«ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΣΠΙΘΑ», Ὁκτωβρίου 1964, φυλ. 274
Τοῦ Μητροπολίτου Φλωρίνης π. Αὐγουστίνου Καντιώτου

ΠΟΙΟΣ Ο ΣΚΟΠΟΣ

ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΥΣΕΩΝ ΣΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ;

Η Ασαφεια το διακρινει

Διὰ νὰ κρίνωμεν ἐὰν ἕν ἐκπαιδευτικὸν σύστημα εἶνε ἐπιτυχές, πρέπει κατὰ πρῶτον λόγον νὰ γνωρίζωμεν ποῖος εἶνε ὁ σκοπὸς εἰς τὸν ὁποῖον ἀποβλέπει. Διότι ὅλα τὰ ἔργα, ὅλαι αἱ τέχναι καὶ ἐπιστῆμαι ἀποβλέπουν εἰς κἄποιον σκοπόν. Οὐδὲν πράττει ὁ ἄνθρωπος ἀσκόπως. Καὶ ἡ παιδαγωγική, ἡ ὁποῖα εἶνε τέχνη τεχνῶν καὶ ἐπιστήμη ἐπιστημῶν ὡς ἀσχολουμένη μὲ τὸ δυσκολώτερον πρόβλημα, τὸν ἄνθρωπον, δὲν ἠμπορεῖ παρὰ νὰ ἔχη σκοπόν. Γενικόν, ἐννοοῦμεν, σκοπόν, εἰς τὸν ὁποῖον νὰ ὑποτάσσωνται ὅλοι οἱ ἐπὶ μέρους σκοποὶ τῶν διαφόρων μαθημάτων. Ἐρωτᾶται λοιπόν˙ Εἰς τὸ νέον ἐκπαιδευτικὸν Νομοσχέδιον, τὸ ὁποῖον παρουσιάσθη μὲ τὴν ἀξίωσιν ὅτι ἀποτελεῖ μεταρρύθμισιν εἰς τὴν Παιδείαν, ὑπάρχει σκόπός; Εἰς τί ἀποβλέπει ὅλη αὐτὴ ἡ μεταρρυθμιστικὴ κίνησις;
Εἶνε μὲν ἀληθὲς ὅτι τόσον εἰς τὴν εἰσηγητικὴν ἔκθεσιν ὄσον καὶ εἰς τὸ Νομοσχέδιον ὁ συντάκτης ὁμιλεῖ περὶ ἀνθρωπισμοῦ, Χριστιανισμοῦ, Ὀρθοδοξίας κ.λ.π. Ἀλλὰ τὰ λεγόμενα περὶ τῶν ἀξιῶν τούτων ὡς σκοπῶν τῆς ἀγωγῆς εἶνε ἀόριστα καὶ ἀσαφῆ. Ὀρθῶς δὲ ἐχαρακτηρίσθησαν ὡς λεκτικὰ πυροτεχνήματα, ὡς ὡραιολογήματα, καθʼ ἡμᾶς δὲ ὁμοιάζουν μὲ κοτζαμάνεια χαρτονομίσματα κατοχικῆς περιόδου, τὰ ὁποῖα ἀνέγραφον ὀνομαστικὴν ἀξίαν ἑκατομμυρίων, ἀλλὰ τὸ ἀντίκρυσμά των εἰς χρυσὸν ἦτο μηδέν. Ἐκλεκτὸς δὲ βουλευτής, κατέχων ὅσον ὀλίγοι τὰ ἐκπαιδευτικά, διέκρινε τὴν ἀοριστίαν καὶ ἀσάφειαν τοῦ Νομοσχεδίου ἐν