Αφιερωμα: ΕΥΑΓΟΡΑΣ ΠΑΛΛΗΚΑΡΙΔΗΣ

Τα μεσάνυχτα της 13ης Μαρτίου 1957 οδηγείται στην αγχόνη.
Τραγουδά τον Εθνικό Ύμνο.
Δύο λεπτά αργότερα (14 Μαρτίου) η καταπακτή ανοίγει και ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης περνά στην αιωνιότητα.
Συγκλονιστικό το ποίημα, του Φώτη Βαρέλη, που μετέδωσε ο ραδιοφωνικός σταθμός της Λευκωσίας:

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΗΝ ΣΥΝΕΧΕΙΑ https://ethnegersis.blogspot.com/2019/03/blog-post_442.html

ΜΟΣΧΟΝΗΣΙΑ – ΕΚΑΤΟΝΗΣΟΙ -ΕΚΤΩΝΗΣΑ -ΗΚΤΑΤΩΝΗΣΑ – ΑΣΚΑΝΙΑ ΝΗΣΙΑ

YUND ISLAND – CUDA – ΤΖΟΥΝΤΑ – AΛΙΒΕΥ- ΑΙΒΑΛΙΚ ΑΝΤΑΛΑΡΙ

Σταύρου Π.Καπλάνογλου

ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ

Τα Μοσχονήσια είναι συστάδα νησίδων και σκοπέλων της Μικράς Ασίας Νησιά του Εκάτου, του Απόλλωνα, ή Νησιά της Εκάτης, δηλαδή του Φεγγαριού. και βρίσκονται στη θαλάσσια περιοχή ανάμεσα στις Μικρασιατικές ακτές –συγκεκριμένα στο Αϊβαλί (Κυδωνίες)– και τη Μυτιλήνη.στη νότια είσοδο του Αδραμυττηνού κόλπου, απέναντι από τη Λέσβο. Ανήκουν στην Επαρχία Μπαλικεσίρ της Τουρκίας. Πρόκειται για τις αρχαίες «Εκατόνησους» ή «Ασκανίους νήσους».

ΠΟΙΑ ΝΗΣΙΑ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΥΝ

Υπάρχει μεγάλος αριθμός νησιών και νησίδων, που ανέρχονται στα 40. και όχι τα 100 που παραπέμπει η αρχαία τους ονομασία.
Τα κυρίως «νησιά» είναι 20· το μεγαλύτερο ονομαζόταν Μοσχονήσι ,για μερικά από αυτά βρήκαμε ένα σχολιασμό από τον Φ.Κόντογλου.

1.Μοσχονήσι (η αρχαία Νάσος),Μοσχόνησος, Εκατονήσι, Εκατόνησο, Νάσος, Τζούντα, Αλήμπεη, Cunda, Alibey.
Ο Κόντογλου αναφέρει ότι η πέτρα με την οποία έχουν χτιστεί τα περισσότερα κτίρια και οι εκκλησιές αποκαλείτο από τους ντόπιους σαρμουσακόπετρα και προέρχεται από ένα μέρος που οι Τούρκοι ονομάζουν Σαρμουσάκ, δηλαδή Σκόρδο.
Υπάρχει σήμερα η παλιά εκκλησία του Ταξιάρχη, τα ερείπια της εκκλησίας της Κάτω Παναγιάς, του Αϊ-Γιάννη και της Βιβλιοθήκης

ΤΑΞΙΑΡΧΗΣ
Από τα σημαντικότερα μνημεία του νησιού, η βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Νικολάου είναι γνωστή ως Ταξιάρχης και χτίστηκε το 1873, ενώ τη χαριστική βολή στις καταστροφές που υπέστη την έδωσε ο σεισμός του 1924. Η εκκλησία είναι εγκαταλειμμένη και δεν είναι επισκέψιμη.θήκης
Υπάρχουν παλιές αγιογραφίες της.
Μία από αυτές είναι φτιαγμένη από δέρμα ψαριού και απεικονίζει τον Χριστό, τον Άγγελο του Θανάτου και τέσσερις αγίους να διαβάζουν την Αγία Γραφή.
Η εκκλησία του Αϊ-Γιάννη και η Βιβλιοθήκη
Την περίοδο του Πατριάρχη Θεοδοσίου η εκκλησία του Αϊ-Γιάννη υπαγόταν στο Φανάρι της Κωνσταντινούπολης.
Ο,τι έμεινε σήμερα είναι το παρεκκλήσι μαζί με κάποιες αγιογραφίες.
Η κύρια εκκλησία βρισκόταν βορειοδυτικά, ενώ η Βιβλιοθήκη του μοναστηριού, που ξεκίνησε στα 1835, ήταν διάσημη όχι μόνο για τα θεολογικά βιβλία αλλά και για τα νομικά εκκλησιαστικά συγγράμματα του 17ου και του 18ου αιώνα.
Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1924 το παρεκκλήσι εγκαταλείφθηκε. Σήμερα βρίσκεται πλήρως αναστηλωμένο στεγάζοντας τη Βιβλιοθήκη. Αναστηλωμένος είναι και ο ανεμόμυλος, ο οποίος τα παλιά τα χρόνια εξυπηρετούσε τις ανάγκες του μοναστηριού σε αλεύρι.

