«Χριστιανικη Σπίθα» τοῦ Μητροπολίτου Φλωρίνης π. Αὐγουστίνου
Οκτωβρίου-Νοεμβρίου τοῦ 1970, ἀρ. φυλ. 228

ΝΑ ΟΡΚΙΖΩΜΕΘΑ;

«Ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν μὴ ὁμόσαι ὅλως»(Ματθ. 5, 34)

• 

  (*) Ἐξ ἀφορμῆς διαρρήξεως ἱερῶν Ναῶν τῆς πόλεως Φλωρίνης ὑπὸ κλεπτῶν ἐκλήθη μεταξὺ ἄλλων νὰ καταθέση ὡς μάρτυς εἰς τὴν ἐνώπιον τοῦ Πρωτοδικείου Φλωρίνης σχετικὴν δίκην ἐφημέριος τοῦ ἱ. Ναοῦ τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς, πατὴρ ὀκτὼ τέκνων. Οὗτος ὅμως ἐδήλωνσε εἰς τὸ δικαστήριον, ὅτι θὰ εἴπη μὲν ὅσα περὶ τῆς ὑποθέσεως γνωρίζει, δὲν δύναται ὅμως νὰ δώση ὅρκον, ὅστις, προκειμένου περὶ κληρικῶν, συνίσταται εἰς «διαβεβαίωσιν ἐπὶ τῆ ἱερωσύνη» αὐτῶν. Ἡ ἄρνησίς του νὰ ὁρκισθῆ ἐδημιούργησε θέμα εἰς τὸ δικαστήριον, τὸ ὁποῖον προειδοποίησε τὸν ἐν λόγω κληρικόν, ὅτι, ἐὰν τελικῶς δὲν ὡρκίζετο, θὰ ἐτιμωρεῖτο, ἐπὶ τῆ βάσει τοῦ νόμου. Οὗτος ὅμως δὲν ἐκάμφθη, εἰπών, ὅτι ὡς πνευματικὸς – ἐξομολόγος ἔχει πολλάκις συμβουλεύσει τοὺς πιστοὺς νʼ ἀποφεύγουν τὸν ὅρκον, καὶ ἐπομένως δὲν ἦτο δυνατὸν ὁ ἴδιος νὰ παραβῆ τὴν ρητὴν περὶ ὅρκου ἐντολὴν τοῦ Κυρίου. Τελικῶς τὸ δικαστήριον ἐπέβαλεν εἰς τὸν ἀρνηθέντα τὸν ὅρκον κληρικὸν τετράμηνον φυλάκισιν. Ἐγένετο ἔφεσις, καὶ ἡ ὑπόθεσις ἐξεδικάσθη ἐκ νέου τὴν 27ην Νοεμβρίου ἐνώπιον τοῦ Ἐφετείου Θεσσαλονίκης. Εὐλαβεῖς δικηγόροι, συνήγοροι τοῦ κατηγορουμένου ἱερέως, ὑπεστήριξαν τὴν ἄποψιν, ὅτι πᾶς πιστός, πολὺ δὲ περισσότερον ἕνας κληρικός, ὀφείλει πρῶτον ὑπακοὴν εἰς τὸν τέλειον Νόμον τοῦ Θεοῦ καὶ ὕστερον εἰς τοὺς νόμους τῶν ἀνθρώπων. Τὴν ἴδιαν θέσιν ὑπεστήριξε καὶ ὁ ἀξιότιμος Εἰσαγγελεὺς κ. Κατεβαίνης, ὁ ὁποῖος ἐζήτησε τὴν ἀθώωσιν τοῦ κατηγορουμένου ἱερέως. Ἡ ἀπόφασις ἦτο ἀθωωτική. Διὰ τῆς ἀποφάσεως αὐτῆς ἐδικαιώθη καὶ νομικῶς ἡ θέσις τῶν πιστῶν, οἱ ὁποῖοι δὲν δέχονται νὰ ὁρκίζωνται καὶ νὰ καταπατοῦν σαφεστάτην ἐντολὴν τοῦ Κυρίου. Θέλομεν νὰ ἐλπίζωμεν, ὅτι αὕτη θʼ ἀποτελέση νομικὸν προηγούμενον.
  Ἐξ ἀφορμῆς τῆς ὑποθέσεως τοῦ ζηλωτοῦ κληρικοῦ μας ἐξεδώκαμεν τὴν ὑπʼ ἀριθμ. 120/22-11-70 ἐγκύκλιον, τὴν ὁποίαν καὶ δημοσιεύομεν εἰς τὸ παρὸν φύλλον τῆς «Χριστιανικῆς Σπίθας».

Εὐλαβὴς χριστιανὸς τῆς ἡμετέρας περιφερείας μᾶς ἐρωτᾶ: «Τί περὶ ὅρκου φρονεῖ ἡ Ἐκκλησία;». Εἰς τὸ σπουδαῖον τοῦτο ἐρώτημα, προσφιλῆ μου πνευματικὰ τέκνα, θὰ προσπαθήση νʼ ἀπαντήση ἡ παροῦσα ἐγκύκλιος.