τῶ καθορισμῶ τοῦ σκοποῦ. Τρεῖς διαφορετικαὶ διατυπώσεις σκοποῦ, εἶπεν, ὑπάρχουν, ἕνας διὰ τὸ Δημοτικὸν Σχολεῖον, ἄλλος διὰ τὸ Γυμνάσιον καὶ ἄλλος διὰ τὸ Λύκειον, ἐνῶ ἕνας καὶ μόνον γενικὸς σκοπὸς ἔπρεπε νὰ εἶνε διʼ ὅλα τὰ εἴδη τῶν σχολείων. Δυστυχῶς ὁ σκοπὸ αὐτὸς δὲν λάμπει ἐν τῶ Νομοσχεδίω τῆς ἐκπαιδευτικῆς μεταρρυθμίσεως. Αἱ ἐπιδιώξεις τῶν μεταρρυθμιστῶν δὲν εἶνε φανεραί. Τὸ τὶ ἐπιδιώκουν διὰ τῶν νέων μέτρων δὲν τὸ λέγουν καθαρά. Κἄποιος φόβος, φαίνεται, τοὺς συγκρατεῖ. Ἐκπαιδευτικὸς ἀνὴρ ὅσον οὐδεὶς ἄλλος κατέχων τὰ ἐκπαιδευτικά, κρίνων εἰς σειρὰν ἄρθρων τὸ Νομοσχέδιον, ὁμιλεῖ καὶ περὶ τοῦ σκοποῦ, ὅστις πρέπει σαφῶς νὰ διακρίνεται εἰς ἕν ἐκπαιδευτικὸν σύστημα. Ἀναφέρει δὲ ὡς παράδειγμα τὴν γειτονικήν μας χώραν Γιουγκοσλαυΐαν. Τὸ «πιστεύω» τῆς χώρας ταύτης – τῶν κυβερνητῶν της, ἐννοοῦμεν – εἶνε πολὺ διάφορον, ἀντίθετον πρὸς τὸ «πιστεύω» τῆς ἡμετέρας χώρας, ὅπως τοῦτο τοὐλάχιστον ἐξαγγέλεται ἐπισήμως ἐν τῶ Ἑλληνικῶ Συντάγματι. Ἀλλʼ ἐκεῖνοι, οἱ Γιουγκοσλαῦοι, διακρίνονται διὰ τὴν συνέπειάν των. Τὸ «πιστεύω» των δεσπόζει εἰς ὅλην τὴν ζωήν των καὶ προπαντὸς ἐν τῆ ἐκπαιδεύσει. Θέλετε νʼ ἀκούσετε τὸν σκοπὸν τῆς ἀγωγῆς ἐν Γιουγκοσλαυΐα; Σκοπὸς τῆς ἀγωγῆς ἐν Γιουγκοσλαυΐα εἶνε ἡ «διαμόρφωσις τοῦ ἀνθρώπου εἰς ἐνεργὸν οἰκοδόμον καὶ ὑπερασπιστὴν τῆς σοσιαλιστικῆς κοινωνίας, τῆς σοσιαλοστικῆς πατρίδος, καὶ εἰς ἐνεργὸν ἀγωνιστὴν διὰ τὴν νίκην τοῦ σοσιαλισμοῦ ἐν τῶ κόσμω». Βλέπετε σαφήνειαν ἐν τῆ διατυπώσει τοῦ σκοποῦ; Ὅ,τι πιστεύουν τοῦτο καὶ θέτουν ὡς σκοπόν. Ποῦ τοιαύτη σαφήνεια ἐν τῶ Νομοσχεδίω τῶν μεταρρυθμιστῶν; Ὀμίχλη καλύπτει τὸ πᾶν. Τί κρύπτεται δὲ ὄπισθεν τῆς ὀμίχλης, ὁ χρόνος θέλει ἀποδείξει.