2. Πύργος (η αρχαία Πορδοσελήνη ή Ποροσελήνη), Πύργος , Πορδοσελήνη Ποροσελήνη Büyük Maden,

Πύργος- η αρχαία Ποροσελήνη. Στην Ποροσελήνη έλεγαν ότι υπήρχε ένα δελφίνι που έπαιζε μαζί με ένα παιδί που το καβαλίκευε σαν άλογο. Λένε ότι το δελφίνι είχε πιαστεί στα δίχτυα ψαράδων και το παιδί τους εμπόδισε να το σκοτώσουν και από τότε παιδί και δελφίνι έγιναν αχώριστοι

3. Λειψός, Λειψός Göz, Lipsos,

4 Κάλαμος, ς Kara Ada, Karaada,
στον πολύ μικρό Κάλαμο οι νησιώτες έριχναν τα κόκαλα εκείνων που βρικολακιάζαν.

5 Μοσχόπουλο , Πέρα Μόσχος , Pınar,
Ο Πέρα Μόσκος έχει δύο κορφές και σε κάποια βράχια σκαλισμένα τα ονόματα γάλλων θαλασσινών.

6 Γυμνό.Γυμνό Χαλκίς, Γδυμνό Çıplak, Chalkis,

7.Κρεμμύδι Κρομμύδονησι, Dolap, Soğan,.
κατά το βορινό πέλαγο, βρίσκεται πρώτο το Κρομμυδονήσι, η μικρή νησίδα μεταξύ Μοσχονησίου και Αϊβαλιού. Από τη μία μεριά το πέρασμα είναι πολύ στενό και λέγεται Ντουλάπι και από την άλλη το Κρομμυδονήσι είναι ενωμένο με τη στεριά με έναν μόλο μακρύ ως 500 μέτρα που χτίστηκε στα 1817 και τον λένε Γεφύρι.

8 Ψαριανό Δασκαλειό, Δασκαλιό Büyük Karaada, Balık,
Στ΄ ανοιχτά απ΄ το Κρομμυδονήσι, σε σχήμα χελώνας, με ερείπια παλιών τειχών, το Δασκαλειό.

9.Τάλιανος Αϊ Γιάννης, Πρόδρομος, Tavuk, Aya Yani, Kilise, Dalyan,
10.Νησοπούλα Άγιος Νικόλαs Kumru, , Vrachonisída Ágios Geórgios
Ο μικρός Αγιος Νικόλας και η Ούλια, η αρχαία Ιουλία

11.Λείος Έλεος Büyük İlyosta, Güneş,

12. Άγιος Γιώργης Άγιος Γεώργιος Güvercin, Manastır, Mozaikli
Ο Αγιος Γιώργης το Ψηφί με ένα μικρό μοναστήρι. Η εκκλησία είχε ψηφιδωτά που τα έκλεψε στα 1868 ένα γαλλικό καράβι

ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟ 1922
Οι κάτοικοι των Μοσχονησίων ανέρχονταν, όπως μας πληροφορεί ο Π. Κοντογιάννης, σε 8.000 και ήταν σχεδόν όλοι Ελληνορθόδοξοι. Λίγο πριν από το 1922 είχαν φτάσει τις 9.000.

ΤΟ ΟΝΟΜΑ
Το νησιωτικό σύμπλεγμα είχε πολλά ονόματα στην διάβα του χρόνου
Μερικά από αυτά
Μοσχονήσια Cunda Adaları, Yund Adaları, Ay Adaları, Moshonisya, Moskonisya, Moschonisi, Moschonisia, Hekatonisa, Hekatonesos, Hekatonnesos, Hekatonnesoi, Hekatos, Ekatonisa, Ekatonisous, Askania, Ascania, Apollonesos, Apollonnesos, Εκατονήσι, Εκατόνησες
Αρχαιότητα ονομάζονταν Εκατόνησοι, λόγω του μεγάλου αριθμού νησιών και νησίδων, που τελικά ανέρχονται στα 40.
Η μεγαλύτερη από τις νησίδες λέγεται Μοσχόνησος., ονομάστηκε έτσι μαζί με τα άλλα νησάκια (Μοσχονήσια) «από το όνομα ενός κουρσάρου Μόσκου που λημέριαζε πάνω τους»

