ αὐτοῦ τὰ ἐξῆς σπουδαιότατα˙ «Ὁ Πανθεϊσμός, ὅστις συνταυτίζει τὴν Θεότητα μὲ τὴν ὕπαρξιν καὶ τὴν ζωὴν ὅλων τῶν μερῶν τοῦ κόσμου δὲν εἶνε εἰμὴ ἀθεϊσμὸς μετημφιεσμένος». Ὁ δʼ ἐκ τῶν ἠμετέρων θεολόγων ἀείμνηστος Δαμαλᾶς έλθὼ εἰς σύγκρουσιν μὲ τὸν Ἐμμ. Ροΐδην ὑποστηρίζοντα τὸν Πανθεϊσμὸν ἐδημοσίευσε σπουδαιότατον ἄρθρον εἰς τὴν καθημερινῆν ἐφημερίδα τῶν Ἀθηνῶν «Καιροὶ», τοῦ ὁποίου περίληψιν ἐδημοσίευσε καὶ τὸ επίσημον ὄργανον τοῦ Πατριαρχείου Κων)πόλεως «Ἐκκλησιαστικὴ Ἀλήθεια» (Ἴδ. Φύλλον 12 Ἰανουαρίου 1890). Εἰς τὸ ἄρθρον τοῦτο διʼ ἀκαταμαχήτων ἐπιχειρημάτων ἀποδεικνύεται ὁτι ὁ Πανθεϊσμὸς ἀρνούμενος τὸν προσωπικόν, αὐτοτελῆ καὶ ἀνεξάρτητον Θεόν, τὸν ἐκ τοῦ μὴ ὄντος δημιουργὸν καὶ προνοητὴν τῶν ἀπάντων, εἶνε χείρων καὶ αὐτοῦ τοῦ ὑλισμοῦ «Ὁ Πανθεϊσμὸς ἀποθεῶν τὸν κόσμον καὶ ὑλοποιῶντὸν Θεὸν ἐστὶν ἀσεβὴς καὶ βέβηλος τοῦ ἁγίου τῆς ἀληθείας Θεοῦ ἐκφαύλισις, καὶ ἁμάρτημα ἄντικρυς σατανικὸν καθʼ οὖ φοβερὰ ἐπέρχεται ἡ νέμεσις τοῦ Θεοῦ». Ὁ δὲ ἀοίδιμος καθηγητὴς τῆς Ἀπολογητικῆς ἐν τῶ Πανεπιστημίω Γρηγόριος Παπαμιχαὴλ ἀπαριθμῶν τὰ πολέμια συστήματα τοῦ Χριστιανισμοῦ μεταξὺ αὐτῶν κατατάσσει καὶ τὸν Πανθεϊσμόν (Ἴδε Γρ. Παπαμιχαήλ, Ἀπολογητική, Ἀθῆναι 1928, σελ. 28-33).

* * *

Ἀλλὰ διατὶ ὅλα τʼ ἀνωτέρω ἐγράφησαν; Δὲν ἐγράφησαν ἀσκόπως. Ὑπάρχει λόγος σοβαρός. Καὶ ὁ λόγος αὐτός, ὡς καὶ εἰς τὴν ἀρχὴν τοῦ παρόντος ἄρθρου ἐσημειώθη, εἶνε ὅτι εἰς τὸ Ὀρθόδοξον Βασίλειον μας ἐσχάτως βημάτων καὶ χειλέων ἀκούονται διδασκαλίαι, αἱ ὁποῖαι παρʼ ἐκπροσώπων τῆς ὀρθοδόξου σκέψεως χαρακτηρίζονται ὡς ἰδέαι Πανθεϊστικαί ὡς ἰδέαι ἀντιχριστιανικαί.
Κρούσματα τοιούτων Πανθεϊστικῶν ἰδεῶν ἐσημειώθησαν τὰ ἐξῆς˙
Πρῶτον˙ Εἰς ἐφημερίδας καὶ περιοδικὰ δημοσιεύονται ἄρθρα, εἰς τὰ ὁποῖα οἱ συντάκται των ἐκεθιάζουν τὰ πανθεϊστικὰ στοιχεῖα, τὰ ὁποῖα περιέχουν διάφοροι θρησκεῖαι τῶν Ἀνατολικῶν λαῶν.
