Περίοδος Δ΄ – Ἔτος ΛΖ΄
Φλώρινα – ἀριθμ. φύλλου 2257

Τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν
Πέμπτη 30 Ἰανουαρίου 2020
Τοῦ Μητροπολίτου Φλωρίνης π. Αὐγουστίνου Καντιώτου

Οι Τρεις Ιεραρχαι και η εκκλησιαστικη ζωη
Η στασι τους απεναντι στα σκανδαλα

Καὶ πάλι, ἀδελφοί μου, ἡ ἑορτὴ τῶν Τριῶν Ἱ­­­­εραρχῶν ζωντανεύει μπροστά μας τὴ ζωὴ καὶ τοὺς ἀγῶνες τους. Ἡ ἐποχή τους χαρα­κτη­ρί­ζε­ται ὡς χρυσὸς αἰώνας, ἡ ἐκκλησιαστι­κὴ ζωὴ ὅ­μως παρουσίαζε καὶ σκιές. Σοβαρὲς κα­­κί­ες ῥα­σοφό­­­ρων (ἀμάθεια, αὐθάδεια, ἀνη­θικό­της, φιλαρ­γυρία, καὶ πρὸ παν­τὸς ἀ­­θε­ο­φοβία – θεομπαιξία) σκαν­­δάλιζαν. Ἀπέναντι σ᾽ αὐτὴ τὴ φαυλό­τητα οἱ ἱ­εροὶ πατέρες δὲν ἔμειναν ἀδιάφοροι. Καὶ ἀξίζει νὰ δοῦμε ποιά ἦταν ἡ ἀντίδρασί τους.

* * *

Μὲ δύο τρόπους, ἀγαπητοί μου, καταπολέ­μησαν τὰ σκάνδαλα οἱ Τρεῖς Ἱ­εράρχαι.
⃝ Ἀντέδρασαν πρῶτον μὲ τὸν πύρινο λόγο τους.
Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνὸς στὸν «Ἀπολογητι­κὸν τῆς εἰς τὸν Πόντον φυ­γῆς καὶ περὶ ἱερωσύνης» (βλ. Ἑ.Π. Migne 38,407-514), δίνει ζωη­ρὴ εἰκόνα τῆς ἀθλιότητος τῶν ἐπισκό­πων καὶ ἐ­λέγ­­χει τὴν κακία τους. Ὅποιον ἀλ­­λοίωνε τὴν πί­στι σὲ ἕνα ἢ σὲ ἄλλο σημεῖο, γιὰ τὴν ἀ­στάθειά του τὸν παρωμοίαζε μὲ τὸ ῥεῦ­μα τοῦ Εὐ­­ρίπου (βλ. Ἑ.Π. Migne 38,529).
Ὁ δὲ Μέγας Βασίλειος, βλέποντας τὴ ζημιὰ ποὺ ἔκαναν οἱ κακοὶ ποιμένες, ἔγραψε γι᾽ αὐτοὺς ὅ­­­­τι, ὅσοι θυσιάζοντας τὴν ἀλήθεια κοι­τάζουν μόνο τὸ συμφέρον τους, αὐτοὶ εἶνε «χριστέμ­πο­ροι καὶ οὐ Χριστιανοί» (Ἑ.Π. Migne 32,897Α).
Μεγάλο σκάνδαλο ἀποτελοῦσαν οἱ λεγό­μενοι συν­είσακτοι, ἄγαμοι δηλαδὴ ἄντρες γυναῖ­κες καὶ μοναχὲς ποὺ συγκατοικοῦσαν. Τὸ κα­κὸ αὐτὸ καυτηρίασαν ὁ ἅ­γι­ος Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνός (βλ. Ἑ.Π. Migne 37,586) καὶ κυ­ρί­ως ὁ ἅγι­ος Ἰ­ωάννης ὁ Χρυσόστομος· συν­έτα­ξε τὶς εἰδικὲς πραγμα­τεῖες «Πρὸς τοὺς ἔχον­­τας παρθένους συνεισάκτους» καὶ «Περὶ τοῦ τὰς κανονικὰς (δηλ. οἱ μοναχές) μὴ συνοικεῖν ἀνδρά­σιν» (βλ. Ἑ.Π. Migne 47,495-514, 513-532). Τὸ πλή­ρωσε ὅμως ἀ­κριβά· οἱ ἐχθροί του εἶπαν πὼς ὑ­βρίζει τοὺς ἐ­πισκόπους, καὶ αὐτὸ ἀποτέλεσε τὴν δεκά­τη κατηγορία γιὰ τὴν ὁποία τὸν καθῄ­ρεσαν. Ὁ Χρυ­σό­στομος γιὰ τοὺς κακοὺς ποιμένες εἶπε λόγια πού, ἂν εἶχα δικαίω­μα, θὰ τὰ ἔγραφα καὶ θὰ τὰ ἀναρτοῦσα στὸ γρα­φεῖο κά­θε ἐπισκόπου, νὰ τὰ βλέπῃ συνεχῶς. Γράφει ἀ­­­­πὸ τὴν ἐξορία στὸν ἐπίσης ἐξόριστο φί­λο του ἐ­­­πί­σκοπο Κυρι­ακὸ γιὰ τὸν Ἀρσάκιο (ἐ­κεῖνον ποὺ εὐ­νόησε ἡ βασίλισσα καὶ τοῦ ἅρ­παξε τὸ θρόνο), ὅ­τι εἶνε μοιχὸς καὶ προβατόσχημος λύ­κος. Γιὰ κα­κοὺς ἀρχιερεῖς ἔ­γραψε· «Οὐ­­δένα δέδοικα ὡς (=τίποτα δὲν φοβή­θηκα τό­σο ὅσο) τοὺς ἐπισκόπους, πλὴν ὀλίγων» (ἔ.ἀ. 52,617). Οἱ ἐ­χθροί του τὸν καταδίωκαν, ἐνῷ λα­ὸς καὶ μοναχοὶ τὸν ἀγαποῦ­σαν τόσο ὥστε ἔλεγαν· Προ­τιμότερο νὰ κρυφτῇ ὁ ἥλιος πα­ρὰ νὰ σιγήσῃ ὁ Χρυσόστο­μος (βλ. Ἑ.Π. Migne 52,685).
⃝ Δὲν ἔμειναν ὅμως στὰ λό­για οἱ Τρεῖς Ἱ­εράρ­χαι· καὶ μὲ ἔργα συνετέλεσαν στὴν κάθαρσι τῆς ἐκ­κλησιαστικῆς ζωῆς. Ὁ ἅ­γιος Γρηγόριος ὡς ἐ­πί­σκοπος ἔλαβε αὐστηρὰ μέτρα ὥστε νὰ μὴ ἐπικρα­τοῦν οἱ φαῦλοι. Ὁ Μέγας Βασίλειος, ὡς ἀρ­χι­ε­πίσκοπος, ἔγραψε· «Καθαρίσατε τὴν ἐκ­κλησίαν τοὺς ἀναξίους αὐτῆς ἀπελαύνον­τες» (καν. ΠΘ΄). Ἀλλὰ περισσότερο γιὰ τὴν κά­θαρσι τῆς Ἐκ­κλη­σίας ἀγωνίστηκε –καὶ πάνω στὸν ἀγῶνα αὐ­τὸν ἔπεσε– ὁ ἱ­ε­ρὸς Χρυσόστομος. Ἰδιαίτερο βι­βλίο μπορεῖ νὰ γραφῇ γιὰ τοὺς ἀγῶνες του.