Ἐν τῆ ἡμετέρα Βουλῆ κατὰ τὴν συζήτησιν τοῦ Νομοχεδίου ἠκούσθη νὰ λέγεται ὅτι σκοπὸς τῆς ἀγωγῆς τῶν νεοελλήνων εἶνε νὰ καταστοῦν ἱκανοὶ νὰ συμμετάσχουν ἐνεργῶς εἰς τὴν Κοινὴν Ἀγοράν!! Ὤ τῆς ἀνοησίας των! Ὥστε ἡ Κοινὴ Ἀγορά, ἕνας ἐμπορικὸς συναιτερισμὸς κρατῶν πρὸς ἀγορὰν καὶ πώλησιν γεωργικῶν καὶ βιομηχανικῶν προϊόντων εἶνε τὸ ὕψιστον ἀγαθὸν πρὸς τὸ ὁποῖον πρέπει νʼ ἀποβλέπουν τὰ παιδιὰ τῶν Ἑλλήνων; Ἀλλʼ ἡ Κοινὴ Ἀγορὰ εἶνε κάτι τὸ παροδικόν. Σήμερον ὑπάρχει καὶ αὔριον δὲν θὰ ὑπάρχη. Θὰ διαλυθὴ ὑπὸ τὰ πλήγματα τῆς ἰδιοτελείας τῶν κρατῶν – ἐμπόρων ποὺ τὴν ἀπαρτίζουν. Ἤδη ἡ Γαλλία διὰ προσφάτων δηλώσεων τοῦ προέδρου Ντὲ Γκὼλ καταφέρει τὸ πρῶτον πλῆγμα. Ζητεῖ νʼ ἀποσυρθεῖ. Ὅταν λοιπὸν ἡ Κοινὴ Ἀγορὰ διαλυθῆ, δὲν θὰ ὑπάρχη σκοπὸς τῆς ἀγωγῆς; Συνεπῶς, ὁ σκοπὸς τῆς ἀγωγῆς δὲν εἶνε δυνατὸν νὰ εἶνε ἡ Κοινὴ Ἀγορὰ ἤ ἄλλο τι παροδικὸν καὶ ἐφήμερον. Πρέπει νὰ εἶνέ τι ὑπερκείμενον τῆς φθορᾶς. Τὸ ἰδανικὸν τῆς ἀγωγῆς τῶν Ἑλληνοπαίδων πρέπει νὰ εἶνε ὡς ὁ πολικὸς ἀστὴρ εἰς τὸν ὁποῖον ἀτενίζουν οἱ ναυτικοὶ ὁδηγοῦντες τὰ σκάφη των ἐν πάση ἐποχῆ.
Ἐν τῶ Νομοσχεδίω δὲν ὑπάρχει τοιοῦτος πολικὸς ἀστήρ.

Ὁ προορισμὸς τοῦ ἀνθρώπου

Διὰ νὰ εὑρεθῆ ὀρθὸς προσανατολισμὸς τῆς Παιδείας πρέπει νὰ ἐρευνηθῆ τὸ ὕψιστον θέμα˙ Τίς ὁ σκοπὸς τῆς ὑπάρξεως τοῦ ἀνθρώπου ἐπὶ τῆς γῆς; Πόθεν ἐρχόμεθα καὶ ποῦ ὑπάγομεν; Ἐπʼ αὐτοῦ ὑπάρχουν δύο ἀντιλήψεις. Ἡ μία εἶνε ὅτι ἡ ζωὴ προῆλθεν αὐτομάτως ἐκ τῆς ὕλης, ὅτι ὁ ἄνθρωπος κατάγεται ἐκ τοῦ πιθήκου, ὅτι εἶνε ἕν ἐξειλιγμένον κτῆνος καὶ ὡς τοιοῦτον ἔχει φυσικὰς ἀνάγκας, πρὸς ἱκανοποίησιν τῶν ὁποίων πρέπει νὰ χωρῆ, ἀγωνιζώμενος διὰ τὴν δημιουργίαν ἑνὸς ἐπιγείου παραδείσου. Αὐτὴ εἶνε ἡ ὑλιστικὴ περὶ τοῦ ἀνθρώπου ἀντίληψις. Ἡ ἄλλη ἀντίληψις εἶνε ὅτι ὁ ἄνθρωπος δὲν εὑρέθη οὕτω πως ἐπὶ τῆς γῆς, ὅτι ἔχει θείαν προέλευσιν, ὅτι εἶνε τὸ τελειότερον