Ἀρχαῖοι σοφοὶ περὶ ὄρκου

Πρὶν ἤ εἴδωμεν τί περὶ ὅρκου διαλαμβάνουν τὰ ἱερὰ τοῦ Χριστιανισμοῦ κείμενα καὶ τί διδάσκουν οἱ μεγάλοι τῆς Ἐκκλησίας Πατέρες καὶ Διδάσκαλοι, ἄς ρίψωμεν ἕν βλέμμα εἰς τὸν ἀρχαῖον κόσμον, εἰς ἡμετέρους προγόνους, οἱ ὁποῖοι, μολονότι δὲν ἐπίστευον εἰς τὸν ἀληθινὸν Θεὸν καὶ ἐλάτρευον τὰ εἴδωλα, ἐν τούτοις διεκρίνοντο διὰ τὴν θρησκευτικήν των πίστιν καὶ εὐλάβειαν, καί, ὅτε ὁ Ἀπόστολος τῶν Ἐθνῶν, ὁ Παῦλος, ἐπεσκέφθη τὸ «δαιμόνιον πτολίεθρον», τὰς Ἀθήνας, καὶ εἶδε τὸ πλῆθος τῶν ναῶν καὶ τῶν ἀγαλμάτων, ὠνόμασεν αὐτοὺς «δεισιδαιμονεστέρους», ἤτοι εὐλαβεστέρους τῶν ἀνθρώπων. Ἀπόδειξις τῆς εὐλάβειάς των ἦτο καὶ ἡ περὶ τοὺς ὅρκους προσοχή. Ἔτρεμον τὴν ψευδορκίαν. Ὀλίγους ὅρκους ἔδιδον. Τινὲς δὲ ἐκ τῶν φιλοσόφων ἀπέφευγον παντελῶς τὸν ὅρκον καὶ συνεβούλευον καὶ τοὺς ἄλλους νʼ ἀποφεύγουν αὐτὸν ὡς λίαν ἐπιβλαβῆ.
Ὁ Πυθαγόρας ἔλεγε «μὴ ὀμνύναι θεούς˙ ἀσκεῖν γὰρ αὐτὸν ἀξιόπιστον παρέχειν». Ὀ Ἰσοκράτης εἰς τὰς περιφήμους πρὸς Δημόνικον συμβουλάς, ἔχει καὶ ταύτην˙ «Ὅρκον ἐπακτὸν προσδέχου διὰ δύο προφάσεις, ἤ σεαυτὸν αἰτίας αἰσχρᾶς ἀπολύων ἤ φίλους ἐκ μεγάλων κινδύνων διασώζων˙ ἕνεκα δὲ χρημάτων μηδένα θεὸν ὁμόση μηδʼ ἄν εὐορκεῖν μέλλης. Δόξεις γὰρ τοῖς μὲν ἐπιορκεῖν, τοῖς δὲ φιλοχρημάτως ἔχειν». Ὁ φιλόσοφος Ξενοκράτης, λόγω τῆς διακρινούσης αὐτὸν φιλαληθείας, δὲν ὑπεχρεοῦτο εἰς ὅρκον ἀπὸ τὰ Ἀθηναϊκὰ δικαστήρια. Ἄλλος δὲ φιλόσοφος ἀνήρ, ὁ Κλεινίας, ὁ ὁποῖος διʼ ἰδιωτικήν του ὑπόθεσιν ἐκλήθη εἰς δικαστήριον, καὶ ἄν ὡρκίζετο, θὰ ἠδύνατο νὰ κερδήση τὴν ὑπόθεσιν, προετίμησε νὰ χάση τὴν ὑπόθεσιν καὶ νὰ ζημιωθῆ τεράστιον χρηματικὸν ποσόν, παρὰ νὰ ὁρκισθῆ. Τὸν Κλεινίαν θαυμάζει καὶ ἐπαινεῖ ὁ Μέγας Βασίλειος, διότι, ἐνῶ ἔζησε 400 ἔτη πρὸ Χριστοῦ, ἐν τούτοις ἐφήρμοσε τὴν ἐντολὴν τοῦ Χριστοῦ «Μὴ ὁμόσαι ὅλως». Ὁ περίφημος τραγικὸς ποιητὴς Αἰσχύλος προτρέπει ἀπὸ σκηνῆς˙ «Ὅρκον φεῦγε κἄν δικαίως ὀμνύης». Ὁ Ἐπίκτητος συμβουλεύει˙ «Ὅρκον παραίτησαι». Ὁ Ἀντιφάνης λέγει, ὅτι ὅποιος ὁρκίζεται ἐμπίπτει εἰς δαίμονας. «Ὁ διδοῦς τὸν ὅρκον πονηρῶ μιαίνεται». Ὁ σοφὸς νομοθέτης τῶν Ἀθηνῶν Σόλων θεωρεῖ τὸν ὅρκον περιττὸν ἐν μέσω τιμίων ἀνθρώπων, λέγων˙ «Τρόπου καλοκαγαθίαν ὅρκου πιστοτέραν ἔχε». Ὁ Πλούταρχος διδάσκων πόσον φοβερὸν εἶχε νὰ ὁρκίζεταί τις καὶ νὰ παραβαίνη τοὺς ὅρκους, ἀναφέρει τὸ παράδειγμα τοῦ Κλεομένους, βασιλέως τῆς Σπάρτης, ὁ ὁποῖος ἀθετήσας ἔνορκον ὑπόσχεσίν του πρὸς τοὺς Ἀργείους, παρεφρόνησε καὶ ηὐτοκτόνησε.
Μελετῶντες τὰ παραδείγματα αὐτὰ τῶν ἀρχαίων προγόνων μας καὶ βλέποντες τὴν εὐλάβειαν, τὴν ὁποίαν εἶχον, συγκινούμεθα καὶ διδασκόμεθα. Εἴθε οἱ σημερινοὶ χριστιανοὶ ἀπόγονοὶ των νʼ ἀπεφεύγομεν τοὺς ὅρκους ὅπως αὐτοί.