Ὅταν π.χ. ἔμαθε γιὰ τὴν κατάστασι στὴν Ἔ­­φεσο, πῆγε ἐκεῖ, ἔστησε δικαστή­ριο, ἐξέτασε μάρ­τυ­ρες, ἐπὶ μῆ­νες ἔκανε ἀνακρίσεις· ὅταν τελείωσε ἔβγαλε ἀ­πόφασι καί, μέσα σὲ μιὰ μέρα, κα­θῄρεσε 13 ἐ­πισκόπους! Στὴ θέσι τους ἔ­βαλε ἄλ­λους, ἀ­σκητὰς τῆς ἐρήμου· καὶ τότε ὁ σκαν­δαλισμένος ἀπ᾽ τὴ φιλαργυρία καὶ σκορπισμέ­νος λα­ὸς ἐ­πέ­στρεψε καὶ γέμισαν οἱ ἐκκλησίες.
Γυρίζοντας στὴν Κωνσταντινούπολι πέρασε ἀπ᾽ τὴ Νικομήδεια· ἐ­κεῖ ἔμαθε, ὅτι ὁ μητροπο­λίτης Γερόν­τι­ος, μὲ κοσμικὰ μέσα ποὺ διέθετε (στρατηγούς), μὲ μαγεῖες ποὺ ἔκανε (μολον­ότι κληρικὸς ἦταν καὶ μάγος!), καὶ μὲ ἄλ­λες πονηρὲς μεθό­­δους (ἐξηγοῦσε ἐρωτικὰ ὄνειρα), κο­λάκευε καὶ ἐπηρέαζε τοὺς ἰσχυροὺς καὶ κυρί­ες τῆς ἀ­ριστο­κρατίας. Ἦταν σκάνδαλο, ἕ­να εἶ­δος Ρασπούτιν – γιατὶ τὸ ῥάσο μπορεῖ νὰ φτειά­­ξῃ ἢ νὰ διαλύ­σῃ βασίλειο, ὅπως συνέβη στὴ ῾Ρωσία. Φτά­νει λοιπὸν ἐκεῖ ὁ Χρυ­σόστομος, καλεῖ τὸ Γερόν­τιο καὶ τοῦ λέει μετὰ δακρύ­ων· Σὲ παρακαλῶ νὰ ὑποβάλῃς παραίτησι. Ποῦ παραί­τησι αὐτός! ποιός ἔχει τὸ μέλι καὶ τ᾽ ἀφή­νει; Δεύτερη φορά· Παραιτήσου, σὲ παρακαλῶ. Τίποτε· ἄρχισε μάλιστα νὰ βρίζῃ τὸ Χρυσόστομο. Τὸν καλεῖ τρίτη φορὰ νὰ πα­ραιτηθῇ. Τίποτε. Τότε, λέει, ἀφοῦ δὲν φεύγεις σὲ μοναστή­ρι, ὥστε νὰ δι­ατηρή­σῃς τὴν ἀρχιερω­σύνη σου, ἐγὼ ἀρχίζω ἀ­νακρίσεις. Καὶ κάθησε στὴν πλατεῖα ὁ Χρυσό­στομος· κάλεσε μάρτυρες, κι ἀ­ποκαλύφθηκαν σκάνδα­λα, ἔρωτες, μαγεῖες, χρηματισμοί. Ἔτσι τὸν καθαί­ρεσε. Μὰ τὸ χειρότερο ποιό ἦταν· στὸ πλευ­­ρὸ τοῦ Γεροντίου, ὑποστηρικταί, στάθηκαν οἱ ἱ­ερεῖς! Εἶ­νε καλὸς ὁ δε­σπότης μας, ἔ­λεγαν. Καλός, διό­τι συνεργάζονταν μαζί του· χριστέμποροι.
Ἂν εἶνε σήμερα ὁ κλῆρος μας στὸ σημεῖο ποὺ βρίσκεται, φταῖμε οἱ ἴδιοι· δὲν ἀντιδροῦ­με στὸ κακό. Πονεῖ ἡ ψυχή μου· γιὰ μένα ἡ Ἐκ­κλησία εἶνε παραπάνω κι ἀπὸ τὴ μάνα ποὺ μὲ γέννη­σε, καὶ γιὰ τὰ σκάνδαλά της θλίβο­­μαι· ἄλλοι αὐτὰ τὰ ἔ­χουν πλά­κα δι­ασκεδάσεως, ἐ­γὼ τὰ ἔχω πένθος καὶ κλαυθμό. Στὸ Με­σολόγγι, ὅταν κάποτε μὲ ἔδιωξε ὁ γέροντάς μου γιὰ κάποια ἄλλα ζητή­ματα, ἀπὸ τοὺς τριακόσους παπᾶδες οὔτε ἕ­­νας δὲν ἦρθε νὰ μὲ ἀποχαιρε­τήσῃ στὸ σταθμό, ποὺ ἔφευγα διωκόμενος ἀ­πὸ τὸν ἀρχιερέα. Μόνο ἀπὸ μακριὰ ἕνας, πάνω στὰ κεραμί­δια, μοῦ ᾽κανε σινιάλο ἀποχαιρετισμοῦ. Ἦταν προφη­τευμένο, ὅτι θὰ ἔρ­θῃ μεγάλη κατάπτω­σι τοῦ κλή­ρου. Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλὸς ἔλεγε ὅτι παλιά, ὅ­ταν ἤθελαν νὰ παιδέψουν κάποιον, ἔλεγαν «Ὁ Θε­ὸς νὰ τὸν βάλῃ μὲ τοὺς ἱε­ρεῖς τοῦ 18ου αἰῶνος» (ἡμ. ἔργ. Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, διδ. Γ΄, σ. 155). Προφητεία ποὺ βγῆκε!

* * *

Ἀντέδρασαν οἱ πατέρες στὰ σκάνδαλα διὰ λόγων καὶ ἔργων. Τί τοὺς κόστισε ὅμως αὐτό; Ὑ­πέστησαν φοβε­ρὲς συνέ­πειες. Οἱ φαῦλοι, μὴ ἔ­χον­τας μὲ τί ἄλλο νὰ τοὺς πολεμήσουν, πῆραν λάσπη μέ­σ᾽ ἀπ᾽ τὴ βρωμερὴ ψυχή τους καὶ ἄρ­χισαν νὰ τὴ ῥίχνουν στὰ πρόσωπα τῶν ἁγίων πα­τέ­ρων. Σ᾽ αὐτοὺς ποὺ δὲν γνώρισαν ἡδονές, πνεύματα ἄυλα – οὐράνιοι ἄνθρωποι, οἱ «Γερόντιοι» ἄνοιξαν τὰ ἀποχωρητήρια τῆς ψυχῆς τους, πῆ­ραν ἀ­καθαρσίες κι ἄρχισαν νὰ τὶς ῥίχνουν στοὺς Τρεῖς Ἱεράρχας. Τρομερὲς συκοφαντίες ἐκ­σφενδόνι­σαν ἐναντίον τους. Στὸν Βασίλειο, ποὺ γυναίκα δὲν τολμοῦ­­σε οὔτε νὰ τὸν κοιτάξῃ, ἔβαλαν τὴ νύχτα ἕνα γύναιο μέ­σα στὸ ὑπνοδω­μάτιό του, κι αὐτὴ βγῆκε καὶ φώναζε· Ὁ δεσπό­της μὲ ἀτίμασε!… Τὸν Χρυ­σόστομο, ποὺ ζοῦσε ἀσκητικά, ἔτρωγε χόρτα κ᾽ ἦ­ταν σκελετός, εἶπαν ὅ­τι ζῇ βίο ὀργίων, ὅτι ἔχει σχέ­σεις μὲ γυναῖ­κες. Ὁ ἱε­ρὸς πατὴρ ἀναγ­κάστηκε νὰ γράψῃ· «Λέγουσιν, ὅτι μετὰ γυναι­κὸς ἐκοιμή­θην. Ἀποδύσατέ μου τὸ σῶμα, καὶ εὑρή­σετε τὴν νέκρωσιν τῶν μελῶν μου»· γυμνῶ­στε με, καὶ θὰ δῆτε ὅτι τὰ μέλη μου εἶνε νεκρά (Ἑ.Π. Migne 52,683). Ἀλλὰ ὁ λαὸς ἔχει αἰσθητήριο, κατα­λαβαίνει.
Τὸ τέλος. Ὁ Βασίλειος ἀπέθανε στὸ ἐπισκοπεῖο, σὲ κοσμοσυρροή, μὲ τὰ λόγια «Πάτερ, εἰς χεῖ­ράς σου παρατίθεμαι τὸ πνεῦμά μου» (Λουκ. 23,46). Ὁ Γρηγόριος ἐξέπνευσε ἀπομονωμένος σ᾽ ἕνα ἀγρόκτημα. Καὶ ὁ μάρτυς τοῦ καθήκοντος Χρυ­σόστομος ἔκλεισε τὰ μάτια ἐξόριστος στὴν Ἀρμενία μὲ τὸ «Δόξα τῷ Θεῷ πάντων ἕνεκα».

* * *

Αὐτά, ἀγαπητοί μου, τότε. Σήμερα; Ὅ­σοι πα­ρακολουθεῖτε τὰ κηρύγματά μας καὶ διαβάζε­τε τὴ «Σπίθα» ἢ τὸ βιβλίο μας «Ἐ­λευθέρα καὶ ζῶ­σα Ἐκκλησία», εἶστε γνῶ­σται τῆς ἐκκλησιαστι­κῆς καταστάσεως. Καὶ τὸ δίδαγμά μας; Ἀ­κούω τὴ φωνὴ τῶν πατέρων σὰν σάλπιγ­γα νά ᾽ρχεται ἀπὸ τὴν Καισάρεια, τὴν Ἀντιόχεια, τὴν Ἀρ­μενία· Ἀγωνισθῆτε νὰ καθαριστῇ ἡ Ἐκκλη­σία!
Διαφωνῶ μὲ τοὺς πνευματι­κοὺς ποὺ λένε· Ἐμεῖς νὰ κοιτάξουμε τὴν ψυχού­λα μας· μὴ μᾶς νοιάζει τί κάνει ὁ διᾶκος, ὁ πα­πᾶς, ὁ δεσπότης!… Εἶνε σὰν νὰ λένε· Καὶ ἂν καίγεται τὸ σπίτι, μὴν τρέχεις νὰ σβήσῃς τὴ φωτιά. Ἂν εἶσαι Χριστι­ανός, κον­τὰ στὸν ἀ­γῶνα γιὰ τὴν ψυχή σου, θὰ ἀγωνιστῇς καὶ γιὰ τὴν Ἐκκλησία σου. Ἡ ἀνο­χὴ ποὺ δείχνουμε, εἶνε ἐνοχή, ἁμαρτία, ἔγκλημα!
Ἂν κοιτάξουμε μόνο τὴν ψυχούλα μας κ᾽ ἡ Ἐκκλησία μείνῃ σὲ χέρια φαύλων, πῶς θὰ ἐρ­γα­σθῇ; πῶς θὰ πῇ π.χ. στὰ παιδιὰ «Νὰ εἶστε τί­μιοι, ἀφιλάργυροι, ἐργατικοί, ἐγκρατεῖς»; Χριστια­νὸς λογοτέχνης μοῦ εἶπε· Ἂν ἐξακολουθήσῃ αὐτὴ ἡ κατάστασι, παιδὶ δὲν θὰ πλησιά­ζῃ στὴν Ἐκκλησία καὶ στὸ κατηχητικό. Ἐὰν δὲν λάμπῃ ὁ ἐπί­σκοπος, ὅλα εἶνε σκοτεινὰ καὶ ζοφερά. Μὲ τὸ «Νὰ κοιτάξουμε τὴν ψυχούλα μας» κάποιοι «εὐνούχισαν» τὸν εὐσεβῆ Ἑλληνικὸ λαό.
Ὁ ἀγώνας δὲν τελείω­σε. Θὰ χρειασθοῦν νέες θυσίες. Καὶ ἂν κ᾽ ἐγὼ ἀκόμα εἶμαι ἀκάθαρτος, νὰ πάω στὸ μονα­στήρι μου. Ὄχι νὰ διαβάλλεται ἡ Ἐκκλησία. Εἶνε αἴτημα τοῦ λαοῦ ὁ καθαρμός.
Μπρὸς πιστοί! Στρέφομαι ἰδίως στοὺς νέους. Φοιτηταὶ τῆς θεολο­γί­­ας, μὴ σκανδαλισθῆτε. Μὴν κοιτάξετε ἐμᾶς· πρότυπα ἔχετε τοὺς ἁγίους. Ἀπὸ ᾽κεῖ παραδειγματισθῆ­τε. Ἂν ὅλοι ἐρ­γασθοῦμε, θὰ βγοῦν καλοὶ κληρι­κοί, ποὺ θὰ πᾶ­νε μιὰ μέρα στοὺς τάφους τῶν ἁγίων νὰ ποῦν·
«Ὦ πατέρες (Βασίλειε – Γρηγόριε – Χρυσόστομε)! σηκωθῆτε
καὶ ξανάλθετε σ᾽ ἐμᾶς· / τὰ παιδιά σας θέλ᾽ ἰδῆτε
πόσο μοιάζουνε μὲ σᾶς» (πρβλ. Διον. Σολωμοῦ, Ἐθν. ὕμν. 78).

(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

Β΄ μέρος ἀπομαγνητοφωνημένης μεγάλης ἑσπερινῆς ὁμιλίας, ἡ ὁποία ἔγινε στὴν αἴθουσα τοῦ συλλόγου «Τρεῖς Ἱεράρχαι» τῶν Ἀθηνῶν, στὴ σκιὰ διαταραχῆς ἀπὸ μία ἀποτυχημένη ἀρχιεπισκοπικὴ ἐκλογὴ καὶ στὰ πλαίσια ἑορταστικῆς ἐκδηλώσεως τὴν ἡμέρα τῆς ἑορτῆς τοῦ συλλόγου, Τρίτη 30-1-1962. Καταγραφή, διαίρεσις καὶ σύντμησις 29-12-2018.