23) ΣΠΑΡΤΗ ΠΙΣΙΔΙΑΣ:

Η ΕΚΔΙΩΞΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΙΣ 8 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1922, ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΗΛΙΚΙΑ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ

Σταυρού Π. Καπλάνογλου – Σπάρταλη εκ πατρός.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Αναζητώντας πληροφορίες για την ιστορία της πατρίδας του πατέρα μου είδα ότι οι Σπαρταλήδες χαρακτηρίζονται ως «Ανταλλαγέντες Έλληνες» που έφθασαν στην Ελλάδα με βάση την συμφωνία της Λωζάνης.
Μέγα ψέμα, και μόνο αν κάποιος δει την ημερομηνία αναχώρησης τους από την Σπάρτη και την εν συνεχεία αποβίβαση στα 3 καράβια από το λιμάνι της Αττάλειας θα διαπιστώσει: ότι η εκδίωξη από την πόλη έγινε στις 8 και ολοκληρώθηκε στις 14 Οκτωβρίου του 1922,και η επιβίβαση στα καράβια έγινε στις 6 Νοεμβρίου του 1922 ενώ η συνθήκη υπογράφηκε 24 Ιουλίου 1923 και η αρχική συμφωνία για ανταλλαγή ήταν στις 30-Ιανουαρίου 1923.
– Η μαζική εκδίωξη του Ελληνικού πληθυσμού πριν το 1923

Η μαζική εκδίωξη του Ελληνικού πληθυσμού (βρεφών, γυναικόπαιδων και κατάκοιτων γερόντων) ήταν αποτέλεσμα του Γερμανό-τουρκικού σχεδιασμού των ενοχλητικών 3 μειονοτήτων (Αρμενίων, Ασσυρίων και Ελλήνων) που η εφαρμογή του είχε αρχίσει από το 1914
Και η αρχική απόφαση είχα σαν στόχο όχι την εκδίωξη αλλά την φυσική εξόντωση μια και προέβλεπε πορεία για την έξοδο από την Μ. Ασία μέσω Αϊδινίου.
Η πορεία αυτή αποτράπηκε χάρις στην διορατικότητα και προσπάθεια του πρωτοπρεσβύτερου της Σπάρτης Παπά-Ιωακείμ Πεσματζόγλου και είναι αλήθεια, με την βοήθεια των συμπολιτών Μουσουλμάνων κατοίκων της Σπάρτης.
Τις δραματικές αυτές στιγμές τις περιγράφει ο ίδιος στα απομνημονεύματα του που εκδόθηκαν το 1962, 5 χρόνια πριν από τον θάνατο του, με επιμέλεια του πρώην προέδρου Χάρη Σαπουντσζάκη από την Ένωση Σπάρτης Μ. Ασίας.
Τα απομνημονεύματα αυτά είναι η κυρία πηγή του σημερινού άρθρου, συμπληρωμένα με τις διηγήσεις του πατέρα μου, που σε ηλικία 12 ετών μαζί με την μητέρα του, περπάτησαν 150 περίπου km για να φτάσουν στην Αττάλεια. Βέβαια όλα αυτά μαζί με ότι άλλο μπόρεσα να βρω στην βιβλιογραφία.
– Η καταστροφή της Σμύρνης.
Η καταστροφή της Σμύρνης ή αλλιώς Μεγάλη Πυρκαγιά της Σμύρνης αναφέρονται τα γεγονότα της σφαγής του Ελληνικού και Αρμενικού πληθυσμού της Σμύρνης από τον Κεμαλικό στρατό, καθώς και η πυρπόληση της πόλης, που έγινε τον Σεπτέμβριο του 1922.
Η καταστροφή αυτή άρχισε 7 ημέρες μετά την αποχώρηση και του τελευταίου Ελληνικού στρατιωτικού τμήματος από τη Μικρά Ασία και μετά την είσοδο του τουρκικού στρατού, και των ατάκτων (Τσέτες) στην πόλη. Το γεγονός αυτό σηματοδοτεί και εκφράζει όλο το δράμα του Μικρασιατικού Ελληνισμού και το ξεριζωμό εκατομμυρίων ανθρώπων από τις προαιώνιες πατρίδες τους. Η κατάσταση των Ελλήνων εκείνες τις μέρες δεν μπορεί να περιγράφει μια και ο φόβος και απελπισία τους καταρράκωνε κάθε μέρα που περνούσε.
– Οι εναπομείναντες στην Σπάρτη

Μετά την πρώτη σύλληψη και αποστολή του ανδρικού πληθυσμού το 1914 στα τάγματα εργασίας (Amele Taburları) αλλά και τις επόμενες διώξεις που ακολούθησαν των ηλικιών από 16-60 των και την αναγκαστική φιλοξενία μέρους των εξορισμένων από την Τουρκική κυβέρνηση κατοίκων του Δενιζλι, Ναζλι, κ.α. Είχαν απομείνει στην Σπάρτη οι μισοί σχεδόν από τους Ελληνορθόδοξους κατοίκους που υπήρχαν μια δεκαετία πριν από το 1922.
Συνολικά η Σπάρτη αριθμούσε 35.000 άτομα
Η ΔΙΑΤΑΓΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΔΙΩΞΗ
ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΟΠΑΙΔΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΠΑΡΤΗ
Στην Σπάρτη απρόσμενα έρχεται η διαταγή για την τύχη του Χριστιανικού πληθυσμού.
Ο Μουτεσαριφης (ήταν ο κυβερνήτης στο σαντζάκι = περιφέρεια) καλεί το Παπά-Ιωακείμ και του λέει:
΄΄ΜΕ ΟΛΗ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΜΟΥ ΟΔΥΝΗ ΣΟΥ ΜΕΤΑΦΕΡΩ ΜΙΑ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΔΙΑΤΑΓΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΜΕΧΡΙ ΤΕΛΟΥΣ ΤΟΥ ΟΚΤΩΜΒΡΗ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΟΔΗΓΗΣΕΤΕ ΤΑ ΓΥΝΑΙΚΟΠΑΙΔΑ ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΟΥ ΑΙΔΙΝΙΟΥ ΣΜΥΡΝΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΕΦΕΣΣΟ ΚΑΙ ΑΠΟ ΕΚΕΙ ΜΕ ΤΑ ΠΟΔΙΑ ΝΑ ΠΑΤΕ ΣΤΗΝ ΝΕΑ ΕΦΕΣΣΟ {ΚΟΥΣΑΝΤΑΣΙ} ΓΙΑ ΝΑ ΣΑΣ ΠΑΡΑΛΑΒΟΥΝ ΤΑ ΠΛΟΙΑ ΄΄
Γράφει ο Παπά-Ιωακείμ:
Μόλις άκουσα αυτά τα λόγια ζαλίστηκα αυτή η διαδρομή ήταν πολύ επικίνδυνη, μόλις συνήλθα λίγο είπα: «Εξοχότατε έχω κάνει 25 χρόνια αυτή την γραμμή την ξέρω σπιθαμή προς σπιθαμή τα γυναικόπαιδα που κατόρθωσα να διαφυλάξω ζωντανά 2 χρόνια μετά την εξορία των ανδρών, αν ακολουθήσουν αυτή την διαδρομή θα εξοντωθούν»
και συνέχισα εξηγώντας την διαδρομή:
1) ΣΠΑΡΤΗ- ΚΟΥΛΕΪΟΓΙΟΥ είναι 1 1/2 ώρα με τα ποδιά ο Παλιός Σ.Σ ΣΠΑΡΤΗΣ.
2) Και από εκεί μέχρι το ΔΕΝΙΖΛΙ με τραίνο και πρέπει να περάσουν τα γυναικόπαιδα την κατεστραμμένη γέφυρα του ΣΑΡΑΓΓΟΪ.
Πως θα την περάσουν οι γριές και τα μικρά παιδιά;
Και ας πούμε ότι την πέρασαν άλλη μια μέρα και
3) Από το ΑΙΔΙΝΙ η το ΝΑΖΛΙ θα πρέπει να αλλάξουν τραίνο.
4)Την 3η μέρα θα φθάσουμε στην ΠΑΛΙΑ ΕΦΕΣΣΟ.
5) Έως την ΝΕΑ ΕΦΕΣΣΟ πρέπει να πάμε πεζοί.
Άλλα και το πιο σπουδαίο ο εξαγριωμένος όχλος πως θα υποδειχθεί τα γυναικόπαιδα;
Ποιος θα τα προστατέψει; Δεν θα υπάρχει ο κίνδυνος λιντσαρίσματος και προπηλακισμών»;
Απάντηση : «Θα μας συνοδεύσουν χωροφύλακες».
Του είπα :
«Όσο και αν φροντίσετε το μίσος είναι τόσο μεγάλο και δεν μπορείτε να καταστείλετε την αγριότητα του όχλου. Σας προτείνω να φύγουμε μέσω Αττάλειας αν δεν υπάρχει ελπίδα παραμονής στην πατρίδα μας».
Υποστήριξε ότι και αυτή η διαδρομή είναι επικίνδυν, γιατί υπήρχαν τσέτες και ληστές.
Του είπα :
«Αν μου δώσετε 20-25 χωροφύλακες ελπίζω με την βοήθεια του Θεού όλα να πάνε καλά και να φτάσουμε στην Αττάλεια» επέμενα.
Σκέφτηκε και μου είπε ότι θα ζητήσει την άδεια από την Άγκυρα και θα προσπαθήσει να γίνει δεκτό το αίτημα μας».
Ο Μουτεσαρίφης κάλεσε και τους 15 προκρίτους και τους εξήγησε την κατάσταση.
«Λυπήθηκαν για την είδηση και συμφώνησαν να ενισχύσουν την προσπάθεια για το δρόμο διαφυγής που πρότεινα».
Τηλεφώνησαν αμέσως την Άγκυρα και τον διοικητή Νουρεντίν Πασά που βρισκόταν στο Ικόνιο.
Την άλλη μέρα ήρθε η απάντηση
«ΝΑ ΦΥΓΟΥΝ ΑΠΟ ΟΠΟΥ ΘΕΛΟΥΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΟΥΣ»
Ο Μουτεσαρίφης με κάλεσε και μου είπε:
«Έχετε προθεσμία μέχρι τέλος του μήνα, να φύγετε από την Αττάλεια σας συνιστώ, να φύγετε όσο νωρίτερα μπορείτε, μη μετανιώσουν για την διαδρομή».
Πήρα την άδεια να ξεπουλήσουμε έπιπλα και άλλα πράγματα, η άδεια δόθηκε, δεν ήταν πώληση αυτή ούτε το 1/10 της πραγματικής αξίας δεν παίρναμε.
Ειδοποίησα όλους να ετοιμάζονται εξασφαλίσαμε από το Αφιόν Καραχισάρ μεγάλη ομάδα καραγωγέων πάνω από 100 για την μεταφορά των ανήμπορων.
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 14 ΟΚΤΩΜΒΡΙΟΥ Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΧΩΡΗΣΗ Η ΠΙΟ ΘΛΙΒΕΡΗ ΜΕΡΑ
Η Παρασκευή 14 Οκτωβρίου 1922, ορίζεται ημέρα αναχώρησης.
Ξημερώνει και όλοι οι Χριστιανοί συγκεντρώνονται σε ένα σημείο της αγοράς που λέγεται «Σαμάμ παζαρί».
Είναι βουρκωμένοι και συγκινημένοι. Ξέρουν ότι δεν θα επιστρέψουν ξανά στη Πατρίδα τους. Παίρνουν μαζί τους μόνο οικογενειακά και θρησκευτικά κειμήλια, ελάχιστο ρουχισμό και τρόφιμα για το μεγάλο και άγνωστο ταξίδι.
Ένα μεγάλο καραβάνι γυναικόπαιδων ξεκινάει για το ταξίδι χωρίς επιστροφή. Τους συνοδεύουν 20 Τούρκοι χωροφύλακες. Γράφει ο Παπά-Ιωακείμ:
Από την ανατολή έως στις 10 το πρωί όλοι είχαν μαζευτεί σε ένα σημείο της αγοράς, τελευταίος πήγα εγώ.
Δόθηκε η εντολή για αναχώρηση.
ΦΕΥΓΑΜΕ. ΠΟΣΟ ΣΚΛΗΡΟ ΑΦΗΝΑΜΕ ΤΑ ΣΠΙΤΙΑ ΜΑΣ, ΤΙΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ, ΤΟΥΣ ΤΑΦΟΥΣ ΤΩΝ ΠΡΟΓΟΝΩΝ ΜΑΣ, ΟΛΟΙ ΚΛΑΙΓΑΝΕ. ΣΤΡΕΦΩ ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΜΟΥ ΠΙΣΩ ΚΑΙ ΑΓΚΑΛΙΑΖΩ ΤΗΝ ΣΠΑΡΤΗ ΓΙΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΟΡΑ.
Μαζί μας 20 περίπου χωροφύλακες για την ασφάλεια μας με επικεφαλής αξιωματικό.
Μετά από πορεία 3/4 της ώρας μας, σταματούν για έρευνα για χρυσάφι και χρυσές λίρες, διαμαρτύρομαι η έρευνα κράτησε 2 ώρες, αν συνεχίσουμε έτσι πότε θα φθάσουμε στην στάση που είναι η διασταύρωσή με το ΜΠΟΥΡΝΤΟΥΡ .
Έχει δύσει ο ήλιος όταν φθάσαμε στο ΚΙΟΛ ΠΑΣΙ τσιφλίκι του ΣΟΥΛΕΙΜΑΝ ΜΠΕΗ.
-– Επίθεση από τους φυλακές και το τσιφλικά
Κοιμόμαστε μέσα στα αμάξια.
Μέσα στα άγρια νύχτα ακούγονται γοερές φωνές από γυναίκες και παιδιά ΒΟΗΘΕΙΑΑΑ…. δεχόταν επίθεση, είχε οργανωθεί από τον αξιωματικό, τους χωροφύλακες και τον τσιφλικά Σουλεΐμάν.
Η νύχτα χωρίς φεγγάρι σκοτάδι πίσσα, οι φωνές κράτησαν μια ώρα περίπου, βοήθεια δεν δόθηκε, μάθαμε ότι ληστευτήκαν 20 οικογένειες.
-Η αναζήτηση του Παπά-Ιωακείμ από τους χωροφύλακες
Κάποια στιγμή οι χωροφύλακες ζητούν το Παπά μέσα στο σκοτάδι, δεν μπορεί να κινηθεί, οι γυναίκες κλαίνε, φοβούνται ότι θα τον συλλάβουν.
– Ο αρχηγός των αμαξάδων απειλεί τον χωροφύλακα που φθάνει κοντά του, αν πάθω κάτι θα την πλήρωση αυτός.
Μια συμπολίτισσα που είχε προσλάβει ένα Τούρκο έμπιστο της να την βοηθήσει μέχρι να φθάσουμε στην Αττάλεια, τον δίνει εντολή να με συνοδεύσει μέχρι τον τσιφλικά όπως και κάνει. Τελικά φθάνω κοντά τους.
Κάνουν τον ανήξερο τάχα, δεν ξέρουν ποιος το έκανε, τους λέω εσείς είστε αρμόδιοι για την ασφάλεια μας, ξέρουν και δεχθέντες ότι άνθρωποι ληστευτήκαν.
Ο αξιωματικός λέει ότι η αρμοδιότητα του τελείωσε έως εδώ και οι χωροφύλακες θα γυρίσουν πίσω.
Διαμαρτύρομαι άλλη ήταν η συμφωνία με της αρχές.
Λένε ότι θα μας παραλάβουν 6 χωροφύλακες από το Μπουρντούρ.
Απειλώ ότι θα στείλω καταγγελία στην Σπάρτη αν φύγουν.
Το ρίχνουν στους χωροφύλακες και ζητούν ένα ποσό συγκεκριμένο για να συνεχίσουν.
Ο αξιωματικός μου ζητά 40 μπαγκανότες δανεικές για να αγοράσει ένα πιστόλι του τα δίνω.
Κάποια στιγμή διαισθάνομαι μια κάποια ανησυχία στους συνομιλητές μου κοιτά από το παράθυρο της βίλας του τσιφλικά και βλέπω τους αμαξάδες Τούρκους από το Αφιόν Καραχισάρ σε παράταξη μάχης να κινούνται κατά των χωροφυλάκων και να τους απειλούν ότι θα τους σκοτώσουν αν συνεχίσουν τους εκβιασμούς
Οι Αφιονκαραχισαρλήσες είχαν ανεπτυγμένο το αίσθημα της τιμής και δεν δεχόταν βδελυρές πράξεις σε βάρος γυναικόπαιδων. Εξ άλλου δεν είχαν παράπονα από την διέλευση του Ελληνικού στρατού από την πόλη τους, που όταν πέρασαν από εκεί δεν πείραξαν κανέναν.
Οι χωροφύλακες τα έχασαν, ήταν μια κίνηση που δεν περίμεναν έτσι μας άφησαν να φύγουμε.
Εν τω μεταξύ αποφασίσαμε για να μαλακώσουμε την κατάσταση να κάνουμε έρανο μεταξύ μας και να δώσουμε ένα μπαξίσι στους χωροφύλακες.
ΓΚΙΟΛ-ΔΙΑΣΤΑΥΡΩΣΗ ΒΟΡΝΤΟΥΡ 16/10 1922
Στις 16/10 1922 ημέρα Κυριακή ξεκινήσαμε νωρίς το πρωί σε 3 ώρες φθάσαμε στον κόμβο του Μπουρντούρ 3 Χριστιανές γυναίκες μας περίμεναν εκεί συνοδεία 3 μπέηδων που ζητούν να πάρω στην συνοδεία μας για την Αττάλεια άλλα 600 γυναικόπαιδα Χριστιανών.
Αρνούμαι, δεν μπορώ να αναλάβω τέτοια ευθύνη, εξ άλλου έβλεπα ότι οι 3 μπέηδες είχαν την διάθεση να τους προστατεύσουν και τους είπα να συνεχίσουν μόνοι τους.
Το βράδυ φθάνουμε στην τοποθεσία Σουλτανικό Τσιφλίκι, διανυκτερεύουμε στην ύπαιθρο, μαθαίνουμε ότι ο Μουτασαρίφης της Σπάρτης είχε φθάσει στο Μπουρντούρ. Έμαθε ότι συνεχίζουμε και γύρισε πίσω.
ΔΕΥΤΕΡΑ ΣΤΟ ΙΝΔΖΙΡ ΠΑΖΑΡ 17/10/22
Προχωρώντας σε 3 ώρες φθάσαμε σε μια μαγευτική τοποθεσία το ΙΝΔΖΙΡ ΠΑΖΑΡ, πλατάνια κυπαρίσσια δένδρα νερά άφθονα και ένα παλιό πανδοχείο ερειπωμένο έχοντας όμως την στέγη κάνουμε στάση ξεκουραζόμαστε και πάλι ξεκινάμε στην δύση του ήλιου φθάσαμε στο Συσούς Καφέ όπου διανυκτερεύσαμε.
ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΕΝΑ ΤΡΟΜΕΡΟ ΛΗΣΤΗ ΠΟΥ ΣΕΒΑΣΤΗΚΕ ΤΑ ΓΥΝΑΙΚΟΠΑΙΔΑ 18/10/1922
Ξεκινάμε, δεν προχωράμε 1 ώρα και πάνω σε ένα βράχο συναντάμε να καπνίζει τον ναργιλέ ένας τρομερός ληστής μαζί με 50 περίπου συντρόφους του ο Μπουχουρτζόγλου
Τον χαιρέτισα, ανταπέδωσε κουνώντας το μαρκούτσι του Τούρκοι και Έλληνες άρχισαν να τρέμουν.
Εκείνη την στιγμή φθάνει τρέχοντας ένας χωροφύλακας, μη τον φοβάστε, μου λέει, δούλεψα μαζί του πριν γίνω χωροφύλακας, όταν έκανε λαθρεμπορία καπνού. Είναι φιλότιμος, σέβεται τις γυναίκες και τα παιδιά, αν υπήρχαν άνδρες τα πράγματα θα ήταν δύσκολα,  τώρα δεν θα σηκώσει ματιά, ούτε να κοιτάξει. Προχωρήσαμε ..
Κάποια στιγμή ακουγόντανε φωνές από μπροστά τρέχουν οι αμαξάδες μόλις το άκουσε ο λήσταρχος την φασαρία που εκείνη την στιγμή μιλούσε στον αξιωματικό γίνετε θηρίο.
Διατάσσει τους δικούς του ανθρώπους, μάζεψε και 5 χωροφύλακες και τους λέει:
«Τα κεφάλια τους ή δεμένους μπροστά μου, θα τους φέρετε».
Πανδαιμόνιο, σκηνοθεσία από τον ληστή η κάτι άλλο. Η συνοδεία λοξοδρομεί, φοβόμαστε τα χειρότερα. Σε μία ώρα φέρνουν δεμένους μπροστά στον λήσταρχο τους επίδοξους ληστές, ήταν 2 Ατταλειώτες χωροφύλακες και κάποιοι φυγόστρατοι Τούρκοι, που με εντολή της διοίκησης τους πήγαιναν στο Αφιόν Καραχισάρ να δικασθούν.
Οι χωροφύλακες βλέποντες γυναίκες και παιδιά απροστάτευτα μπροστά, έλυσαν κάποιους από αυτούς με σκοπό να μοιραστούν τα κλεμμένα.
Μόλις τους είδε ο λήσταρχος, τους έριξε κάτω και άρχισε να τους κτυπά αλύπητα και μας ειδοποίησε ότι μπορούμε να προχωρήσουμε γιατί δεν συμβαίνει τίποτα.
Στην αναμπουμπούλα χάθηκαν 3 παιδιά και μια γριά
ΣΥΝΕΧΙΣΑΜΕ ΓΙΑ ΑΤΤΑΛΕΙΑ 19/10/22
Φθάνοντας στην τοποθεσία αρχή αμπελώνων εκεί υπήρχε από παλιά 40 χρόνια ένα καφενείο που το κρατούσε ένας Αλβανός, μας περιποιήθηκε τόσο εμάς όσο και τους χωροφύλακες.
Κάποιοι χωροφύλακες γύρισαν πίσω αναζητώντας τα χαμένα άτομα, τελικά επέστρεψαν με την γριά και το 1 παιδί, μετά 3 ώρες διαδρομή φθάσαμε στην κωμόπολη Αμυγδαλιά {Παγιάμ Αγατσή ) εκεί βρισκόταν τα σύνορα Σπάρτης Αττάλειας.
Εκεί με εντολή του Διοικητή – Μουτασαρίφη Αττάλειας μας περίμενε ο Υποδιοικητής και ο Ενωμοτάρχης της φρουράς με εντολή να μας φροντίσουν.
Ζητούν να μάθουν τι έγινε μέχρι εκεί, θέλουν να αναλάβουν οι χωροφύλακες της Αττάλειας, επιμένω να μείνουν και της Σπάρτης, το αίτημα γίνετε δεκτό.
Εν τω μεταξύ παρακάλεσα να στείλουν ένα απόσπασμα, για να βρει τα άλλα 2 παιδιά που είχαν χαθεί πράγματι μετά από λίγες ώρες το απόσπασμα γύρισε με το 1 παιδί και η χαρά της μάνας του δεν περιγράφετε.
Με πρόταση των ανθρώπων της Αττάλειας εκμισθώσαμε από την περιοχή και άλλες άμαξες, γιατί ήταν φανερό ότι πολλοί γέροντες και παιδιά δυσκολευόταν να προχωρήσουν.
ΠΕΜΤΗ 20/10/ 22
Πρωί ξεκινήσαμε για την Αττάλεια έχοντας μπροστά μας ένα πολύ επικίνδυνο πέρασμα το Χαβούζα Πασά Τσιφλίκ, επρόκειτο για μια επικίνδυνη χαράδρα στην οποία φθάσαμε μετά από μιάμιση ώρα περπάτημα οι 20 χωροφύλακες από την Σπάρτη και οι 12 από την Αττάλεια, έφιπποι και εφ’ όπλου λόγχη, βάδιζαν από την δυο μεριές της φάλαγγας, πηγαίναμε πολύ αργά, με φόβο αλλά και με προσοχή τελικά 2 ώρες πριν την δύση του ήλιου φθάσαμε σε μια ελώδη περιοχή περνώντας την επικίνδυνη χαράδρα το Κηρκ Κίοζ, τα κουνούπια όλη την νύχτα έκαναν επιδρομή και οι φωνές τον τσακαλιών δεν άφησε κανένα να κοιμηθεί.
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 21/10/22
Μετά από διαδρομή ολίγων ωρών φθάσαμε στην Αττάλεια.
Μετά από παράκληση μου μας δοθήκαν σαν προσωρινό κατάλυμα τα σπίτια των Ελλήνων της Αττάλειας που πριν από μας είχαν εκδιωχθεί και αυτοί στην Ελλάδα.
Έμενα από την διοίκηση ζητήθηκε να δώσω λεπτομέρειες γιατί συνέβη από την στιγμή της αναχώρησης μας από την Σπάρτη, δεν έκρυψα τίποτε, αποτέλεσμα ο αξιωματικός και οι χωροφύλακες συνελήφθησαν και στάλθηκαν σιδηροδέσμιοι στην Σπάρτη. Μαζί εστάλη και ένας σοβατζής από τι Ναζλί που οι Τούρκοι επιστράτευσαν για να τελειώσει ένα τζαμί. Αυτός αργότερα ήρθε στην Ελλάδα και μου έλεγε ότι ο αξιωματικός έλεγε στο δρόμο ότι κακώς με άφησε ζωντανό και ότι έπρεπε να με σκοτώσει για να έχει το κεφάλι του ήσυχο.
Με τη συνοδεία 20 Σπαρταλήδων χωροφυλάκων, 12 Ατταλειωτών και των διοικητών τους και χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα την επομένη 21 Οκτωβρίου οι Σπαρταλήδες και όχι μόνον εισέρχονται στην Αττάλεια.
Η πρώτη φάση της Οδύσσειας έχει πραγματοποιηθεί.
Η ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΣΤΗΝ ΑΤΤΑΛΕΙΑ
Οι πρόσφυγες που έχουν συγκεντρωθεί πλέον στην Αττάλεια, υπολογίζονται πλέον σε 7.000 γιατί έχουν συγκεντρωθεί και από το Βουρδούρι, το Νησί, την Πάρλα, αλλά και από το Αϊδίνι, το Ναζλί και το Ντενισλί. Τακτοποιούνται σε χριστιανικά σπίτια και καταλύματα περιμένοντας τα Ελληνικά πλοία να έρθουν να τους πάρουν.
Νηστικοί και άρρωστοι, μικροί και μεγάλοι περιμένουν τα πλοία της σωτηρίας που έρχονται 3 τον αριθμό, στις 4 Νοεμβρίου 1922, χωρίς να φέρουν την ελληνική σημαία και με τη συνοδεία αμερικανικού αντιτορπιλικού για συνοδεία και ασφάλεια.
ΚΥΡΙΑΚΗ 6 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ Η ΑΝΑΧΩΡΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Οι πρόσφυγες έχουν επιβιβαστεί στα πλοία και αποχαιρετούν την Αττάλεια. Ο Παπά-Ιωακείμ αναλογίζεται:
«…Φεύγουμε βαθύτατοι πικραμένοι. Πληρώνουμε τα σφάλματα των μεγάλων. Πηγαίνουμε να βρούμε καταφύγιο στη μητέρα Ελλάδα. Υπό την σκιά της ακροπόλεως ίσως, στην Αθήνα, όπου πολλοί συμπατριώτες μας παλαιότερα είχαν σπουδάσει και όταν είχαν γυρίσει μας μιλούσαν γι’ αυτήν. Ξέρουμε ότι είμαστε πρόσφυγες. Τώρα γλιτώνουμε το μαχαίρι του Τούρκου, αλλά είμαστε γυμνοί. Μας μένει μόνον η ψυχή μας. Οι Σπαρταλήδες ήταν πάντα ικανοί να δημιουργούν από το μηδέν περιουσίες. Τουλάχιστον θα είμαστε ελεύθεροι…»

ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΙΓΑΙΟ

8/11 /1922 Άφιξη στην Ρόδο
Μετά ταξίδι 2 ημερών τα 3 πλοία φθάνουν στη Ρόδο. Τότε λαμβάνουν εντολή, το ένα πλοίο να μοιράσει τους πρόσφυγες στα άλλα δύο πλοία, ώστε να γυρίσει στη Μερσίνα άδειο για να παραλάβει και άλλους Έλληνες που είχαν εκδιωχθεί από τις πατρίδες τους με τον ίδιο τρόπο.
Εν τω μεταξύ με την άφιξη των κατατρεγμένων κάποιοι βρήκαν την ευκαιρία να βγάλουν χρήματα.
«Στη Ρόδο φέρανε με τα καΐκια νερό και πουλούσαν μια παγκανότα τη στάμνα.
Όσοι είχανε πήρανε μερικές στάμνες, όσοι δεν είχαν υποφέρανε από δίψα και πείνα». Ο συμπολίτης του Παπά-Ιωακείμ Χατζηαθανασόγλου θεωρεί δε πως «οι Έλληνες αποδείχτηκαν χειρότεροι από τη συμπεριφορά των Τούρκων»:
Με την εκκένωση και την επιστροφή του ενός πλοίου στη Μερσίνα, σε κάθε καράβι «στοιβάζονται» πλέον 3.500 άτομα.
Το ένα πλοίο παίρνει εντολή να αποβιβάσει τους επιβάτες του στις Σπέτσες και την Ύδρα και αναχωρεί.
Στο άλλο πλοίο που βρίσκεται ο Παπά Ιωακείμ Πεσματζόγλου αναχωρεί από τη Ρόδο

Σάββατο 10 Νοεμβρίου 1922
Το ένα πλοίο (Νο1)θα αποβιβάσει τους επιβάτες του στις Σπέτσες & Ύδρα οπού φθάνουν 800 άτομα κατά τον Πετράκη. Η υποδοχή είναι καλή στα 2 νησιά θα δημιουργηθούν αξιόλογες Σπαρταλίδικες παροικίες.
Μάλιστα στις Σπέτσες δημιουργείται ΄΄Η ένωση ταπητουργών της Ανατολής ΄΄
Θα δώσει δουλειά τόσο στους πρόσφυγες όσο και σε ντόπιους.
Το άλλο πλοίο (Νο2) με τον Παπά- Ιωακείμ επιβάτη παίρνει εντολή να κατευθυνθεί προς την Νάξο και στην Πάρο.

– 10 Νοεμβρίου 1922 Πάρος
Φθάνει στις 10 Νοεμβρίου στη Πάρο. Υπάρχει εντολή να αποβιβάσει 2.000 πρόσφυγες. Κατέρχονται 1.500.
Αναχωρεί και πάλι και στις 12 Νοεμβρίου φτάνει στη Νάξο. Αποβιβάζονται 1.000 πρόσφυγες.
Ο κόσμος όχι μόνο τους υποδέχεται με χαρά αλλά γίνεται πρόταση για μόνιμη εγκατάσταση στο νησί τους.
Παρόν στην υποδοχή και ένα 15 χρόνο παιδί που έμελλε να εξελιχθεί σε μια εξέχουσα μορφή της Ελληνικής εκκλησίας ο Μακαριστός Μητροπολίτης Αυγουστίνος Καντιώτης και φλογερός ιεροκήρυκας, από τις Λεύκες της Πάρου που φοιτούσε τότε στο Γυμνάσιο, σε κάποια ομιλία του, πολλά  χρόνια αργότερα περιγράφει αυτή την εμπειρία του και όχι μόνον.
Εμείς προ καιρού είχαμε εξασφάλιση την καταγραφή της ομιλίας και για τις ανάγκες της τηλεοπτικής σειράς που γράφαμε και παρουσιάζαμε στο flash tv την οπτικοποιήσαμε και την παρουσιάσαμε τότε.
Στην μεθεπόμενη δημοσίευση μας θα την αναρτήσουμε.
Στην Πάρο ήταν εγκαταστημένος από παλιά ο Χρήστος Χατζηγεωργιάδης από την Σπάρτη έχοντας δημιουργήσει ταπητουργείο. Στο καράβι ήταν η μητέρα του και οι 3 αδερφές του.
Ο ιερέας του νησιού προτείνει την συν εφημερία στον Παπά Ιωακείμ, εκείνος αρνείται έχοντας την υποχρέωση να συνεχίσει μέχρι και την αποβίβαση του τελευταίου συμπατριώτη του στον τελικό προορισμό.
Αποχαιρετά τον εφημέριο της Νάξου και αυτός του δίνει για το καλό κατευόδιο 40 οκάδες ψωμί και 1 τενεκέ νερό.
– 12 Νοέμβριο 1922 Νάξος
Εν το μεταξύ το καράβι συνεχίζοντας την διαδρομή στα νησιά των Κυκλάδων φθάνει στην Νάξο. Δίνεται εντολή να αποβιβασθούν 1000 άτομα η υποδοχή από τους ντόπιους είναι πολύ καλή τους ζητούν να μείνουν μόνιμα.
Εκεί η πίεση στον Παπά Ιωακείμ είναι μεγάλη από τον βουλευτή της περιοχής Σύρου ονόματι Ιωάννη να παραμείνουν οι Σπαρταλήδες στο νησί μαζί του και να εγκατασταθεί ταπητουργείο. Και πάλι αρνείται και ακολουθεί τους εναπομείναντες στο πλοίο.
– Η » Ανταρσία του Παπά Ιωακείμ στο καράβι »
Ανεβαίνει στο καράβι και βρίσκει τις γυναίκες ανάστατες. Στο καράβι δεν υπάρχει ούτε νερό ούτε ψωμί.
Είχαν οι ναύτες, αλλά το έδινα μόνον αν κάποιος τους πλήρωνε σε κάθε ψωμί έδινα και 2 ποτήρια νερό Όλα αυτά γινόταν σε γνώση του καπετάνιου, ο οποίος είχε τα κλειδιά της αποθήκης.
Οι Αμερικάνοι που τους παρέλαβαν  είχαν δώσει στο καράβι για τους προσφυγες 200 ψωμιά και 6 τσουβάλια γαλέτες. Το πλήρωμα τα έκρυψε και κερδοσκοπούσε με την πείνα και την δίψα των παιδιών και των γυναικών.
Μέσω του αντιπλοιάρχου έρχεται σε επαφή με τον καπετάνιο και του μεταφέρει την παράκληση να δώσουν τα ψωμιά και το νερό που τους άφησαν οι Αμερικάνοι, αλλιώς θα υπάρχουν συνεπείς για τους παρανομουντας.
Η απάντηση του καπετάνιου είναι ΄΄εδώ είναι Ελλάδα και δεν μπορούν να κάνουν οι λαϊκοί και οι ιερείς ότι θέλουν.
Ξέφυγαν από την λεπίδα των Τούρκων και έπεσαν στα χέρια των καταχραστών της εξουσίας, που τους έδινε η θέση του καπετάνιου και των ναυτών του. Από την Σκύλα στην Χάρυβδη.
Ο παπάς δεν κάθεται με σταυρωμένα τα χέρια παίρνει 15 δυναμικές γυναίκες και σπάζει την πόρτα της αποθήκης από τα 200 ψωμιά των Αμερικάνων βρίσκουν μόνον τα 20 και 3 σακιά γαλέτες
Τον πλησιάζει ο αντιπλοίαρχος και του λέει ΄΄Παπά θα βρεις τον μπελά σου αυτό που έκανες είναι ανταρσία΄΄
Για τους ανθρώπου που τότε παρέμειναν στο νησί κάποτε έγινε μια έρευνα από την κοινότητα.

* * *

Έρευνα για τους εναπομείναντες στην Νάξο 5 λίγα χρόνια μετά **
Η έρευνα αυτή έπεσε στην αντίληψη μας και τα συμπεράσματα της είναι συγκλονιστικά, γιατί δείχνουν ξεκάθαρα ποια ήταν τα εκδιωχθέντα γυναικόπαιδα από την Σπάρτη και προφανώς και από τα αλλά μέρη της Μικράς Ασίας που θεωρήθηκαν επικίνδυνα για την κυβέρνηση της Άγκυρας και τους Γερμανούς καθοδηγητές τους και έπρεπε να εξοντωθούν (όπως θα συνέβαινε αν εφαρμοζόταν η πρώτη διαταγή με την διαδρομή που θα ακολουθούσαν) η θα έπρεπε να εξοστρακισθούν από την προαιώνια πατρίδα τους (όπως τελικά συνέβη με την εκδίωξη τους)
Η καταγραφή όπως προείπαμε έγινε στην κοινότητα της Νάξου από 23 Σεπτεμβρίου 1923 και στις 31 Μαρτίου 1925 και καταμετρήθηκαν 165 πρόσφυγες από την Σπάρτη της Μ. Ασίας.
Η έρευνα έχει γίνει από τον δικηγόρο – ιστορικό ερευνητή Ιάκωβο Ναυπλιώτη – Σαραντηνό και δημοσιεύτηκε στον τιμητικό τόμο Νικηφόρος Μανδηλαράς στην Αθήνα 2013 με τίτλο ΠΙΝΑΚΕΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗΝ ΝΑΞΟ . Οι περισσότεροι εξ αυτών δεν παρέμειναν στην Νάξο.
Έχουμε όλα τα ονόματα των προσφύγων, αλλά για οικονομία χρόνου και χώρου καταγράφουμε τα ονόματα των αρχηγών των οικογενειών και από τα παιδιά τους μόνον τον αριθμό και τις ηλικίες.
Το δείγμα αυτό είναι ενδεικτικό για δούμε την εξαφάνιση του ανδρικού στοιχείου μέσα από τις Σπαρταλήδικες οικογένειες μετά το 1914 έως το 1922
Προφανώς αν γινόταν καταγραφή και στα αλλά νησιά ανάλογους αριθμούς ηλικιών και φύλου θα συναντούσαμε.
* 1 Αιβατζόγλου Πρόδρομος του Αναστάσιου 53 ετών και η σύζυγος Ευμορφία με τα 7 παιδιά τους από 4 χρόνων έως 26
2. Η Αντασκούση Μαρία 71 ετών με το εγγονη της 6 ετών
3. Η Αταλόγλου Περσεφόνη 31 ετών με τα 3 παιδιά της από 6-11 ετών.
4. Η Γαβριήλογλου Στυλιανή με τα 2 παιδιά της 9 και 11 ετών
5. Γιουλντάν Αναστασία 46 ετών και τα 2 παιδιά της 10 και 12 ετών
6. Ευστρατίου Βηθλεέμ 61 ετών και τα 2 παιδιά της 13 και 26 ετών
7.Θεμελίδου Γεσθημανή 42 ετών και τα 4 παιδιά της από 3 και 14 ετών
8. Θεοδώρου Αναστασία 34 με το ένα παιδί της 11 ετών.
9. Ιορδανάκη Αγαθονικη 26 ετών και ο γιος της 9 ετών.
10. Ιορδάνογλου Ιωάννης 28 ετών.
11 Καϊλή Μαρία 31 ετών με την κόρη της 11 ετών και την πεθερά της 61 ετών
12 Καμπάκογλου Σοφία 61 ετών μόνη.
13 Καραγεωργίου Βασιλεία 20 ετών με τα 2 παιδιά της 2 και 5 ετών .
14 Καρόγλου Εύρη 27 ετών και τα 3 παιδιά της από 3 έως 9 ετών
15.Κατσίμπαλη Πολύτιμη 80 χρόνων με την κόρη της 41
16 Κεμερτζιάν Κουσκουι 33 χρόνων με την αδερφή της 30 ετών.
* 17 Κιρλόγλου Ευστράτιος 52 ετών και η σύζυγος του Ανδροκοίτη 43 ετών με τα με τα 6 παιδιά της από 7 ετών έως 27 ετών
18 Κοτσέκογλου Θεοδοσια 48 ετών με τα 2 παιδιά της
19 .Μαισόγλου Ελένη 26 ετών με την κόρη της 3 ετών
* 20 Μοναστήρογλου Παντελής 46 ετών με την σύζυγο του Θεογνωσια 29 ετών και το τέκνο 5 ετών.
21 Ντογιάνογλου Ευαγγελία 45 ετών με τα 4 παιδιά της από 27 ετών έως 9.
22 Ουλκέρογλου Ευδοκία 29 ετών με το τέκνο της 5 ετών
23 Ουλκέρογλου Αναστασία 50 ετών με τα 2 παιδιά της19 και 37 ετών
24. Ουλκέρογλου Σταματια 66 ετών
25 Παξόγλου Αικατερίνη 41 ετών μe το παιδί της 8 ετών.
26. Παπάζογλου Βηθλεέμ 29 ετών με τα 2 παιδιά της 2 και 10 ετών.
27 Πατέρογλου Στυλιανή του Παναγιώτη 23 ετών
28 Σεκίγιογλου Ριψεμία 57 ετών
29 Σερακογλου Θεοδότη 36 ετών με τα 3 παιδιά της από 7 έως 17 ετών
* 30 Συμεόνογλου Χαράλαμπος 66 ετών η γυναίκα του 56 ετών
31 Συμεόνογλου Στυλιανή 61 ετών με τα 2 παιδιά της 15 και 18 ετών
32 Τέρζογλου Παρή 46 ετών με τα 2 παιδιά της 9 και 12 ετών33 Τζιτζίκογλου Γεσθημανή και τα 3 παιδιά της από 9 έως 24 ετών.
34 Τούρτογλου Βαρβάρα 66 ετών με τα 3 παιδιά της από 9 έως 36 ετών
35 Τσένογλου Παρίσα 41 ετών με τα παιδιά της από 9 έως 13 ετών.
36 Τσίνογλου Νικολίνα 23 ετών.
37 Τσιράκογλου Αριστήνα 46 ετών με τα 2 παιδιά της 9 και 11 χρόνων.
* 38 Χαλβατζόγλου Ιωάννης 55 και η σύζυγος του Ανθούσα
39 Χατζηβασιλείου Μαρία 61ετων
40 Χατζηγαβριήλ Καλλιόπη 59 ετών και τα 3 παιδιά της από 17 έως 23 ετών
41 Χατζηευθήμογλου Μαρία 36 ετών και τα 4 παιδιά της 7 έως 15 ετών
* 42 Χατζηκλιμάνογλου Συμεών 43 ετών με την γυναίκα του Στυλιανή 28 ετων και τα 3 παιδιά τους από 8 έως 12 ετών
43 Χατζηλία Σμαράγδα 51 ετών και τα 2 εγγόνια της από 3 έως 18 ετών
44 Χατζησκόρογλου Καλλιόπη 32 ετών και τα 3 παιδιά της από 3 έως 10 ετών.
45 Ασυνόδευτα παιδιά της Τούρτογλου Ιουλίας χωρίς την μητέρα τους 4,6, και 7 ετών
Παρατηρούμε ότι στις 45 καταγραφές οικογενειών μόνο στις 6 υπάρχει σύζυγος αν λάβουμε υπόψιν ότι το 1925 που ολοκληρώθηκε η καταγραφή στην Νάξο ήδη ίσχυε η συνθήκη της Λοζάνης και η άνδρες είχαν επιστρέψει από την εξορία αντιλαμβανόμαστε τι τεράστιος αποδεκατισμός του ανδρικού στοιχείου είχε γίνει στην Σπάρτη τα τελευταία 8 χρόνια της παραμονής των Ελλήνων στην πατρίδα τους
Επιπλέον παρατηρούμαι ότι τα κορίτσια κάτω των 18 είναι 25% περισσότερα από τα αγόρια. Αυτό δικαιολογείτε αφού στις εξορίες οι Τούρκοι έστελναν και τα αγόρια από 13 χρονών και άνω. Στην απογραφή δεν υπάρχει κανένας νέος από 15 έως 23 ετών
Επίσης αντιλαμβανόμαστε το τεράστιο έργο που επιτελέσετε ο Μωυσής των Σπαρταλήδων Παπά Ιωακείμ Πεσματζόγλου και να πάρει από την Σπάρτη κάποιες χιλιάδες αδύναμων γυναικόπαιδων και μέσα από βουνά και θάλασσες να τα οδηγήσει μετά από 37 ήμερες (8/10/1922 έως τις 16 /11 /1922 που έφθασε στον Πειραιά όλους πλην 1 μικρού παιδιού που χάθηκε από ληστρική επίθεση καταδίκων και των φυλακών τους στο ανυπεράσπιστο ουσιαστικό πλήθος (το

— 15 Νοεμβρίου 1922 Μύκονος
Το καράβι συνεχίζει με τους υπολοίπους την πορεία του σταματά στις 15/11 στην Μύκονο 700 γυναικόπαιδα ανάμεσα τους ο Πατέρας μου και η Γιαγιά μου, θα μείνουν πάνω από 6 μήνες στο νησί αναζητώντας όλο αυτό το διάστημα τον αδερφό του και την οικογένεια της αδερφής του που ήταν παντρεμένη στο Ελμαλί την τύχη των οποίων μέχρι τότε αγνοούσαν.
Αποβιβάζονται 700 άτομα. Αναχωρεί για Πειραιά. Τώρα έχουν απομείνει στο καράβι μόνο 300 Σπαρταλήδες.
– 16 Νοεμβρίου 1922, Πειραιάς
Πορεία για τον Πειραιά
Έμειναν 300 γυναικόπαιδα υπολόγιζαν ότι σε 2 ήμερες θα βρίσκεται στο λιμάνι του Πειραιά
Την επομένη 16 Νοεμβρίου 1922, οι τελευταίοι Σπαρταλήδες πρόσφυγες αποβιβάζονται στον Πειραιά.Το πλοίο (Νο2) αποβιβάζει τους τελευταίους Σπαρταλήδες στον Πειραιά
Πλησιάζοντας στον Πειραιά έρχεται ο καπετάνιος με μια πιατέλα μεγάλη με ψάρια και αλλά τρόφιμα και νερό Ο Παπά Ιωακείμ αρνείται να τα παραλάβει αντιδρώντας σε όσα προηγήθηκαν με την συμπεριφορά του. Όμως κάποιες γυναίκες τα αρπάζουν από τα χέρια του πλοιάρχου λέγοντας τα παιδιά πεινούν
Κατεβαίνοντας από το καράβι τον πλησιάζει ο αντιπλοίαρχος και του λέει ΄΄Παπά μου είσαι καλός άνθρωπος και σε βοήθησε ο Θεός ΄΄ Ο καπετάνιος ήθελε να σας κατεβάσει στην Σίφνο αλλά η τρικυμία και η έλλειψη νερού τον εμπόδισαν. Καράβι από την Σίφνο περνά κάθε 15 ήμερες
Μια νέα ημέρα ξημερώνει γι’ αυτούς με ένα άγνωστο μέλλον. Πρώτη προτεραιότητα η στέγαση και η τροφή.
Η λήξη της πορείας για την πατρίδα συμπίπτει με την εκτέλεση των 6 υπαιτίων της Μικρασιατικής καταστροφής, αφού η εκτέλεση των 6 στο Γουδί έγινε την 15 Νοεμβρίου 1922 ώρα 11:30
Που για να είμαστε δίκαιοι δεν ήταν οι μοναδικοί, αλλά ήταν αυτοί που πλήρωσαν το μάρμαρο.
Γιατί κάπως έτσι συμβαίνει πάντα οι μεγάλοι ένοχοι την γλυτώνουν.