Ἡ Παλαιὰ Διαθήκη περὶ ὅρκου

Ἐὰν ἀφήσωμεν τοὺς ἀρχαίους Ἕλληνας καὶ ρίψωμεν ἕν βλέμμα εἰς τὸ Ἰουδαϊκὸν ἔθνος, τὸ ὁποῖον μόνον αὐτὸ ἐξ ὅλων τῶν ἐθνῶν τοῦ ἀρχαίου κόσμου ἐπίστευεν εἰς τὸν ἀληθινὸν Θεόν, θὰ ἴδωμεν, ὅτι ἡ εὐλάβεια πρὸς τὸν Θεὸν ἦτο μεγίστη. Ἔτρεμον νʼ ἀναφέρουν τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ. Σπανίως τὸ ἀνέφερον. Κατὰ τὴν νομοθεσίαν τοῦ Μωυσέως ἐπετρέπετο ὁ ὅρκος, ἀλλὰ σπανίως ὡρκίζοντο, καὶ οἱ ὅρκοι αὐτῶν ἦσαν ἀληθινοί. Διότι ἐφοβοῦντο τὰς τρομερὰς συνεπείας. Πᾶς ὁ ὁρκιζόμενος ψευδῶς ἐτιμωρεῖτο διὰ λιθοβολισμοῦ. Ταῦτα εἰς ἡμέρας ἀκμῆς τοῦ θρησκευτικοῦ συναισθήματος, ὅτε κέντρον τῆς ἰδιωτικῆς, οἰκογενειακῆς καὶ ἐθνικῆς ζωῆς τοῦ ἱστορικοῦ τούτου λαοῦ ἦτο ὁ Θεός. Καὶ μὲ τὴν πίστιν αὐτὴν εἰς τὸν ἀληθινὸν Θεὸν ὁ λαὸς τοῦ Ἰσραὴλ ἐθαυματούργει καὶ προεκάλει τὸν παγκόσμιον θαυμασμόν.
Ὅτε ὅμως καὶ ὁ λαὸς οὗτος ἀπώλεσε τὴν ἀληθινὴν πίστιν καὶ ἐξώκειλεν εἰς τὴν εἰδωλολατρίαν καὶ τὴν ἠθικὴν διαφθοράν, τότε πλέον μεταξὺ τῶν ἄλλων ἠθικῶν πληγῶν ἐνεφανίσθη καὶ ἡ ψευδορκία καὶ ἡ ἐπιορκία. Οἱ Ἰσραηλῖται ὡρκίζοντο ψευδῶς καὶ παρέβαινον τὰς ἐνόρκους ὑποσχέσεις των. Τὸ ἁμαρτωλὸν καὶ ἐλεεινὸν συμφέρον ἐπεκράτει. Χάριν ὀλίγου κέρδους ἐψεύδοντο καὶ ἐπεκαλοῦντο ὡς μάρτυρα τὸν Θεόν. Ἡ πρὸς ἀλλήλους ἐμπιστοσύνη, θεμέλιον κοινωνικῆς ζωῆς, ἐξέλιπεν. Ἡ διαφθορὰ εἰς τὴν καρδίαν, τὸ ψεῦδος εἰς τὰ χείλη, ἡ κλοπὴ καὶ ἡ πορνεία καὶ πᾶν εἶδος ἀκαθαρσίας ἐβασίλευον. Ὁ Θεὸς περιεφρονεῖτο, ὁ ἄνθρωπος ἠτιμάζετο διὰ τῶν ἰδίων του παθῶν. Τότε, εἰς τὴν ἐποχὴν τῆς διαφθορᾶς ἐνεφανίσθησαν οἱ Προφῆται, οἱ ὁποῖοι διὰ πυρίνων λόγων ἤλεγχον τὰς παραβάσεις τοῦ Ἰσραήλ. Ἠπείλουν τὸν Ἰσραὴλ μὲ φοβερὰς τιμωρίας, αἱ ὁποῖαι ὁπωσδήποτε θὰ ἐπήρχοντο, ἐὰν ἀμετανώητοι συνέχιζον τὴν ἀσέβειαν καὶ διαφθοράν των. Ὁ προφήτης Ζαχαρίας εἶδεν ὁραμα φοβερόν. Εἶδε δρέπανον πετόμενον μήκους πήχεων εἴκοσι καὶ πλάτους πήχεων δέκα. Ὁ προφήτης ἐφοβήθη καὶ ἠρώτησε˙ «Τί ἐστι τοῦτο;». Καὶ ἔλαβε τὴν ἀπάντησιν παρʼ ἀγγέλου˙ «Αὕτη ἐστιν ἡ ἀρὰ ἡ ἐκπορευόμενη ἐπὶ πρόσωπον πᾶσης τῆς γῆς, διότι πᾶς ὁ κλέπτης ἐκ τούτου ἕως θανάτου ἐκδικηθήσεται, καὶ πᾶς ὁ ἐπίορκος ἐκ τούτου ἐκδικηθήσεται». Ἡ τιμωρία, δηλαδή, κατὰ τῶν ἐπικαλουμένων τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ ψευδῶς θὰ εἶνε ὁλοκληρωτική. Ἡ ὀργὴ τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία εἰκονίζεται μὲ τὸ φοβερὸν πετόμενον δρέπανον, θὰ εἰσορμήση εἰς τὸν οἶκον τοῦ ἐπιόρκου καὶ θὰ κρημνίση τοὺς τοίχους καὶ θὰ καύση τὰ ξύλα. Δὲν θὰ μείνη τίποτε (Ἴδε Ζαχαρ. 5, 1-4 καὶ Ἡσαΐου 48, 1).

