Περίοδος Δ΄ – Ἔτος ΛΗ΄
Φλώρινα – ἀριθμ. φύλλου 2377

Μεγάλη Παρασκευὴ βράδυ
30 Ἀπριλίου 2021
Το[υ Μητροπολίτου Φλωρίνης Αυγουστίνου

Να θυμηθουμε τους νεκρους μας

«Αἱ γενεαὶ πᾶσαι ὕμνον τῇ ταφῇ σου προσφέρουσι, Χριστέ μου» (Γ΄ στ. ἐγκωμ. Ἐπιτ.)

Πόσο ἀληθινὸς εἶνε, ἀγαπητοί μου, ὁ ὡραιότατος τοῦτος λόγος, τὸ πρῶτο ἐγκώμιο τῆς τρίτης στάσεως τοῦ Ἐπιταφίου Θρήνου! Ἀλλὰ τί εἶνε ὁ Ἐπιτάφιος, τί εἶνε τὰ ἐγκώμια;

* * *

Ἐπιτάφιος λέγεται ἀρχικὰ τὸ ὕφασμα, ἐπά­νω στὸ ὁ­ποῖο εἶνε ζωγραφισμένη ἡ παράστασι ποὺ εἰ­­κονίζει τὸν Κύριο κάτω ἀπ᾽ τὸ σταυ­ρὸ νεκρόν, ἄπνουν, ἀμέσως μετὰ τὴν ἀ­ποκαθή­λωσι καὶ ἐνῷ τὸ ἄμωμο σῶμα του ἑ­τοιμά­ζεται νὰ τεθῇ στὸν τάφο. Ἡ Θεομήτωρ Μαρία πο­νεῖ περισσότερο ἀπὸ κάθε ἄλλον· κλαίει, ἐναγ­καλίζεται τὸν Υἱὸν καὶ Θεόν της καὶ τὸν ἀσπάζεται. Ὁ Ἰ­ω­­σὴφ καὶ ὁ Νικόδημος εὐτρεπίζουν τὸ σῶ­μα καὶ καταφιλοῦν τὰ τρυπημένα ἀπὸ τοὺς ἥ­λους χέρια του. Οἱ μυ­ρο­­φόρες εἰκονίζονται νὰ θρηνοῦν καὶ νὰ ὀ­δύρωνται. Ἐπιτάφι­ος ἐπίσης λέγεται τὸ στολισμένο μὲ ἄνθη κου­βούκλιο ὅπου τοποθετεῖται τὸ ὕφασμα τοῦ ἐ­πιταφίου γιὰ προσκύνησι. Τέλος Ἐ­πι­τάφιος Θρῆνος λέγεται καὶ ἡ ἀκολουθία αὐ­τὴ τοῦ Μεγάλου Σαββάτου, τῆς ὁποίας τὸ πλέον χαρακτηριστικὸ μέρος εἶνε τὰ Ἐγκώμια.

