10) ΣΠΑΡΤΗ ΠΙΣΙΔΙΑΣ:

Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ & ΟΙ ΙΕΡΟΙ ΝΑΟΙ

Σταύρου Π. Καπλάνογλου Σπάρταλη εκ πατρός.

Η πόλη που κατά τις ενδείξεις βρισκόταν στην θέση της Σπάρτης ήταν η Βάρης που κατά τον 7ο αιώνα υπήρξε έδρα Επισκοπής
Από τις αρχές του 17ου αιώνα η Χριστιανική Κοινότητα της Σπάρτης παρουσιάζεται ακμαία και στην πόλη αυτή εδρεύει ὁ Μητροπολίτης Πισιδίας.

Την εποχή της εκδίωξης των Ελλήνων το 1922 ήταν έδρα της Μητρόπολις Σπάρτης και είχε συμπεριλάβει στους κόλπους όπως είδαμε και σε προηγούμενες δημοσιεύσεις και τις άλλες γειτονικές μητροπόλεις που η εφαρμοζόμενη πολιτική της εθνοκάθαρσης για εκατοντάδες χρόνια περιόρισε το ποίμνιο τους που ήταν αδύνατο να διατηρήσουν την αυτονομία τους.
Έτσι ο τίτλος του Μητροπολίτη έγινε: Μητροπολίτης Πισιδίας, Υπέρτιμος και Έξαρχος πάσης Λυκίας, Σίδης, Μυρέων και Αττάλειας και Μικράς Αντιόχειας.
Η παρουσία μητροπολιτών στη Σπάρτη υπήρξε αισθητή καθ’ όλο τον 19ο αιώνα και τις αρχές του 20ου. Αναφέρονται οι μητροπολίτες: Ευγένιος ο Β’ (ο οποίος μετέπειτα έγινε και πατριάρχης), οι Γεράσιμος Β’, Μελέτιος Α’ (από τη Μακεδονία), Καισάρειος, Παρθένιος, Βενέδικτος, Κωνσταντίνος (Βαλιούλης) και Γεράσιμος ο Γ’ Τανταλίδης, κορυφαίος όλων υπήρξε ο τελευταίος .Τελευταίος Μητροπολίτης πριν από την αναχώρηση τον Ελλήνων το 1922 ήταν ο μητροπολίτης Πατάρων Μελέτιος Χριστίδης, που καταγόταν από την Σπάρτη.
Το 1919 το Πατριαρχείο τον έστειλε στην Πισιδία, όπου με έδρα την Αττάλεια, ως εκπρόσωπος του Συνοδικού στο Φανάρι Μητροπολίτη Γερασίμου (Τανταλίδη), εργάστηκε μέσα σε απερίγραπτες δυσκολίες και κινδύνους. Ἡ δράση του αυτή είχε ως αποτέλεσμα να καταδικαστεί σε θάνατο μέ απαγχονισμό, αλλά τελικά η ποινή του μετατράπηκε σε εξορία.

Τις ώρες της εκδίωξης όλων των Χριστιανών ,το 1922, βρισκόταν εξορισμένος στα βάθη της Μ. Ασίας.
Από το 1924 με την εκδίωξη όλων των Ελλήνων , η Μητρόπολη έπαψε να υφίσταται ουσιαστικά, αλλά ο τίτλος του Μητροπολίτη Πισιδίας δινόταν τιμητικά σε επισκόπους του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Τα τελευταία χρόνια επανασυστάθηκε ως κανονική επισκοπή για την διαποίμανση των Ορθοδόξων της περιοχής με λειτουργούντες ναούς.

ΙΕΡΟΙ ΝΑΟΙ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ

Οι ορθόδοξοι Έλληνες στην Σπάρτη κατά τον 18ον, 19ον αιώνα και μέχρι τον ξεριζωμό όπως ήδη αναφέρει , έμεναν σε τέσσερες συνοικίες, πού η κάθε μία είχε τον ενοριακό ναό και τον εφημέριο ιερέα της.
Η Ελληνική κοινότητα στις αρχές του 1922 αριθμούσε, 6.648 Έλληνες Υπήρχαν ακόμη 1.119 Αρμένιοι Γρηγοριανοί και 10, περίπου, Καθολικοί, ξένοι υπήκοοι.
Μια άλλη καταγραφή σε Γαλλική μελέτη που βρήκαμε πρόσφατα , δίνει τους Ελληνορθόδοξους 10096 ψυχές
Η Σπάρτη αποτελούσε την εκκλησιαστική έδρα της επαρχίας Πισιδίας, όπου διέμενε ο Αρχιερατικός Επίτροπος.
H άνθηση της Eκκλησίας στην Σπάρτη και ολόκληρη την Πισιδία ήταν τόσο μεγάλη, ιδιαίτερα τον 19ο αιώνα, ώστε καθώς αναφέρει ο K. Λαμέρας στις 21 ελληνικές κοινότητες της να υπάρχουν 46 συνολικά ναοί (από τους οποίους 15 περίπου μόνο στη Σπάρτη) και 44 ιερείς. Από τους τελευταίους 13 ιερουργούσαν στη Σπάρτη και οι υπόλοιποι σε όλες τις άλλες κοινότητες στην Πισιδία.

Oλοι οι ναοί είχαν και παρεκκλήσια και ήσαν χτισμένοι σε ρυθμό Bασιλικής, αλλά με αρκετές ιδιορρυθμίες, Στην υπόλοιπη Πισιδία οι ναοί ακολουθούσαν, περίπου, την ίδια αρχιτεκτονική. Όλοι οι ναοί στη Σπάρτη ήσαν εξαιρετικά φροντισμένοι, με θαυμάσιες διακοσμήσεις και ονομαστά τέμπλα, ενώ ο θησαυρός των βυζαντινών εικόνων ήταν ανυπολόγιστης αξίας. Xρυσά δισκοπότηρα, σταυροί ολοσκάλιστοι, μανουάλια και καντήλια χρυσά και επίχρυσα, καθώς και λείψανα αγίων αποτελούσαν αναπόσπαστα στοιχεία των ναών. Στην Σπάρτη υ- πήρχαν επίσης πολλά ξωκλήσια (Aγ. Γιώργης, Άγιοι Ανάργυροι, Aγ. Παντελεήμων, Πετηρέ Παναγία κ.λπ.).

Oι πολυέλεοι, οι χρυσοί σταυροί και ο άλλος εξοπλισμός των ναών της Σπάρτης αξία πολλών χιλιάδων λιρών.
Ολόκληρη η τεράστια αυτή κινητή περιουσία που μεταφραζόταν σε εκατοντάδες οκάδες χρυσάφι και ασήμι σε βυζαντινά Ευαγγέλια και Ειλητάρια, σταυρούς σπάνιας γλυπτικής τέχνης και εικόνες.
Oι πρόσφυγες χριστιανοί ελάχιστα κατάφεραν να φέρουν μαζί τους εδώ στην Ελλάδα.
Συγκεντρώσαμε πληροφορίες για τους ναούς και τα εξωκλήσια της Σπάρτης που υπήρχαν διαχρονικά μια και κάποιοι από αυτούς μετά την εμφάνιση των Οθωμανών μετατράπηκαν σε τζαμιά και κάποιοι άλλοι καταστράφηκαν από τον ισχυρό σεισμό που έπληξε την Σπάρτη το 1914 και το 1922 δεν υπήρχαν.
Διασώθηκαν μέχρι σήμερα ο Ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου στην συνοικία Τσαβούζ που οι Τούρκοι τον ονομάζουν Άγιο Γεώργιο που ήταν το όνομα του υπόγειου ναού που λειτουργούσε τον χειμώνα στην ίδια συνοικία.
Ακόμη διασώζεται ο Ναός των Γενεθλίων της Θεοτόκου στην συνοικία Κεμερ που ήταν και ο Μητροπολιτικός ναός.
Στις Προγονικές εστίες δημιουργήσαμε ένα πρωτότυπο χάρτη που απεικονίζει της θέσεις των ναών στην Σπάρτη και τον παρουσιάζουμε στο κολάζ το φωτογραφείων της σημερινής δημοσίευσης Εκεί φαίνονται και οι πηγές από όπου αντλήθηκαν οι πληροφορίες για την δημιουργία του χάρτη.
Οι ναοί κατά συνοικία ήταν οι εξής :

1. ΕΝΟΡΙΑ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ (ΘΕΜΕΛ )
Στην γειτονιά αυτή υπήρχαν 3 εκκλησίες

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ

Ἱ. Ν. Ταξιαρχών (Θεμέλ)
Τόν Ἱ. Ν. Ταξιαρχῶν, πέτρινο, χτισμένο στα 1805, με δωρεά της οικογενείας Ἀζίλογλου. όλα τά ιερά του σκεύη και τα άλλα αντικείμενα ήσαν περίτεχνα. Είχε σκαλιστά ασημένια – επίχρυσα ιερά δισκοπότηρα, αργυρά Ευαγγέλια, ὁ δε ασημένιος κεντρικός πολυέλαιος του μέ 42 κανδήλια και 42 κηροπήγια, αρχαιολογικές αξίας, ζύγιζε 80 οκάδες (102 κιλά).
Υπήρχε στην εκκλησιά μεγάλος δεσποτικός θρόνος μεγάλης αρχαιολογικής αξίας
Ἀπ΄ όλα αυτά γνωρίζουμε άτι σώζεται μόνον το υπέροχο τέμπλο του, σε αρίστη κατάσταση, στο Μουσείον εκκλησιαστικών κειμηλίων της Σχολής «Τζουχουριέτ μεκτεπί» στην Σπάρτη χρήση γινόταν το φθινόπωρο.

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΑΓΙΟΥ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ

Ναός του Αγίου Νικολάου.
Τον χειμώνα λειτουργούσε ο ναός του αγίου Νικολάου, πού είχε αναστηλωθεί στα 1650. (Ἡ παράδοση τον τοποθετούσε χρονολογικά στα 800 περίπου μ.Χ.).Οι Σπαρταλήδες πίστευαν ότι είχε ζωή 1200 ετών Χρήση γινόταν τον χειμώνα.

Και εδώ υπήρχε εφάμιλλης αξίας δεσποτικός θρόνος .

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΑΓΙΟΥ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ

Ναός του Αγίου Ευσταθίου.
ο τρίτος στην ίδια ενορία ναός τοῦ αγίου Ευσταθίου όταν βυζαντινός και είχε αναστηλωθεί στα 1884, με δωρεά του Ἰωακείμ Ἀγιάνογλου.
Και των δύο τελευταίων αυτών ναών ο εξοπλισμός δεν στερούσε σε καλλιτεχνική αξία. Χρήση γινόταν το καλοκαίρι

3. ΕΝΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΙΣΟΔΙΩΝ (ΤΣΑΒΟΥΖ )

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΩΝ ΕΙΣΟΔΙΩΝ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

– Ι.Ν.Εισοδίων της Θεοτόκου
Ἡ ενορία του συνοικισμού Τζαβούζ είχε ως κέντρο της λατρευτικής της ζωῆς τόν ναόν τῶν Εισοδίων της Θεοτόκου. Μεγάλος πέτρινος ναός με ωρολογοστάσιο ύψους 18 μέτρων. Τό ρολόι του χτυπούσε τις ώρες με καμπάνες. Ἡ θεμελίωση του ναού έγινε τό 1837, ενώ το χτίσιμό του τελείωσε στα 1860. ήταν εξοπλισμένος με υπέροχο τέμπλο, κρυστάλλινους πολυελαίους, ασημένια ιερά σκεύη και όλα τα αναγκαία. Ο ναός λειτουργούσε μόνον τούς θερινούς μῆνες.
Εφημέριος στον Ι. Ν. Εισοδίων της Θεοτόκου μέχρι τό 1913, ήταν ὁ Παπά -Γεράσιμος Θωμόγλου, . ήταν και δάσκαλος.

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

– Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου
Χειμερινός ναός του Αγίου Γεωργίου,
Τόν χειμώνα λειτουργούσε ο ναός του αγίου Γεωργίου, πού ήταν και αυτός πέτρινος αλλά υπόγειος. Και αυτού ο εξοπλισμός ήταν αξιόλογος. Μόνον ὁ ασημένιος πολυέλαιος του με 30 καντήλια καί 30 κηροπήγια, ζύγιζε 72 οκάδες (92 κιλά)

Ναός της Παναγίας Κύκκου
– Μετόχι τῆς Παναγίας Κύκκου,
Δίπλα ακριβώς στον Άγιο Γεώργιο υπήρχε το Μετόχι της Παναγία Κύκκου, αφιερωμένο στα σχολεία.

3.ΕΝΟΡΙΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ (ΚΕΜΕΡ )
Ήταν το κέντρο της Ελληνικής συνοικίας

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΓΕΝΕΘΛΙΩΝ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

I. Ν. Γενεθλίων της Θεοτόκου
Στο κέντρο τῆς χριστιανικής συνοικίας (Κεμέρ) ήταν ο Μητροπολιτικός ναός των Γενεθλίων τῆς Θεοτόκου. Πέτρινος μεγαλοπρεπής ναός μέ καμπαναριό ύψους 30 μέτρων και πλούσιο εσωτερικό διάκοσμο.
Είχε ένα εξαιρετικό καμπαναριό ύψους 30 μέτρων και στηριζόταν πάνω σε μονοκόμματα πέτρινα δοκάρια μονοκόμματα από το γειτονικό βουνό και είχε 3 θόλους
Το τέμπλο του ναού ήταν θαύμα ξυλογλυπτικής .
Υπήρχε στην εκκλησιά μεγάλος δεσποτικός θρόνος μεγάλης ς αξίας.
Τον είχαν κατασκευάσει ντόπιοι τεχνίτες Λόγω των θερμοκρασιών που επικρατούσαν τον χειμώνα λειτουργούσε μόνο την άνοιξη και το καλοκαίρι

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΑΓ.ΦΙΛΙΠΠΟΥ

Ν. Αγίου Φιλίππου
Δίπλα του ναού των Γενεθλίων της Θεοτόκου βρίσκεται ο ξύλινος ναός του Αγίου Φιλίππου, στον οποίον γίνονταν οι θείες λειτουργίες κατά τους χειμερινούς μήνες φυσικά ήταν πολύ μικρότερος από τον προηγούμενο

***********************

4. ΕΝΟΡΙΑ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ (ΕΜΡΕ )

– Ενορία Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου – Ελληνικός μαχαλάς το Emre (Εμρ)
Ο 4Ος και μικρότερος σε πληθυσμό αλλά μεγαλύτερος σε έκταση Ελληνικός μαχαλάς ήταν το Emre (Εμρ)= κατά διαταγή.
Βρίσκετε στο νοτιότερο μέρος της πόλης και κρατάει το όνομα του μέχρι σήμερα ανάμεσα στο ρεύμα Gökçay (Γιοκτσαϊ) και στους πρόποδες του βουνού.

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

Στην ενορία Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στο Ἔμρ, υπήρχε ὁ μεγάλος ομώνυμος ναός, χτισμένος με πέτρα στα 1794, πάνω στά θεμέλια παλαιότερου βυζαντινού ναού. ήταν τρίκλιτη Βασιλική με τρούλο, διαμέτρου 15 μέτρων.
Είχε χρυσοκέντητο σεντόνι του επιταφίου θρήνου μεγάλης αρχαιολογικής αξίας

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΑΓΙΟΥ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ

Χειμερινός ναός του Αγίου Παντελεήμονα
Κάτω από το ιερό Βήμα υπήρχε υπόγειος ναός, αφιερωμένος στον άγιου Παντελεήμονας και σ΄ αυτόν τελούνταν οι Θ. Λειτουργίες τον χειμώνα.
Aνάμεσα στα άλλα ιερά σκεύη, ξεχώριζε ο παμπάλαιος σταυρός από χρυσάφι καθαρό – 2,5 οκάδες βάρος (3.200 γραμμάρια) – μέ πολύτιμες πέτρες, και ο παλαιός κεντημένος μέ χρυσό και ασήμι επιτάφιος, ανυπολόγιστης αξίας. από τον μεγάλο αυτόν ναό σήμερα δεν σώζεται τίποτε.

Ναός της Αγίας Βαρβάρας
Από τον ναόν της αγίας Βαρβάρα της ίδιας ενορίας υπάρχουν μόνον ερείπιο.

Ναός του Αγίου Πολύδωρα
Στο νοτιότερα όρια του μαχαλά Emre ήταν τα Ελληνικά και Αρμένικα νεκροταφεία του Αγίου Πολύδωρα

*************************************************

– Άλλοι ναοί
Στην ευρύτερη περιοχή της Σπάρτης, εκτός από τούς παραπάνω ναούς πού αναφέραμε, υπήρχαν και άλλοι ναοί, πού με τα χρόνια ερειπώθηκαν ή μεταβλήθηκαν σε μουσουλμανικά τεμένη. επίσης αρκετά ξωκλήσια,

– Εξωκλήσι των Αγίων Ανάργυρων
Καθε χρόνο την 1η Ιουλίου από το βράδυ της παραμονής και ανήμερα γινόταν μεγαλοπρεπές πανηγύρι με αρχιερατική λειτουργιά υπέρ των σχολείων.

— Εξωκλήσι του Αγίου Ιωάννη -Εξωκλήσι του Τιμίου Σταυρού.

– Τα Εξωκλήσια του Τιμίου Σταυρού καί Αγίου Ιωάννου, βρισκόταν λίγο έξω από την πόλη.

– Εξωκλήσι Αγίων Κηρύκου καί Ιουλίττας
όπως το γραφικό ξωκκλήσι των αγίων Κηρύκου και Ιουλίττας, πού πανηγύριζε μέ συμμετοχή πλήθους πιστών στίς 15 Ιουλίου.

Ήταν χτισμένο μέσα σε πυκνή βλάστηση και κοντά στα τρεχούμενα νερά του Ἰλλαβούς.
Ἡ παράδοση λέει ότι Εκεί είχε καταφύγει η Αγία Ιουλίττα με το τρίχρονο γιο της Κήρυκο από την πατρίδα της Ικόνιο, για να αποφύγει τον διωγμό, πού είχε ξεσπάσει εκεί.
αλλά ο τόπος ήταν άνυδρος και το παιδί της διψούσε.
Κι εκείνη, με την προσευχή της, έκανε να βγει νερό.3
Πολλά θαυμαστά έχουν συμβεί στην πηγή αυτή, μέχρι τον καιρό της προσφυγιάς.

– Εξωκλήσι Πέτρινη Παναγιά
Πέτρινη Παναγιά (Πετιρέ Μπανιά). Το ξωκκλήσι αυτό ήταν στο δρόμο για το Γιαλοβάτς.

– Εξωκλήσι Μυρτιδιώτισσα Παναγιά
Μυρτιδιώτισσα Παναγιά (Γκαζιλή Μπανιά). ίσως πήρε το άνομα οπό τις άφθονες μυρτιές, πού υπήρχαν εκεί (Γκαζέ =μυρτιά).

– Εξωκλήσι Αγία Σοφία.- πρώτα απόστολο Παύλο
αγία Σοφία. υπήρχε στο χωράφι πού γειτόνευε με το τζαμί Μεβλεβή Τεκκεσί, πού φαίνεται ὅτι πρώτα ήταν ναός αφιερωμένος στον απόστολο Παύλο.

– – Εξωκλήσι άγιος Γεώργιος,
άγιος Γεώργιος, που μετατράπηκε στο τέμενος του Τζεμαβλουσού.
Στην Πισιδία δεν υπήρξαν Μονές. Παρά τις συνεχείς, όμως, πιέσεις και διώξεις που υπέστησαν οι Χριστιανοί, η εκκλησιαστική διοίκηση, συγκροτημένη γερά, κατάφερε να περισώσει αμείωτη τη θρησκευτική πίστη των Ελλήνων. Και αυτό αποδεικνυόταν από το πλήθος των ναών που υπήρχαν στην πρωτεύουσα της την Σπάρτη

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

Τρία πρόσωπα της εκκλησίας ξεχώρισαν στην Σπάρτη τα τελευταία χρόνια της παρουσίας των Ελλήνων σε αυτή .
Ο Μητροπολίτης Πισιδίας Γεράσιμος (1854-1928 ) , Ο τελευταίος Μητροπολίτης και επίσκοπος προηγουμένως Πατάρων & Μελέτιος Χριστίδης και ο Μωυσής των Σπαρταλήδων Πρωτοπρεσβύτερος Παπα-Ιωακείμ Πεσματζόγλου,

– ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΤΑΝΤΑΛΙΔΗΣ

Γεράσιμος Τανταλδης – Μητροπολίτης Πισιδίας Γεράσιμος
Κατά κόσμον Γεώργιος Βλαδίμηρος Τανταλίδης
Γεννήθηκε το 20 Απριλίου 1854, Σύλλη του Ικονίου και πέθανε 23 Αυγούστου 1928, στην Ιερουσαλήμ) έζησε δηλαδή 74 χρόνια
Καταγόταν από μεγάλη Φαναριώτικη οικογένεια και ήταν σπουδαίος μεταρρυθμιστής της εκκλησίας,ο Γεράσιμος (Τανταλίδης), γόνος της περίφημης φαναριώτικης οικογένειας των Τανταλιδών, σπουδαίος μεταρρυθμιστής της Εκκλησίας, νεωτεριστής, προσωπικότητα λαμπρή και πολύπλευρη.

Ο Γεράσιμος Γ΄ (Γεώργιος Βλαδίμηρος Τανταλίδης) ήταν Μητροπολίτης Πισιδίας.

Σπούδασε Θεολογία αρχικά στην Θεολογική Σχολή του Σταυρού Ιεροσολύμων και κατόπιν στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, από την οποία αποφοίτησε το 1879 αφού υπέβαλε διατριβή με τίτλο «Τα κατά το σχίσμα της Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας».
Στις 29 Μαΐου 1879 Μετά τήν αποφοίτησή του από τη Θεολογική Σχολή Χάλκης χειροτονήθηκε διάκονος και πήγε στην Αθήνα, όπου σπούδασε Νομική. στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Το 1884 επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη και το 1885 διορίστηκε Γραμματεύς της Μεγάλης Πρωτοσυγκελίας
Χειροτονήθηκε Μητροπολίτης Σερβίων και Κοζάνης και το 1894 διαδέχθηκε τον Μητροπολίτη Πισιδίας Βενέδικτον στην εκκλησιαστική επαρχία Πισιδίας.

Διετέλεσε μητροπολίτης, Ιωαννίνων και Ρόδου..
Ανάμεσα στα έργα του κατά την παραμονή του στην Μητρόπολη Πισιδίας ήταν:
Η θέσπιση των καταστατικών και κανονισμών των κοινοτήτων και των Σχολείων.
Η Εξυγίανση του συστήματος εκλογής των μελών των κοινοτικών σωματείων. Η καθιέρωση της αδιάβλητης διαχείρισης των οικονομικών και πολλά άλλα
Εισήγαγε πολλές καινοτομίες και έβαλε έλεγχο στη διαχείριση της εκκλησιαστικής περιουσίας. καθόρισε αιρετούς επιτρόπους, καταργώντας την «αριστίνδην» τοποθέτηση τους και εισήγαγε πολλές άλλες καινοτομίες
Στήριξε τα γράμματα στη Σπάρτη, έδρα της μητρόπολης του.
Ο Γεράσιμος (Τανταλίδης) πρωτοστάτησε στην ίδρυση του πρώτου οχταταξίου ημιγυμνασίου στη Σπάρτη, το 1880.
Στις 26 Ιανουαρίου 1912 αποκαταστάθηκε στην Μητρόπολη Πισιδίας.
Το 1923 παραιτήθηκε και εφησύχαζε στα Ιεροσόλυμα όπου και πέθανε στις 23 Αυγούστου 1928.

– Μητροπολίτης Πατάρων Μελέτιος Χριστίδης

Ο Επίσκοπος Πατάρων Μελέτιος , ήταν άλλη μια ιστορική μορφή της πόλης.
Βοηθός επίσκοπος, από το έτος 1919, του Μητροπολίτη Πισιδίας διετέλεσε ο επίσκοπος Πατάρων Και ανέλαβε τα καθήκοντά κατά την κρίσιμη εκείνη εποχή πού είχαν αρχίσει οι διωγμοί και οι εξορίες κατά των Χριστιανών. .Με τις δραστηριότητές του είχε γίνει στόχος των διωκτικών αρχών.
Καταγόταν από μεγάλη και ιστορική οικογένεια τής Σπάρτης Μικράς Ασίας. Γεννήθηκε στη Σπάρτη το έτος 1880.
Μετά τήν ἀποφοίτησή του ἀπό τή Θεολογική Σχολή Χάλκης τό 1903 χειροτονήθηκε Διάκονος καί τό ἑπόμενο ἔτος Πρεσβύτερος.
Τό 1908 ὡς αρχιμανδρίτης αναλαμβάνει τή διεύθυνση των Ελληνικών Σχολείων Σπάρτης, πού είχαν 700 και πλέον μαθητές και μαθήτριες.
Το 1910 εξελέγη βοηθός επίσκοπος του Μητροπολίτη Πισιδίας με τον τίτλο του Επισκόπου Πατάρων.
Εκπλήρωσε με επιτυχία τις δύσκολες υποστολές, που του ανέθεσε το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην Ταρσό, στη Νίκαια καί Ηράκλεια. Τό 1919 τό Πατριαρχείο τον έστειλε πάλι στην Πισιδία, όπου με έδρα την Αττάλεια, ως εκπρόσωπος του Συνοδικού στο Φανάρι Μητροπολίτη Γερασίμου (Τανταλίδη), εργάστηκε μέσα σε απερίγραπτες δυσκολίες και κινδύνους.
Η δράση του αυτή είχε ως αποτέλεσμα να καταδικαστεί σέ θάνατο με απαγχονισμό, αλλά τελικά ή ποινή του μετατράπηκε σε εξορία.
Τον Ιανουάριο του 1921 κλείστηκε στη φυλακή και στη συνέχεια εκτοπίστηκε στη Μαλάτεια (Μελιτηνή) τῆς Αρμενίας.
Μετά από απερίγραπτες στερήσεις καί κινδύνους, τον Σεπτέμβριο του 1924 έφθασε πρόσφυγας στην Ελλάδα Λειτούργησε συσσίτια στην Γερμανική κατοχή και αργότερα στη Ν Ιωνία ίδρυσε σχολεία για εργαζόμενα παιδιά.

–ΠΑΠΑΙΩΑΚΕΙΜ ΠΕΣΜΑΤΖΟΓΛΟΥ

Γεννήθηκε στην Σπάρτη το 1874 και έφυγε από την ζωή το 1962
Το 1913 χειροτονήθηκε ιερέας από τον επίσης Σπάρταλη, τότε βοηθό Επίσκοπο Πισιδίας. Ο θάνατος της γυναίκας του Ευθαλία τον άφησε μόνο να φροντίζει τα έξη παιδιά τους.
Ο Πρωτοπρεσβύτερος Παπα-Ιωακείμ Πεσματζόγλου,μετά την Μικρασιατική καταστροφή του 1922, οδήγησε σαν άλλος Μωϋσής περίπου 7.000 γυναικόπαιδα της πατρίδας του Σπάρτης Μικράς Ασίας στην Ελλάδα
Ο Παπα-Ιωακείμ προκειμένου να προστατέψει το ποίμνιο του χρησιμοποίησε τις ικανότητες του και αναδείχθηκε μαιτρ στη στρατηγική, τη διπλωματία και τη διοίκηση.
Με αυτά τα προσόντα έσωζε μέχρι και το 1922, από τα αδηφάγα χέρια των Τούρκων, τους συμπατριώτες και ποίμνιό του στη Σπάρτη Μικράς Ασίας και μετά το διωγμό από εκεί των Ελλήνων, τους οδήγησε με ασφάλεια στον καινούργιο τόπο τους στην Ελλάδα.