Ἡ Χριστιανικὴ διδασκαλία περὶ ὅρκου

Ὁ ὅρκος εἰς τὸν Ἰουδαϊκὸν λαόν, ὁ ὁποῖος περιεκυκλοῦτο ἀπὸ εἰδωλολατρικὰ ἔθνη, καὶ παιδαγωγικῶς καθωδηγεῖτο πρὸς τὴν ἀληθινὴν θεογνωσίαν καὶ τὴν ἀνωτέραν ἠθικὴν ζωήν, ἐπετρέπετο κατὰ συγκατάβασιν. Ὅτε ὅμως ἦλθε τὸ πλήρωμα τοῦ χρόνου καὶ «ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο καὶ έσκήνωσεν ἐν ἡμῖν» ( Ἰωάν. 1, 14), τότε ὁ θεῖος νόμος, ὁ δοθεῖς ἐν Σινᾶ ἐν μέσω βροντῶν καὶ ἀστραπῶν, ἐπληρώθη. Διὰ τῆς διδασκαλίας δηλαδὴ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἡ ἠθικὴ συνεπληρώθη καὶ ἐξυψώθη εἰς τὰς ὑψίστας κορυφάς. Οὕτω καὶ ἡ περὶ ὅρκου διδασκαλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης εὖρε τὴν τελείωσίν της εἰς τοὺς ἐξῆς λόγους τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ˙ «Πάλιν ἠκούσατε ὅτι ἐρρέθη τοῖς ἀρχαίοις, οὐκ ἐπιορκήσεις, ἀποδώσεις δὲ τῶ Κυρίω τοὺς ὅρκους σου. Ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν μὴ ὁμόσαι ὅλως˙ μήτε ἐν τῶ οὐρανῶ, ὅτι θρόνος ἐστὶ τοῦ Θεοῦ˙ μήτε ἐν τῆ γῆ, ὅτι ὑποπόδιο ἐστι τῶν ποδῶν αὐτοῦ˙ μήτε εἰς Ἱεροσόλυμα, ὅτι πόλις ἐστὶ τοῦ μεγάλου βασιλέως˙ μήτε ἐν τῆ κεφαλῆ σου ὁμόσης, ὅτι οὐ δύνασαι μίαν τρίχα λευκὴν ἤ μέλαιναν ποιῆσαι. Ἔστω δὲ ὁ λόγος ὑμῶν ναὶ ναί, οὔ οὔ˙ τὸ δὲ περισσὸν τούτων ἐκ τοῦ πονηροῦ ἐστι» (Ματθ. 5, 33-37). Σαφεῖς, σαφέστατοι εἶνε οἱ λόγοι τοῦ Κυρίου. Ὁ ὅρκος ἀπαγορεύεται ἀπολύτως. Οὕτως ἐδίδαξαν καὶ οἱ Ἀπόστολοι (Ἰδὲ Ἰακ. 5, 12). Οὕτως ἠννόησαν τοὺς ἀνωτέρω λόγους τοῦ Κυρίου οἱ μεγάλοι Πατέρες καὶ Διδάσκαλοι τῆς Ἐκκλησίας. Ἐκ τῆς σχετικῆς διδασκαλίας αὐτῶν ἀναφέρομεν ἐδῶ τὴν διδασκαλίαν τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν καὶ Οἰκουμενικῶν Διδασκάλων, Βασιλείου τοῦ Μεγάλου, Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου καὶ Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου. Ὁ Μ. Βασίλειος εἰς τὸν ΚΘ΄ κανόνα αὐτοῦ λέγει˙ «Καθάπαξ μὲν ὅρκος ἀπηγορεύεται˙ πολλῶ δέ που εἰκὸς τὸν ἐπὶ κακῶ γινόμενον κατακεκρίσθαι». Εἰς δὲ τὴν ΙΔ΄ ὁμιλίαν του εἰς τοὺς Ψαλμοὺς παρατηρεῖ, ὅτι ὑπάρχουν ἐν τῆ Γραφῆ λόγοι τινές, οἱ ὁποῖοι φαίνονται ὡς ὅρκοι, ἀλλὰ δὲν εἶνε ὅρκοι, ὅπως ὅταν ὁ Ἰωσήφ, διὰ νὰ βεβαιώση τὸν Αἰγύπτιον, λέγει˙ «Νὴ τὴν ὑγίειαν Φαραώ» (Μὰ τὴν ὑγείαν τοῦ Φαραώ) (Γεν. 42, 15), καὶ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, διὰ νὰ διαβεβαιώση τὴν ἀγάπην, τὴν ὁποίαν εἶχε πρὸς τοὺς Κορινθίους, λέγει˙ «Νὴ τὴν ὑμετέραν καύχησιν ἥν ἔχω ἐν Χριστῶ Ἰησοῦ τῶ Κυρίω ἡμῶν» (Α΄ Κορ. 15, 31). Ὁ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ἐρωτᾶ˙ «Ὅρκου τί χεῖρον;». Καὶ ἀπαντᾶ ὁ ἴδιος˙ «Οὐδέν». Τέλος ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος περισσότερον ὅλων τῶν ἄλλων Πατέρων καυτηριάζει τὴν τάσιν τῶν χριστιανῶν νὰ ὁρκίζωνται καὶ διὰ τὰ εὐτελέστερα τῶν πραγμάτων καὶ νὰ θέτουν τὴν χεῖρά των ἐπὶ τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου. Ἀπευθυνόμενος ὁ ἱερὸς Πατὴρ πρὸς ἐκεῖνον, ὁ ὁποῖος προτείνει τὸ ἱερὸν Εὐαγγέλιον διʼ ὅρκον, λέγει˙ «Σύ, εἰ μηδὲν Ἕτερον, αὐτὸ γοῦν τὸ βιβλίον αἰδέσθητι, ὅ προτείνεις εἰς ὅρκον, καὶ τὸ Εὐαγγέλιον, ὅ μετὰ χεῖρας φέρνω κελεύεις ὀμνύναι, ἀνάπτυξον, καὶ ἀκούσας τί περὶ ὅρκου ὁ Χριστὸς ἐκεῖ διαλέγεται, φρίξον καὶ ἀπόστηθι. Σὺ δὲ τὸν νόμον τὸν κωλύονται ὀμνύναι, τοῦτον ὅρκον ποιεῖς; Ὤ τῆς ὕβρεως, ὤ τῆς παρανοίας!».
Εὐσεβεῖς αὐτοκράτορες τοῦ Βυζαντίου διὰ νόμων ἀπηγόρευον εἰς τοὺς ὑπηκόους των νὰ ὁρκίζωνται ἐπὶ τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου. «Ταύτη τῆ θεῖα νομοθεσία (περὶ ἀπαγορεύσεως τοῦ ὅρκου) – λέγει Νεαρὰ διάταξις, ἐκδοθεῖσα ἐπὶ τῆς αὐτοκρατείρας Εἰρήνης – τὸν αὐχένα τοῦ κράτου ἡμῶν ὑποκύπτομεν καὶ τὴν παρὰ ταύτην κρατήσασαν παράνομον συνήθειαν ἀπομπεμπόμεθα». Ἐκ δὲ τῶν χρόνων τῆς Τουρκοκρατίας, ὅτε καὶ πάλιν ἡ τάσις πρὸς ὅρκους μεταξὺ τῶν χριστιανῶν ἤρχισε νὰ ἐπικρατῆ, ἀναφέρομεν τὸν ἅγιον Κοσμᾶν τὸν Αἰτωλόν, ὁ ὁποῖος εἰς διδαχήν του λέγει σχετικῶς˙ «Ἔτσι μᾶς θέλει, ἀδελφοί μου, ὁ Θεὸς καὶ ὄχι νὰ βλασφημοῦμε, ὄχι νὰ προδίδωμεν ὅ ἕνας τὸν ἄλλον, ὄχι νὰ κάμνωμεν ὅρκους καὶ νὰ λέγωμεν ψεύματα˙ ὄχι νὰ κλέπτη ὁ ἕνας τὸν ἄλλον νὰ παίρνη τὸ πρᾶγμα τοῦ ἄλλου, ὄχι νὰ ὀμνύωμεν τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ διὰ τὸ παραμικρόν. Θέλεις, ἀδελφέ μου, νὰ εἰπῆς μὰ τὸν Θεόν; Δὲν λέγεις, μὰ τὴν ἀλήθειαν; Ἐκεῖ ὁποῦ θὰ κάμης ὅρκον τοῦ ἀδελφοῦ σου, πές του ἐπʼ ἀληθείας, καὶ ἄν δὲν σοῦ πιστεύση, τράβα τὸ δρόμο σου. Νὰ ἀπέχωμεν, ἀδελφέ μου, νὰ μὴ ὁρκιζώμεθα εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ, ἤ νὰ κάμνωμεν ὅρκους καὶ νὰ ὀνομάζωμεν τοὺς ἁγίους μας˙ ἤ ὁποῦ ὀμνύουν κἄποιοι ἄγνωστοι τὸ ὄνομα τῆς Ἁγίας Τριάδος. Ἀλλοίμονον εἰς ἐκείνους˙ φωτιὰ πύρινη τοὺς καίει καὶ τοὺς φλογίζει» (Ἰδὲ ἡμέτερον βιβλίον «Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός», ἔκδοσις γ΄, Ἀθῆναι 1966, σελ. 205).
Τέλος μνημονεύομεν περισπουδάστου ἐγκυκλίου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀνθίμου Δ΄(1843-1852) περὶ ὅρκου. Ἡ ἐγκύκλιος αὕτη ἐξεδόθη ἐξ ἀφορμῆς κληρικοῦ τῆς Ἑλλαδικῆς Ἐκκλησίας, ὁ ὁποῖος ἤρνήθη νὰ ὁρκισθῆ ἐπὶ τοῦ Εὐαγγελίου. Ἐπιδοκιμάζει αὕτη τὴν πρᾶξιν τοῦ ἐν λόγω κληρικοῦ ὡς σύμφωνον πρὸς τὸ Εὐαγγέλιον καὶ τὴν ἱερὰν Παράδοσιν (Ἰδὲ Ράλλη καὶ Ποτλῆ «Σύνταγμα θείων καὶ ἱερῶν κανόνων», τόμος ε΄, Ἀθῆναι 1895, σελ. 617-627).