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΥΠΑΓΩΓΗ
Τα Μοσχονήσια ανήκαν στο ίδιο σαντζάκι με το Αϊβαλί, του οποίου τις τύχες ακολουθούσαν γενικότερα. Από το 1864, ωστόσο, υπήχθησαν στη διοίκηση της Μυτιλήνης, μέχρι τουλάχιστον την κατάληψή της από το ελληνικό ναυτικό το 1912.

ΙΣΤΟΡΙΑ
Τα ίχνη ενός λόφου αναγνωρίστηκαν στο νησί Χάλκη (Cıplak ). Κάποια θραύσματα κεραμικής της Ύστερης Εποχής του Χαλκού και της Πρώιμης Σιδήρου, που σχετίζονταν με τους Αιολικούς, βρέθηκαν στο ίδιο νησί.
O Πύργος ( Pordoselene) κ, ήταν επίσης ένας σημαντικός οικισμός στην αρχαιότητα. Τα απομεινάρια βρίσκονταν κοντά στη θάλασσα.
Όλα τα αρχαιολογικά δεδομένα σχετίζονταν με την κλασική και μεσαιωνική εποχή.
Η συνεχής απειλή που δημιουργείτο από την πειρατεία στην περιοχή κατά τη διάρκεια των προηγούμενων χρόνων δεν επέτρεψε στους οικισμούς να μεγαλώσουν και μόνο το νησί Μοσχονήσι ( Cunda ή Alibey Island ) ,μπορούσε να διατηρήσει ένα υψηλότερο επίπεδο κατοίκησης, όντας η μεγαλύτερη και πλησιέστερη νησίδα στην ηπειρωτική χώρα.
Μετά την βυζαντινή περίοδο, η περιοχή τέθηκε υπό την κυριαρχία του Ανατολικού beylik του Καράσι τον 13ο αιώνα και αργότερα προσαρτήθηκε στο έδαφος του οθωμανικού Beylik (Πριγκιπάτο), που επρόκειτο να γίνει η Οθωμανική Αυτοκρατορία στους επόμενους αιώνες.
Οι ντόπιοι συνεισέφεραν με τις οικονομίες τους στον Ελληνικό αγώνα για ανεξαρτησία, συμπεριλαμβανομένης της περίφημης Ψωροκοστάινας.
Το 1821, μετά τις ταραχές, ο αρσενικός πληθυσμός σφαγιάστηκε και οι γυναίκες και τα παιδιά στάλθηκαν στη δουλεία. .
Σύμφωνα με γραπτές πηγές, υπήρξαν οικισμοί από την αρχαιότητα, οι πηγές αναφέρουν τους οικισμούς του Νάσου, της Πορδοσέληνης ή της Πορδοσελενής και της Χαλκίδας
. Το Μοσχονήσι ή Εκατονήσι ήταν το ιερό του Απόλλωνα του 4ου αιώνα. π.Χ. και, σύμφωνα με τα ευρήματα κοντά στο Κρεμμύδι ανακαλύφθηκε η αρχαία πόλη,που την έλεγαν Νάσος, δηλαδή Νησί.

ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Το νησί μαζί με το υπόλοιπο σύμπλεγμα των Μοσχονησίων ανήκε στη Μητρόπολη Μυτιλήνης μέχρι το 1750 οπότε πέρασε στην Μητρόπολη Εφέσου. Το 1760 επανήλθε στη μητρόπολη Μυτιλήνης και λίγο αργότερα το 1763 εντάχθηκε στη Μητρόπολη Σμύρνης
Η προαγωγή της επισκοπής Μοσχονησίων σε Μητρόπολη πραγματοποιήθηκε πολύ αργά, μόλις το 1921-1922, στο πλαίσιο της τελικής αναδιοργάνωσης του εκκλησιαστικού χώρου στη Δυτική Μικρά Ασία δεδομένης της Ελληνικής διοίκησης
Υπήρχαν πολλές εκκλησίες και παλιά μοναστήρια στο νησιωτικό σύμπλεγμα
Στο Μοσχονήσι
Πάνω στο ίδιο το νησί του Μοσχονησίου είχε ανεγερθεί ο ναός των Ταξιαρχών, που ήταν ο μητροπολιτικός ναός.
Είχαν χτιστεί επίσης ο ναός της Κοιμήσεως Θεοτόκου (Μοσχονησιώτισσας),
της Αγίας Τριάδος, του Αγίου Δημητρίου , του Αγίου Παντελεήμονος και
ο Κοιμητηριακός ναός του Αγίου Νικολάου.
Λειτουργούσαν επίσης οι μονές του «Ταξιάρχη στα τσαμιά», του Αγίου Δημητρίου, των Αγίων Αποστόλων,
της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (κοινώς Λέκα Παναγιά),
του Προφήτη Ηλία και της Ευαγγελιστρίας.
Στη νησίδα Ψηφί υπήρχε το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου,
ενώ στο νησίδιο του Προδρόμου ή Αγίου Ιωάννη βρισκόταν το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου.
Συνολικά, οι ναοί και τα ναΐδρια του πολυνήσου ανέρχονταν σε περίπου 50.
Ιδιαίτερα γνωστά ήταν τα πανηγύρια των ναών της Κοιμήσεως Θεοτόκου στο Μοσχονήσι και του μοναστηριού του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου στο ομώνυμο νησίδιο.
Στο νησάκι που βρίσκεται μπροστά υπήρχε μοναστήρι που είχαν κτίσει οι Πόντιοι μεταλλωρύχοι που δούλευαν στα ορυχεία της Μπάλιας και είχαν και αυτοί τραγική μοίρα τον Σεπτέμβρη του 1922

ΠΑΙΔΕΙΑ
Άξια λόγου θεωρείται από τον Π. Κοντογιάννη η εκπαιδευτική πρόοδος των Μοσχονησίων, κυρίως μετά την Επανάσταση.

ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ
Αλκίβιος ο Κιθαρωδός
Γεννήθηκε στην αρχαια Νασό (Μοσχονήσι )
Και το όνομα του παραπέμπει στην ‘αλκή’=δύναμη, ισχύς και ‘βίος’=ζωή και σημαίνει πως ήταν δυναμικός και ισχυρός
Αλκιβίος ο Αγαλματοποιός
Κάτι ανάλογο πρέπει να συνέβαινε και με τον
Αλκίβιο τον Αγαλματοποιό, που επίσης γεννήθηκε στο Μοσχονήσια
Φώτης Κόντογλου (1896-1965 )
Ο Φώτης Κόντογλου, γεννημένος με το επώνυμο Αποστολέλης, ήταν Έλληνας λογοτέχνης και ζωγράφος. . Είχε ακόμη σημαντικότατη συμβολή στον χώρο της βυζαντινής εικονογραφίας.
Παρά το γεγονός ότι γεννήθηκε στο Αϊβαλί είχε αδυναμία και έγραψε για τα Μοσχονήσια
Στρατής Δούκας (1895–1983)
Ο Στρατής Δούκας (Μοσχονήσια Μικράς Ασίας, 6 Μαΐου 1895 – Αθήνα, 26 Νοεμβρίου 1983) ήταν Έλληνας συγγραφέας, κριτικός τέχνης και ζωγράφος Θεωρείται ως ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της Αιολικής Σχολής,
Σίτσα Καραϊσκάκη (1897–1987)
Η Σίτσα Καραϊσκάκη γεννήθηκε στα Μοσχονήσια της Μικράς Ασίας το 1897, απ’ όπου έφυγε ως πρόσφυγας το 1922 και εγκαταστάθηκε στη Μυτιλήνη. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Μονάχου και συνέχισε τις σπουδές της στα Πανεπιστήμια Πράγας, Ζυρίχης, Βιέννης και Βερολίνου
Υπήρξε ποιήτρια,λογοτέχνης ,αρθρογράφος ,

ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
Η οικονομία στα Μοσχονήσια την εποχη των Ελλήνων στηριζόταν στην αλιεία, στη σπογγαλιεία και στη γεωργία.
Οι κάτοικοι του Μοσχονησίου ήταν φημισμένοι καραβομαραγκοί και ταξίδευαν στους μεγαλύτερους ταρσανάδες της εποχής, από τη Σύρα ως την Κωνσταντινούπολη και τη Μαύρη Θάλασσα.
Οι Μοσχονήσιοι ήταν ναυτικοί έχοντας στην κατοχή τους, σύμφωνα με τον Π. Κοντογιάννη, 150 μικρά και μεγάλα ιστιοφόρα (ναυπηγημένα επιτόπου με ξυλεία από τις κοντινές ορεινές περιοχές).
Εργάζονταν επίσης ως αλιείς σφουγγαριών και χταποδιών και κάποιοι ήταν κτηματίες.
Η γεωργία αποτελούσε βασική οικονομική παράμετρο των κατοίκων με εκμετάλλευση εκτάσεων όχι μόνο στον περιορισμένο χώρο των νησιών (που ήταν βέβαια γόνιμα), αλλά και στην απέναντι ηπειρωτική χώρα των Κυδωνιών. Ο Κοντογιάννης αναφέρει παραγωγή ελαιόλαδου, σιτηρών, κρασιού και σαπουνιών Παράλληλα τα Μοσχονήσια είχαν κατάλληλα αργιλοχώματα για την κατασκευή πήλινων αγγείων

ΟΙ ΔΙΩΞΕΙΣ
1914
Το 1914, άρχισαν οι διώξεις εναντίον των κατοίκων των Μοσχονήσων γεγονός που προκάλεσε την αποχώρηση πολλών κατοίκων από το νησιά
Ο επίσκοπος Φώτιος, και πολλοί ιερείς μαζί με τους προκρίτους κυρίως του μεγάλου νησιού του Μοσχονησίου συνελήφθησαν, κτυπήθηκαν και φυλακίστηκαν σε ένα μύλο, για να απελευθερωθούν μόνο μετά από λίγες μέρες. Οι άνδρες και οι γυναίκες χτυπήθηκαν και βασανίστηκαν.
Αργότερα, οι κάτοικοι απελάθηκαν στο Αϊβαλί χωρίς να πάρουν τίποτα μαζί τους.
Στο Αϊβαλί διασκορπίστηκαν ανάμεσα στα τουρκικά χωριά της της Σμύρνης και της Προύσας. Εκεί καθημερινά υποβάλλονται σε κάθε είδους διωγμούς και πέθαιναν σε μεγάλο αριθμό.
Οι εκκλησίες του νησιού λεηλατήθηκαν και μετατράπηκαν σε αποθήκες και στάβλους,
1915
Το 1915, οι κάτοικοι του νησιού αναγκάστηκαν να πληρώσουν μεγαλα ποσά για την ένδυση του Τούρκικου στρατού , για την κατασκευή στρατώνων.και για τη συντήρηση του ναυτικού Προχωρώντας παράλληλα. σε βασανισμούς και δολοφονίες
1921-1922
Για μια σύντομη περίοδο (1921-1922), το Μοσχονήσι εγινε έδρα
Ελληνορθόδοξου μητροπολίτη, Ήταν ο Μητροπολίτης Αμβρόσιος(κατά κόσμον Αναστάσιος Μανάβης από τη Σμύρνη)
Ο Αμβρόσιος βασανίστηκε και τάφηκε ζωντανός στις 14/9/1922. Το νεοκλασικό μητροπολιτικό μέγαρο σώζεται ακόμη στην παραλία του κεντρικού νησιού Μοσχονησίου εκτελέστηκε από τον τουρκικό στρατό.
Στις 19 Σεπτεμβρίου 1922, αρκετές εκατοντάδες Έλληνες νησιώτες σκοτώθηκαν στην Τζούντα, μόνο μερικά παιδιά σώθηκαν και στάλθηκαν σε ορφανοτροφεία.
1923
Την επόμενη χρονιά, μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης και την ανταλλαγή πληθυσμού μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας , οι λίγοι υπόλοιποι νησιώτες αναγκάστηκαν να φύγουν στην Ελλάδα και αντικαταστάθηκαν από Κρητικούς Τούρκους και Το μεγαλύτερο από τη συστάδα των Μοσχονησίων, με έκταση 23 τ. χλμ., συνδέεται οδικώς με το Αϊβαλί μέσω της νησίδας Κρεμμύδι.
ΞΕΡΙΖΩΜΟΣ
Στη μεγάλη σφαγή πολλοί άνδρες έφυγαν από το Μοσχονήσι και κρύφτηκαν σε νησάκια ανάμεσα Αϊβαλί Μυτιλήνη.
Είχε διαδοθεί ότι μαζεύουν τους άνδρες κι έτσι άφησαν τα γυναικόπαιδα στο Μοσχονήσι αργότερα και με την ανταλλαγή πολλοί θα βρεθούν στην Μυτιλήνη πιστεύοντας ότι σύντομα θα επέστρεφαν στα σπίτια τους.
ΣΗΜΕΡΑ
Το μεγαλύτερο από τη συστάδα των Μοσχονησίων, με έκταση 23 τ. χλμ., συνδέεται οδικώς με το Αϊβαλί μέσω της νησίδας Κρεμμύδι.
Από το 1924 και την ανταλλαγή των πληθυσμών, οι περισσότεροι σημερινοί κάτοικοί είναι Μουσουλμάνοι από την Κρήτη και από το νησί της Λέσβου