δημιούργημα τοῦ Θεοῦ ἐπὶ τῆς γῆς, κατʼ εἰκόνα Θεοῦ πλασθείς, «μικρόκοσμος ἐν τῶ μεγαλοκόσμω» ἐκ σώματος ὑλικοῦ καὶ ψυχῆς ἀΰλου καὶ ἀθανάτου συγκείμενος, καὶ ὅτι ὁ προορισμὸς αὐτοῦ δὲν ἐξαντλεῖται εἰς τὴν ὑποταγὴν τῆς περιβαλλούσης αὐτὸν φύσεως, εἰς τὴν κατακυρίευσιν τῆς γῆς, ἀλλʼ ἐκτείνεται καὶ πέραν τῆς γηίνης σφαίρας, ὁ προορισμὸς τοῦ ἀνθρώπου εἶνε ἡ διὰ τῆς ἀρετῆς θέωσις, ἥτις ἐν τῶ Χριστιανισμῶ ἐπιτυγχάνεται διὰ τῆς μιμήσεως τοῦ Θεανθρώπου, τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὅστις εἶνε τὸ αἰώνιον πρότυπον ἠθικῆς τελειότητος, πρὸς τὸ ὁποῖον θὰ ἀτενίζουν οἱ αἰῶνες. Τελικὸς δὲ προορισμὸς τοῦ ἀνθρώπου εἶνε ἡ πέραν τοῦ τάφου ἐν τῶ Θεῶ ἀνάπαυσις καὶ κληρονομία τῆς αἰωνίου μακαριότητος. Αὐτὴ εἶνε ἡ περὶ ἀνθρώπου χριστιανικὴ ἀντίληψις.

Σεῖς τί πιστεύετε;

Οὕτω τεθεμένου τοῦ πράγματος ἐρωτῶμεν τὸν ἀξιότιμον Πρόεδρον τῆς Κυβερνήσεως κ. Γεώργιον Παπανδρέου ὡς Ὑπουργὸν τῆς Παιδείας, τὸν ἀξιότιμον Ὑφυπουργὸν Παιδείας κ. Λουκῆν Ἀκρίταν, τὸν φερόμενον ὡς ἐπὶ κεφαλῆς τῆς ἐκπαιδευτικῆς μεταρρυθμίσεως κ. Εὐάγγ. Παπανοῦτσον καὶ τοὺς συνεργάτας αὐτῶν εἰς τὰ ἐκπαιδευτικά˙ Ποίαν ἐκ τῶν δύο ἀντιλήψεων περὶ ἀνθρώπου παραδέχεσθαι; Παραδέχεσθε τὴν πρώτην; Παραδέχεσθε ὅτι τὸ φτυάρι τοῦ νεκροθάπτου θέτει τέρμα εἰς τὴν ζωῆν τοῦ ἀνθρώπου; Παραδέχεσθε καὶ ὑπογράφετε τὸ «πιστεύω» τῶν ὐλιστῶν; Ἀπαντήσατε εὐθέως καὶ ἄνευ περιστροφῶν. Ἐὰν οὕτω πιστεύετε, τότε ὁλόκληρον τὸ ἐκπαιδευτικόν σας σύστημα πρέπει νὰ προσαρμόσετε πρὸς τὴν ὑλιστικὴν ἀντίληψιν διὰ νὰ εἶσθε συνεπεῖς πρὸς τοὺς ἑαυτούς σας. Καὶ νὰ μὴ κάμνετε ὑποκριτικώτατα λόγον περὶ Χριστιανισμοῦ καὶ περὶ Ὀρθοδοξίας. Ὁμιλήσατε, ἐπαναλαμβάνομεν, ἀπεριφράστως. Ὁμιλήσατε παρρησία. Διότι δὲν δύνασθε νὰ παίζετε ἐν οὐ παικτοῖς. Ἤ πιστέυετε ἤ δὲν πιστεύετε. Δυοῖν θἄτερον. Μέσος ὅρος δὲν χωρεῖ.