Πολυορκία – ψευδορκία – ἐπιορκία

Δυστυχῶς σήμερον ἐκ τῆς κορυφῆς τοῦ Εὐαγγελικοῦ Νόμου, τοῦ ἀπαγορεύοντος τὸν ὅρκον, ὁ Ὀρθόδοξος Χριστιανικὸς λαός μας κατέπεσε χαμηλά. Δὲν ἐστάθημεν οὔτε εἰς τὴν ἐνάτην ἐντολὴν τοῦ Δεκαλόγου, ἡ ὁποῖα συνιστᾶ τὴν ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ ἀληθινὴν μαρτυρίαν. Δὲν ἐστάθημεν οὔτε εἰς τὰ ἐπίπεδα τῶν ἀρχαίων προγόνων μας, οἱ ὁποῖοι διεκρίνοντο διὰ τὸ δέος ἀπέναντι τῆς Θεότητος. Ἐπέσαμεν χαμηλά. Ἐκατρακυλίσαμεν εἰς βάραθρα καὶ χάη. Ὁ ὅρκος, ποὺ ἐδίδετο ἄλλοτε εἰς σπανιωτάτας περιπτώσεις καὶ μετὰ δέους, ἔγινε σήμερον συνηθέστατος. Ὅρκοι πολλοί. Ἡ πολυορκία καὶ ἡ ἐκ τῆς πολυορκίας ἀναποφεύκτως προερχομένη ψευδορκία καὶ ἐπιορκία ἀποτελοῦν μεγάλας πληγὰς τῆς συγχρόνου Ἑλληνικῆς κοινωνίας. Ὁ εὐλαβὴς χριστιανός, ὁ ὁποῖος ἀπηύθυνε πρὸς ἡμᾶς τὸ ἐρώτημα «Τί περὶ ὅρκου φρονεῖ ἡ Ἐκκλησία;», μᾶς ἀνέφερεν, ὅτι, παρακολουθήσας δίκας μιᾶς μόνον ἡμέρας εἰς δικαστήριον τῆς Πατρίδος μας, ἠρίθμησε τοὺς ὅρκους οἱ ὁποῖοι ἐδόθησαν καὶ εὖρεν αὐτοὺς 500! Εἰς ἕν καὶ μόνον δικαστήριον τόσοι ὅρκοι! Ἐὰν δὲ ὑπὴρχε τρόπος νὰ μετρηθοῦν οἱ ὅρκοι, οἱ ὁποῖοι δίδονται καθημερινῶς εἰς τὰ ἀστυνομικὰ καταστήματα, εἰς τὰ γραφεῖα τῶν Δημοσίων Ὑπηρεσιῶν καὶ εἰς παντὸς εἴδους δικαστήρια, ἀπὸ τοῦ Εἰρηνοδικείου μέχρι τοῦ Ἀρείου Πάγου, θὰ εὑρισκόμεθα πρὸ φοβεροῦ κύματος πολυορκίας. Ἐπὶ τῆ βάσει ὡρισμένων στοιχείων, προχείρως ληφθέντων, ὑπολογίζεται, ὅτι οἱ ὅρκοι, οἱ ὁποῖοι δίδονται καθημερινῶς εἰς τὴν Ἑλλάδα, δὲν εἶνε ὀλιγώτεροι τῶν 10.000. Δηλαδή, καθʼ ὅλην τὴν διάρκειαν τοῦ ἔτους 3.650.000 ὅρκοι! Φρίκη μᾶς καταλαμβάνει…

Νὰ καταργηθῆ

Τί ποιητέον; Μέγα τὸ πρόβλημα. Καθʼ ἡμᾶς, ἔχοντας εἰς τοῦτο συμφωνοῦντας καὶ ἐξόχους ἐκπροσώπους τοῦ Νομικοῦ κόσμου, ὁ ὅρκος πρέπει νὰ καταργηθῆ. Ὄχι μόνον διότι ἀπαγορεύεται ἀπὸ τὸν τέλειον Εὐαγγελικὸν Νόμον καὶ δημιουργεῖ κρίσιν συνειδήσεως εἰς τοὺς ἐκ τῶν μαρτύρων εὐσυνειδήτως χριστιανούς, ἀλλὰ καὶ διότι κρίνεται πλέον περιττός. Ναί, περιττός! Διότι ζῶμεν εἰς μίαν ἐποχήν, ὅτε τὸ ἀπέναντι τῆς Θεότητος δέος, ποὺ διέκρινε τὰς προηγουμένας γενεάς, ἔχει ἀτονήσει καὶ ἐκλείψει, καὶ οἱ πολλοὶ «δὲν τὄχουν τίποτε» νὰ θέσουν τὴν χεῖρά των ἐπὶ τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου καὶ νὰ ὁρκισθοῦν ψευδῶς. Τοῦτο τονίζει καὶ ὁ ἀοίδομος Μητροπολίτης Κίτρους Κωνσταντῖνος Κοϊδάκης λέγων˙ «Ὁ ὅρκος καταντᾶ εἰς ἀπλοῦς τύπος, καὶ οὐδέποτε δύναται νὰ ἔχη τὸν ἀπὸ τοῦ Θεοῦ καὶ τῆς ὀργῆς αὐτοῦ φόβον, συντελῶν ὁλοταχῶς εἰς τὴν ψευδορκίαν καὶ ἐπιορκίαν˙ διότι ὁ μὴ εἰς Θεὸν πιστεύων ὁρκίζεται εἰς Θεὸν κατʼ αὐτὸν μὴ ὑπάρχοντα, καὶ στερούμενος φόβου Θεοῦ εὐκόλως ψευδορκεῖ καὶ ἐπιορκεῖ, μὴ συμμορφούμενος πρὸς τὸν ἄθεον ὅρκον αὐτοῦ» (Ἰδὲ Μητροπολίτου Κίτρους Κωνσταντίνου Κοϊδάκη «Κώδιξ Ὀρθοδόξου Χριστιανικῆς Πίστεως», Ἀθῆναι 1933, σελ. 652-653).
Ὁ ὅρκος ἐπιβάλλεται νὰ καταργηθῆ, καὶ ἀντʼ αὐτοῦ νὰ εὑρεθῆ ἄλλος τρόπος βεβαιώσεως τῆς ἀληθείας, δυνάμενος νὰ ἐμβάλλη εἰς φόβον καὶ ἀνησυχίαν ἐν περιπτώσει ψευδοῦς βεβαιώσεως τοὺς ἐνόχους, οἱ ὁποῖοι σήμερον μόνον τὰς ἐπὶ γῆς τιμωρίας ὑπολογίζουν. Ὁ νῦν ἐξοχώτατος ὑπουργὸς τῆς Δικαιοσύνης, ἐκ τῶν σπουδαίων νομομαθῶν τῆς Πατρίδος, ἄς μελετήση ἐπισταμένως τὸ θέμα τοῦτο καὶ ἄς ὑποδείξη τὸν καταλληλότερον τρόπον πρὸς κατάργησιν καὶ ἀντικατάστασιν τοῦ ὅρκου.

Ἡ ἐγκύκλιος τοῦ Πατριάρχου Ἀνθίμου

Ἀλλʼ ἕως ὅτου καταργηθῆ ὁ ὅρκος τί πρέπει νὰ κάμη ἕνας χριστιανός, ὁ ὁποῖος καλεῖται νὰ δώση ἐνόρκως τὴν μαρτυρίαν του; Εἰς τὸ ἐρώτημα αὐτό, ποὺ βασανίζει τὰς εὐλαβεῖς ψυχὰς καὶ τοὺς πνευματικοὺς πατέρας καὶ διδασκάλους, δίδει ἀπάντησιν πρὸς τοὺς ἀπανταχοῦ Ὀρθοδόξους ἡ έγκύκλιος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀνθίμου, τὴν ὁποίαν ἀνωτέρω ἐμνημονεύσαμεν. Εἰς τὸ τέλος τῆς ἐγκυκλίου ὁ Πατριάρχης Ἄνθιμος συμβουλεύει ἱερεῖς, μάρτυρας, δικαστὰς καὶ διδασκάλους, καὶ λέγει τὰ ἐξῆς˙ «Ἡ Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Καθολικὴ καὶ Ἀποστολικὴ Ἔκκλησία, κηδομένη τῆς κοινῆς σωτηρίας τῶν πνευματικῶν αὐτῆς τέκνων, τούς τε λαϊκοὺς χριστιανούς, ὡς προήρειται, νουθετεῖ φυλάττεσθαι παντοίως καὶ ἀποφεύγειν τὰς ὁρκωμοσίας. Ἐὰν δὲ ποτέ τις ἀνάγκη, κατὰ τὴν πολιτικὴν νομοθεσίαν, τὸν ὅρκον αὐτοῖς ἐπιφέρη, εὐορκεῖν γοῦν αὐτοὺς ἀκριβῶς, καὶ ἀνωτέρους ἑαυτοὺς ἀπὸ πάσης ἐπιορκίας διατηρεῖν συμβουλεύει. Τούς τε φιλανθρώπους καὶ φιλοθέους πολιτικοὺς δικαστὰς προτρέπεται καὶ παραινεῖ διὰ τὸν Κύριον, μὴ ταχεῖς μηδὲ συχνοὺς μηδʼ ἐπὶ σμικροῖς ἐπάγειν τοῖς δικαζομένοις τοὺς ὅρκους, ἵνα μὴ τὸ φοβερὸν τοῦ ὅρκου χρῆμα εἰς συνήθειαν ἐμπεσὸν καταφρονηθῆ, καὶ καταπλημμυρίση τὴν πολιτείαν ἐπιορκία, ἐξ ἧς μοχθηρία παντοία, καὶ ἀδικία, καὶ ψεῦδος πηγάζει, καὶ ἀνομία τὸ τῶν νόμων σθένος ἐξαμαυροῦσα, καὶ τὸ πανώλεθρον δρέπανον τῆς θείας ὀργῆς, ὅπερ ὁ προφήτης ἐώρακε Ζαχαρίας, κατὰ τῶν ἐπιορκούντων ἐπαγομένη. Ἰδίως δὲ τοῖς τοῦ βήματος παραγγέλλει καὶ διατάσσει, ἀρχιερεῦσί τε, καὶ ἱερεῦσι, καὶ διακόνοις, καὶ τοῖς μοναχοῖς, ἁγνοὺς πάντη ἑαυτούς, διατηρεῖν καὶ καθαροὺς ἀπὸ παντὸς ὅρκου, ἰδίου τε καὶ τοῦ πολιτικῶς ἐν τοῖς δικαστηρίοις ἐπὶ τῶν θείων Εὐαγγελίων ἐπαγομένου˙ πιστοποιεῖν δὲ τοὺς διαδίκους καὶ δικαστὰς περὶ τοῦ προκειμένου πράγματος, διαβεβαιοῦντας ἐπὶ τῆς ἱερατικῆς ἤ μοναχικῆς αὐτῶν συνειδήσεως, ἐφʼ ἦ καὶ πᾶς ὅρκος ἐστήρικται, καὶ προσέχειν ἑαυτοῖς καὶ παντὶ τῶ ποιμνίω, μήποτε ψυχωλέθρου σκανδάλου παραίτιοι γένωνται δημοσίως περιπεσόντες εἰς τὴν ἀπηγορευμένην ὁρκωμοσίαν. Εἰ δὲ τις τῶν ἱερωμένων, ἤ μοναστῶν, ἐναντία τῆς εὐαγγελικῆς καὶ ἐκκλησιαστικῆς διατάξεως ποιῶν, καὶ ὅρκον ἐν τοῖς δικαστηρίοις ἐπάγων ἤ ἀναδεχόμενος φωραθῆ, ὑπόδικος ἔσται βαρυτάτοις ἐπιτιμίοις, ὡς ἐναντίον τῶ θείω Εὐαγγελίω ὦ καταπεπίστευται πανδήμως ἀντιφερόμενος, καὶ τὰς ἱερὰς καὶ κανονικὰς παραδόσεις καταπατῶν, καὶ τὸ μέγα τῆς ἱερωσύνης ἀξίωμα ἐνώπιον πάντων τῶν πιστῶν, ὡς οὐκ ἀξιόπιστον φέρον τὴν συνείδησιν, καθυβρίζων, καὶ θύραν εἰς ἐπιορκίαν καὶ κατʼ αὐτὸ τὸ θεῖον τάγμα δημοσίως διανοίγων, ἐφʼ ἦ τοὺς ἐμπεπτωκότας ὁ Ἀποστολικὸς κανὼν παντελῶς ἀπογυμνοῦσθαι τῆς ἱερωσύνης, καὶ καθαιρεῖσθαι θεσπίζει. Ἐπὶ τούτοις καὶ τὸ παρὸν ἐξεδόθη Ἐκκλησιαστικὸν ἐγκύκλιον ἀποφαντικὸν καὶ παραινετικὸν γράμμα, πρὸς κοινὴν τοῦ Ὀρθοδόξου πληρώματος ὠφέλειαν, καὶ πνευματικὴν ὁδηγίαν».

