AΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ, ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΩΝ/ΛΕΩΣ,  ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ

«Προς τε Ιουδαιους και Ελληνας αποδειξις οτι εστι Θεος ο Χριστος εκ των παρα τοις προφηταις πολλαχου περι αυτου ειρημενων»

(:κατά Ιουδαίων και εθνικών, απόδειξη ότι ο Χριστός είναι Θεός, με βάση όσα είπαν οι προφήτες γι’ Αυτόν σε πολλά σημεία των βιβλίων τους)

Επειδή πολλοί από τους ανθρώπους δεν θα ανέχονταν να ακούνε με ευκολία μακροσκελείς λόγους, για τον λόγο ότι άλλοι είναι εκ φύσεως ράθυμοι, άλλοι έχουν παραδοθεί με πολλή αφοσίωση στις βιοτικές μέριμνες και άλλοι επειδή κατέχονται από πολλή αμάθεια, θεώρησα αναγκαίο να σας απαλλάξω από τον κόπο της μακρηγορίας, ώστε και την οκνηρία να αφαιρέσω από τους ράθυμους και να πείσω εκείνους που αποφεύγουν να διαβάζουν κάτι, να ακούσουν με πολλή προθυμία την ανάπτυξη της πραγματείας αυτής.

Γι’ αυτό λοιπόν δεν θα στολίσω την ομιλία μου με λέξεις και ονόματα καλολογικά, αλλά θα θέσω τα ονόματα και τις λέξεις έτσι, ώστε να είναι ευκολονόητα και στον δούλο και στην υπηρέτρια και στη χήρα γυναίκα και στον έμπορο και στον ναύτη και στον αγρότη, και θα προσπαθήσω παντού να περιορίσω, όσο είναι δυνατό, το μήκος της ομιλίας και να κάνω σύντομη τη διδασκαλία, για να διεγείρω και με τα δύο αυτά την όρεξη των αδιάφορων ακροατών να ακούσουν με ευκολία και χωρίς κούραση τα όσα πρόκειται να λεχθούν, ώστε, συγκρατώντας τα στη μνήμη σας, να ωφεληθείτε. Θα αρχίσω τον αγώνα μου πρώτα εναντίον των εθνικών.
Αν δηλαδή λέγει ο ειδωλολάτρης: «Από πού γίνεται φανερό ότι ο Χριστός είναι Θεός;»(γιατί πρέπει από την αρχή να λάβουμε αυτό σαν προϋπόθεση, αφού όλα τα άλλα είναι επακόλουθα αυτού), εμείς δεν θα αρχίσουμε την απόδειξη ξεκινώντας από τον ουρανό, ούτε και από άλλα παρόμοια. Γιατί, αν του πω, ότι «ο Θεός δημιούργησε τον ουρανό και τη γη και τη θάλασσα», δεν θα το ανεχθεί· αν του πω «ότι ανέστησε νεκρούς, ότι θεράπευσε τυφλούς, ότι εξεδίωξε δαίμονες», ούτε και αυτό θα το αποδεχθεί· αν του πω, ότι «υποσχέθηκε τη βασιλεία των ουρανών και τα άρρητα αγαθά, αν του μιλήσω για την ανάσταση», όχι μόνο δεν θα τα δεχθεί, αλλά και θα γελάσει.
Πώς λοιπόν θα τον φέρουμε κοντά μας, και μάλιστα αν είναι ιδιώτης; Από πού αλλού, παρά από αυτά, που και από μένα και απ’ αυτόν τον ίδιο είναι κοινώς παραδεκτά και αναντίρρητα και προς τα οποία δεν έχει καμία αμφιβολία; Γιατί, αν του πω ότι δημιούργησε τον ουρανό και τα άλλα που ανέφερα προηγουμένως, δεν θα δεχόταν να πεισθεί εύκολα. Ποια είναι λοιπόν εκείνα, που κι αυτός δέχεται ότι τα έκαμε ο Θεός και δεν θα μπορούσε να προβάλλει καμία αντίρρηση; Το ότι Αυτός φύτευσε το γένος των Χριστιανών- γιατί δεν μπορεί να αρνηθεί ότι Αυτός ίδρυσε τις Εκκλησίες που υπάρχουν σε όλα τα μέρη της οικουμένης. Από αυτά θα αποδείξουμε τη δύναμή Του, και θα δείξουμε ότι είναι Θεός, και θα του πούμε ότι δεν είναι έργο απλού ανθρώπου η εξάπλωση της διδασκαλίας μέσα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα σε όλη την οικουμένη, στη στεριά και στη θάλασσα, και μάλιστα τη στιγμή που καλούσε τους ανθρώπους προς τέτοια πράγματα, και ανθρώπους τέτοιους που ήταν προκατειλημμένοι από τις κακές συνήθειές τους, ή καλύτερα που ήταν κυριευμένοι από τόσο μεγάλη κακία. Και όμως κατόρθωσε να ελευθερώσει από όλα αυτά το ανθρώπινο γένος και όχι μόνο τους Ρωμαίους, αλλά και τους Πέρσες, και γενικά όλα τα έθνη των βαρβάρων. Και όλα αυτά τα κατόρθωσε όχι με τη χρήση όπλων, ούτε με δαπάνες χρημάτων, ούτε κινώντας εναντίον τους στρατεύματα και υποκινώντας πολέμους, αλλά έχοντας στην αρχή ένδεκα ανθρώπους, άσημους, απλοϊκούς, αγράμματους, ιδιώτες, φτωχούς, κακοντυμένους, άοπλους, ανυπόδητους, με έναν και μόνο χιτώνα.
Γιατί όμως λέγω «κατόρθωσε»; Μπόρεσε να πείσει τόσες φυλές ανθρώπων να φιλοσοφούν όχι μόνο για τα παρόντα, αλλά και για τα μελλοντικά αγαθά, να καταργήσουν τους νόμους των πατέρων τους, να ξεριζώσουν τις επί τόσα χρόνια ριζωμένες παλιές συνήθειες και να φυτεύσουν άλλες αντί αυτών, και παίρνοντάς τους από τα εύκολα τούς οδήγησε στα δικά Του τα δύσκολα, και όλα αυτά τα κατόρθωσε ενώ πολεμούνταν από όλους και αφού υπέμεινε χλευαζόμενος τον σταυρό και τον επονείδιστο εκείνον θάνατο. Δεν μπορούν βέβαια να προβάλουν αντιρρήσεις γι’ αυτά, ότι δηλαδή δεν σταυρώθηκε από τους Ιουδαίους και έπαθε άπειρα κακά από αυτούς, και ότι το κήρυγμα καθημερινά σημειώνει πρόοδο. Και το παράδοξο είναι ότι ανθεί όχι μόνο εδώ, αλλά και στους Πέρσες, αν και πολεμείται ακόμη και τώρα από αυτούς. Και αν και υπάρχει σε αυτούς μέχρι τώρα ένα πλήθος μαρτύρων, κι όμως αυτοί που ήταν και από τους λύκους πιο άγριοι, αφού δέχθηκαν το κήρυγμα, έγιναν πιο ήμεροι και από τα πρόβατα, και φιλοσοφούν για την αθανασία και την ανάσταση και τα απόρρητα αγαθά.
Και τα κατορθώματα αυτά δεν επιτεύχθηκαν μόνο στις πόλεις, αλλά και στην έρημο και στα χωριά και στα νησιά και στους όρμους και στα επίνεια. Και δεν είναι μόνο ιδιώτες ούτε και άρχοντες απλώς, αλλά και αυτοί που φορούν τα βασιλικά στέμματα με μεγάλη πίστη έχουν υποταγή στον Εσταυρωμένο. Και ότι όλα αυτά δεν έγιναν τυχαία, αλλά ύστερα από πρόρρηση που είχε γίνει πριν από πολύ χρόνο, θα προσπαθήσω τώρα να το αποδείξω. Καλύτερα όμως, για να μη θεωρηθεί ύποπτος ο λόγος μου, είναι ανάγκη να παραθέσω μπροστά σας τα βιβλία των Ιουδαίων που σταύρωσαν Αυτόν και να αναφέρω, μπροστά στα μάτια αυτών που δεν πιστεύουν, όλες τις μαρτυρίες γι΄Αυτόν των Γραφών που ακόμη και σήμερα φυλάσσουν.
Το ότι λοιπόν ο Θεός θα γινόταν άνθρωπος, παραμένοντας Θεός, πρώτος το λέγει ο Βαρούχ: «Οὗτος ὁ Θεὸς ἡμῶν, οὐ λογισθήσεται ἕτερος πρὸς αὐτόν. ἐξεῦρε πᾶσαν ὁδὸν ἐπιστήμης καὶ ἔδωκεν αὐτὴν Ἰακὼβ τῷ παιδὶ αὐτοῦ καὶ Ἰσραὴλ τῷ ἠγαπημένῳ ὑπ᾿ αὐτοῦ· μετὰ τοῦτο ἐπὶ γῆς ὤφθη καὶ ἐν τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη (: Αυτός είναι ο Θεός μας, ο δημιουργός πάντων, ο κυβερνήτης και ηγεμόνας τους· κανείς άλλος δεν μπορεί να συγκριθεί και να αντιμετρηθεί προς Αυτόν. Αυτός βρήκε και έχει όλη την οδό της σοφίας και έδωσε αυτήν στον Ιακώβ, τον δούλο Του, και στον Ισραήλ, τον αγαπημένο Του. Έπειτα λοιπόν από αυτό, φανερώθηκε στη γη και συναναστράφηκε με τους ανθρώπους)»[Βαρούχ, 3,36-38]. Είδες πώς τα δήλωσε όλα μέσα σε λίγες λέξεις, και ότι, ενώ ήταν Θεός, έγινε άνθρωπος και ότι συναναστράφηκε τους ανθρώπους και ότι Αυτός νομοθέτησε και την Παλαιά Διαθήκη; Γιατί λέγει «Αυτός βρήκε όλη την οδό της σοφίας και την έδωσε στον Ιακώβ τον δούλο Του, τον Ισραήλ τον αγαπημένο Του». Δείχνει δηλαδή εδώ, ότι και πριν από την παρουσία Του ως άνθρωπος, Αυτός τα κυβερνούσε όλα και Αυτός τα έκανε όλα, δίνοντας τη νομοθεσία, και προνοώντας, κηδεμονεύοντας και ευεργετώντας τα πάντα.
Άκουσε πάλι τι λέγει άλλος προφήτης θέλοντας να δείξει ότι δεν θα είναι μόνο άνθρωπος, αλλά ότι θα γεννηθεί από Παρθένο: «Διὰ τοῦτο δώσει Κύριος αὐτὸς ὑμῖν σημεῖον(:γι’ αυτό θα δώσει ο ίδιος ο Κύριος σε σας σημείο, θαύμα μέγα και καταπληκτικό): Ἰδοὺ ἡ παρθένος ἐν γαστρὶ ἕξει καὶ τέξεται υἱόν, καὶ καλέσουσι τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ(:Να, η παρθένος, που δεν γνώρισε άνδρα, θα συλλάβει και θα γεννήσει υιό, και όσοι θα πιστεύουν σε Αυτόν, θα Τον ονομάσουν Εμμανουήλ’’)»[Ησ.7,14]· το όνομα αυτό ερμηνευόμενο σημαίνει «ο Θεός μαζί μας».
Έπειτα, για να δείξει ότι αυτό που φαινόταν δεν ήταν φανταστικό, αλλά ότι ήταν πράγματι άνθρωπος, πρόσθεσε λέγοντας: «διότι πρὶν ἢ γνῶναι τὸ παιδίον ἀγαθὸν ἢ κακόν, ἀπειθεῖ πονηρίᾳ τοῦ ἐκλέξασθαι τὸ ἀγαθόν, καὶ καταλειφθήσεται ἡ γῆ, ἣν σὺ φοβῇ, ἀπὸ προσώπου τῶν δύο βασιλέων(:διότι, πριν ακόμη το παιδί κατανοήσει και είναι σε θέση να διακρίνει μεταξύ αγαθού και κακού, θα απειθεί σε κάθε πονηρία, για να εκλέγει και να προτιμά πάντοτε το αγαθό. Η υπερφυσική γέννηση και αρετή του παιδιού θα είναι το σημείο που θα εγγυηθεί ότι θα μείνει ανέπαφη η χώρα, για την οποία εσύ ο βασιλιάς Άχαζ φοβάσαι εξαιτίας των δύο βασιλέων που επέδραμαν εναντίον σου)»[Ησ. 7,16].
Το ότι Αυτός δεν θα γινόταν μόνο άνθρωπος και δεν θα γεννιόταν από παρθένο μόνο, αλλά και θα καταγόταν από το γένος του Δαβίδ, άκουσε ότι και αυτό το προλέγει πολύ πιο μπροστά ο Ησαΐας, χρησιμοποιώντας αλληγορικά και μεταφορικά τις λέξεις, πλην όμως το προλέγει: «Καὶ ἐξελεύσεται ῥάβδος ἐκ τῆς ῥίζης Ἰεσσαί, καὶ ἄνθος ἐκ τῆς ῥίζης ἀναβήσεται. καὶ ἀναπαύσεται ἐπ᾿ αὐτὸν πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, πνεῦμα σοφίας καὶ συνέσεως, πνεῦμα βουλῆς καὶ ἰσχύος, πνεῦμα γνώσεως καὶ εὐσεβείας·ἐμπλήσει αὐτὸν πνεῦμα φόβου Θεοῦ(:και από τη γενεαλογική ρίζα του Ιεσσαί θα φυτρώσει κλωνάρι και άνθος από τη ρίζα αυτήν θα αναβλαστήσει. Στον ευλογημένο αυτόν απόγονο του Ιεσσαί θα επαναπαυτεί το Πνεύμα του Θεού, Πνεύμα σοφίας και συνέσεως, Πνεύμα υγιούς θελήσεως και ισχύος, Πνεύμα γνώσεως και ευσεβείας· θα γεμίσει Αυτόν ο Θεός με Πνεύμα φόβου Θεού)»[Ησ. 11, 1-3]· γιατί αυτός ο Ιεσσαί ήταν πατέρας του Δαβίδ. Είναι φανερό από αυτό, ότι και από τη φυλή εκείνη καταγόταν. Και όχι μόνο το ότι θα κατάγεται από τη φυλή εκείνη, αλλά και το ότι θα προέλθει από τον οίκο του Ιεσσαί, και αυτό το προείπε, λέγοντας «θα φυτρώσει», λέγει, «ράβδος από τη ρίζα του Ιεσσαί», μιλώντας όχι απλώς για ράβδο, αλλά γι΄Αυτόν τον ίδιο και τη βασιλεία Του. Και ότι δεν το είπε αυτό εννοώντας απλώς τη ράβδο, το δήλωσε με τα επόμενα. Γιατί, αφού είπε, «θα φυτρώσει ράβδος», πρόσθεσε: «και θα αναπαυθεί σε Αυτόν πνεύμα σοφίας και συνέσεως». Κανείς βέβαια, και αν ακόμη είναι πάρα πολύ ανόητος, δεν θα πει αυτό, ότι η χάρη του Πνεύματος θα ερχόταν στο ξύλο, αλλά είναι φανερό, ότι θα ερχόταν στον Ναό εκείνο τον άμωμο. Γι’ αυτό δεν είπε «θα έλθει», αλλά «θα αναπαυθεί», επειδή αφού ήλθε το Πνεύμα, παρέμεινε και δεν έφυγε. Και αυτό ακριβώς για να δηλώσει και ο Ευαγγελιστής Ιωάννης, έλεγε: «Καὶ ἐμαρτύρησεν Ἰωάννης λέγων ὅτι τεθέαμαι τὸ Πνεῦμα καταβαῖνον ὡς περιστερὰν ἐξ οὐρανοῦ, καὶ ἔμεινεν ἐπ᾿ αὐτόν(:ο Ιωάννης ο Βαπτιστής μάλιστα έδωσε και την εξής μαρτυρία: “Έχω δει το Άγιο Πνεύμα να κατεβαίνει σαν περιστέρι απ’ τον ουρανό και να μένει πάνω Του μόνιμα και διαρκώς, και όχι όπως στους προφήτες, οι οποίοι δέχονταν εκτάκτως τη χάρη του Πνεύματος και για ειδικό σκοπό”)»[Ιω. 1,32].