Ἐγκώμια λέγονται ἀπὸ τὸ ρῆμα ἐγκωμιάζω, ποὺ σημαίνει ἐπαινῶ, ἐξυμνῶ. Εἶνε μικροὶ ὕμνοι χωρισμένοι σὲ τρεῖς ὁμάδες. Τὸ περιεχό­με­νό τους εἶνε ἡ εὐλαβὴς ἀνάμνησι τῶν γε­­γο­νότων τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς καὶ τοῦ Μεγάλου Σαββάτου. Ἡ ἀφήγησι τῶν γεγο­νό­των αὐ­τῶν ἐδῶ στὰ ἐγκώμια, σὲ κλίμα χαρμο­λύπης, ἐμ­πλουτίζεται μὲ θεολογικὲς παρατηρήσεις καὶ ἐκ­φράσεις ἀγάπης καὶ λατρείας στὸν Κύριο γιὰ τὴν σωτηρία, ποὺ «εἰρ­γάσατο ἐν μέσῳ τῆς γῆς» ἁπλώνοντας τὰ ἄ­χραντα χέρια του «ἐπὶ σταυροῦ» (Ὥρα στ΄). Τότε ἡ Παναγία Μητέρα του, κάτω ἀπ᾽ τὸ σταυρό, ἔ­λεγε μετὰ δακρύων· «Ὁ μὲν κόσμος ἀγάλλεται δεχόμενος τὴν λύτρωσιν, τὰ δὲ σπλάγχνα μου φλέγον­ται ὁρώσης σου τὴν σταύρωσιν…» (Ὥρα θ΄).
Τώρα, μετὰ τὴν ἀποκαθήλωσι ποὺ ἔγινε μὲ τὴ φροντίδα τοῦ Ἰωσὴφ τοῦ ἀπὸ Ἀριμαθαίας καὶ τῶν μυροφόρων, ἡ πάναγνος Μητέρα τοῦ Κυρίου πενθεῖ τὸν Υἱὸν καὶ Θεόν της. Τὸ πένθος της ἱεροπρεπές, ἀποτελεῖ ὑπόδειγμα, δίδαγμα γιὰ κάθε Χριστιανὸ ἐν ὥρᾳ πένθους.
Ὅλοι ὅσοι ­μετέχουμε στὴν ἱερὰ τελετὴ ὑ­μνοῦμε καὶ μεγαλύνουμε τὸν Λυτρωτή μας. Ἀφοῦ ἐκεῖνος προσ­έφερε τὴν ὑπερτάτη θυσία στὸ Γολγοθᾶ, μὲ τὴν ὁποία ἄνοιξε γιὰ ὅ­λους τὴν πύλη τῆς σωτηρίας, οἱ πιστοὶ γε­μᾶ­τοι βαθειὰ εὐγνωμοσύνη, καθὼς συν­­οδεύουμε πρὸς ταφὴν τὸ ἄχραντο σῶμα του, ἐκ­φράζουμε σ᾽ αὐτὸν τὰ αἰσθήματα τῆς ψυχῆς μας.

* * *

Ὁ λαοφιλὴς ὕμνος «Αἱ γενεαὶ πᾶσαι ὕμνον τῇ ταφῇ σου προσφέρουσι, Χριστέ μου» (Γ΄ στ. ἐγκωμ. Ἐπιτ.), γραμμένος πρὶν ἀπὸ τόσους αἰ­ῶνες, τότε ποὺ τὸν συνέθεσε ὁ ἐμ­πνευσμένος ποι­ητής του, ἐκφράζει αὐτὴ τὴ μεγάλη ἀλήθεια· ὄντως σὲ κάθε ἐποχὴ καὶ σὲ κάθε γενεὰ οἱ πιστοὶ ὑ­μνοῦν τὴν θεόσωμο ταφὴ τοῦ Χριστοῦ.
῾Ρίξτε, ἀγαπητοί μου, ἕνα βλέμμα καὶ σήμε­ρα μέσα στὴν ἐκκλησία. Θὰ δῆτε ὅτι εἶνε ὄχι μία ἀλλὰ τέσσερις γενεὲς καὶ ἀποδίδουν τιμὴ στὸν Ἐσταυρωμένο. Ὅπως εἶνε γνωστό, ὡς γε­νεὰ λογίζεται μία περίοδος συνήθως 25 ἐτῶν. Στὴν 1η λοιπὸν γενεὰ ἀνήκουν ὅσοι εἶνε ἀπὸ 75 ἐτῶν καὶ ἄνω. Στὴν 2α γενεὰ ἀνήκουν ὅσοι εἶνε ἀπὸ 50 μέχρι 75 ἐτῶν. Στὴν 3η γενεὰ ἀνήκουν ὅσοι εἶνε ἀπὸ 25 μέχρι 50 ἐτῶν. Καὶ στὴν 4η γενεὰ ἀνήκουν ὅσοι εἶνε ἀπὸ ἑνὸς ἔ­τους μέχρι 25 ἐτῶν – ὑπερτερεῖ ἡ νεότης, ἡ ἐλ­πίδα τοῦ γένους μας. Νά λοιπὸν 4 γενεές. Δὲν φαν­τάζεστε πόσο συγ­κινήθηκα τὸ πρωί, ὅταν εἶδα μία γριὰ γυναῖκα 95 περίπου ἐτῶν νὰ ἔρχεται στὸν ἐπιτάφιο καὶ νὰ περνάῃ ἀπὸ κάτω μὲ εὐλάβεια. Συνωδευόταν ἀπὸ τὴν κόρη της, τὸ γαμπρό της καὶ τὰ ἐγγόνια της· εἶ­χε ἀκόμη καὶ δισέγγονα! Ὅλο τὸ γένος μας, ὅλη ἡ φυλή μας, «αἱ γενεαὶ πᾶσαι» εἴμαστε ἀ­πόψε συγκεντρωμένοι ἐδῶ, γιὰ ν᾽ ἀποδώσωμε τιμὲς στὸν μεγάλο Νεκρό μας.

* * *

Δὲν θέλω νὰ πῶ περισσότερα· ὅλοι διατελεῖτε κατὰ τὸ μᾶλλον ἢ ἧττον ὑπὸ τὸ κράτος ἱερωτάτων συναισθημάτων. Ἕνα μόνο θὰ σᾶς παρακαλέσω, τὴν ὥρα αὐτὴ κατὰ τὴ λιτανεία νὰ κρατήσουμε σὲ ὕψος τὴν ἀ­τμόσφαιρα· παρακαλῶ, νὰ μὴ συμβῇ καμμιά ἀταξία. Σᾶς ἐ­ρωτῶ· ὅταν κηδεύετε τὸν πατέρα σας, τὴ μητέρα σας, ἕνα ἀγαπητό σας πρόσωπο, θέλετε κάποιοι ἀναίσθητοι νὰ φλυαροῦν, νὰ γελοῦν, νὰ χαριεντίζωνται, νὰ καπνίζουν; Ὄχι βέβαια. Σὲ καμμία κηδεία δὲν εἶνε αὐτὰ ἀνεκτά· ἀπαιτοῦμε νὰ ὑ­πάρχῃ σεβασμός.
Ὁ θάνατος φέρνει πάντοτε ἔντομα συν­αισθήματα. Ἡ ἀγάπη στὸν ἀποθανόντα συγγε­νῆ ἢ φίλο, ὁ πόνος γιὰ τὸν ἀποχωρισμό, προκα­λοῦν δάκρυα, ἀναστεναγμούς, ὀλοφυρμούς. Καὶ τότε, ἂν ὑπάρχῃ καὶ ἡ λεγομένη ποιητικὴ φλέβα, ὁ θρῆνος παίρνει τὴ μορφὴ ἐμμέτρου στιχουργήματος· εἶνε τὰ γνωστὰ μοιρολόγια. Ἀκόμη ἐντονώτερα αὐτὸ συμβαίνει ὅταν ὁ νε­κρὸς ἑλκύῃ εὐρύτερα τὴ συμπάθεια καὶ ἀναγνώρισι. Ὁ θάνατός του ἀνακαλεῖ στὴ μνήμη χαρίσματα, ἀρετές, ἀγαθοεργίες, κατορθώμα­τα, ποὺ συχνὰ ἀπαθανατίζονται σὲ ποιήματα καὶ τραγούδια. Γιὰ τὸ θάνατο σπουδαίων ἀν­θρώπων, εὐεργετῶν καὶ ἡρώων, ἐπωνύμων ἢ ἀνω­νύ­μων, συναντοῦμε ἐκφραστικὰ κεί­μενα στὸ δημοτικὸ τραγούδι (π.χ. Ὁ Διγενὴς κι ὁ Χάρον­τας, τοῦ Λεβέντη καὶ τοῦ Χάρου κ.ἄ.)· γνωστὰ ἀκόμη εἶνε τὰ πένθιμα τραγούδια γιὰ τὸν τελευταῖο ὑπερασπιστὴ τῆς Βασιλευούσης Κων­σταντῖνο Παλαιολόγο, γιὰ ἥρωες τοῦ ᾽21 ὅ­πως τὸ Μᾶρκο Μπότσαρη, γιὰ τὸ σύμβολο τοῦ Μακεδονικοῦ ἀγῶνος Παῦλο Μελᾶ, γιὰ τοὺς μάρτυρες τοῦ ἀγῶνος τῆς Κύπρου Γρηγόρη Αὐξεντίου κ.ἄ..
Ἂν λοιπὸν σεβώμαστε κάθε νεκρό, ὄχι μό­νο ὅσους ἔστεψε ἡ δόξα ἀλλὰ τὸν ὁποιοδήποτε, πόσο περισσότερο πρέπει νὰ σεβαστοῦ­με τὸ μεγά­λο μας Νεκρό, τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰ­η­σοῦν Χριστόν, μπροστὰ στὸν ὁποῖο ὅλοι ὑ­πο­λείπονται, λογίζονται μικροὶ καὶ ἀσήμαντοι; γιατὶ παρὰ τὴν ὁποιαδήποτε ἀξία τους, ὡς ἄν­θρωποι εἶχαν κι αὐτοὶ σφάλματα καὶ ἁμαρτήμα­τα. Ἂν λοιπὸν γιὰ τέτοιους ἀνθρώπους γρά­φτηκαν ἀξιόλογα ἐγκώμια, πόσο μᾶλλον γιὰ τὸν Θεάνθρωπο Λυτρωτὴ τοῦ κόσμου! Ἔτσι προέκυψε ὁ λαοφιλὴς Ἐπιτάφιος Θρῆνος μὲ τὰ ἐγκώμιά του, ποὺ κανονικὰ ψάλλονται μὲ στιχολογία τοῦ ψαλμοῦ 118· προηγεῖται δηλα­δὴ τοῦ κάθε ἐγκωμίου καὶ ἕνας στίχος τοῦ ψαλμοῦ σὲ ἐμμελῆ ἀπαγγελία, καὶ ἀκολουθεῖ ἡ ψαλμῳδία τοῦ ἐγκωμίου.
Γι᾽ αὐτὸ τὴν ὥρα αὐτὴ ζητῶ νὰ ἐπικρατῇ σι­ωπή. Κλειστὰ – ῥαμμένα τὰ στόματα καὶ οἱ καρ­διὲς στὸν οὐρανό· «ἄνω σχῶμεν τὰς καρδί­ας» (θ. Λειτ.). Ἐκεῖ ποὺ γυναῖκες μοιρολογοῦν ἕνα νεκρὸ καν­είς δὲν ἀστειεύεται· καὶ ἂν δὲν κλαίῃ, τοὐλάχιστον σιωπᾷ καὶ συλλογίζεται. Πολὺ περισσότερο ἐδῶ τὴν ὥρα αὐτή.

* * *

Τέλος, ἀγαπητοί μου, παρακαλῶ κάτι ἀκόμη ἰδίως τοὺς νέ­ους, τὴ νεώτερη γενεὰ ποὺ ἀ­πολαμβά­νει σήμερα τὸ «γλυκὺ ἔαρ» τῆς ἐλευθερίας τῆς πατρίδος. Κοντὰ στὸ μεγάλο Νεκρό, θυμη­θῆ­τε καὶ ὅλους τοὺς νεκρούς μας. Ποιά ἄλλη φυλὴ ἔχει τέτοιους γενναίους μαχητάς, στρατι­ῶτες καὶ ἀξιωματικούς; Χωρὶς τὴ θυ­σία ἐκείνων θὰ ἤμασταν ἐμεῖς ἐδῶ σήμερα;
Τὴν ὥρα αὐτὴ ἐγὼ τοὐλάχιστον δὲν μπο­ρῶ νὰ συγκρατήσω τὰ δάκρυά μου, καθὼς θυμᾶ­μαι παλαιότερες ἡμέ­ρες καὶ ὅλους τοὺς τότε πεσόντας ἡρωικῶς. Τὸ ἀνώνυμο ἐκεῖνο πλῆ­θος ἦταν παιδιὰ ἐκλεκτά, ποὺ γνωρίσαμε τὴν καρδιά τους στὸ μυστήριο τῆς ἐξομολογήσεως, μᾶς εἶπαν τὰ μεγάλα μυστικά τους, καὶ τὰ συν­ωδεύσαμε στὴν τελευταία κα­τοικία τους· λοι­πὸν οἱ ἐπιζῶντες ἐμεῖς, «οἱ περιλειπόμενοι» (Α΄ Θεσ. 4,15), μαρτυροῦμε, ὅτι αὐτοὶ ὑπῆρξαν ὑπέροχοι ἀκόλουθοι τοῦ Ναζωραίου. Θυσίασαν τὰ νειᾶτα καὶ τὴ ζωή τους γιὰ τὶς ἴδιες ἐκεῖνες ἀλήθειες γιὰ τὶς ὁποῖες βάφτηκε μὲ τὸ αἷμα τοῦ Χριστοῦ ὁ βράχος τοῦ Γολγοθᾶ. Ἂς εἶνε λοιπὸν αἰωνία ἡ μνήμη τους.
«Ἄνω σχῶμεν τὰς καρδίας»! Ἕλληνες παν­έλληνες, κρατῆστε ἀναμμένη σὰν σπίθα τοῦ οὐρανοῦ τὴν πίστι καὶ τὴν ἀγάπη στὸ Χριστό. Θυμηθῆτε, ὅτι στὰ χρόνια τῆς σκλαβιᾶς, κάτω ἀπὸ καθεστὼς Ἀβδοὺλ Χαμίτ, οἱ πρόγονοί μας μὲ δάκρυα στὰ μάτια ἀνέμεναν τὴν ἀνάστασι τοῦ γένους. Ζῇ ἡ παράδοσις, ζῇ τὸ ἔ­θνος, ζῇ ἡ Ἑλλάς. Γι᾽ αὐτὸ τὰ σεπτὰ πάθη καὶ ἡ ἔνδοξος ἀνάστασις τοῦ Κυρίου μιλᾶνε στὴν ψυχὴ τοῦ γένους μας.
Παρακαλῶ λοιπὸν καὶ προτρέπω, πατρικὰ καὶ ἀδελφικά, νὰ δείξουμε ὅλοι τὴν πρέπουσα στάσι. Μὲ τὴν καρδιὰ στὸ Θεὸ νὰ συνοδεύσου­με τὴν ἱερὰ πομπὴ τοῦ Ἐπιταφίου. Δὲν χρειάζεται νὰ ἐπιτηροῦν ὄργανα τῆς τάξεως· ὁ κάθε πιστὸς ἂς ἐπιτηρῇ τὸν ἑαυτό του. Στὴν ἀκριτική μας πόλι, τὸ δεύτερο Μεσολόγγι, ὅ­λοι νὰ πιστεύουμε, νὰ λατρεύουμε τὸ Θεὸ καὶ νὰ ὑπακούουμε στὰ κελεύσματα τῆς ἁγίας μας Ἐκκλησίας.

(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

Ἀπομαγνητοφωνημένη ὁμιλία, ἡ ὁποία ἔγινε στὸν [παλαιό] ἱ. ναὸ Ἁγ. Παντελεήμονος Φλωρίνης τὴν 24-4-1970 βράδυ