5ον  ΣΜΥΡΝΗ  Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΩΣ ΤΟ 1922

Σταύρου Π.Καπλάνογλου

Η Ελληνική παιδεία στην Μ. Ασία ήταν πάντα η επιδίωξη των Ελληνορθόδοξων κατοίκων της, Κων/πολης, Τραπεζούντας, Σπάρτης Μ. Ασίας, Καππαδοκίας και άλλων πόλεων, ανέκαθεν προσπαθούσαν κρυφά η φανερά να μεταλαμπαδεύσουν στα παιδιά τα Ελληνικά γράμματα, ήταν φυσικό η Σμύρνη που κυριαρχούσε το Ελληνικό στοιχείο να πρωτοστατεί σε αυτόν τομέα μια οι κάτοικοι της στην μεγάλη του πλειοψηφία μιλούσαν πάντα Ελληνικά.

Από τα μέσα του 17ου αιώνα οι καταπιέσεις των χριστιανικών κοινοτήτων άρχισαν να χαλαρώνουν, με αποτέλεσμα τα Ελληνικά σχολεία που υπήρχαν να λειτουργούν πιο ελεύθερα, και παράλληλα να ιδρύονται νέα σχολεία σε πόλεις, όχι μόνον στην Σμύρνη τα προάστια τους αλλά και σε άλλες όπως συνέβαινε στην Φιλαδέλφεια, Πέργαμο, Κυδωνιές, κ.α..

Οι Ελληνικές κοινότητες στις κεντρικές και ανατολικές περιοχές της Μικράς Ασίας, οι οποίες είχαν υποστεί μεγαλύτερους διωγμούς κατά τους πρώτους αιώνες της τουρκοκρατίας. και κάτω από τρομερές πιέσεις έχασαν την ελληνική γλώσσα και υποχρεώθηκαν να μιλούν την Τουρκική γλώσσα , όμως επινόησαν μια νέα μορφή γραπτής γλώσσας. Το Ευαγγέλιο, τα σχολικά βιβλία και οι τοπικές εφημερίδες χρησιμοποιούσαν την τουρκική γλώσσα, γραμμένη με ελληνικά γράμματα. Η μορφή αυτή της γραπτής γλώσσας έγινε γνωστή ως καραμανλίδικη γραφή, από την περιοχή της Καππαδοκίας γνωστή ως Καραμάν. που συνέβαλε στη διατήρηση από τον ελληνικό πληθυσμό της ορθόδοξης πίστης και της ελληνικής συνείδησης.

Σε κάθε ευκαιρία επανέφεραν την Ελληνική γλώσσα και από τον 18ο αιώνα και μετά , είτε με διδασκαλία στα σπίτια, είτε με τα αλληλοδιδακτικά σχολεία.

Οι Έλληνες της Σμύρνης, καθώς και των άλλων πόλεων στα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας, δεν διατήρησαν μόνο την ελληνική γλώσσα, αλλά ίδρυσαν σύγχρονα για την εποχή τους ελληνικά σχολεία που οι εγκαταστάσεις τους και τα εποπτικά μέσα και όργανα που χρησιμοποιούσαν ήταν εφάμιλλα των αντίστοιχων εκπαιδευτηρίων της μητροπολιτικής Ελλάδος

Συγκεκριμένα στην Σμύρνη υπήρχαν :

Η «Ευαγγελική Σχολή

Σημαντικότερη ήταν η «Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης» (αρρένων), που ιδρύθηκε το 1717 με πλήρες γυμνάσιο για άλλους ιδρύθηκε το 1733.

Οι εγκαταστάσεις της σχολής πυρπολήθηκαν το έτος 1778 και ξαναοικοδομήθηκε.

Το 1842 η σχολή πυρπολήθηκε για δεύτερη φορά. καταστράφηκε ολοσχερώς

Στο 1851. οικοδομήθηκε και πάλι.

Το 1861 τη διεύθυνση της σχολής ανέλαβε ο Κωνσταντίνος Ξανθόπουλος από την Τραπεζούντα. Στη διάρκεια της θητείας του οι απόφοιτοί της γράφονταν στο Πανεπιστήμιο Αθηνών χωρίς εξετάσεις από το 1862.

Το 1878 τη διεύθυνση ανέλαβε ο Ματθαίος Παρανίκας,

Η σχολή λειτούργησε αρχικά σαν πεντατάξιο Γυμνάσιο εκτός από το 1909-1910 οπότε λειτούργησε και έκτη τάξη.

Το έτος 1909 επανιδρύθηκε το Εμπορικό τμήμα το οποίο παλαιότερα είχε καταργηθεί, με δύο έτη σπουδών τα οποία από το 1910 αυξήθηκαν σε τέσσερα.

Την ίδια επίσης χρονιά, το 1909, ιδρύθηκε και το διδασκαλείο με μία τάξη, ενώ από την επόμενη χρονιά, το 1910 δηλαδή, οι τάξεις αυξήθηκαν σε τρεις.

Όλα αυτά τα χρόνια η σχολή άκμαζε και συγκέντρωνε μαθητές από όλη τη Μικρά Ασία και από τα κοντινά Αιγαιοπελαγίτικα νησιά.

Η Ευαγγελική Σχολή το έτος 1921-22 είχε συνολικά 29 καθηγητές και 925 σπουδαστές.

Στο Γυμνασιακό τμήμα φοιτούσαν 630 μαθητές, στο Εμπορικό τμήμα 190 και στο Διδασκαλείο 105 σπουδαστές, υποψήφιοι δημοδιδάσκαλοι, μετά την φοίτησή τους.

. Η σχολή αυτή περιελάμβανε επίσης βιβλιοθήκη με 35.000 τόμους και 180 ιστορικά χειρόγραφα, μικρό μουσείο με αρχαία εκθέματα και μεγάλη νομισματική συλλογή.

— Παραρτήματα Ευαγγελικής Σχολής

1. ΚΙΟΥΤΕΤΖΟΓΛΟΥ στη συνοικία Αγίας Αικατερίνης, το οποίο διατηρούσε επί 5 χρόνια με 306 μαθητές και 6 καθηγητές

2. ΦΑΣΟΥΛΑ στη συνοικία Φασουλά, το οποίο διατηρούσε επί 20 χρόνια με 300 μαθητές και καθηγητές

3. ΣΟΦΙΕΙΟΝ δίπλα στην Ευσέβεια, το οποίο διατηρούσε επί 15 χρόνια με 255 μαθητές και 6 καθηγητές

Η Σχολή από το έτος 1873, είχε μεγάλη βιβλιοθήκη με πάνω από 35.000 τόμους βιβλίων και εκτεταμένη συλλογή σπάνιων χειρογράφων ο αριθμός των οποίων υπερέβαινε τους 1.200 τόμους. Η επισκεψιμότητα της βιβλιοθήκης ήταν μεγάλη. (Πάνω από 3.500 επισκέπτες το χρόνο).

ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΑ

1. ΚΕΝΤΡΙΚΟΝ

«Κεντρικόν Παρθεναγωγείον»,

Αντίστοιχη σχολή θηλέων με την Ευαγγελική σχολή των αγοριών ήταν το «Κεντρικόν Παρθεναγωγείον»,Με έτος ίδρυσης 1830. που είχε εγκατασταθεί αρχικά στον περίβολο της Μητρόπολης και από το 1883 σε μεγαλοπρεπές οικοδόμημα που είχε δωρήσει ο Δ. Κιουπετζόγλου.

Αρχικά ονομαζόταν Παρθεναγωγείο Αγίας Φωτεινής και στεγαζόταν στις κτιριακές εγκαταστάσεις της Μητρόπολης Σμύρνης.

Αργότερα, το 1881, μετονομάστηκε σε Κεντρικό Παρθεναγωγείο.

Το τελευταίο πριν από το διωγμό σχολικό έτος, 1922-1923, λειτούργησαν τρεις τάξεις Διδασκαλείου, τρεις τάξεις Εμπορικής Σχολής, δύο τάξεις Γυμνασίου, έξι τάξεις Αστικής Σχολής, και μία τάξη νηπιαγωγείου.

Το σύνολο των μαθητριών ήταν 1026 και των διδασκόντων 46.

Μέσα στη σχολή λειτούργησε επίσης μαθητικό συσσίτιο, στο οποίο σιτίζονταν 100 άπορα κορίτσια, σπουδάστριες της σχολής.

2. ΚΙΟΥΠΕΤΖΟΓΛΕΙΟ

Εξατάξιο σχολείο θηλέων με 316 μαθήτριες και 9 διδάσκοντες.

Παραρτήματα

2α. Παρθεναγωγείο Τιμίου Προδρόμου

Τριτάξιο με 392 μαθήτριες και 7 διδάσκοντες.

2β. Παρθεναγωγείο Αγίου Δημητρίου

Εξατάξιο με 431 μαθήτριες και 9 διδάσκοντες.

3. ΟΜΗΡΕΙΟΝ ΑΝΩΤΑΤΟΝ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟΝ ΜΕΤΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟΥ

«Ομήρειον»

.Σημαντικό παρθεναγωγείο ήταν το «Ομήρειον το οποίο ήταν ισάξιο του Αρσακείου και οι μαθήτριες πλην των άλλων μαθημάτων, διδάσκονταν έξι ξένες γλώσσες.

΄Έτος ιδρύσεως 1881.

Στις εγκαταστάσεις της σχολής λειτουργούσε διδασκαλείο καθώς και οικοτροφείο για τους εκτός πόλης σπουδαστές.

Η διοίκηση της σχολής ασκούνταν από 10μελή επιτροπή, η οποία ονομαζόταν «εφορία».

Σπουδαστές 250, καθηγητές 11 και δασκάλες 11.

Στις εγκαταστάσεις του εκπαιδευτηρίου σήμερα στεγάζεται Δημόσιο Τουρκικό Σχολείο Μέσης Εκπαίδευσης. Στις εγκαταστάσεις του υπάρχει,συντηρείται και φροντίζεται υποδειγματικά, αξιόλογο μουσειακό αρχείο με ενθυμήματα από τη σχολική ζωή των μαθητών «των Ελλήνων της Σμύρνης».

Συνοικιακές σχολές

Επιπλέον,λειτουργούσαν πολλαπλές συνοικιακές σχολές ανάλογα με την εκκλησία στην οποία υπάγονταν.

ΕΝΟΡΙΑΚΕΣ ΣΧΟΛΕΣ

Παράλληλα προς τα «εξαρτήματα» (δημοτικά σχολεία των ανώτερων σμυρναϊκών εκπαιδευτηρίων), Ευαγγελικής σχολής και Κεντρικού Παρθεναγωγείου, λειτουργούσαν σε κάθε ενορία της Σμύρνης κοινοτικά κατώτερα σχολεία αρρένων και θηλέων ή και μεικτά. Όλα σχεδόν τα ενοριακά σχολεία στεγαζόταν στους περιβόλους ή παράπλευρα των ναών.

Την διοίκηση των σχολείων κάθε ενορίας είχε κατά τον κανονισμό της Κοινότητος Σμύρνης, εφορεία από μέλη της Εφοροεπιτροπής ναών και σχολείων.

Τα ενοριακά σχολεία εντός της πόλεως της Σμύρνης ήταν, κατά τον χρόνο της Μικρασιατικής καταστροφής τα ακόλουθα:

1. ΣΧΟΛΗ ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ (Αρρεναγωγείο)

Πεντατάξιο σχολείο με 381 μαθητές και 5 διδάσκοντες

2. ΣΧΟΛΗ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ (Αρρεναγωγείο).

Έτος ίδρυσης 1860

Εξατάξιο σχολείο με 194 μαθητές και 6 διδάσκοντες.

3. ΣΧΟΛΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑΣ

Έτος ίδρυσης 1879.Εξατάξιο σχολείο με 254 μαθητές και 6 διδάσκοντες

4. ΑΚΚΑΣΟΓΛΕΙΟΣ ΣΧΟΛΗ (Μικτή).

Δυτάξιο σχολείο με 190 μαθητές και 2 διδάσκοντες.

5. ΣΧΟΛΗ ΑΓΙΟΥ ΤΡΥΦΩΝΟΣ (Μικτή)

Έτος ίδρυσης 1896.Τετρατάξιο σχολείο με 712 μαθητές και 8 διδάσκοντες.

6. ΣΧΟΛΗ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ (Τσαϊρλί Μπαξέ) (Μικτή)

Πεντατάξιο σχολείο με 320 μαθητές και 8 διδάσκοντες.

7. ΣΧΟΛΗ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΛΙΓΑΡΙΑΣ (Μικτή)

Τριτάξιο σχολείο με 279 μαθητές και 3 διδάσκοντες.

8. ΣΧΟΛΗ ΑΝΩ ΣΥΝΟΙΚΙΑΣ (Μικτή)

Τετρατάξιο σχολείο με 237 μαθητές και 4 διδάσκοντες.

9. ΣΧΟΛΗ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ (Μικτή)

Τριτάξιο σχολείο με 424 μαθητές και 6 διδάσκοντες.

10. ΣΧΟΛΗ Ι. ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟΥ (Μικτή)

Έτος ίδρυσης 1878.Πεντατάξιο σχολείο με 480 μαθητές και 8 διδάσκοντες.

11. ΣΧΟΛΗ ΑΓΙΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (Μικτή)

Τετρατάξια με 579 μαθητές και 5 διδάσκοντες.

12. ΣΧΟΛΗ ΑΓΙΟΥ ΒΟΥΚΟΛΟΥ (Μικτή)Περιοχή Μπασμανέ Σμύρνης.

Περιοχή Μπασμανέ Σμύρνης. Πλησίον του Σιδηροδρομικού Σταθμού Κασαμπά, παραπλεύρως παλαιού Αρχαιολογικού Μουσείου.

Οι κτιριακές εγκαταστάσεις της σχολής βρίσκονταν στην αυλή της εκκλησίας του Αγίου Βουκόλου (Άη Βούλκα- Aya Vulka).

Τετρατάξια σχολή με 200 μαθητές και 4 διδάσκοντες.

Σήμερα, τόσο η εκκλησία όσο και τα κτίρια της σχολής, έχουν πλήρως αποκατασταθεί στην αρχική τους μορφή από το Τουρκικό δημόσιο, τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά, προστατεύονται δε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία Σμύρνης και είναι δωρεάν επισκέψιμα καθημερινά.

13. ΣΧΟΛΗ ΑΓΙΑΣ ΑΝΝΑΣ (Μικτή)

Πεντατάξια Σχολή στην περιοχή της Aγίας Άννας με 148 μαθητές και 2 διδάσκοντες.

14. ΣΧΟΛΗ ΜΕΡΣΙΝΛΗ (Μικτή)

Βρισκόταν στο ομώνυμο προάστιο, στα ΒΑ του κόλπου της Σμύρνης, προς το Κορδελιό.

Ήταν τετρατάξιο σχολείο με 147 μαθητές και απασχολούσε 3 διδάσκοντες.

15. ΣΧΟΛΗ ΟΡΦΑΝΟΤΡΟΦΕΙΟΥ

Οδός Φιλιπούτσι, αρ. 37. Συνοικία εγγλέζικα.

Έτος ίδρυσης 1867 (ίδια χρονιά με το ορφανοτροφείο Σμύρνης).

Είχε δύο τμήματα (αρρένων και θηλέων) τα οποία λειτουργούσαν παράλληλα, στις ίδιες εγκαταστάσεις, αλλά σε ξεχωριστές πτέρυγες.

Εξατάξιο σχολείο με 116 μαθητές – τρόφιμους του Ορφανοτροφείου καθώς και 4 διδάσκοντες.

Οι σπουδαστές εκπαιδεύονταν μέχρι και την Ε’ τάξη της αστικής σχολής. Στην έκτη διδάσκονταν τέχνες, μουσική, υποδηματοποιία, υφαντική. Εκτός από τη θεωρία που γινόταν μέσα στις εγκαταστάσεις του ιδρύματος την πρακτική έκαναν σε μεγάλα εργοστάσια εκτός του ορφανοτροφείου.

Από άλλες πηγές αναφέρονται και οι σχολές, Αγίας Αικατερίνης , Δαραγατσίου, Αγίου Ιωάννου Θεολόγου , Αγίας Κυριακής, , Αγίας Μαρκέλλας , Μεταμορφώσεως (Μορτάκια)

ΛΑΪΚΟΝ ΚΕΝΤΡΟΝ

Ιδρύθηκε από τον Στυλιανό Κολλάρο ύστερα από πρωτοβουλία και ενεργή υποστήριξη του Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομου Καλαφάτη.

Σκοποί του Λαϊκού κέντρου ήταν :

α. Η ίδρυση νυκτερινών σχολών σε διάφορες ενορίες της Μητρόπολης. Οι άποροι δεν πλήρωναν δίδακτρα και τα βιβλία τους χορηγούνταν δωρεάν.

β. Η διαπαιδαγώγηση και μόρφωση των λαϊκών τάξεων με διαλέξεις και μαθήματα και

γ. Η συγκέντρωση και στέγαση των διαφόρων εργατικών συντεχνιών.

Τη διοίκηση του κέντρου ασκούσε 9μελές συμβούλιο το οποίο εκλεγόταν από τη γενική συνέλευση με διετή θητεία.

ΙΔΙΩΤΙΚΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΣΜΥΡΝΗΣ

1. ΣΧΟΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΟΥ.

Οδός Αγίας Αικατερίνης, Σμύρνη Έτος ίδρυσης 1910.

Η σχολή Αναστασιάδου, ήταν πλήρης Αστική Σχολή

Την τελευταία σχολική χρονιά που λειτούργησε, το 1922, είχε 200 μαθητές και απασχολούσε 8 δάσκαλους και δασκάλες.

2. ΣΧΟΛΗ ΑΡΡΩΝΗ.

Οδός Αλάμπρας 9, Σμύρνη.

Έτος ίδρυσης 1854 από το Ν. Αρώνη με την επωνυμία «Εμπορικό Σχολείο».

Το 1909 μετατράπηκε σε «Ελληνογαλλικό Λύκειο».

Το 1911 με Βασιλικό διάταγμα αναγνωρίστηκε σαν ισότιμο με τα δημόσια γυμνάσια της Ελλάδας.

Διευθυντής ήταν ο ο Χρήστος Αρώνης.

Τα δίδακτρα κυμαίνονταν από 9 μέχρι 25 Οθωμανικές λίρες το χρόνο, ανάλογα με το έτος σπουδών.

Το τελευταίο σχολικό έτος που λειτούργησε είχε 235 μαθητές, 6 καθηγητές και 15 διδάσκοντες.

3. ΠΡΑΚΤΙΚΟΝ ΛΥΚΕΙΟΝ Κ. ΓΙΑΝΝΙΚΗ (Πρώην Ελληνογερμανικό)

Έτος ίδρυσης 1906.

Περιελάμβανε Οικοτροφείο και τα παρακάτω τμήματα:

Πραγματικόν, εμπορικόν, ανωτέρων εσπερινών μαθημάτων.

Το σχολικό έτος 1921-22 είχε 217 μαθητές και 9 διδάσκοντες.

4. ΣΧΟΛΗ ΔΑΛΔΑΚΗ.

Οδός Ορμάν 21, Σμύρνη. Έτος ίδρυσης 1885.

Περιελάμβανε οικοτροφείο για τους σπουδαστές που προέρχονταν εκτός Σμύρνης.

Το σχολικό έτος 1921-1922 λειτούργησε με 200 μαθητές και μαθήτριες, 5 καθηγητές και 8 δασκάλες.

5. ΣΧΟΛΗ ΖΩΓΡΑΦΟΥ.

Οδός Λαγουδάκη, Σμύρνη.Έτος ίδρυσης 1884.Επρόκειτο για πλήρη Δημοτική Σχολή.

Το σχολικό έτος 1921-22 η Σχολή Ζωγράφου λειτούργησε με 132 μαθητές και μαθήτριες και 4 διδάσκουσες.

6. ΣΧΟΛΗ ΝΙΚΟΜΑΧΗΣ ΚΑΛΛΙΓΕΡΗ.

Οδός Καινούργιος Μαχαλάς, Σμύρνη. Έτος ίδρυσης 1900.Η σχολή περιελάμβανε και πλήρες οικοτροφείο.

Μαθητές 153. Προσωπικό 5 δάσκαλοι και 6 δασκάλες.

7. ΕΘΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΚΩΤΣΙΟΥ.

Οδός Σαρνώ, Σμύρνη. Έτος ίδρυσης 1913.

Στις εγκαταστάσεις του εκπαιδευτηρίου λειτουργούσε και οικοτροφείο.

Ήταν οκτατάξιο λύκειο στο οποίο φοίτησαν κατά το σχολικό έτος 1920-21, 109 μαθητές, με 12 καθηγητές και δασκάλους.

8. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΟ ΝΕΣΤΟΡΙΔΟΥ.

Οδός Καβακλή αρ. 21, Συνοικία Αγίας Αικατερίνης, Σμύρνη. Έτος ίδρυσης 1905.

Οκτατάξια μικτή Αστική Σχολή. Τα αγόρια γίνονταν δεκτά μέχρι την Ε’ τάξη. Διέθετε δε, πλήρες τριτάξιο νηπιαγωγείο. Μαθητές κατά το σχολικό έτος 109. Προσωπικό είχε 5 δασκάλους και 10 δασκάλες.

Την τελευταία σχολική χρονιά (1922), λειτούργησε με 60 μαθητές, 120 μαθήτριες και 62 νήπια.

• 9. ΟΙΚΟΤΡΟΦΕΙΟΝ «ΤΟ ΠΑΛΛΑΔΙΟΝ».
• Οδός Ζέρβα αρ. 23, Συνοικία Αγίας Αικατερίνης, Σμύρνη.
• Περιελάμβανε Νηπιαγωγείο και 7 τάξεις Αστικής σχολής.
• Διδασκόμενες γλώσσες ήταν τα Ελληνικά, τα Γαλλικά και τα Αγγλικά.
• Σύνολο διδασκόντων 9.Την τελευταία σχολική χρονιά λειτούργησε με 108 μαθητές.
• Ακόμη αναφέρονται:
• Ιδιωτικό σχολείο Βρούερ (1831)
• Ιδιωτικό σχολείο Κωνσταντίνου Ροδέ (1841)
• Ιδιωτική σχολή Παναγιώτη Μαμμακίδη (1841)
• Ιδιωτικό σχολείο Μιχαήλ Λαδοπούλου(1848)
• Μεικτή σχολή για μικρά παιδιά Γ. Δ. Λαμπίση (1851)
• «Ελληνικό Εκπαιδευτήριο Σμύρνης» του Γ. Κουϊμζέλη (1851)
• Παρθεναγωγείο Σαπφώ Τζανή και Ιωσήφ Μάγνη (1852)
• «Ελληνικό Σχολείο» Νικολάου Αρώνη (1852)
• Ιδιωτικό σχολείο Θωμά Τιμαγένη (1854)
• «Ελληνικό Παιδαγωγείο» Αντωνίου Ισηγόνη, Φ. Φιλιππούτση και Κ. Κουρνιαχτή (1854)
• Αλληλοδιδακτική σχολή θηλέων Ειρήνης Σοφιανοπούλου (1856)
• Παρθεναγωγείο των Ευπατρίδων μετ’ οικοτροφείου» (1857)
• Ιδιωτική σχολή Α. Αραβαντινού (1857)
• «Ελληνικό Παρθεναγωγείο μετ’ οικοτροφείου» Μεθοδίου Αρώνη (1858)
• «Ελληνικό Παρθεναγωγείο» Χαρ. Αναστασιάδη (1858)
• «Σμυρναϊκό Ελληνικό Εκπαιδευτήριο μετ’ οικοτροφείου» Ν. Κ. Ρενιέρη (1860)
• «Ελληνικό Λύκειο» αδελφών Γ. και Π. Γρηγοριάδη
• Παρθεναγωγείο, νηπιαγωγείο, πλήρες δημοτικό σχολείο και μία γυμνασιακή τάξη Φωτεινής Κοκκινάκη (1861)
• «Ο Πυθαγόρας» Κυριάκου και Φωτεινής Νικολαΐδου (1863)
• «Νέο Σχολείο Ιωαννίδη» (1866)
• Παρθεναγωγείο αδελφών Κυδωνοπούλου
• «Προκαταρκτική Σχολή» Μαριγώς Παράσχου (1871)
• «Σχολή Θηλέων» Α. Ζαφαρειάδου (1871)
• «Φιλολογικό και Εμπορικό Εκπαιδευτήριο» Λ. Ζινιού (1871)
• Παρθεναγωγείο Αμαλίας και Κλεοπάτρας Σκαραμαγκά (1872)
• Παρθεναγωγείο Χρυσάνθης Παπαδάκη (1873)
• Νηπιαγωγείο Αικατερίνης Ευθυμίου (1875)
• «Ελληνικό Παιδευτήριο» Διονυσίου Χαρικλή (1876)
• Ιδιωτική Σχολή Ιωάννας Βορονζέρη (1877)
• «Εμπορικό Λύκειο» Π. Καπλανίδη (1878)
• «Ελληνικό Παρθεναγωγείο μετ’ οικοτροφείου Κάδμος» Ελένης Χριστοπούλου (1880)
• «Ελληνικό Παρθεναγωγείο και Νηπιαγωγείο» Πηνελόπης Μασαούτη (1881)
• «Νέο Παρθεναγωγείο» Άννας Γερασιμίδου και Μαρίας Παπαδογιάννη (1881)
• Παρθεναγωγείο Ελένης Καλλιγά (1882)
• Παρθεναγωγείο Ιωνία» Ευθαλίας Καμποπούλου (1884)
• Παρθεναγωγείο με νηπιαγωγείο και οικοτροφείο Ελένης Ξάνθου (1884) κ.α.24 ιδιωτικό σχολεία

Ξένα σχολεία

Τέλος, υπήρχαν και ξένα σχολεία, τα οποία είχαν ιδρύσει κυρίως Ιταλοί, Γάλλοι, Αμερικάνοι κ.ά.

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΜΥΡΝΗΣ

Το 1919 το Ελληνικό Κράτος, μετά την έλευση και εγκατάστασή του στην Μικρά Ασία, αποφάσισε άμεσα και δραστικά να ιδρύσει ένα δεύτερο πανεπιστήμιο στον χώρο αυτόν.

Στο φύλλο της «Εφημερίδος της Κυβερνήσεως» της 1ης Ιουλίου 1920 δημοσιεύθηκε ο Νόμος 2251 «Περί ιδρύσεως και λειτουργίας Πανεπιστημίου Ελληνικού εν Σμύρνη», η γενέθλια πράξη του δεύτερου ελληνικού ανώτατου εκπαιδευτηρίου στον χώρο της «καθ’ ημάς Ανατολής».

Εμπνευστής της ιδέας ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος που τον Μάιο του 1919, ο προσκάλεσε στο Παρίσι, , τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή , καθηγητή των Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, προκειμένου να οργανώσει το δεύτερο πανεπιστήμιο των Ελλήνων .Πράγμα που αποδέχθηκε εγκαταλείποντας την έδρα του Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, στις 20 Οκτωβρίου 1919, συνέταξε στο Παρίσι ένα υπόμνημα για το επίμαχο ζήτημα με τίτλο «Σχέδιον περί ιδρύσεως νέου πανεπιστημίου εν Ελλάδι, υποβληθέν εις την Ελληνικήν Κυβέρνησιν υπό Κ. Καραθεοδωρή» και το υπέβαλε στον Βενιζέλο.

Να σημειώσουμε ο Καραθεοδωρή ήταν δάσκαλος και συνεργάτης του Αϊνστάιν τον οποίο συμβουλευόταν για επίλυση Μαθηματικών προβλημάτων, ο μεγάλος φυσικός που ήταν ο θεμελιωτής της θεωρίας της Σχετικότητος

Ο Καραθεοδωρή, ο οποίος στο υπόμνημά του οραματίστηκε ένα προοδευτικό και ριζοσπαστικό για τα δεδομένα της εποχής πανεπιστήμιο.

Πρότεινε και ιδρύθηκαν οι παρακάτω σχολές :

1. Σχολή Γεωπονική και Φυσικών Επιστημών, που εστίαζε το ενδιαφέρον της στην εκπαίδευση πολιτικών μηχανικών, μηχανολόγων, αρχιτεκτόνων, ηλεκτρολόγων, χημικών, γεωλόγων και ειδικών επιστημόνων για την Βοτανολογία, την Ζωολογία κ.ά.

2. Σχολή Ανατολικών Γλωσσών και Ανατολικού Πολιτισμού, που στόχευε στην εκπαίδευση δασκάλων για τα ανώτερα εκπαιδευτήρια.

3. Σχολή Δημοσίων Υπαλλήλων, που απέβλεπε στην διδασκαλία του Διοικητικού Δικαίου και των κοινωνικών και οικονομικών επιστημών.

4. Σχολή Εμπορική, που κάλυπτε τις ανάγκες εκείνων που ενδιαφέρονταν για εμπορική σταδιοδρομία.

5. Σχολή Χωροσταθμών και Εργοδηγών, όπου θα εκπαιδεύονταν επιστάτες τεχνικών έργων.

6. Ανώτερο μουσουλμανικό ιεροδιδασκαλείο, από όπου θα αποφοιτούσαν μουφτήδες και ιεροδικαστές.

7. Ινστιτούτο Υγιεινής, που είχε στο επίκεντρό του την διενέργεια δωρεάν κατά κανόνα βακτηριολογικών, υγιειονολογικών, ορολογικών και βιοχημικών εξετάσεων. Επίσης, σε αυτό θα παρασκευάζονταν εμβόλια, οροί, αντιτοξίνες, αντιγόνα κ.ά. . Επίσης, θα παρείχε στοιχειώδη μαθήματα σε νοσηλευτές και μαίες.

8. Δημόσια Βιβλιοθήκη, η οποία θα περιλάμβανε όχι μόνο ακαδημαϊκά συγγράμματα για τους καθηγητές και τους φοιτητές, αλλά και βιβλία ευρύτερου ενδιαφέροντος.

Το Πανεπιστήμιο που δεν έμελλε να λειτουργήσει ποτέ μια και το φθινόπωρο του 1922, υπήρξε θύμα και αυτό της Μικρασιατικής καταστροφής

Ο Καραθεοδωρή, έμεινε εκεί έως την τελευταία μέρα, στις 8 Σεπτεμβρίου 1922 με την φροντίδα να περισώσει ό,τι ήταν δυνατό από τα βιβλία, τα όργανα και τα μηχανήματα των εργαστηρίων, καταφέρνοντας να επιβιβασθεί κυριολεκτικά στο τελευταίο ελληνικό πλοίο, το «Νάξος», που σαλπάριζε λαχανιασμένα από το λιμάνι της Σμύρνης.

Ο εξοπλισμός του πανεπιστημίου Σμύρνης σήμερα φυλάγεται στο Μουσείο Φυσικών Επιστημών και Τεχνολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.