Ἀλλὰ προσέξατε, παρακαλοῦμεν. Ἐὰν αἱ σοφαὶ κεφαλαί σαςἔχουν καταλήξει εἰς τοιαύτην περὶ ἀνθρώπου ἀντίληψιν, ταυτιζομένην μὲ τὴν ἀντίληψιν τῶν ὑλιστῶν, δὲν ἔχετε τὸ δικαίωμα τὴν ἀντίληψίν σας νὰ ἐπιβάλετε καὶ εἰς τὸν Ἑλληνικὸν λαόν, ὁ ὁποῖος κατὰ τὴν ἀρχαιότητα μὲν ἐμαθήτευσν εἰς τὴν σχολὴν τοῦ Πλάτωνος κηρύξαντος τὴν μεγαλειώδη ἀλήθειαν περὶ τῆς ἀθανασίας τῆς ψυχῆς, ὕστερον δέ, ἐπιφανέντος τοῦ Χριστοῦ καὶ τὸν κόσμον καταλάμψαντος διὰ τοῦ ἀπλέτου φωτὸς τῆς θείας αὐτοῦ διδασκαλίας ἐμαθήτευσεν εἰς τὴν σχολὴν τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία οὐδέποτε ἔπαυσε νὰ κηρύττη τὴν πίστιν εἰς τὴν θείαν τοῦ ἀνθρώπου προέλευσιν καὶ εἰς τὸν τελικὸν αὐτοῦ προορισμὸν ἐν τῶ Θεῶ. Ταῦτα πιστεύων ὁ εὐσεβὴς λαὸς ἀξιοῖ ὅπως τὸ ἐκπαιδευτικὸν σύστημα εἶνε πάντοτε προσηρμοσμένον πρὸς τὰς θεμελειώδεις ἀρχὰς τῆς πίστεώς του. Ἐὰν ἄλλοι, ὅπως σεῖς, ἄλλα τινὰ φρονοῦν, τότε δύνανται νὰ ἐφαρμόσουν τὸ ἐκπαιδευτικόν των σύστημα εἰς τὰ τέκνα των ἄν ἔχουν, διὰ νʼ ἀπολαύσουν οἱ ἴδιοι τοὺς γλυκεὶς καρποὺς τῆς παιδείας των…
Ἀσαφὴς ὁ σκοπός, μυστικαὶ αἱ ἐπιδιώξεις τῶν ἡγετῶν τῆς ἐκπαιδευτικῆς μεταρρυθμίσεως. Βυθὸς τὰ διανοήματά των. Ἀλλʼ ὅπως καὶ ἐκ τοῦ βυθοῦ τοῦ ὠκεανοῦ, τοῦ κρύπτοντος τὰ μεγάλα κήτη, ἀναφαίνονται σημεῖά τινα δηλωτικὰ τῆς ὑπάρξεως τῶν θαλασσίων τεράτων, κατὰ παρόμοιον τρόπον καὶ ἐκ τοῦ βυθοῦ τῆς διανοίας τῶν ἀνδρῶν τῆς ἐκπαιδευτικῆς μεταρρυθμίσεως ἀνέρχονται φυσαλίδες τινές, αἱ ὁποῖαι μαρτυροῦν τί κρύπτεται εἰς τὸ βάθος. Ἀναφέρομεν μερικὰς τοιαύτας φυσαλίδας:

• 1. – Τὰ περιοδικὰ «Σωτήρ», «Ζωὴ» (παλαιότερον, κατὰ τὸ 1945 ὅτε ἔκαμεν θαρραλέως τὰ ἀποκαλυπτήρια τοῦ Παπανούτσου), ἡ ἐφημερὶς «Τύπος» καὶ ἄλλα περιοδικὰ ἔχουν δημοσιεύσει περικοπὰς ἐκ τῶν ἄρθρων καὶ τῶν βιβλίων τοῦ συντάκτου τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ Νομοσχεδίου κ. Παπανούτσου, ἐκ τῶν ὁποίων φαίνεται ὅτι οὗτος δὲν πιστεύει εἰς τὰς δογματικὰς ἀληθείας τοῦ Χριστιανισμοῦ. Ἄν καὶ δυστυχῶς ὑπῆρξε κἄποτε θεολόγος… Εἰς τοιοῦτον ἄνθρωπον ἡ σημερινὴ Κυβέρνησις ἐνεπιστεύθη τὸ ἔργον τῆς μεταρρυθμίσεως τῆς ἐκπαιδεύσεως. Δύναταί τις ἐξ ἀκανθῶν νὰ συλλέξη σῦκα;
  2. – Οἱ λόγοι τοὺς ὁποίους ἀπηύθυνεν ὁ κ. Ὑφυπουργὸς τῆς Παιδείας πρὸς ἐπιτροπὴν θεολόγων, ἡ ὁποία τὸν ἐπεσκέφθη ἐν Λαρίση διὰ νὰ ἐκφράση τὸ παράπονόν της, ὅτι οἱ θεολόγοι ἐπὶ πενταετίαν καὶ πλέον παραμένουν ἀδιόριστοι. Ἀντὶ ὁ κ. Ὑφυπουργὸς νὰ εὕρη λόγους ἐνθαρρυντικοὺς νὰ ἀπευθύνη πρὸς τὰ παιδιὰ αὐτὰ τὰ ὁποῖα ἐν εἰκοστῶ αἰῶνι ἀκράτου ὑλισμοῦ εἶχον τὸν ἡρωισμὸν νὰ σπουδάσουν Θεολογίαν, ἐφέρθη σκαιῶς καὶ εἶπε˙ Σεῖς οἱ θεολόγοι καταστρέφετε τὴν ἐκπαίδευσιν! Καὶ άπὸ μὲν τοὺς νέους θεολόγους ἐδόθη ἡ προσήκουσα ἀπάντησις ἐν τῶ δημοσιογραφικῶ αὐτῶν ὀργάνω «Οἱ Νέοι Θεολόγοι». Ἡμεῖς δὲ ἐδῶ τὰς ὀλίγας αὐτὰς λέξεις λέγομεν πρὸς τὸν κ. Ὑφυπουργόν: Ἐάν, κ. Ὑφυπουργὲ τῆς Παιδείας, ἐλέγατε ὅτι τινὲς τῶν θεολόγων φαίνονται ἀνάξιοι τῆς ὑψηλῆς αὐτῶν ἀποστολῆς, οὐδεὶς θὰ ἀντέλεγεν. Διότι εἰς ὅλους τοὺς κλάδους ὑπάρχουν οἱ ἀνάξιοι. Ἀλλʼ ὑμεῖς, ὡς ἐξεφράσθητε, ἐδώκατε τὴν ἐντύπωσιν ὅτι ἡ ὕπαρξις εἰς τὴν ἐκπαίδευσιν σᾶς ἐνοχλεῖ. Τοὺς θεωρεῖτε ἀχρήστους καὶ ἐπιζημίους. Χρήσιμοι σήμερον εἶνε οἱ μαθηματικοί, χρήσιμοι οἱ φυσικοί, οἱ γυμνασταί, χρήσιμοι οἱ καθηγηταὶ ξένν γλωσσῶν, καὶ μόνον οἱ θεολόγοι εἶνε ἄχρηστοι. Διότι, φαίνεται, κηρύττουν πράγματα ἀνατρεπτικὰ τῶν ἰδεῶν τὰς ὁποίας θέλετε σεῖς νὰ ἐφαρμόσετε. Διὰ τὸν σκοπόν σας εἶνε ἐμπόδιον. Ἔτσι δὲν εἶνε; Εἴπατέ το ἀπροκαλύπτως, καὶ ἡμεῖς θὰ σᾶς συγχαρῶμεν διὰ τὴν εἰλικρίνειάν σας. Καὶ θὰ σᾶς συλλυπηθῶμεν βαθύτατα διὰ τὰς ἀντιλήψεις σας.
  3. – Τὸ μάθημα τῶν Θρησκευτικῶ, παρὰ τὰς διαμαρτυρίας εὐσεβῶν βουλευτῶν, δὲν ἐχαρακτηρίσθη ὡς βασικόν. Ἐχαρακτηρίσθη ὡς μὴ βασικόν. Ἰδοὺ διατί εἴπομεν ὅτι πολλὴ ὑποκρισία ὑπάρχει εἰς τὸ Νομοσχέδιον. Ἀπὸ τὸ ἕνα μέρος γίνεται λόγος περὶ Χριστιανισμοῦ καὶ Ὀρθοδοξίας καὶ ἀπὸ τὸ ἄλλο μέρος τὸ μάθημα ὅπερ θὰ ἐκαλλιέργει τὰ ἰδανικὰ τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τῆς Ὀρθοδοξίας εἰς τὰς καρδίας τῶν μαθητῶν τορπιλλίζεται! Τόσον λοιπὸν εὐφυεῖς θεωροῦν τοὺς ἑαυτούς των καὶ τόσον ἀφελῆ θεωροῦν τὸν Ἑλληνικὸν λαόν, ὥστε νὰ μὴ ἀντιλαμβάνεται περὶ τίνος πρόκειται καὶ ποῦ θέλουν νὰ κατευθύνουν τὸ σκάφος τῆς Παιδείας οἱ νέοι μεταρρυθμισταί, οἱ ἐπίγονοι οὗτοι τῆς παλαιοτέρας μεταρρυθμίσεως, ἡ ὁποία συνετάραξε τὸ Ἔθνος καὶ τόσα δεινὰ συνεσώρευσεν εἰς τὴν Πατρίδα μας; Ἀγαπητοί μας ἀναγνῶσται! Τὸ Ἐκπαιδευτικὸν Νομοσχέδιον διὰ τὰς σοβαρὰς ἀτελείας του, αἱ ὁποῖαι ἐκ πολλῶν πλευρῶν ἐπεσημάνθησαν καὶ κατηγγέλθησαν, ἐπʼ οὐδενὶ λόγω ἔπρεπε νὰ ψηφισθῆ καὶ νὰ γίνη ὡς ἔχει νόμος τοῦ Κράτους. Καὶ ὅμως συνέβη ἡ συμφορά. Τὸ Νομοσχέδιον, πνευματικὸν προϊὸν ἀπίστου διανοίας, ἐψηφίσθη ὑπὸ τῆς μικρᾶς Βουλῆς καὶ περιεβλήθη μὲ τὸ κῦρος τοῦ Νόμου. Καὶ ὁ μὲν ἀρχηγὸς τῆς μείζονος ἀντιπολιτεύσεως ἠξίωσε τὴν ἐπαναφορὰν τοῦ Νομοσχεδίου εἰς τὴν ὁλομέλειαν τῆς Βουλῆς. Ἀλλὰ τί μὲ τοῦτο; Καὶ πάλιν θὰ ψηφισθῆ. Διατί δὲ τοιοῦτον αθλιον ἐξάμβλωμα κατώρθωσε νὰ γίνη νόμος τοῦ Κράτους; Δὲν ὑπῆρχον δυνάμεις αἱ ὁποῖαι θὰ ἐξεγερθοῦν καὶ νὰ πείσουν, νʼ ἀναγκάσουν τὴν Κυβέρνησιν νʼ ἀποσύρη τὸ Νομοσχέδιον ὡς μειωτικὸν τοῦ κύρους της, ὡς ἀντισυνταγματικὸν καὶ ἀνάξιον τῶν Ἑλλήνων; Ὑπάρχει ΕΥΘΥΝΗ μεγάλη καθʼ ἡμᾶς, εὐθύνη πολλῶν. Καὶ ἐπʼ αὐτοῦ θὰ γράψωμεν εἰς προσεχὲς ἄρθρον.