Ἀλλὰ ἡ μετάνοια, τὴν ὁποία συνιστᾷ ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία, δὲν εἶνε εὔκολο πρᾶγμα. Εἶνε κατόρθωμα δυσκολώτατο. Ἀπὸ τὰ πλήθη καὶ τῶν Χριστιανῶν ἀκόμη ποὺ συγκεντρώνονται στοὺς ναούς, ἕνα ἐλάχιστο ποσοστὸ ἔχουν εἰλικρινῆ μετάνοια.
Ἡ μετάνοια εἶνε θαῦμα, τὸ μεγαλύτερο θαῦ­μα τῆς θυσίας τοῦ Γολγοθᾶ. Ἡ μετάνοια εἶνε ἐπανάστασι, ἁγία ἐπανάστασι κατὰ τῆς τυραννίας τοῦ διαβόλου. Ἡ μετάνοια δὲν εἶνε ἔργο ἀνθρώπινο· εἶνε ἔργο κατ᾿ ἐξοχὴν τῆς θείας χάριτος. Συνεργεῖ ἀποφασιστικὰ ἡ θεία χάρις στὴν καρδιὰ γιὰ νὰ μετανοήσῃ ὁ ἁμαρτωλός· ὁ ἄνθρωπος προσφέρει τὴν προαίρεσί του ἁπλῶς. Μετάνοια, γιὰ νὰ μιλήσουμε πιὸ ἁπλᾶ, εἶνε τὸ νὰ πάῃ κανεὶς κόντρα στὸ ῥεῦμα· τὸ νὰ προσπαθῇ ἕνα μικρὸ πλοῖο νὰ περάσῃ ἀνάστροφα τὸν πορθμὸ τοῦ Εὐρίπου· τὸ νὰ προσπαθῇ ἕνα παιδὶ νὰ ξερριζώσῃ ἕνα γέρικο πλατάνι μὲ βαθειὲς ῥίζες· τὸ νὰ προσπαθῇ κανεὶς νὰ σηκώσῃ τὸν Ὄλυμπο καὶ νὰ τὸν ῥίξῃ στὴ θάλασσα. Μετάνοια —δὲν εἶπα τίποτε— εἶνε μία νεκρανάστασι, τὸ νὰ προσπαθῇ κανεὶς ν᾽ ἀναστήσῃ ἕνα νεκρό. Δὲν εἶνε αὐτὰ ὑπερβολή. ῾Ρεῦμα ἐνάντιο καὶ βου­νὸ θεόρατο καὶ δέν­τρο βαθειὰ ῥιζωμένο στὴν καρδιὰ τοῦ ἀν­θρώ­που εἶνε ἡ ἁμαρτία· καὶ νεκρός, ποὺ πρέπει ν᾽ ἀναστηθῇ, εἶνε ὁ ἁμαρτωλός, σύμφωνα μὲ τὸ λόγο τοῦ Κυρίου γιὰ τὸν ἄσωτο υἱὸ «νεκρὸς ἦν καὶ ἀνέζησε» (Λουκ. 15,32). Ὅτι ἡ ἁμαρτία εἶνε θάνατος τὸ βεβαιώνει καὶ ὁ ἀπόστολος Παῦλος ὅταν λέει «Τὰ ὀψώνια τῆς ἁμαρτίας θάνατος» (῾Ρωμ. 6,23).
Ἡ μετάνοια εἶνε ἀνάστασι καὶ ζωή. Κι ἀλ­λοί­μονο ἂν περάσουμε πάνω ἀπ᾽ τὸ φλούδι αὐ­τὸ τῆς γῆς χωρὶς ἀπὸ τὰ μάτια μας νὰ στάξουν δάκρυα μετανοίας. Τὰ δάκρυα αὐτὰ εἶ­νε τὸ πο­λυτιμότερο πρᾶγμα. Ἕνα τέτοιο δάκρυ τὸ παίρ­νουν ἄγγελοι καὶ τὸ ἀνεβάζουν στοὺς οὐ­ρανοὺς σὰν ἀκριβὸ διαμάντι. Ὅταν ἐδῶ ἕ­νας ἁ­μαρτωλὸς μετανοῇ καὶ κλαίῃ, ἐκεῖ οἱ ἄγγελοι πανηγυρίζουν. Κατὰ τὸ λόγο τοῦ Κυρίου «χαρὰ γίνεται ἐνώπιον τῶν ἀγγέλων τοῦ Θεοῦ ἐπὶ ἑνὶ ἁμαρτωλῷ μετανοοῦντι» (Λουκ. 15,10).