Τὸ καθῆκον τῶν κληρικῶν

Ἱερεῖς τοῦ Ὑψίστου! Πρὸς ὑμᾶς τελευταίον ἀπευθύνω τὸν λόγον. Τοὺς λόγους τοῦ Κυρίου, τὴν διδασκαλίαν τῶν μεγάλων Πατέρων καὶ Διδασκάλων τῆς Ἐκκλησίας, τὴν ἐγκύκλιον τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, τὴν διὰ μέσου τῶν αἰώνων μακράν, ἐνιαίαν καὶ ἀδιάσπαστον Ἐκκλησιαστικὴν παράδοσιν ἔχοντε ὑπʼ ὄψιν, παρακαλοῦμεν, ὅπως διαφωτίσητε τὸ ποίμνιόν σας περὶ τοῦ ὅρκου. Συγκεκριμένως δὲ ἔχομεν νὰ συστήσωμεν τὰ ἐξῆς˙
1. – Ὅταν περιέλθη εἰς γνῶσίν σας φιλονεικία τις μεταξὺ τῶν ἐνοριτῶν σας, ἡ ὁποία ὑπάρχει κίνδυνος νὰ ψυχράνη τὰς σχέσεις των, νὰ προκαλέση μῖσος, καὶ εἰς δίκας νὰ ἐμπλέξη τούτους, προσπαθήσατε διὰ καταλλήλου πνευματικοῦ τρόπου νὰ λύσητε τὴν διαφορὰν καὶ εἰρηνεύσητε τὰ πνεύματα. Οὕτως ἐνεργοῦντες γίνεσθε ἄξιοι τοῦ μακαρισμοῦ τοῦ Κυρίου˙ «Μακάριοι οἱ εἰρηνοποιοί, ὅτι αὐτοὶ υἱοὶ Θεοῦ κληθήσονται» (Ματθ. 5, 9).
2. – Μὴ παύσητε νὰ τονίζητε εἰς τὰς μετὰ τῶν χωρικῶν συναναστροφάς σας, ὅτι ὁ ὅρκος, καὶ ὅταν ἀκόμη εἶνε ἀληθινός, εἶνε φοβερὸν πρᾶγμα, καὶ πρέπει, εἰ δυνατόν, νὰ τὸν ἀποφεύγουν.
3. – Ὡς πρὸς ὑμᾶς δὲ πρέπει νὰ γνωρίζητε, ὅτι οἱ κληρικοὶ δὲν δύνανται νὰ ἐμφανισθοῦν ἐνώπιον τῶν δικαστηρίων ὡς μηνυταὶ ἤ μάρτυρες ἄνευ γνώσεως καὶ ἀδείας τῆς προϊσταμένης των ἐκκλησιαστικῆς ἀρχῆς. Σημειωτέον, ὅτι ἡ ὑπὸ τῶν κληρικῶν διδομένη «διαβεβαίωσις ἐπὶ τῆ ἱερωσύνη» διαφέρει τοῦ ἐπὶ τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου διδομένου ὅρκου. Εἶνε ὅμως καὶ αὕτη ἐλαφροτέρα μορφὴ ὅρκου, καὶ θὰ ἔπρεπε, καταργουμένου τοῦ ὅρκου, νὰ καταργηθῆ καὶ αὕτη ὡς εἶδος ὅρκου. Ἐπὶ τοῦ θέματος δὲ τούτου πρὸ 120 περίπου ἐτῶν σφοδρὰ θεολογικὴ συζήτησις διεξήχθη μεταξὺ δύο ἐξεχόντων κληρικῶν τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, τοῦ Οἰκονόμου καὶ τοῦ Φαρμακίδου (Ἰδὲ βιβλίον «Ὁ ὁρκιστὴς Φαρμακίδης ἤ ἀνασκευὴ τῶν παρʼ αὐτοῦ περὶ ὅρκου προεκδεδομένων», συγγραφὲν ὑπὸ Κ. Εὐθυβούλου (Κ. Οἰκονόμου), Κων/πολις 1851).
4. – Ἐπειδή, ὡς ἀνωτέρων εἴπομεν, ἐν ταῖς ἐσχάταις ἡμέραις τὸ κῦμα τῆς πολυορκίας καὶ ψευδορκίας ἔχει κατακλύσει τὸν τόπον μας, θερμὰς καὶ μετὰ δακρύων πρέπει νʼ ἀναπέμπωμεν εὐχὰς πρὸς τὸν οἰκτίρμονα καὶ φιλάνθρωπον Θεόν, ἵνα γίνη ἵλεως ἐπὶ ταῖς ἁμαρτίαις τοῦ Ἔθνους ἡμῶν. Μία δὲ ἐκ τῶν φοβερωτέρων ἁμαρτιῶν εἶνε οἱ ἄνευ φόβου Θεοῦ διδόμενοι καθημερινῶς ὅρκοι.
Εἴθε, ἀγαπητοί μας συμπρεσβύτεροι καὶ λαϊκοί, διὰ τῶν πνευματικῶν ἐνεργειῶν ὅλων ἡμῶν, ἰδίως δὲ τῶν ἐνεργειῶν τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας μας, νὰ μὴ εἶνε μακρὰν ἡ ἡμέρα, κατὰ τὴν ὁποίαν ἡ νομοθεσία τοῦ Κράτους μας ὡς πρὸς τὸν ὅρκον δὲν θὰ ἔρχεται εἰς ἀντίθεσιν πρὸς τὴν ἐπὶ τοῦ Ὄρους ὁμιλίαν τοῦ Κυρίου, τὴν ἀποτελοῦσαν τὸν Καταστατικὶν Χάρτην τῶν Χριστιανικῶν κοινωνιῶν. Εἴθε ὁ ἐπὶ τοῦ Εὐαγγελίου ἐν τοῖς δικαστηρίοις τοῦ Ὀρθοδόξου Βασιλείου μας διδόμενος ὅρκος, ὡς καὶ πᾶς ἄλλος ὅρκος, διδόμενος κατὰ τὰς ἰδιωτικὰς καὶ δημοσίας σχέσεις, νὰ καταργηθῆ. Τότε αἱ συνειδήσεις τῶν χριστιανῶν θʼ ἀναπνεύσουν καὶ θʼ ἀπαλλαγοῦν ἀπὸ τὸ ἄγχος, τὸ ὁποῖον δημιουργεῖ εἰς τὰς ψυχάς των ἡ παράβασις τῶν περὶ ὅρκου λόγων τοῦ Θεανθρώπου.
Εἴθε σύνθημα ὅλων ἡμῶν, τῶν κατοικούντων εἰς τὴν μαρτυρικὴν ταύτην γωνίαν τῶν Βαλκανίων, νὰ γίνουν οἱ λόγοι τοῦ Κυρίου˙ «Ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν μὴ ὀμόσαι ΟΛΩΣ».

Διάπυρος πρὸς Κύριον εὐχέτης
+ Ὁ Φλωρίνης, Πρεσπῶν καὶ Ἑορδαίας ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΣ