ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΗΣ ΤΥΡΟΦΑΓΟΥ[:Ματθ.6,14-21]

Ιερού Χρυσοστόμου

Η ΘΕΑΡΕΣΤΗ ΝΗΣΤΕΙΑ

«Ὅταν δὲ νηστεύητε, μὴ γίνεσθε ὥσπερ οἱ ὑποκριταὶ σκυθρωποί· ἀφανίζουσι γὰρ τὰ πρόσωπα αὐτῶν ὅπως φανῶσι τοῖς ἀνθρώποις νηστεύοντες· ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ἀπέχουσι τὸν μισθὸν αὐτῶν(:Όταν νηστεύετε, μη γίνεστε όπως οι υποκριτές, σκυθρωποί και κατηφείς· διότι αυτοί αλλοιώνουν και μαραίνουν το πρόσωπό τους, παίρνουν την εμφάνιση αδυνατισμένου ανθρώπου, για να φανούν στους άλλους ότι νηστεύουν· αληθινά σας λέγω ότι απολαμβάνουν ολόκληρο τον μισθό τους ,δηλαδή τους επαίνους των ανθρώπων)».[Ματθ. 6,16]

Αρμόζει να στενάξουμε εδώ πολύ και να θρηνήσουμε πικρά. Δε μιμούμαστε μόνο τους υποκριτές, αλλά και τους έχουμε ξεπεράσει. Διότι γνωρίζω βέβαια, γνωρίζω πολλούς άλλους που δεν νηστεύουν και καυχώνται γι’ αυτό, αλλά γνωρίζω και άλλους, οι οποίοι δε νηστεύουν και όμως εξωτερικώς λαμβάνουν εντούτοις το ύφος ανθρώπων που νηστεύουν και κάνουν έτσι απολογία γι’ αυτήν τους την ενέργεια, χειρότερη από την αμαρτία που διαπράττουν. «Για να μη σκανδαλίσω», λέγει ένας τέτοιος άνθρωπος, «τους πολλούς, το κάνω αυτό». Μα τι είναι αυτό που λέγεις; Είναι ο νόμος του Θεού που ορίζει τη νηστεία και εσύ θυμήθηκες το σκάνδαλο; Και νομίζεις ότι σκανδαλίζεις, όταν τον τηρείς και αποσοβείς το σκάνδαλο, όταν τον παραβαίνεις;
Μπορεί να υπάρξει χειρότερη ανοησία από αυτήν; Δεν θα σταματήσεις να γίνεσαι χειρότερος και από τους υποκριτές και να διπλασιάζεις την υποκρισία, κατανοώντας τη μεγάλη υπερβολή της κακίας αυτής, δεν θα ντραπείς την έμφαση της διατυπώσεως; Πράγματι, δεν είπε μόνο ότι υποκρίνονται, αλλά, επειδή ήθελε να τους επιτιμήσει περισσότερο, λέγει: «Ἀφανίζουσι γὰρ τὰ πρόσωπα αὐτῶν(:αφανίζουν τα πρόσωπά τους) δηλαδή τα παραμορφώνουν, τα αλλοιώνουν. Και αν τούτο λέγεται αφανισμός του προσώπου, το να φαίνεται ωχρό για λόγους κενοδοξίας, τι θα μπορούσαμε να πούμε για τις γυναίκες εκείνες που παραμορφώνουν με σκόνες και βαφές τα πρόσωπά τους για να προσελκύουν τους ακόλαστους νέους; Διότι εκείνοι τον εαυτό τους μόνο βλάπτουν, ενώ αυτές και τον εαυτό τους και όσους τις βλέπουν. Γι’ αυτό πρέπει και τη μία και την άλλη βλάβη να αποφεύγουμε με όλη τη δύναμή μας.
Ο Κύριος μάς έχει δώσει εντολή όχι μόνο να μην επιδεικνυόμαστε, αλλά και να προσπαθούμε να παραμένουμε απαρατήρητοι, πράγμα που έκαμε και προηγουμένως. Και στην μεν περίπτωση της ελεημοσύνης δεν το έθεσε απλά, αλλά όταν είπε: «Προσέχετε τὴν ἐλεημοσύνην ὑμῶν μὴ ποιεῖν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων(:Προσέχετε να μην κάνετε την ελεημοσύνη σας μπροστά στα μάτια των ανθρώπων)», πρόσθεσε: «πρὸς τὸ θεαθῆναι αὐτοῖς(:για να σας δουν και σας θαυμάσουν και να σας επαινέσουν)»[Ματθ.6,1]. Στην περίπτωση δε της νηστείας και της προσευχής δεν όρισε τίποτα τέτοιο. Γιατί τάχα; Επειδή η ελεημοσύνη είναι αδύνατον να γίνει κρυφά εξ ολοκλήρου, είναι όμως δυνατό να παραμείνουν κρυφές η προσευχή και η νηστεία. Όπως λοιπόν όταν είπε: «Να μη γνωρίζει το αριστερό σου χέρι τι πράττει το δεξιό σου», δεν εννοούσε τα χέρια, αλλά ότι πρέπει με μεγάλη προσοχή να αποκρύπτουμε την ελεημοσύνη από όλους. Και όταν συμβούλευσε να αποσυρόμαστε στον ιδιωτικό μας χώρο προσευχής [Ματθ.6,6: «Σὺ δὲ ὅταν προσεύχῃ, εἴσελθε εἰς τὸν ταμιεῖον σου, καὶ κλείσας τὴν θύραν σου πρόσευξαι τῷ πατρί σου τῷ ἐν τῷ κρυπτῷ, καὶ ὁ πατήρ σου ὁ βλέπων ἐν τῷ κρυπτῷ ἀποδώσει σοι ἐν τῷ φανερῷ(:Εσύ όμως, όταν θέλεις να προσευχηθείς, να προτιμάς να μπαίνεις στο ιδιαίτερο δωμάτιό σου, και αφού κλείσεις την πόρτα,κάμε την προσευχή σου στον Πατέρα σου, που είναι αόρατος και σαν κρυμμένος. Και ο Πατέρας σου, που βλέπει και τα πλέον απόκρυφα, θα σου αποδώσει στα φανερά την αμοιβή σου)»], δεν καθόρισε οπωσδήποτε εκεί μόνο να προσευχόμαστε, αλλά υπονοούσε πάλι το ίδιο. Έτσι και εδώ, όταν έδωσε εντολή να αλείφουμε το κεφάλι μας[Ματθ.6,17:«Σὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν»], δεν έθεσε νόμο για να αλειφόμαστε όλοι οπωσδήποτε· διότι τότε θα βρεθούμε όλοι ότι παραβαίνουμε αυτόν τον νόμο και περισσότερο από όλους αυτοί που έκαμαν κύριο έργο τους τη φύλαξή του, οι κοινότητες των μοναχών οι οποίοι έχουν καταφύγει στα όρη.
Δεν όρισε λοιπόν τούτο. Αλλά επειδή οι παλαιοί συνήθιζαν να αλείφονται σε κάθε ευχάριστο και χαρούμενο γεγονός- και τούτο μπορεί να το διαπιστώσει κανείς και στην εποχή του Δαυίδ και του Δανιήλ- είπε να αλειφόμαστε και εμείς, όχι για να το κάνουμε αυτό οπωσδήποτε, αλλά να φροντίζουμε με κάθε τρόπο και πολλή προσοχή να αποκρύπτουμε τη νηστεία που κατορθώνουμε να κάνουμε.
Και για να αντιληφθείς ότι αυτή τη σημασία έχει η εντολή Του, ο Ίδιος το απέδειξε εμπράκτως αυτό, το οποίο με τα λόγια νομοθέτησε, δηλαδή αφού νήστεψε για σαράντα ημέρες, παραμένοντας απαρατήρητος, εντούτοις ούτε άλειψε το κεφάλι Του, ούτε έπλυνε το πρόσωπό Του. Ωστόσο και χωρίς να τα κάνει αυτά έφερε εις τέλος την άσκησή Του περισσότερο ακενόδοξα από κάθε άλλον. Αυτό ακριβώς ορίζει και σε μας και με το να φέρει τους υποκριτές ως παράδειγμα και με το να προτρέψει με διπλό παράγγελμα τους ακροατές Του [« Σὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύων»:Ματθ.6,16-17].
Και κάτι άλλο μας αφήνει να εννοήσουμε με τον χαρακτηρισμό «υποκριτές». Δηλαδή όχι μόνο ότι το πράγμα είναι καταγέλαστο και ότι συνεπάγεται και εσχάτη τιμωρία, αλλά και με το να αποδείξει ότι η απάτη αυτή είναι πρόσκαιρη, μας οδηγεί μακριά από την πονηρή αυτή επιθυμία. Πραγματικά, ο υποκριτής έως τότε φαίνεται λαμπρός, έως ότου τον παρακολουθούν οι θεατές, όσο διαρκεί η παράσταση· μάλλον ούτε και τότε δεν έχουν όλοι την ίδια γνώμη, επειδή γνωρίζουν οι περισσότεροι από τους θεατές ποιος είναι και ποιον υποκρίνεται. Όταν όμως τελειώσει η παράσταση, αποκαλύπτεται πλέον σε όλους ολοκάθαρα. Το ίδιο λοιπόν υπομένουν κατ’ ανάγκη και οι κενόδοξοι. Και είναι εδώ φανερό στους περισσοτέρους ότι αυτοί δεν είναι ό,τι φαίνονται, αλλά φορούν ένα προσωπείο μόνο. Θα αποκαλυφθούν εντούτοις ολοκληρωτικά μετά από την επίγεια αυτή ζωή, όταν τα πάντα θα παρουσιαστούν γυμνά και ξεσκέπαστα.
Και με άλλο τρόπο πάλι τους αποτρέπει από την υποκρισία, παρουσιάζοντας την εντολή Του ότι είναι ελαφρά· διότι ούτε κάνει αυστηρότερη την νηστεία, ούτε εντέλλεται να επιδείξουμε μεγαλύτερο ζήλο, αλλά μας συμβουλεύει για να μη χάσουμε τον στέφανο από αυτήν. Ώστε αυτό που φαίνεται βαρύ και φορτικό, είναι κοινό και για εμάς και για τους υποκριτές, επειδή νηστεύουν και αυτοί. Εκείνο όμως που είναι ελαφρότερο, το να μη χάσουμε δηλαδή τον μισθό, μολονότι κοπιάσαμε, αυτό είναι, μας λέγει, που σας συμβουλεύω.
Έτσι, δεν προσθέτει τίποτε στους κόπους μας, εξασφαλίζει όμως προς χάριν μας τους μισθούς μας και δεν αφήνει να φύγουμε χωρίς στεφάνι, όπως οι υποκριτές. Αυτοί δεν θέλουν να μιμηθούν ούτε αυτούς που αγωνίζονται στους Ολυμπιακούς αγώνες, οι οποίοι, παρά το ότι τους παρακολουθεί τόσο πλήθος και τόσοι άρχοντες, εντούτοις έναν μονάχα επιδιώκουν να ικανοποιήσουν, αυτόν που είναι αρμόδιος να βραβεύσει την νίκη τους, και ας είναι πολύ ασήμαντος. Εσύ όμως αν και έχεις διπλή αιτία για να επιδεικνύεις σε Εκείνον τη νίκη σου, διότι αφενός Αυτός είναι που δίνει το βραβείο και αφετέρου ασύγκριτα υπερέχει από όλους όσοι κάθονται στο θέατρο, εντούτοις κάνεις επίδειξη της αρετής σου σε άλλους, που όχι μόνο δε σε ωφελούν αλλά και σου προξενούν υπερβολικά μεγάλη ζημία.
«Αλλά», λέγει ο Κύριος, «και τούτο δεν σου το αποκλείω. Αν θέλεις να επιδειχθείς και στους ανθρώπους, περίμενε, και Εγώ θα σου το παραχωρήσω και τούτο πιο απλόχερα και με περισσότερο κέρδος. Τώρα βέβαια η επίδειξη αυτή σε απομακρύνει από τη δική Μου δόξα, όπως πάλι σε συνδέει προς αυτήν η περιφρόνηση αυτών. Τότε, όμως, θα τα απολαύσεις όλα με κάθε ελευθερία· αλλά και πριν από αυτά, δεν θα είναι μικρή η ωφέλειά σου και εδώ αν αδιαφορήσεις εντελώς για όλη τη δόξα των ανθρώπων, καθώς θα ελευθερωθείς από τη βαριά ανθρώπινη δουλεία και θα γίνεις γνήσιος εργάτης της αρετής».
Τώρα, βέβαια, αν έτσι σκέπτεσαι για τη νηστεία, αν βρεθείς σε έρημο μέρος, θα χάσεις τελείως αυτήν την αρετή, επειδή δε θα έχεις εκείνους που θα σε βλέπουν. Τούτο όμως είναι γνώρισμα εκείνου που υβρίζει την ίδια την αρετή, εάν βέβαια όχι για αυτήν την ίδια, αλλά πρόκειται να την ασκήσεις προς χάριν των σχοινοποιών και των σιδηρουργών και του πλήθους των ανθρώπων της αγοράς, για να σε θαυμάζουν οι κακοί και οι απομακρυσμένοι από αυτήν. Και προκαλείς τους εχθρούς της για να κάνεις επίδειξη και να σε θαυμάσουν που νηστεύεις. Είναι το ίδιο να αποφάσιζε κανείς να είναι σαρκικά εγκρατής όχι επειδή πραγματικά αναγνωρίζει την αξία της εγκρατείας, αλλά για να κάνει επίδειξη στους ακολάστους. Και εσύ λοιπόν δε θα προτιμούσες την αρετή, παρά μόνο εξαιτίας των εχθρών της, αλλά αξίζει και από τούτο να την θαυμάσει κανείς, διότι την επαινούν και οι εχθροί της. Πρέπει όμως να τη θαυμάζουμε όχι εξαιτίας των άλλων, αλλά εξαιτίας της αξίας της. Επειδή και εμείς θεωρούμε προσβολή να μη μας αγαπούν επειδή το αξίζουμε, αλλά χάρις στους άλλους.
Την ίδια γνώμη να έχεις λοιπόν και για την αρετή: μην την επιδιώκεις προς χάριν των άλλων μήτε να υπακούς στον Θεό χάριν των ανθρώπων, αλλά να πείθεσαι στους ανθρώπους χάριν του Θεού. Αν κάνεις το αντίθετο, ακόμη και αν νομίζεις ότι ασκείς την αρετή, παροξύνεις τον θυμό του Κυρίου, όμοια με εκείνον που δεν ασκεί· διότι όπως εκείνος παράκουσε με το να μην τηρήσει την εντολή, έτσι και εσύ έκανες το ίδιο με το να την εφαρμόσεις με τρόπο αντίθετο από τον νόμο[…].

ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,
επιμέλεια κειμένου: Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος

ΠΗΓΕΣ:
http://khazarzar.skeptik.net/pgm/PG_Migne/John%20Chrysostom_PG%2047-64/In%20Matthaeum.pdf
Ιωάννου του Χρυσοστόμου Άπαντα τα έργα, Υπόμνημα στο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον, ομιλία Κ΄, Πατερικές εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς»(ΕΠΕ), εκδ. οίκος «Το Βυζάντιον», Θεσσαλονίκη 1978, τόμος 9, σελίδες 698-705 .
Βιβλιοθήκη των Ελλήνων, Άπαντα των αγίων Πατέρων, Ιωάννου Χρυσοστόμου έργα, τόμος 64, σελ. 85-87.
http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/tools/liddell-scott/index.html
http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh_Diathikh/Biblia/Kainh_Diathikh.htm