Δὲν χαρίζει ὅμως συχνὰ τέτοια χαρὰ στὸν οὐράνιο κόσμο ἡ ἁμαρτωλὴ γῆ μας. Σπάνιο πρᾶγμα ἡ μετάνοια. Κι ὅσο οἱ καιροὶ προχωροῦν γίνεται ὁλοένα καὶ σπανιώτερο. Θά ᾽ρθουν χρόνια πονηρά. Θὰ ἐπιτρέψῃ ὁ Θεὸς νὰ πλήξουν τὴν ἀποστάτιδα ἀνθρωπότητα μά­στιγες. Ὅπως ὁ πατέρας τιμωρεῖ τὰ ἄτακτα παιδιά του, ἔτσι καὶ ὁ οὐράνιος πατέρας, ὁ Θεός, «θὰ ξεκρεμάσῃ», κατὰ τὴν ἔκφρασι τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, «τὸ σιδερένιο μπαστούνι του», καὶ τότε οὐαὶ τῷ κόσμῳ. Παρὰ τὰ δεινὰ ὅμως ποὺ θὰ ἔρθουν, οἱ ἄνθρωποι τῆς ἐπο­χῆς ἐκείνης, ὅπως λέει ἡ Ἀποκάλυψις τοῦ Ἰω­άννου, δὲν θὰ μετανοοῦν· «καὶ οὐ μετενόησαν ἐκ τῶν ἔργων αὐτῶν» (Ἀπ. 16,11· βλ. καὶ 9,21).

* * *

Ποιά εἶνε ὅμως ἡ οὐσία τῆς μετανοίας; Ὅ­πως φανερώνει καὶ ἡ λέξι, μετάνοια σημαίνει «μεταβολή», «στροφή». Φανταστῆτε ἕνα πλοῖο, ποὺ ταξιδεύει νύχτα στὸν ὠ­κεανὸ καὶ αἴφνης ὁ ναύτης ὁ ἐντεταλμένος νὰ παρατηρῇ, εἰδοποιεῖ τὸν πλοίαρχο ὅτι μπρο­στά τους ὑπάρχει σκόπελος· ἀμέσως ὁ πλοίαρ­χος διατάζει στρο­φὴ 180 μοιρῶν καὶ τὸ πλοῖο ἀλ­λάζει κατεύθυν­σι γιὰ νὰ σωθῇ ἀπὸ τὴν καταστροφή. Καὶ ὁ ἁ­μαρτωλός, ὅπως βαδίζει, θὰ καταλήξῃ στὴν ἀ­πώλεια. Εἶνε ἀνάγκη νὰ κάνῃ στροφή.
Ἡ μετάνοια εἶνε πρωτίστως στροφὴ στὸν ἑ­αυτό μας. Τί ἐννοοῦμε λέγοντας στροφὴ στὸν ἑαυτό μας; Ὁ ἄνθρωπος, τῆς σημερινῆς ἰδί­ως ἐποχῆς, πάσχει ψυχικά· γι᾽ αὐτὸ νοσήματα ποὺ σχετίζονται μὲ τὴν ψυχική του κατάστασι βρίσκονται σὲ ἔξαρσι. Ἕνα δὲ σύμπτωμα ψυχικῆς ἀσθενείας τῶν ἡμερῶν μας εἶνε ἡ ἐξωστρέφεια.
Ἐξετάστε, ἀγαπητοί μου, τὸν ἑαυτό σας. Παλαιότερα ὁ ἄνθρωπος καθόταν στὴν καλύβα του κι αὐτὴ τοῦ φαινόταν σὰν παράδεισος. Κουβέντιαζε μὲ τὸν ἑαυτό του, μὲ τὰ ζῷα, μὲ τὰ ἄνθη, μὲ τὰ ἄστρα τοῦ οὐρανοῦ. Ἀγαποῦ­σε τὸ περιβάλλον του καὶ δὲν ἤθελε νὰ τὸ ἀ­ποχωριστῇ. Σήμερα ὅμως ὁ ἄνθρωπος δὲν εὐ­χαριστεῖται μὲ τὸ περιβάλλον του, δὲν εὐ­χαριστεῖται μὲ τὸν ἑαυτό του. Νὰ μείνῃ μὲ τὸν ἑ­αυτό του; αἰσθάνεται κενό, ἐρημία. Ἡ καρδιὰ τοῦ ἀνθρώπου σήμερα εἶνε Σαχάρα. Καὶ συμβαίνει ἐκεῖνο ποὺ εἶπε ὁ Κύριος· ὅταν ἡ καρδιά, τὸ δοχεῖο τοῦτο τοῦ εἶναι μας, μένῃ κενή, ἔρχεται τὸ πονηρὸ πνεῦμα καὶ προσπα­θεῖ νὰ γεμίσῃ τὸ κενό. Βλέπει «τὸν οἶκον σεσαρωμένον», καὶ τότε εἰσπηδᾷ καὶ ἐγκαθίσταται ἐκεῖ (Ματθ. 12,43-45).
Πλῆθος δαιμόνια ἁμιλλῶνται νὰ καταλάβουν τὸ κενὸ τῆς ψυχῆς τοῦ συγχρόνου ἀν­θρώπου. Ἔρχεται πρῶτο τὸ δαιμόνιο τῆς φυ­γῆς, τὸ ὁποῖο τοῦ λέει «φύγε». Δεύτερο τὸ δαιμόνιο τῆς περιεργείας. Τρίτο τὸ δαιμόνιο τῆς περιηγήσεως. Τέταρτο τὸ δαιμόνιο τῆς ἀ­νόμου διασκεδάσεως, κ.ο.κ.. Ὅλα αὐτὰ τὰ δαι­μόνια θά ᾽λεγε κανεὶς ὅτι συνέπηξαν τὴν ἰδι­όρρυθμη ἑταιρεία ποὺ λέγεται τουρισμός. Ποιός μένει Κυριακὴ στὸ σπίτι; Φύγε, λένε τὰ δαιμόνια. Κι ἀντὶ νὰ συναχθοῦν ὅλοι στὸν οἶ­κο τοῦ Θεοῦ, φεύγουν, κι ἄλλοι ἀνεβαίνουν στὰ βουνά, ἄλλοι πιάνουν τὶς παραλίες. Ὄχι ὅμως γιὰ ν᾿ ἀναπαυθοῦν ἁπλῶς – διότι τὸ νὰ βγῇ κανεὶς στὸ βουνὸ ἢ στὴ θάλασσα γιὰ λίγη ἀνάπαυσι δὲν εἶνε ἁμαρτωλό. Δὲν περνοῦν τὴν ὥρα τους ἐκεῖ ἀθῷα. Ἐκεῖ, στοὺς τόπους αὐτοὺς τῆς ἀναψυχῆς, καραδοκοῦν ἄλ­λα δαιμόνια, τὰ ὁποῖα ἐξωθοῦν τοὺς ἐκδρομεῖς νὰ ἁ­μαρτήσουν καὶ νὰ ῥυπωθοῦν. Καὶ ἐνῷ τὴν Κυριακὴ τὸ πρωὶ ἡ Ἐκκλησία μὲ τὴν καμπάνα τοὺς καλεῖ, αὐτοὶ κωφεύουν στὴν κλῆσι τοῦ Θεοῦ καὶ πᾶνε νὰ γίνουν ὀρειβάτες, κυνηγοί, φυσιολάτρες, ἀρχαιολάτρες, χαρτοπαῖκτες… Κι ὅταν ἐπιστρέφουν παρατηρῆστε τους πόσο ταλαιπωρημένοι καὶ κουρασμένοι εἶνε. Ἡ μελαγχολία εἶνε ζωγραφισμένη στὰ πρόσωπά των. Δὲν βρῆκαν λοιπὸν τὴ χαρά. Τὸ κενὸ τῆς ψυχῆς τους αὐξήθηκε.
Καὶ ἐπειδὴ ἡ πατρίδα εἶνε μικρὴ γι᾿ αὐτούς, ἀναχωροῦν γιὰ τὰ μεγάλα κέντρα τῆς Εὐρώπης, τὸ Παρίσι, τὸ Λονδῖνο, τὴ Βιέννη… Ἀλλ᾿ οὔτε κ᾽ ἐκεῖ μένουν εὐχαριστημένοι. Ἐπιχειροῦν τώρα τὸ γῦρο τοῦ κόσμου. Κι αὐ­τὸν ὅ­μως, ἀφοῦ τὸν ὁλοκληρώσουν, ἐξακολουθοῦν νὰ μένουν ἀνικανοποίητοι. Τότε τὸ δαιμόνιο τῆς φυγῆς τί τοὺς λέει· Φύγετε ἀπὸ τὴ γῆ, πετάξτε στὸ διάστημα, κατακτῆστε τὴ σε­λήνη καὶ κάνετέ την ἀεροδρόμιο γιὰ νὰ ξεκινήσετε ἀπὸ ᾽κεῖ πρὸς ἄλλους πιὸ ἀπομακρυσμένους πλανῆτες… Καὶ ἔπειτα; Ἔπειτα ἀπὸ ὅ­λη αὐτὴ τὴν περιπλάνησι, τὸ κενὸ θὰ ἐξακολου­θῇ νὰ ὑπάρχῃ στὴν ἀνθρώπινη ψυχή.
Αὐτὴ εἶνε ἡ ἐξωστρέφεια, ἡ ψυχικὴ νόσος τοῦ αἰῶνός μας.

* * *

Ὁ ταλαίπωρος ἄνθρωπος τῆς ἐποχῆς μας, ἀγαπητοί μου, μέσα στὸ θόρυβο τῶν μηχα­νῶν του, λησμονεῖ μιὰ μεγάλη ἀλήθεια. Ποιά ἀλήθεια· ὅτι, ἐκτὸς ἀπὸ τὸν ὑλικὸ τοῦτο κόσμο, ποὺ εἶνε θαυμάσιος, ὑπάρχει, ναὶ ὑπάρχει, ἕνα ἄλλο σύμπαν, πνευματικὸ καὶ ἀόρατο. Τὸ δὲ πνευματικὸ αὐτὸ σύμπαν δὲν βρίσκε­ται μακριά, βρίσκεται πολὺ κοντά μας· εἶνε ὁ ἑαυτός μας!
Πρὸς αὐτὸ τὸ ἀχανὲς καὶ ἀνεξερεύνητο σύμπαν, τὸν ἑαυτό του, πρέπει νὰ στρέψῃ ὁ ἐ­ξωστρεφὴς ἄνθρωπος τῆς ἐποχῆς μας τὴν προσοχή του· αὐτὸν καλεῖται νὰ προσπαθήσῃ νὰ γνωρίσῃ. Αὐτὸ ὅμως εἶνε ἀπὸ τὰ δυσκολώτερα κατορθώματα. Ἡ μεγαλύτερη ἐπιτυχία τοῦ ἀνθρώπου δὲν εἶνε ἡ ἀνακάλυψις τῆς Ἀμερικῆς ἢ τοῦ Βορείου Πόλου, δὲν εἶνε ἡ κατάκτησι τῆς σελήνης ἢ ἄλλων πλανητῶν. Ἡ μεγαλύτερη ἐπιτυχία τοῦ ἀνθρώπου εἶνε ν᾽ ἀνακαλύψῃ τὸν ἑαυτό του.
Ἀλλὰ τὸ θέμα δὲν τελείωσε. Θὰ τὸ συνεχίσουμε σὺν Θεῷ ἄλλοτε.

(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

(ἱ. ναὸς Ἁγ. Κωνσταντίνου Ὁμονοίας – Ἀθηνῶν 18-3-1962 ἑσπ.)