Δεύτερον˙ Εἰς πειραματικῶν σχολεῖον Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν μαθηταὶ μασόνου καθηγητοῦ, θέλοντος νὰ εἰσαγάγη ἐπίσημα διαπαιδαγωγήσεως τῆς Ἑλληνικῆς νεότητος, ἀνήρτησαν πινακίδας μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ μίαν μὲ πανθεϊστικὸν περιεχόμενον. (Ἴδε Γεώργ. Παπαφωτίου, Ἔλεγχος τοῦ νέου συστήματος ἠθικῆς ἀγωγῆς, ἔκδοσις Β΄, Ἀθῆναι 1958, σελ. 8).
Τρίτον, τὸ καὶ σπουδαιότερον ἐξ ὅλων˙ Εἰς συγκέντρωσιν ἐξ ἐπισήμων προσώπων, ἡ ὁποία ἐγένετο ἐν αὐτοκρατόροις πρὸς τιμὴν τοῦ διασήμου Γερμανοῦ πυρηνικοῦ ἐπιστήμονος δόκτορος Werner Karl Heisenberg Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Μονάχου, ὡμίλησεν ἡ Α. Μ. ἡ Βασίλισσα Φρειδερίκη. Ὡμίλησε… μὲ γλῶσσαν πανθεϊστικήν. Εἶπεν ὅτι τὰ πάντα, ὁρατὰ καὶ ἀόρατα, εἶνε ἕν, ὅτι ἡ σὐγχρονος ἐπιστήμη καὶ εἰδικῶς ἡ θεωρητικὴ καὶ ποινικὴ φυσικὴ τείνει τὸν δάκτυλον πρὸς τὸν Πλάτωνα, τὸν Πλωτῖνον καὶ τὸν ἀπόκρυφον Χριστόν, ὅτι διὰ τῆς ἐπικρατήσεως τῆς θεωρίας ταύτης ἡ γῆ θὰ ἴδη τὸ φῶς τῆς ἡμέρας!! Ἐτόνισε δὲ ὅτι τὰ ὑψηλὰ μαθήματα περὶ τοῦ «ἐνιαίου» ὕλης καὶ πνεύματος τὰ ἤκουσεν ὡς ταπεινὴ μαθήτρια παρὰ τοῦ συζύγου αὐτῆς Βασιλέως Παύλου. Σημειωτέον ὅτι, καθὼς γράφει ἡ «Ἐνορία», καὶ ἡ Α. Μ. ὁ Βασιλεὺς ἐκ Πανεπιστημιακῶν Βημάτων ἐνώπιον πλήθους ἐπιστημόνων ἐξέφερε τοιαύτας ἰδέας.
Ἡ ὁμιλία αὕτη τῆς Βαασιλίσσης ἐδημοσιεύθη εἰς τὴν πρώτην σελίδα καθημερινῆς ἐφημερίδος τῶν Ἀθηνῶν, ἐχούσης μεγίστην κυκλοφορίαν, καὶ ἡ ἐκ τῆς ἀναγνώσεως ταύτης προκληθεῖσα ἀπορία καὶ ἔκπληξις ὑπῆρξε μεγάλη. Ὁ πιστός, ὁ Ὀρθόδοξος λαὸς τῆς Ἑλλάδος, ὅστις ἐξακολουθεῖ νὰ ἐκκλησιάζεται καὶ ἐν βαθεία κατανύξει νʼ ἀκούη καθʼ ἑκάστην Λειτουργίαν τὸ ΠΙΣΤΕΥΩ, ὅπερ συνέταξαν θεόφρονες Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, δὲν δύναται νὰ ἐννοήση πῶς ἡ Βασίλισσα τοῦ Ὀρθοδόξου Βασιλείου ἐκφράζει δημοσία ἰδέας, αἱ ὁποῖαι ἔρχονται εἰς πλήρη ἀντίθεσιν πρὸς τὰ δόγματα καὶ πρὸς τὰς θεμελειώδεις ἀληθείας τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως. Τολμῶμεν νὰ ἐρωτήσωμεν˙ Παραδέχεται τὰς ἀντιχριστιανικὰς ταύτας ἰδέας τῶν θεοσοφιστῶν καὶ Πανθεϊστῶν ἡ Βασίλισσα; Ἔχει αὕτη συνείδησιν τῆς ἀντιθέσεως μεταξὺ τούτων καὶ τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως; Ἡμεῖς δὲν θέλομεν νὰ τὸ παραδεχθῶμεν. Μᾶλλον πρόκειται περὶ συγχύσεως ἐννοιῶν, τὴν ὁποίαν ἔπαθεν ἡ Βασίλισσα ἐπηρεαζόμενη, ὡς μὴ ὤφειλε, ἀπὸ τὰς ἐπιστημονικὰς καὶ φιλοσοφικὰς συζητήσεις τοῦ αἰῶνος μας. Δυστυχῶς ἡ εἰς τὴν Ὀρθόδοξον πίστιν προσέλευσις τῆς Βασιλίσσης δὲν ἐγένετο κατόπιν μακρᾶς καὶ συστηματικῆς κατηχήσεως, ὡς ἐγένετο εἰς τὴν περίπτωσιν τῆς ἀειμνήστου Βασιλίσσης Σοφίας, ἡ ὁποία προκειμένου νὰ προσέλθη εἰς τὴν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν ἐπὶ μακρὸν κατηχεῖτο ὑπὸ τοῦ Μητροπολίτου Ἀθηνῶν. Διʼ αὐτὸ παρίσταται ἀνάγκη, ἵνα ἐκ τῶν ὑστέρων κατηχηθῆ καὶ πληροφορηθῆ τὶ περὶ Πνεύματος, τὶ περὶ ὕλης, τὶ περὶ Θεοῦ, τὶ περὶ κόσμου, τὶ περὶ ἀνθρώπου καὶ τὶ περὶ Χριστοῦ παραδέχεται ἡ Ὀρθόδοξος πίστις. Ἀκούουσα δὲ ἡ Βασίλισσα τὰ ὑψηλὰ τῆς Ὀρθοδοξίας δόγματα καὶ ἀντιπαραβάλλουσα ταῦτα πρὸς ὅσα ἐπιπολαίως ἀσυναισθήτως ἐξεστόμισεν, εἴμεθα βέβαιοι, ὅτι μὲ τὴν διακρίνουσαν αὐτὴν εὐφυΐαν θὰ ἴδη τὸ χάος, θὰ διακρίνη τὴν διαφορὰν μεταξὺ Χριστιανισμοῦ καὶ πανθεϊσμοῦ, καὶ θὰ φρίξη διʼ ὅσα εἶπε καὶ θὰ ζητήση μετὰ δακρύων συγγνώμην παρὰ τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἡ εἰλικρινὴς αὐτῆς μετάνοια θὰ κάνη νὰ σκιρτήση τὸ Πανελλήνιον, νὰ δοκιμάση χαρὰν καὶ ἀγαλλίασιν ὁ πιστός, ὁ Ὀρθόδοξος λαός, βλέπων τοὺς Βασιλεῖς μας νʼ ἀποπτύουν τὸ δηλητήριον τῆς κενοδοξίας καὶ νὰ ὁμολογοῦν ἐπισήμως καθαρὰν καὶ ἀνόθευτον τὴν Ὀρθόδοξον πίστιν, ὑπὲρ τῆς ὁποίας ποταμοὺς αἱμάτων ἔχυσε τὸ εὐσεβὲς ἡμῶν Γένος.
Ἐλέγξαντες κατὰ τὸ παρελθόν, ὡς θὰ ἐνθυμοῦνται οἱ παλαιότεροι ἀναγνῶσται τῆς Σπίθας, ὡρισμένας ἐκτροπὰς τῶν Ἀνωτάτων ἀρχόντων τῆς χώρας μας ἐκ τῆς τροχιᾶς τῆς Ὀρθοδοξίας, ἐφʼ ἧς δέον νὰ κινῆται ὅλον τὸ Βασίλειον, εἴχομεν δυστυχῶς κατηγορηθῆ ὅτι διαπνεόμεθα ἀπὸ ἀντιδυναστικὸν πνεῦμα. Διὰ τοῦτο ἀφήκαμεν τὴν φορὰν αὐτήν, ἵνα ἄλλοι πρῶτον ἐλέγξουν τὸ σοβαρὸν τοῦτο ὀλίσθημα τῶν Βασιλέων. Καὶ ἤλεγξαν τοῦτο σοβαροὶ ἐκπρόσωποι τῆς Ὀρθοδόξου σκέψεως καὶ φωναὶ ἐντόνου διαμαρτυρίας ἐκ πολλῶν πλευρῶν ἠκούσθησαν. Νὰ ἔφθασεν ἆρά γε εἰς τὰ ὦτα τῶν Βασιλέων ἡμῶν; Νὰ ἠσθάνθη ἆρά γε ἡ κατὰ τὸ Σύνταγμα ὑπεύθυνος κυβέρνησις τὸ σκάνδαλον, ὅπερ ἐδημιουργήθη ἐκ τῶν ὁμιλιῶν ἐκείνων;
Ὡς κληρικὸς τῆς Ὀρθοδοξίας, ὅστις κατὰ τὴν φρικτὴν στιγμὴν τῆς χειροτονίας ἤκουσα κἀγὼ τό˙ Λάβε τὴν Παρακαταθήκην καὶ φύλαξον ταύτην μέχρι τῆς δευτέρας τοῦ Χριστοῦ παρουσίας, θεωρῶ βαρὺ νὰ σιωπήσω ἐπὶ θέματος πίστεως. Δειλὸν καὶ ἄνανδρον θὰ μὲ κατηγορήση ἡ συνείδησις ἐὰν σιωπήσω καὶ ὅσον τὸ ἐξ ἐμαυτοῦ δὲν ὑπερασπίσω τὰ ὑψηλὰ δόγματα τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως. Καἲ τον ἔλεγχον τοῦτον τῆς συνειδήσεώς μου μὴ ἀνεχόμενος μετὰ πολλῆς συγκινήσεως γράφω τὸ παρόν, καὶ ἐλάχιστος ἐγὼ ἱερομόναχος, ὅστις ἀνιδιοτελῶς ὑπηρέτησα Πίστιν καὶ Πατρίδα, διαμαρτύρομαι καὶ παρακαλῶ τὴν Σὴν Ἱεραρχίαν, ἡ ὁποία κατʼ αὐτὰς θὰ συνεδριάση, ἵνα ἐπιληφθῆ τοῦ σπουδαιοτάτου τούτου θέματος καὶ ἐπιδιώξη συντόμως τὴν κατὰ τοὺς Ἱ. Κανόνας λύσιν τοῦ προβλήματος, μὴ ἐπηρεαζόμενη ἀπὸ τὰ σχόλια καὶ τὰς κρίσεις τοῦ ψυχροῦ, ἀδιαφόρου καὶ ἀπίστου κόσμου, ὅστις τὰς ὑπὲρ Ὀρθοδόξου πίστεως φωνὰς τῶν πιστῶν τῆς Ἐκκλησίας τέκνων ἀποκαλεὶ ἄκαρπον Βυζαντινολογίαν…
Ἀδελφοὶ καὶ Πατέρες! Σκεφθῶμεν τίνος εἴμεθα στρατιῶται, ὑπὸ ποίαν σημαίαν στρατευόμεθα, ποίους ἡρωϊκοὺς ἀγωνιστὰς εἶχεν ἡ ἡμετέρα Ἐκκλησία, πῶς αὕτη ἐπολέμει καὶ ἐνίκα τὰς πλάνας καὶ τὰς αἱρέσεις καὶ ἐθριάμβευεν ἐπὶ πάντων, καὶ πράξωμεν ἀναλόγως. Ἄλλως θʼ ἀποδειχθῶμεν ἀνάξιοι υἱοὶ καὶ θυγατέρες τῆς ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ.