Διωγμος του αγιου Γρηγοριου του Θεολογου

Σάββατο 25 Ἰανουαρίου 2020
Απόσπασμα «ομιλία του Μητροπολίτου Φλωρίνης Αυγουστινου

______________

_____________

Περίοδος Δ΄ – Ἔτος ΛΖ΄
Φλώρινα – ἀριθμ. φύλλου 2255
Του Μητροπολίτου Φλωρινης π. Αυγουστινου

Γρηγοριος ο Ναζιανζηνος, η μεγαλη βελανιδια

Οι καρποι της· βιος και εργα του

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, ἀγαπητοί μου, ποὺ ἑορτάζουμε, γεννήθηκε στὴν Ἀ­ριανζὸ τῆς Καππαδοκίας τὸ 330 μ.Χ.. Ἡ μητέρα του, ἁγία γυναίκα, λεγόταν Νόννα. Μὲ τὴ βοήθειά της ὁ πατέρας του, ποὺ λεγόταν ἐπίσης Γρηγόριος, πίστεψε στὸ Χριστό· ἔπειτα ἔγινε καὶ ἐπίσκοπος Ναζιανζοῦ. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος, ἀ­φοῦ ἔ­μαθε γράμ­ματα στὴν Καισάρεια τῆς Καπ­παδοκίας, σπούδασε στὴν Ἀλεξάνδρεια καὶ τὴν Ἀ­θήνα μὲ συσπουδα­στὰς τὸν Μέγα Βασίλειο καὶ τὸν Ἰουλιανὸ τὸν Παραβάτη. Ὅταν γύρισε στὴν πατρίδα του ἔλαβε τὸ ἅγιο βάπτι­σμα καὶ ἀποσύρ­θηκε στὴν ἔρημο μαζὶ μὲ τὸν Μέγα Βασίλειο. Ὁ χαρακτήρας του ἀναπτύχθηκε μὲ τὶς προσ­ευχὲς τῆς μητέρας του, τὴ με­λέτη τῆς Γραφῆς, τὰ δάκρυα τῆς μετανοίας καὶ ἐξομο­λογήσεως, τὴν ἱερὴ φιλία, τὴν πνοὴ καὶ αὔρα τῆς ἐρήμου.

* * *

Τώρα πλέον, ἀγαπητοί μου, τὸ μικρὸ δεν­τράκι, ὁ ἅγιος Γρηγόριος, ἔγινε δέν­τρο μεγά­λο, ἕτοιμο νὰ δώσῃ καρπούς. Καὶ τότε τὸ χέρι τοῦ Θεοῦ τὸν πῆρε καὶ τὸν μεταφύτευσε.
Μὲ τὴν ἐπιμονὴ τοῦ πατέρα του ἔγινε πρεσβύτερος, βοηθός του. Μὲ τὴν ἐ­­πιμονὴ τοῦ Με­γάλου Βασιλείου λίγο ἀργότερα ἔγινε ἐπίσκο­πος Σασίμων, μικρῆς πόλεως· ἀλλὰ πάλι ἔφυγε σὲ ἐρήμους. Ἀπὸ ἐκεῖ ὅ­μως τὸν ἅρπαξε τὸ χέρι τοῦ Θεοῦ καὶ τὸν ἔφε­ρε στὸ Βυζάντιο.
Ἦταν ἐποχὴ διωγμοῦ τῆς ὀρθῆς πίστεως, κυριαρχοῦσαν οἱ ἀρειανοί. Μόλις πάτησε ἐκεῖ τὸ πόδι του τὸν κυνήγησαν μὲ πέτρες. Ὅλοι οἱ ναοὶ στὴν Πόλι ἦταν στὰ χέρια τῶν αἱ­ρετικῶν· ἕ­­νας μόνο ἔμενε στοὺς ὀρθοδόξους, ὁ ναὸς τῆς Ἀναστασίας. Ἐκεῖ ὁ ἅγιος Γρηγόρι­ος στηλίτευ­σε τὴν αἵ­ρεσι, σάλπισε τὸ δό­γμα τῆς ἁγίας Τρι­άδος· ἐξ­εφώνησε τοὺς θεολογικοὺς λόγους του, κι ἀπὸ ᾽κεῖ πῆρε τὸ ἐπίθετο «Θεολόγος».
Μετὰ τὸ θάνατο τοῦ φιλοαρειανοῦ Οὐάλη ὁ Μέγας Θεοδόσιος τὸν ἀ­νύψωσε τὸ 380 μ.Χ. σὲ πατρι­άρχη Κωνσταν­τινουπόλεως. Ἦταν ἡμέρα ὡραία καὶ λαμ­πρά, ἡμέρα δόξης· τὸ φῶς ἐτέθη «ἐπὶ τὴν λυχνίαν» (Ματθ. 5,15) καὶ ἔλαμψε. Ἀλλὰ τὴν ὥρα ποὺ θὰ γινόταν ἡ ἐνθρόνισις ἐπικρατοῦσε κακοκαι­ρία, κύματα πελώρια χτυποῦσαν στὸ Βόσπορο, ὁ οὐρανὸς ἦταν μαῦρος, ἀστρα­­πὲς καὶ βροντὲς ἔπεφταν. Οἱ αἱρετικοὶ ἔλεγαν· Βλέπε­τε; κακὸ σημάδι, ὁ Θεὸς δὲν τὸν θέ­λει… Ἀλλ᾽ ὤ τῶν θαυμασίων σου, Χριστέ! μόλις ὁ Γρηγόριος πάτησε τὸ πόδι του στὸ ναὸ τῶν Ἁ­γίων Ἀποστόλων, λένε οἱ ἱστορικοί, ἀ­μέ­σως ὁ οὐρανὸς καθάρισε, τὰ σύννεφα ἔφυ­γαν καὶ ἕνας λαμπρὸς ἥλιος φώτισε τὴν Πόλι· σύμβο­λο ὅτι μέχρι τότε ἡ Ἐκκλησία ἦταν στὸν ζόφο, ἀλλὰ ἀφ᾽ ἧς στιγμῆς ἀνῆλθε στὸ θρόνο ὁ Γρηγό­ριος ἡ Ὀρ­θοδοξία ἔλαμ­ψε. Ἔτσι πῆρε τὸ θρόνο, χωρὶς ὅμως νὰ λείψουν ἀπειλὲς ἀπὸ τοὺς ἀρει­ανούς· σχεδίασαν ἀκόμη καὶ νὰ τὸν δολοφονή­­σουν, καὶ μόνο τὸ χέρι τοῦ Θεοῦ τὸν ἔσωσε.
Ἀγωνίστηκε γιὰ τὴν ὀρθόδοξο πίστι.

Ὅταν μάλιστα ὁ Μέγας Θεοδόσιος συνεκάλεσε στὴ Βασιλεύουσα, στὸ ναὸ τῆς Ἁγίας Εἰρήνης, τὴν Δευτέρα Οἰκουμενικὴ Σύν­οδο τὸ 381 μ.Χ., ὁ ἅ­γιος Γρηγόριος ἦταν σ᾽ αὐτὴν ὁ ἰθύ­νων θεολο­γικὸς νοῦς. Συνέβαλε ἀ­ποφασιστικὰ στὴν δια­τύ­πωσι τῆς ὀρθοδόξου διδασκαλίας γιὰ τὸ πρό­σωπο τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Κήρυξε σα­φῶς καὶ στεντορείως τὴν πίστι στὴν ἁγία Τρι­άδα. Μετὰ δὲ τὴν κοίμη­σι τοῦ προέδρου τῆς Συνόδου ἁ­γί­­ου Μελετίου ἔγινε καὶ πρόεδρος τῆς Συνόδου.
Ἀλλὰ ὁ φθόνος δὲν τὸν ἄφησε ἥσυχο. Κι ὅ­ταν μέσα στὴ Σύνοδο δημιουργήθηκε ζήτημα κανονικότητος τῆς ἐκλογῆς του, ὁ ἅγιος Γρη­γόριος, ἀφοῦ προηγουμένως ἐξεφώνησε μνη­­μειώδη ἀποχαιρετιστήριο λόγο, κουρασμένος ἀπὸ τοὺς ἀγῶνες καὶ ἐξ­αντλημένος ἀπὸ τὶς ἀ­σθένειες ὑπέβαλε παραί­τησι. «Κέκμηκα (=κουράστηκα) καὶ λό­γῳ καὶ φθόνῳ μαχόμενος, καὶ πολεμίοις καὶ ἡμετέροις», εἶπε (Ἑ.Π. Migne 36,481), καὶ ἀ­ποσύρθηκε πάλι στὴν προσφιλῆ του ἔ­ρημο.

* * *

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὅμως, ἀγαπητοί μου, δὲν δίδαξε μόνο στὴν ἐπο­χή του· διδάσκει κ᾽ ἐ­μᾶς μέχρι σήμερα μὲ τὰ σοφὰ συγγράμματά του.
Εἶνε κανεὶς ἐδῶ ποὺ θέλει νὰ φορέσῃ τὸ τί­μιο ῥάσο τοῦ κληρικοῦ; Τοῦ συνιστῶ νὰ διαβά­σῃ τὸν περίφημο Ἀπολογητικόν του λόγο (βλ. Ἑ.Π. Migne 38,407-514), κ᾽ ἐκεῖ θὰ δῇ πόσο μικρὸς εἶνε ἀπέναντι στὸ ὕ­ψος τῆς ἱερωσύνης.
Εἶνε κανεὶς ποὺ θέλει νὰ λέγεται θεολόγος; Ἂν ἄλλοι διαβάζουν μυθιστορήματα, βλέπουν ταινίες ἢ ξενυχτοῦν στὰ καμπαρέ, ἐσὺ παιδί μου ἄνοιξε τοὺς Θεολογικοὺς λόγους τοῦ μεγά­λου Γρηγορίου, νὰ θαυμάσῃς τὴν Ὀρθοδοξία, νὰ γίνῃς ζηλωτὴς τῆς πίστεώς μας. Ἐκεῖ λέει, ὅτι «Μνημονευτέον Θεοῦ μᾶλ­λον ἢ ἀναπνευστέ­ον»· προτιμότερο νὰ θυμᾶσαι τὸ Θεὸ παρὰ ν᾽ ἀναπνέῃς· ἡ προσευχὴ εἶνε ἡ ἀ­ναπνοὴ τῆς ψυ­χῆς· ὅπως δὲν μπορεῖ νὰ ζήσῃ καν­εὶς χω­ρὶς ἀ­ναπνοή, ἔτσι καὶ χωρὶς τὴν προσευχή (Ἑ.Π. Migne 36,16Β).
Εἶνε κανεὶς ἐδῶ ποὺ κλαίει, ἔχει πένθος γιὰ κά­ποιον φίλο ἢ συγγενῆ του; Ἂς ἀκούσῃ τὸν ἅ­γιο Γρηγόριο πῶς πένθησε τὸν πατέρα του, τὴν ἀδελφή του Γοργονία, τὸν ἀδελφό του Καισά­ριο, τὸν φίλο του Μέγα Βασίλειο· στάζουν παρη­γορία οἱ ἐπιτάφιοι λόγοι του (βλ. Ἑ.Π. Migne 35,985-1044· 35,789-818· 35,756-788· 36,493-606)· ὑψώνουν ὅλους ἐκεῖ ποὺ ἀκούγε­ται ἡ φωνὴ τοῦ Κυρίου μας «Ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή» (Ἰω. 11,25) κι ὅτι «Ὁ Θεὸς δὲν εἶ­νε Θεὸς νεκρῶν, ἀλλὰ ζώντων» (βλ. Λουκ. 20,38).
Εἶνε κανεὶς ποὺ ἀρέσκεται στὴν ποίησι; Ἂς διαβάσῃ τὰ Ἔπη τοῦ ἁγίου Γρη­γο­ρίου (βλ. Ἑ.Π. Migne 37,397-1600), ποὺ ὑπῆρξε καὶ μέγας ποι­η­τής. Ὕμνοι, ποὺ ἀκοῦμε τὰ Χριστού­γεννα, τὴ Μεγάλη Ἑβδο­μάδα, τὰ Θεοφάνεια καὶ ἄλ­λοτε, εἶνε δικά του ἀπηχήματα, φράσεις παρ­μέ­νες συχνὰ αὐτολεξεὶ ἀπὸ λόγους του. Ἔ­γραψε 18.000 στίχους. Ὁ κόσμος ψάλλει ἄλλα πράγματα (τὸν ἔρωτα, τὰ ἄστρα, τὴ γυναῖκα, ἐ­θνικοὺς ἥρωες…)· ἡ «κιθάρα» τοῦ Γρηγο­ρίου εἶνε ἄλλου εἴδους, μεταφυσική, ψάλλει τὸν ἔρωτα στὸν ἐν Τριάδι Θεό, τὴ δόξα τοῦ Ἐ­σταυρω­μένου.

* * *

Ὅταν καμμιὰ φορά, ἀγαπητοί μου –ἐξομολο­γοῦμαι–, ὁ σα­τανᾶς μὲ πειράζῃ καὶ νομίζω πὼς κάτι εἶμαι κ᾽ ἐγὼ μέσα στὴν Ἐκκλησία –φο­βᾶ­μαι πολὺ τὸν πειρασμὸ τῆς ὑπερηφανεί­ας–, ἀ­τε­νίζω στοὺς ἁγίους πατέρας καὶ βλέπω ὅτι μπρο­στά τους ἐμεῖς εἴμαστε πυγολαμ­πῖδες, κ᾽ ἔτσι ταπεινώνομαι. Μεγάλα ἀναστήματα ἐ­κεῖνοι, πρότυπα αἰώνια. Ἀλλὰ καθένας τους ἔ­χει τὸ χάρισμά του· διαφέρουν μεταξύ τους ὅ­πως «ἀ­στὴρ ἀστέρος διαφέρει ἐν δόξῃ» (Α΄ Κορ. 15,41).
Διαφέρουν οἱ πατέρες στὸν χαρακτῆρα καὶ τὴν ἰδιοσυγκρασία. Καθένας μὲ τὴ δική του φω­νὴ ψάλλει τὸ μεγαλεῖο τοῦ Χριστοῦ. Ὁ ἅ­γιος Γρηγόριος ἦταν φιλόσοφος καὶ θεολόγος. Γι᾽ αὐ­τὸ στὰ ἐμπόδια ποὺ συναν­τοῦσε, δὲν ἔμενε πάν­­τοτε. Μόλις μερικοὶ ἔθεσαν ζήτημα κανονικό­τητός του, ἀπὸ εὐαισθη­σία καὶ λεπτότη­τα παραιτήθηκε λέγοντας· Ἂν ἐγὼ εἶμαι αἴ­τι­ος τῆς ταραχῆς, ἂν εἶμαι Ἰωνᾶς, ῥίξτε με στὴ θά­λασσα, νὰ γαληνεύσῃ τὸ πέλαγος (βλ. Ἑ.Π. Migne 35,300· 37,1158).
Δὲν ἦταν βέβαια αὐτὸς αἴτιος, ἄλλοι ἦταν οἱ αἴτιοι τῆς διαταραχῆς. Διαφορετικὸς τύπος ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος. Δὲν εἶ­χε τὸν ποιητικὸ οἶστρο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου, ἀλλὰ ἦταν μαχητής· καθάρισε τὴν Ἐκ­κλησία. Τοῦ κυ­κλοφόρησαν λιβέλλους, τὸν ὕ­βρισαν, τοῦ ἀπηύ­θυναν πλῆθος κατηγορίες· ἀλλὰ ἔμεινε ἀνένδοτος, μαχόμενος ἐναντίον ἀρχόντων, βασιλέ­­ων, ἀνακτόρων, ἐναντίον ὅ­λων, μέχρις ὅτου πέθανε ἐ­ξόριστος στὴν Κουκουσό. Διάφοροι λοιπὸν χαρακτῆρες. Ἕνας τρόπος ἡ ὁδὸς τοῦ Γρηγορίου, φυγὴ στὴν ἔρημο· ἄλλος τρόπος ἡ ὁ­δὸς τοῦ Χρυσοστόμου, μάχη μέχρι ἐσχάτων.
Εἶνε ὡραῖο νὰ ζῇ κανεὶς στὴν ἔρημο καὶ μακριὰ ἀπὸ τὸ θόρυβο τοῦ κόσμου νὰ ὑ­ψώνῃ τὰ χέ­ρια στὸν οὐρανό· εἶνε Θαβώρειο ὄρος, καὶ «καλόν ἐστιν ἡμᾶς ὧδε εἶ­ναι» (Ματθ. 17,4). Πόσο ποθῶ κ᾽ ἐ­γὼ τὴν ἔρημο, ὁ Θε­ὸς τὸ γνωρίζει. Ἐκεῖ μεστώ­­νει τὸ πνεῦμα, ἀπο­φεύγεις κακίες τῶν ἀν­θρώπων, κακο­ήθειες τοῦ ὄ­χλου, διαφθο­ρὰ τῶν ἀρ­χόντων, ἀθλιότητες ἐπισκόπων. Ἔχω δύο λογι­­σμούς. Ὁ ἕνας μοῦ λέει· Αὐγουστῖνε, βάδισε τὴν ὁδὸ Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, τράβα στὸ μοναστήρι, ἄντε ἐκεῖ, νὰ σὲ λησμονήσουν ἐ­χθροὶ καὶ φίλοι, κ᾽ ἐσὺ ὡς ἁμαρτωλὸς νὰ τελειώσῃς τὸν ἐπίγειο βίο σου «εἰς ἑ­αυτὸν» καὶ Θεόν, «ὡς οἷόν τε, συστραφείς» (Ἑ.Π. Migne 36,29Α). Αὐτὸς εἶνε ἕ­νας λογισμός. Ὁ ἄλλος λο­γισμὸς μοῦ λέει· Ὄ­χι, μεῖνε ν᾽ ἀγωνι­στῇς μέχρι τέλους, ὅ,τι καὶ ἂν σὲ περιμένῃ, βάσανα, περιπέτειες, ἐξορίες καὶ Κουκουσός. Ἐμεῖς δὲν εἴμαστε σὰν τοὺς πατέ­ρας· μικροὶ εἴμαστε, ἐν τούτοις τὸ ἔργο ἐκεί­νων συνεχίζουμε. Κι ἀφοῦ διάφοροι εἶνε οἱ δρό­­μοι, ἐνῷ σκέπτομαι τὶς συκοφαντίες ποὺ ἔχω δεχθῆ, τοὺς κατατρεγμοὺς ἀπὸ ἀδελφούς, τὶς ἐγκαταλείψεις πνευματικῶν μου τέκνων, μιὰ φω­­νὴ μοῦ λέει· Μεῖνε καὶ ἀγωνίσου μέχρι τέλους γιὰ τὴ δόξα τῆς Ἐκκλησίας, γιὰ τὴν κάθαρσι.
Χρειάζεται κάθαρσις. Ἀλλ᾽ αὐτὴ ἀρχίζει ἀπὸ μᾶς. Ὁ ἅγιος Γρη­­γόριος λέει· «Καθαρθῆ­ναι δεῖ πρῶ­τον, εἶτα κα­θάραι» καὶ «Καθαρτέον πρῶ­τον, εἶτα τῷ καθα­ρῷ προσομιλητέον» (Ἑ.Π. Migne 35,480Α, 1069Α). Στὸν ἀγῶνα αὐτὸν σᾶς κα­λῶ ὅλους. Ἂν ὑπάρχουν Χριστιανοὶ ποὺ προσ­εύχονται, ὁ Θεὸς θὰ κάνῃ τὸ ἔργο του, θὰ καθαρίσῃ τὴν Ἐκκλησία του.

(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

Β΄ μέρος ἀπομαγνητοφωνημένης ἑσπερινῆς ὁμιλίας, ἡ ὁποία ἔγινε στὴν αἴθουσα τῆς ὁδ. Ζωοδ. Πηγῆς 44 – Ἀθηνῶν τὴν Κυριακὴ 21-1-1968 μὲ ἄλλο τίτλο.
Καταγραφή, διαίρεσις καὶ σύντμησις 1-1-2019.

---