Δεν παρασιώπησαν επίσης ούτε την ιουδαϊκή γνώμη, που εξέφρασαν μόλις γεννήθηκε. Καθόσον ο Ματθαίος λέγει: «Ἀκούσας δὲ Ἡρῴδης ὁ βασιλεὺς ἐταράχθη καὶ πᾶσα Ἱεροσόλυμα μετ᾿ αὐτοῦ(:όταν όμως ο βασιλιάς Ηρώδης άκουσε τα λόγια αυτά που είπαν οι μάγοι, ταράχθηκε, επειδή φοβήθηκε μήπως ο νέος βασιλιάς γίνει αντίζηλός του. Συγχρόνως όμως ταράχθηκαν μαζί με αυτόν και οι κάτοικοι όλης της πόλεως της Ιερουσαλήμ, επειδή φοβήθηκαν μήπως η ταραχή του σκληρού Ηρώδη ξεσπάσει πάνω τους)»[Ματθ. 2,3], ενώ ο Ησαΐας άκουσε πως και αυτό το προέλεγε πριν από χρόνια λέγοντας: «ὅτι πᾶσαν στολὴν ἐπισυνηγμένην δόλῳ καὶ ἱμάτιον μετὰ καταλλαγῆς ἀποτίσουσι καὶ θελήσουσιν εἰ ἐγενήθησαν πυρίκαυστοι. ὅτι παιδίον ἐγενήθη ἡμῖν, υἱὸς καὶ ἐδόθη ἡμῖν, οὗ ἡ ἀρχὴ ἐγενήθη ἐπὶ τοῦ ὤμου αὐτοῦ, καὶ καλεῖται τὸ ὄνομα αὐτοῦ μεγάλης βουλῆς ἄγγελος, θαυμαστὸς σύμβουλος, Θεὸς ἰσχυρός, ἐξουσιαστής, ἄρχων εἰρήνης, πατὴρ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος· ἐγὼ γὰρ ἄξω εἰρήνην ἐπὶ τοὺς ἄρχοντας, εἰρήνην καὶ ὑγίειαν αὐτῷ(:διότι τις στολές και τα ιμάτια, τα οποία όσοι καταδυνάστευαν τον λαό μάζεψαν με δόλο και απάτη και καταπίεση, θα τα αποδώσουν πίσω και με το παραπάνω. Και οι λυτρωμένοι άνθρωποι θα θελήσουν όλα αυτά να παραδοθούν στη φωτιά. Αυτά λοιπόν θα πραγματοποιηθούν, διότι θα γεννηθεί για εμάς παιδί, θα δοθεί σε εμάς ο υιός αυτός, του Οποίου η αρχή και εξουσία υπάρχει απ’ αρχής επάνω στους ώμους Του και θα καλείται το όνομα Αυτού αγγελιαφόρος της μεγάλης βουλής του Θεού, θαυμαστός σύμβουλος, Θεός ισχυρός, εξουσιαστής, αρχηγός της ειρήνης, πατήρ του μέλλοντος αιώνος)» [Ησ. 9,5-6].
Το ότι αυτό δεν θα μπορούσε κανείς να το πει για άνθρωπο απλό, είναι ολοφάνερο και για εκείνους που θέλουν επίμονα να φιλονικούν. Γιατί κανείς από τους ανθρώπους δεν ονομάστηκε από την αρχή των αιώνων Θεός ισχυρός, ούτε άρχοντας μιας τέτοιας ειρήνης· γιατί λέγει: «τῆς εἰρήνης αὐτοῦ οὐκ ἔστιν ὅριον(:της ειρηνικής Του βασιλείας δεν υπάρχει τέλος)» [Ησ. 9,7]. Και το επιβεβαιώνει η φύση των πραγμάτων, ότι η ειρήνη αυτή, από την ημέρα εκείνη που είπε ο Χριστός λίγο πριν αναληφθεί στους ουρανούς: «Εἰρήνην ἀφίημι ὑμῖν, εἰρήνην τὴν ἐμὴν δίδωμι ὑμῖν· οὐ καθὼς ὁ κόσμος δίδωσιν, ἐγὼ δίδωμι ὑμῖν. μὴ ταρασσέσθω ὑμῶν ἡ καρδία μηδὲ δειλιάτω(:φεύγω και σας αφήνω την ειρήνη. Σας δίνω τη δική μου αληθινή και βαθιά ειρήνη, την οποία ήλθα να φέρω στον κόσμο που συνταράζεται από την αμαρτία. Δεν σας δίνω εγώ μια ειρήνη υποκριτική, απατηλή και ασταθή, σαν αυτή που δίνει ο κόσμος. Ας μην ταράζεται η καρδιά σας από εσωτερικούς φόβους κι ας μη δειλιάζει από εξωτερικά φόβητρα και απειλές)»[Ιω. 14,27], κατέλαβε ολόκληρη τη γη, ολόκληρη τη θάλασσα, ολόκληρη την οικουμένη, ολόκληρη την έρημο, καθώς και τα όρη και τα λαγκάδια και τα βουνά. Γιατί άραγε μίλησε έτσι ο Χριστός για την ειρήνη; Επειδή η ειρήνη των ανθρώπων εύκολα καταλύεται και έχει πολλές μεταβολές, ενώ η ειρήνη που δίνει Αυτός είναι σταθερή, αμετάβλητη, πάγια, μόνιμη, αθάνατη, χωρίς να έχει τέλος, και όλα αυτά ενώ εγείρονται εναντίον της από παντού μύριοι πόλεμοι, και καθημερινά γίνονται αμέτρητες επιβουλές. Αλλά ο λόγος Αυτού, που κατορθώνει τα πάντα, και αυτό το κατόρθωσε μαζί με τα άλλα.
Και δεν προφήτευσαν μόνο το ότι θα γίνει άνθρωπος, αλλά και τον τρόπο της παρουσίας Του στη γη. Επειδή δηλαδή επρόκειτο να έλθει χωρίς να αφήσει να πέσουν αστραπές και κεραυνοί από τον ουρανό, χωρίς να σείσει τη γη, χωρίς να συγκλονίσει τον ουρανό, χωρίς να κάνει κάποια εκπληκτικά έργα, αλλά αντίθετα γεννήθηκε αθόρυβα και χωρίς να το γνωρίζει κανείς στην οικία ενός ξυλουργού, σε μία άσημη και ταπεινή οικία, άκουσε πώς δεν το παρασιώπησε αυτό ο Δαβίδ, λέγοντας: «καταβήσεται ὡς ὑετὸς ἐπὶ πόκον καὶ ὡσεὶ σταγὼν ἡ στάζουσα ἐπὶ τὴν γῆν(:ο Μεσσίας θα κατέβει από τον ουρανό αθόρυβα, όπως η βροχή, η οποία πέφτει πάνω στο ποκάρι των μαλλιών, ευεργετικός όπως η ποτιστική βροχή που ποτίζει τη γη)» [Ψαλμ.71,6],θέλοντας να δηλώσει με αυτό την ατάραχη, την ήσυχη παρουσία Του.
Και όχι μόνο αυτό, αλλά και ένας άλλος προφήτης, θέλοντας να δείξει την ήσυχη και γεμάτη επιείκεια συναναστροφή Του με τους ανθρώπους, πρόσεχε τι λέγει. Επειδή δηλαδή, ενώ υβριζόταν, φτυνόταν, κακολογούνταν, ατιμαζόταν, μαστιγωνόταν και τέλος αφού οδηγήθηκε στον σταυρό, δεν πρόβαλε άμυνα εναντίον κανενός που Του έκαναν αυτά, αλλά τα υπέμεινε όλα με μακροθυμία και πραότητα, τις ατιμίες δηλαδή, τις επιβουλές, τη μανία, τον αδικαιολόγητο θυμό εκείνου του λαού, τις επιθέσεις, όλα αυτά θέλοντας να τα δηλώσει, έλεγε: «κάλαμον τεθλασμένον οὐ συντρίψει καὶ λίνον καπνιζόμενον οὐ σβέσει, ἀλλὰ εἰς ἀλήθειαν ἐξοίσει κρίσιν(:καλάμι σπασμένο δεν θα συντρίψει και λινάρι, που καπνίζει έτοιμο να σβήσει, δεν θα το σβήσει, αλλά θα φέρει στο φως και θα κηρύξει την αλήθεια)»[Ησ. 42,3].
Άλλος πάλι προφήτης, ο Μιχαίας, προλέγει και τον τόπο, όπου επρόκειτο να γεννηθεί λέγοντας: «Καὶ σύ, Βηθλεέμ, οἶκος τοῦ Ἐφραθά, ὀλιγοστὸς εἶ τοῦ εἶναι ἐν χιλιάσιν Ἰούδα· ἐκ σοῦ μοι ἐξελεύσεται τοῦ εἶναι εἰς ἄρχοντα ἐν τῷ Ἰσραήλ, καὶ αἱ ἔξοδοι αὐτοῦ ἀπ᾿ ἀρχῆς ἐξ ἡμερῶν αἰῶνος(:και Εσύ Βηθλεέμ, που αλλιώς ονομάζεσαι και οίκος Εφραθά, μικρή είσαι μεταξύ των πόλεων του Ιούδα. Δεν έχεις ούτε χιλίους κατοίκους. Αλλά από εσένα θα προέλθει προς δόξα δική μου ένας άντρας ο οποίος θα γίνει άρχοντας του ισραηλιτικού λαού. Η αρχή και η ενέργεια Αυτού ξεπερνά την αρχή των ημερών της δημιουργίας)» [Μιχ.5,1]. Αυτός δείχνει και τη θεότητα και την ανθρωπότητα του Χριστού. Γιατί με το να πει: «αἱ ἔξοδοι αὐτοῦ ἀπ᾿ ἀρχῆς ἐξ ἡμερῶν αἰῶνος(:η αρχή του ένδοξου αυτού άρχοντα, η γέννησή Του από τον Θεό Πατέρα, είναι από αρχής προ πάντων των αιώνων· είναι προαιώνια και υπερβαίνει τον χρόνο· ο άρχοντας Αυτός υπάρχει αϊδίως, από την άναρχη και άχρονη αιωνιότητα. Πρόκειται για τον Μεσσία)»[ερμην. απόδοση Παν. Τρεμπέλα], φανέρωσε την προαιώνια ύπαρξή Του, ενώ λέγοντας: «ἐκ σοῦ γὰρ ἐξελεύσεται ἡγούμενος, ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ (:δεν είσαι η πιο μικρή, διότι από σένα θα βγει άρχοντας, ο οποίος θα ποιμάνει τον λαό μου τον Ισραήλ)», δήλωσε την κατά σάρκα γέννηση.
Και πρόσεχε πάλι να διαλάμπει εδώ και άλλη προφητεία. Γιατί δεν είπε μόνο ότι θα γεννηθεί, αλλά ότι και το χωριό, στο οποίο θα γεννηθεί, θα καταστεί λαμπρό, αν και ήταν ασήμαντο και μικρό. Διότι λέγει: «δεν είσαι καθόλου κατώτερη ως προς τους ηγεμόνες του Ιούδα». Όλη τώρα η οικουμένη τρέχει να δει τη Βηθλεέμ, όπου τοποθετήθηκε όταν γεννήθηκε, για κανένα άλλο λόγο, παρά μόνο γι’ αυτόν.
Άλλος πάλι προφήτης[:ο γενάρχης Ιακώβ], δήλωσε και τον χρόνο, κατά τον οποίο επρόκειτο να έλθει, λέγοντας τα εξής: «Οὐκ ἐκλείψει ἄρχων ἐξ Ἰούδα, οὐδὲ ἡγούμενος ἐκ τῶν μηρῶν αὐτοῦ,ἕως ἂν ἔλθῃ ᾧ ἀπόκειται· καὶ αὐτὸς προσδοκία ἐθνῶν. δεσμεύων πρὸς ἄμπελον τὸν πῶλον αὐτοῦ καὶ τῇ ἕλικι τὸν πῶλον τῆς ὄνου αὐτοῦ· πλυνεῖ ἐν οἴνῳ τὴν στολὴν αὐτοῦ καὶ ἐν αἵματι σταφυλῆς τὴν περιβολὴν αὐτοῦ· χαροποιοὶ οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ ἀπὸ οἴνου, καὶ λευκοὶ οἱ ὀδόντες αὐτοῦ ἢ γάλα (: δεν θα εκλείψει άρχοντας από τη φυλή του Ιούδα και αρχηγός από τη γενιά του, μέχρις ότου έλθει Εκείνος, στα χέρια του Οποίου απόκεινται οι εξουσίες· και Αυτός θα είναι η ελπίδα και η προσμονή των λαών, ο Μεσσίας.Τόση τότε θα είναι η ευημερία, ώστε θα δένει αυτός τον όνο του στην άμπελο και το πουλάρι της όνου του στην ψαλίδα της αμπέλου. Θα πλένει όχι με νερό αλλά με κρασί τη στολή του και με το κόκκινο, σαν αίμα, κρασί του σταφυλιού θα καθαρίζει την ενδυμασία του. Οι οφθαλμοί του θα ακτινοβολούν χαρά· θα σπινθηροβολούν σαν εκείνου που πίνει οίνο. Η καθαρότητά του θα είναι άψογη, και τα δόντια του θα είναι λευκότερα από το γάλα)»[Γέν. 49, 10-12].
Πρόσεχε και αυτήν την προφητεία που διαλάμπει. Γιατί ήλθε τότε, όταν είχαν εκλείψει οι άρχοντες των Ιουδαίων και βρίσκονταν κάτω από την κυριαρχία των Ρωμαίων, και έτσι εκπληρωνόταν και η προφητεία εκείνη που λέγει: «δεν θα εκλείψει άρχοντας από τη φυλή του Ιούδα, ούτε αρχηγός από τους απογόνους Αυτού, μέχρι να έλθει Εκείνος στον οποίο ανήκει η εξουσία», εννοώντας τον Χριστό· γιατί όταν γεννήθηκε, ταυτόχρονα γινόταν και η πρώτη απογραφή, μετά την επικράτηση των Ρωμαίων επί του ιουδαϊκού έθνους και την υποταγή αυτών κάτω από τον ζυγό της βασιλείας αυτών. Έπειτα υποδηλώνει και κάτι άλλο, λέγοντας: «καὶ αὐτὸς προσδοκία ἐθνῶν (:και Αυτός είναι η προσδοκία των εθνών)»·γιατί ερχόμενος στον κόσμο προσέλκυσε όλα τα έθνη.
Επρόκειτο ο Ηρώδης, ζητώντας να μάθει πού γεννήθηκε, να φονεύσει τα παιδιά της περιοχής εκείνης. Ούτε και αυτό το αποσιώπησαν οι προφήτες, αλλά το προείπαν πριν από πολλά χρόνια, λέγοντας: «Φωνὴ ἐν Ῥαμᾷ ἠκούσθη, θρῆνος καὶ κλαυθμὸς καὶ ὀδυρμὸς πολύς· Ῥαχὴλ κλαίουσα τὰ τέκνα αὐτῆς, καὶ οὐκ ἤθελε παρακληθῆναι, ὅτι οὐκ εἰσίν(:Φωνή σπαρακτική ακούστηκε στο χωριό Ραμά της φυλής Βενιαμίν, θρήνος και κλάματα και οδυρμός πολύ. Η σύζυγος του Ιακώβ Ραχήλ, που ήταν εκεί θαμμένη, κλαίει τα παιδιά της(με το στόμα των απογόνων της μητέρων που στερήθηκαν τα μικρά του) και δεν θέλει με κανένα τρόπο να παρηγορηθεί, διότι τα αθώα αυτά παιδιά δεν υπάρχουν πλέον στη ζωή)» [Ιερ.31,15].
Επρόκειτο να επανέλθει από την Αίγυπτο· και αυτό το προείπαν, λέγοντας: «Ὄρθρου ἀπεῤῥίφησαν, ἀπεῤῥίφη βασιλεὺς Ἰσραήλ· ὅτι νήπιος Ἰσραήλ, καὶ ἐγὼ ἠγάπησα αὐτὸν καὶ ἐξ Αἰγύπτου μετεκάλεσα τὰ τέκνα αὐτοῦ (:όπως στον όρθρο, όταν ακόμη κοιμόντουσαν, απερρίφθησαν αιφνιδίως οι Ισραηλίτες. Απερρίφθη ο βασιλεύς του Ισραήλ· όταν ο ισραηλιτικός λαός διερχόταν ακόμα την πνευματικά νηπιακή του ηλικία, εγώ τον αγάπησα και τον κάλεσα από την Αίγυπτο και τον ελευθέρωσα από τη δουλεία, αυτόν και τους απογόνους Του)»[Ωσ. 11,1].
Αλλά και μεταβαίνοντας σε ορισμένα μέρη, επρόκειτο να διδάξει δημόσια και να επιτελέσει αμέσως θαύματα· και αυτό προλέχθηκε. Άκουσε λοιπόν τι λέγει ο Ησαΐας: «Τοῦτο πρῶτον πίε, ταχὺ ποίει, χώρα Ζαβουλών, ἡ γῆ Νεφθαλὶμ ὁδὸν θαλάσσης καὶ οἱ λοιποὶ οἱ τὴν παραλίαν κατοικοῦντες καὶ πέραν τοῦ Ἰορδάνου, Γαλιλαία τῶν ἐθνῶν, τὰ μέρη τῆς Ἰουδαίας. ὁ λαὸς ὁ πορευόμενος ἐν σκότει, ἴδετε φῶς μέγα· οἱ κατοικοῦντες ἐν χώρᾳ καὶ σκιᾷ θανάτου, φῶς λάμψει ἐφ᾿ ὑμᾶς(: πιες πρώτα το πικρό αυτό ποτήρι, σύντομα κάνε το. Πιες το ποτήρι εσύ, η χώρα της Ζαβουλών και της Νεφθαλίμ. Εσείς που κατοικείτε την οδό, η οποία οδηγεί προς τη Μεσόγειο Θάλασσα, και οι άλλοι, που κατοικείτε στην παραλία της λίμνης Γενησαρέτ· οι κάτοικοι ανατολικά του Ιορδάνη, η Γαλιλαία αυτή των εθνών και ολόκληρη η Ιουδαία. Ο λαός των χωρών αυτών, που βρίσκεται και ζει στο πνευματικό σκοτάδι, θα δουν πρώτοι το μεγάλο φως του Μεσσία. Σε σας, που κατοικείτε στη χώρα, όπου επικρατεί η σκιά του θανάτου, θα λάμψει το σωτήριο και χαρμόσυνο φως)»[Ησ. 9,1-2]. Με τα λόγια αυτά φανερώνει την εκεί παρουσία του Χριστού, τη διδασκαλία Του και την επίγνωσή Του από τα θαύματά Του.
Έπειτα, διηγούμενος άλλα θαύματα και δείχνοντας πως θεράπευσε χωλούς, πως χάρισε το φως σε τυφλούς, πως έδωσε τη λαλιά σε άλαλους, λέγει: «Τότε ἀνοιχθήσονται ὀφθαλμοὶ τυφλῶν, καὶ ὦτα κωφῶν ἀκούσονται(:τότε θα ανοίξουν οφθαλμοί τυφλών και θα ακούσουν αυτιά κωφών)». Και αμέσως μετά από αυτά: «τότε ἁλεῖται ὡς ἔλαφος ὁ χωλός, τρανὴ δὲ ἔσται γλῶσσα μογιλάλων, ὅτι ἐῤῥάγη ἐν τῇ ἐρήμῳ ὕδωρ καὶ φάραγξ ἐν γῇ διψώσῃ(:τότε ο χωλός, αφού θεραπευτεί, θα πηδά σαν το ελάφι, και μεγαλόφωνα θα ακούγεται να ομιλεί η γλώσσα των βουβών, διότι ξέσπασε και αναπήδησε άφθονο νερό στην έρημο, και φαράγγι γεμάτο νερό στην έως τώρα ξηρή και διψασμένη γη)» [Ησ.35,5-6], πράγμα που ποτέ άλλοτε δεν συνέβηκε, παρά μόνο κατά την παρουσία Αυτού.
Μερικά θαύματά Του τα μνημόνευσαν οι προφήτες κατά εντελώς ειδικό τρόπο. Εισήλθε λοιπόν κάποτε στον ναό και τα παιδιά που ακόμη θήλαζαν και δεν μπορούσαν να αρθρώσουν λέξεις, έψαλλαν γι’ Αυτόν ύμνους ιερούς, λέγοντας τα εξής: «ὡσαννὰ τῷ υἱῷ Δαυΐδ· εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου· ὡσαννὰ ἐν τοῖς ὑψίστοις(:Δόξα στον απόγονο του Δαβίδ, που περιμέναμε έως τώρα. Δοξασμένος να είναι αυτός που έρχεται σταλμένος από τον Κύριο. Δόξα στον Θεό ας κράζουν και οι άγγελοι που βρίσκονται στα υψηλότερα μέρη του ουρανού)»[Ματθ.21,9]. Αυτό το είπε από πριν ο προφήτης με αυτά τα λόγια: «ἐκ στόματος νηπίων καὶ θηλαζόντων κατηρτίσω αἶνον ἕνεκα τῶν ἐχθρῶν σου τοῦ καταλῦσαι ἐχθρὸν καὶ ἐκδικητήν(:από τα στόματα και αυτών ακόμη των νηπίων και θηλαζόντων παιδιών άκουσες και ακούς τέλειο ύμνο πίστεως και δοξολογίας προς Εσένα, εις πείσμα των μεγάλων απίστων εχθρών Σου και κατεξευτελισμό και εξουδένωση εκείνου, ο οποίος τολμά να παρουσιαστεί εχθρός και αντίδικός Σου)» [Ψαλμ.8,3]. Βλέπεις πως η φύση αυτή καθ’ εαυτήν αγωνίζεται να διακηρύξει τον Δημιουργό της, και τα άκακα βρέφη, τα ανίκανα να αρθρώσουν ακόμη λέξη, ανέλαβαν έργο αποστολικό;
Μιλώντας αλλού προς τους Ιουδαίους, επειδή εξαιτίας της αγνωμοσύνης τους έλεγε τα περισσότερα συγκαλυμμένα, υπό μορφή αινιγμάτων και παραβολών, προφητεύτηκε και αυτό από πριν: «ἀνοίξω ἐν παραβολαῖς τὸ στόμα μου, φθέγξομαι προβλήματα ἀπ᾿ ἀρχῆς(: θα αρχίσω με διδακτικές παραβολικές ιστορίες, γεμάτες με ιερά διδάγματα. Θα σας διηγηθώ αρχαία γεγονότα με βαθύτατα νοήματα)» [Ψαλμ.77,2]. Αλλά και τη σοφία του κηρύγματός Του προφητεύοντας από πριν ο προφήτης λέγει: «ὡραῖος κάλλει παρὰ τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων, ἐξεχύθη χάρις ἐν χείλεσί σου· διὰ τοῦτο εὐλόγησέ σε ὁ Θεὸς εἰς τὸν αἰῶνα(:είσαι Εσύ, ω Χριστέ και Μεσσία, ωραιότατος. Η ωραιότητά Σου υπερβαίνει όλες τις καλλονές των ανθρώπων. Ιδιαίτερη χάρη έχει χυθεί στους λόγους των χειλέων Σου. Για τον λόγο αυτόν ο Θεός σε ευλόγησε, σου έδωσε χάριτες και δωρεές σε όλους τους αιώνες)» [Ψαλμ.44,3].
Άλλος πάλι προφήτης λέγει: «Ἰδοὺ συνήσει ὁ παῖς μου καὶ ὑψωθήσεται καὶ δοξασθήσεται καὶ μετεωρισθήσεται σφόδρα(:ιδού το παιδί μου, ο Μεσσίας, θα γεμίσει από σοφία και σύνεση, για να εννοήσει πλήρως και να εκπληρώσει την αποστολή Του. Θα υψωθεί, θα δοξαστεί, θα μεγαλυνθεί στον υπέρτατο βαθμό)» [Ησ. 52,13]. Διηγούμενος επίσης πάλι αυτός ο ίδιος προφήτης με συντομία τα κατορθώματα της παρουσίας Του στη γη τα συνοδευόμενα από θαύματα, λέγει τα εξής: «Πνεῦμα Κυρίου ἐπ᾿ ἐμέ, οὗ εἵνεκεν ἔχρισέ με· εὐαγγελίσασθαι πτωχοῖς ἀπέσταλκέ με, ἰάσασθαι τοὺς συντετριμένους τὴν καρδίαν, κηρύξαι αἰχμαλώτοις ἄφεσιν καὶ τυφλοῖς ἀνάβλεψιν(: ο παις Κυρίου λέγει: Πνεύμα Κυρίου είναι και μένει σε Εμένα, διότι με αυτό με έχρισε ο Κύριος ως άνθρωπο και με έστειλε να κηρύξω στους φτωχούς και γυμνούς από πίστη ανθρώπους το χαρμόσυνο μήνυμα της σωτηρίας· να θεραπεύσω αυτούς, των οποίων η καρδιά έχει συντριβεί από το βάρος της αμαρτίας· να κηρύξω στους δούλους της αμαρτίας την άφεση και την απελευθέρωση· να χαρίσω ανάβλεψη σε εκείνους που έχουν σκοτισμένο και τυφλωμένο τον νου από τα πάθη της αμαρτίας)»[Ησ. 61,1].
Επίσης, επειδή επρόκειτο να αποστραφούν αδικαιολόγητα και χωρίς να έχουν καμία κατηγορία μικρή ή μεγάλη εναντίον Του, Εκείνον που τόσο πολύ τους ευεργέτησε, και αυτό προλέχθηκε. Άκουσε λοιπόν τον Δαβίδ που προλέγει ακριβώς, λέγοντας τα εξής: «Μετὰ τῶν μισούντων τὴν εἰρήνην ἤμην εἰρηνικός· ὅταν ἐλάλουν αὐτοῖς, ἐπολέμουν με δωρεάν(:με τους ανθρώπους οι οποίοι μισούσαν την ειρήνη, εγώ ήμουνα πάντοτε ειρηνικός. Όταν συνομιλούσα με αυτούς, εκείνοι με πολεμούσαν χωρίς λόγο και αφορμή)» [Ψαλμ. 119,7].
Επρόκειτο να εισέλθει στην πόλη καθισμένος επάνω σε όνο· και αυτό προλέχθηκε από πριν από τον Ζαχαρία, λέγοντας τα εξής: «Χαῖρε σφόδρα, θύγατερ Σιών· κήρυσσε, θύγατερ Ἱερουσαλήμ· ἰδοὺ ὁ βασιλεὺς σου ἔρχεταί σοι, δίκαιος καὶ σῴζων αὐτός, πραΰς καὶ ἐπιβεβηκὼς ἐπὶ ὑποζύγιον καὶ πῶλον νέον(:χαίρε λοιπόν πάρα πολύ, κόρη μου Σιών, διαλάλησε Ιερουσαλήμ, ιδού ο βασιλιάς σου έρχεται σε εσένα δίκαιος, λυτρωτής και σωτήρας, πράος, καθισμένος επάνω σε ένα υποζύγιο, σε ένα νεαρό πουλάρι)» [Ζαχ. 9,9]. Εκδίωξε από τον ναό εκείνους που πωλούσαν περιστέρια καθώς και τους κολλυβιστές. Το έκανε αυτό από ζήλο προς τον ναό, και συγχρόνως για να δείξει ότι δεν είναι κάποιος αντίθετος του Θεού, αλλά και σύμφωνος προς τον Πατέρα. Γι’ αυτό και υπεράσπισε τον ναό από τις αγοραπωλησίες που γίνονταν εκεί. Ούτε αυτό αφέθηκε αδήλωτο, αλλά προλέγοντάς το και αυτό ο προφήτης Δαβίδ και προερμηνεύοντας τη διάθεση με την οποία θα το έκανε, λέγει: «ὅτι ὁ ζῆλος τοῦ οἴκου σου κατέφαγέ με, καὶ οἱ ὀνειδισμοὶ τῶν ὀνειδιζόντων σε ἐπέπεσον ἐπ᾿ ἐμέ(:πάσχω από όλα αυτά διότι ο φλογερός ζήλος υπέρ του ναού σου ως πυρ με έχει καταφλέξει· οι αναίσχυντες ύβρεις, οι οποίες εκτοξεύονται εναντίον σου από τους ασεβείς ανθρώπους, πέφτουν όλες βαριές επάνω μου)» [Ψαλμ. 68,10]. Τι θα μπορούσε να υπάρξει πιο καθαρό από αυτό;
Επρόκειτο να παραδοθεί και την προδοσία να την κάνει εκείνος που καθόταν μαζί Του στο τραπέζι. Πρόσεχε πώς και αυτό το προείπε αυτός ο ίδιος προφήτης, λέγοντας: « καὶ γὰρ ὁ ἄνθρωπος τῆς εἰρήνης μου, ἐφ᾿ ὃν ἤλπισα, ὁ ἐσθίων ἄρτους μου, ἐμεγάλυνεν ἐπ᾿ ἐμὲ πτερνισμόν(:όχι μόνο οι εχθροί μου, αλλά και ο επιστήθιος φίλος μου, στον οποίο είχα στηρίξει τις ελπίδες μου, αυτόν τον οποίο είχα ομοτράπεζό μου και έτρωγε από τους άρτους μου, ύψωσε όσο του ήταν δυνατό υψηλότερα τη φτέρνα του και κατάφερε εναντίον μου λάκτισμα βίαιο και κτηνώδες)» [Ψαλμ. 40,10]. Πρόσεχε όμως και του ευαγγελιστού τη συμφωνία. Γιατί λέγει: «ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν· ὁ ἐμβάψας μετ᾿ ἐμοῦ ἐν τῷ τρυβλίῳ τὴν χεῖρα, οὗτός με παραδώσει(:ο Κύριος τους αποκρίθηκε: “Εκείνος που βούτηξε μαζί μου το χέρι στο ζωμό της πιατέλας, αυτός θα με παραδώσει να θανατωθώ”)»[Ματθ.26,23].
Επρόκειτο εκείνος που θα Τον παρέδιδε, όχι απλώς να Τον παραδώσει, αλλά να πωλήσει το τίμιο αίμα Του και να πάρει γι’ αυτήν την πράξη Του χρήματα[Ματθ.26,15 κ.ε.]. Ούτε αυτό το αποσιώπησε ο προφήτης, αλλά προλέγοντας και τις αδιάντροπες συμφωνίες και τις συνομιλίες που θα είχαν μεταξύ τους, έλεγε: «Ὁ Θεός, τὴν αἴνεσίν μου μὴ παρασιωπήσῃς, ὅτι στόμα ἁμαρτωλοῦ καὶ στόμα δολίου ἐπ᾿ ἐμὲ ἠνοίχθη, ἐλάλησαν κατ᾿ ἐμοῦ γλώσσῃ δολίᾳ καὶ λόγοις μίσους ἐκύκλωσάν με καὶ ἐπολέμησάν με δωρεάν(: ω Θεέ μου, μη σιωπήσεις μπροστά στην προσευχή την οποία με δοξολογίες απευθύνω προς Εσένα· διότι στόμα αμαρτωλού και δολίου ανθρώπου ανοίχτηκε εναντίον μου. Άντρες ασεβείς και πονηροί στράφηκαν εναντίον μου με δόλια γλώσσα. Με περικύκλωσαν με λόγια μίσους και με πολεμούσαν χωρίς καμία αιτία και αφορμή)»[Ψαλμ.108,1-3].
Ο προδότης αυτός, μετανοώντας γι’ αυτό που έκανε,και τα αργύρια τα έρριψε και πήγε και απαγχονίσθηκε [Ματθ. 27,5: «καὶ ρίψας τὰ ἀργύρια ἐν τῷ ναῷ ἀνεχώρησε, καὶ ἀπελθὼν ἀπήγξατο(:και αφού έριξε τα ασημένια νομίσματα στον περίβολο του ναού, έφυγε και πήγε και πνίγηκε με σκοινί)»], τερματίζοντας έτσι τη ζωή του και αφήνοντας χήρα τη γυναίκα του, ορφανά τα παιδιά του και έρημο το σπίτι του. Πρόσεχε πώς διεκτραγωδεί ο προφήτης και αυτή τη συμφορά, λέγοντας τα εξής: «Γενηθήτωσαν αἱ ἡμέραι αὐτοῦ ὀλίγαι, καὶ τὴν ἐπισκοπὴν αὐτοῦ λάβοι ἕτερος. γενηθήτωσαν οἱ υἱοὶ αὐτοῦ ὀρφανοὶ καὶ ἡ γυνὴ αὐτοῦ χήρα· σαλευόμενοι μεταναστήτωσαν οἱ υἱοὶ αὐτοῦ καὶ ἐπαιτησάτωσαν, ἐκβληθήτωσαν ἐκ τῶν οἰκοπέδων αὐτῶν(:οι μέρες της ζωής του ας γίνουν λίγες και το αξίωμά του ας το πάρει άλλος. Ορφανά και απροστάτευτα ας μείνουν τα παιδιά του, χήρα ας μείνει η γυναίκα του. Τα παιδιά του από τόπο σε τόπο μεταφερόμενα ας γίνουν επαίτες. Ας εκδιωχτούν από τα γκρεμισμένα σπίτια τους)» [Ψαλμ.108, 9-10].
Αλλά και μετά από εκείνον στη θέση του έγινε απόστολος ο Ματθίας [Πράξ. 1,26: «καὶ ἔδωκαν κλήρους αὐτῶν, καὶ ἔπεσεν ὁ κλῆρος ἐπὶ Ματθίαν, καὶ συγκατεψηφίσθη μετὰ τῶν ἕνδεκα ἀποστόλων(:έριξαν τότε κλήρους με τα ονόματά τους, κι ο κλήρος έπεσε στο Ματθία. Και κατατάχθηκε αυτός μαζί με τους έντεκα αποστόλους)»]. Και αυτό πάλι ο ίδιος αυτός προφήτης το προλέγει, λέγοντας: «Γενηθήτωσαν αἱ ἡμέραι αὐτοῦ ὀλίγαι, καὶ τὴν ἐπισκοπὴν αὐτοῦ λάβοι ἕτερος (:οι μέρες της ζωής του ας γίνουν λίγες και το αξίωμά του ας το πάρει άλλος)» [Ψαλμ. 108,8].
Αφού προδόθηκε και συνελήφθηκε με τη θέλησή Του, συγκροτήθηκε δικαστήριο γεμάτο από πολλή παρανομία, από Ιουδαίους και εθνικούς. Πρόσεχε πώς και αυτό το προλέγει ο προφήτης, λέγοντας: «Ἱνατί ἐφρύαξαν ἔθνη, καὶ λαοὶ ἐμελέτησαν κενά;(:γιατί σαν αχαλίνωτα άγρια άλογα αναστατώθηκαν και αφηνίασαν τα ειδωλολατρικά έθνη και γιατί αυτοί οι λαοί μελέτησαν και κατάστρωσαν σχέδια μωρά, αμαρτωλά και απραγματοποίητα;)» [Ψαλμ. 2,1].
Και δεν προείπαν αυτά μόνο, αλλά και τη σιωπή που έδειξε, όταν εκστομίζονταν κατηγορίες εναντίον Του και Αυτός στεκόταν ανάμεσά τους άφωνος, και αυτήν για να δηλώσει ο Ησαΐας, είπε: «καὶ αὐτὸς διὰ τὸ κεκακῶσθαι οὐκ ἀνοίγει τὸ στόμα αὐτοῦ· ὡς πρόβατον ἐπὶ σφαγὴν ἤχθη καὶ ὡς ἀμνὸς ἐναντίον τοῦ κείροντος αὐτὸν ἄφωνος, οὕτως οὐκ ἀνοίγει τὸ στόμα(: και aυτός, παρά τις κακώσεις που υπέστη, δεν άνοιξε το στόμα του· σαν άφωνο πρόβατο οδηγήθηκε προς σφαγή. Ως αμνός άφωνος ενώπιον εκείνου, ο οποίος τον κουρεύει, έτσι πορεύεται χωρίς να ανοίγει το στόμα του)»[Ησ. 53,7].
Έπειτα, για να δείξει το διεφθαρμένο της αποφάσεως, πρόσθεσε: «ἐν τῇ ταπεινώσει ἡ κρίσις αὐτοῦ ἤρθη(:μέσα στην όλη ταπείνωση και τον εξευτελισμό στον οποίο βυθίστηκε, παραγνωρίστηκε και καταπατήθηκε το δίκαιό του κατά τη διάρκεια της δίκης του)»[Ησ.53,8], δηλαδή κανένας δεν Τον δίκασε δίκαια. Στη συνέχεια λέγει και την αιτία της σφαγής Του. Επειδή δηλαδή δεν τα πάθαινε εκείνα που πάθαινε για αμαρτήματά Του, καθόσον ήταν άμεμπτος και αδιάβλητος, αλλά παραδινόταν για τα κακά των ανθρώπων, πρόσεχε πώς τα υπαινίχθηκε και τα δύο αυτά, λέγοντας: «καὶ δώσω τοὺς πονηροὺς ἀντὶ τῆς ταφῆς αὐτοῦ καὶ τοὺς πλουσίους ἀντὶ τοῦ θανάτου αὐτοῦ· ὅτι ἀνομίαν οὐκ ἐποίησεν, οὐδὲ εὑρέθη δόλος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ(:εγώ λοιπόν ως εκδίκηση για τον άδικο θάνατο και την ταφή του,θα τιμωρήσω και θα παραδώσω σε θάνατο τους κακούς ανθρώπους και για τον θάνατό του θα παραδώσω τους πονηρούς πλουσίους και άρχοντες· διότι δεν διέπραξε καμία παρανομία, ούτε βρέθηκε δόλος και ψεύδος στο στόμα του)»[Ησ.53,9]. Με αυτό δηλαδή έδειξε για ποιο λόγο θανατώθηκε. Έπειτα προσθέτει και άλλη αιτία: «ὅτι αἴρεται ἀπὸ τῆς γῆς ἡ ζωὴ αὐτοῦ, ἀπὸ τῶν ἀνομιῶν τοῦ λαοῦ μου ἤχθη εἰς θάνατον(:διότι αφαιρέθηκε βίαια και άδικα από τη γη η ζωή του· αλλά οδηγήθηκε στον θάνατο εξαιτίας των αμαρτιών του λαού μου)» [Ησ.53,8]. Και όχι μόνο λέγει την αιτία της σφαγής Του, αλλά θέλοντας να δείξει και ποιο υπήρξε το κέρδος από τον σταυρό και από τη σφαγή εκείνη, πρόσεχε πώς το προλέγει και αυτό, λέγοντας: «πάντες ὡς πρόβατα ἐπλανήθημεν, ἄνθρωπος τῇ ὁδῷ αὐτοῦ ἐπλανήθη· καὶ Κύριος παρέδωκεν αὐτὸν ταῖς ἁμαρτίαις ἡμῶν(:όλοι σαν πρόβατα είχαμε πλανηθεί. Κάθε άνθρωπος στον δρόμο και τον τρόπο της ζωής του πλανήθηκε. Για τις δικές μας αμαρτίες ο Κύριος παρέδωσε αυτόν σε παθήματα και θάνατο)» [ Ησ.53,6].
Έπειτα, επειδή επρόκειτο οι Ιουδαίοι και να τιμωρηθούν για τα τολμήματά τους αυτά, και αυτό το προλέγει ο ίδιος αυτός προφήτης με αυτά που λέγει: «Ἱνατί ἐφρύαξαν ἔθνη, καὶ λαοὶ ἐμελέτησαν κενά; Παρέστησαν οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς, καὶ οἱ ἄρχοντες συνήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ κατὰ τοῦ Κυρίου καὶ κατὰ τοῦ χριστοῦ αὐτοῦ.Διαῤῥήξωμεν τοὺς δεσμοὺς αὐτῶν καὶ ἀποῤῥίψωμεν ἀφ᾿ ἡμῶν τὸν ζυγὸν αὐτῶν. Ὁ κατοικῶν ἐν οὐρανοῖς ἐκγελάσεται αὐτούς, καὶ ὁ Κύριος ἐκμυκτηριεῖ αὐτούς. Τότε λαλήσει πρὸς αὐτοὺς ἐν ὀργῇ αὐτοῦ καὶ ἐν τῷ θυμῷ αὐτοῦ ταράξει αὐτούς(:Γιατί αφήνιασαν και αναστατώθηκαν σαν αχαλίνωτα και ατίθασα άλογα οι ειδωλολάτρες; Τι παράπονο έχουν και ποια ωφέλεια περιμένουν; Και γιατί οι λαοί αυτοί έκαναν ανόητα σχέδια; Παρατάχθηκαν απειλητικά οι βασιλείς της γης και οι άρχοντες με κοινή συμφωνία συναθροίσθηκαν στον ίδιο τόπο εναντίον του Θεού, που είναι ο κυρίαρχος των πάντων, και εναντίον του Μεσσία, τον οποίο ο ίδιος ο Θεός έχρισε προφήτη, αρχιερέα και βασιλιά. Αυτό ήταν το επαναστατικό τους σύνθημα: “Ας σπάσουμε τα δεσμά της υποτέλειάς μας στον κυρίαρχο Θεό και στον Μεσσία Του και ας αποτινάξουμε από πάνω μας τον ζυγό και των δύο. Ας καταλύσουμε την κυριαρχία τους και ας εκμηδενίσουμε το κράτος τους”. Αλλά ο Θεός που κατοικεί στους ουρανούς θα γελάσει περιφρονητικά μαζί τους και ο Κύριος θα τους περιπαίξει και θα τους χλευάσει. Κι αμέσως τότε θα μιλήσει σε αυτούς με αγανάκτηση και θα τους συνταράξει με την τρομερή έκρηξη του θυμού Του)» [Ψαλμ.2,1-5].
Και ο Δαβίδ πάλι αφού είπε ότι σκέφτηκαν: «ας σπάσουμε και ας πετάξουμε από πάνω μας τον ζυγό αυτού», πρόσθεσε: «αυτός που κατοικεί στους ουρανούς θα γελάσει σε βάρος τους. Τότε θα μιλήσει οργισμένος προς αυτούς και θα τους συνταράξει με τον θυμό Του» [βλ. παραπάνω], εννοώντας τη διασπορά τους σε όλα τα μέρη της γης. Αυτό ακριβώς δηλώνοντας και ο Χριστός στα ευαγγέλια, λέγει: «Πλὴν τοὺς ἐχθρούς μου ἐκείνους, τοὺς μὴ θελήσαντάς με βασιλεῦσαι ἐπ᾿ αὐτούς, ἀγάγετε ὧδε καὶ κατασφάξατε αὐτοὺς ἔμπροσθέν μου(:αλλά και τους εχθρούς μου εκείνους που δεν με θέλησαν για βασιλιά τους, φέρτε τους εδώ και κατασφάξτε τους μπροστά μου. Ρίξτε τους στον αιώνιο θάνατο, του οποίου προάγγελμα και προεικόνιση υπήρξε η πανωλεθρία της Ιερουσαλήμ και των Ιουδαίων την εποχή του Τίτου)» [Λουκά 19,27].
Έπειτα, αφού οι προφήτες προείπαν τον θάνατό Του, δεν αποσιώπησαν και τον τρόπο του θανάτου Του, αλλά και αυτόν τον προείπε ο Δαβίδ λέγοντας τα εξής: «ὅτι ἐκύκλωσάν με κύνες πολλοί, συναγωγὴ πονηρευομένων περιέσχον με, ὤρυξαν χεῖράς μου καὶ πόδας. ἐξηρίθμησαν πάντα τὰ ὀστᾶ μου, αὐτοὶ δὲ κατενόησαν καὶ ἐπεῖδόν με(:διότι ιδού, οι εχθροί μου σαν αγέλη άγριων σκυλιών με έχουν περικυκλώσει. Ο συρφετός αυτός των κακούργων ανθρώπων σαν με φοβερά καρφιά έχουν διατρυπήσει τα χέρια και τα πόδια μου. Από την εξάντλησή και την αδυναμία, στην οποία έχω καταντήσει, μπορούν όλοι να διακρίνουν και να μετρούν τα οστά του σώματός μου. Οι εχθροί μου με χαιρεκακία πολλή παρατήρησαν προσεκτικά και περιπαιχτικά τον πόνο μου και τον σπαραγμό μου)» [Ψαλμ.21,17-18]. Δεν αποσιώπησε ούτε και την παρανομία που διέπραξαν μετά τον σταυρό, λέγοντας πάλι: «Διεμερίσαντο τὰ ἱμάτιά μου ἑαυτοῖς καὶ ἐπὶ τὸν ἱματισμόν μου ἔβαλον κλῆρον(:μοιράστηκαν μεταξύ τους τα ενδύματά μου και για το ακριβότερο ένδυμά μου-τον άρραφο χιτώνα- έβαλαν κλήρο, ποιος θα το πάρει)» [Ψαλμ.21,19].
Έπειτα και το ότι επρόκειτο να ταφεί και αυτό το προείπε, λέγοντας: «ἔθεντό με ἐν λάκκῳ κατωτάτῳ, ἐν σκοτεινοῖς καὶ ἐν σκιᾷ θανάτου(:με βύθισαν στον βαθύτατο λάκκο του θανάτου, στις σκοτεινές περιοχές του άδη, όπου βασιλεύει η σκιά του θανάτου)» [Ψαλμ.87,7]. Και το ότι επρόκειτο να αναστηθεί, πρόσεχε πως και αυτό το προείπε, λέγοντας: «ὅτι οὐκ ἐγκαταλείψεις τὴν ψυχήν μου εἰς ᾅδην, οὐδὲ δώσεις τὸν ὅσιόν σου ἰδεῖν διαφθοράν(:διότι Εσύ ο Θεός μου δεν θα εγκαταλείψεις την ψυχή μου στον άδη, ώστε να φυλακιστεί για πάντα σε αυτόν, ούτε θα επιτρέψεις, εγώ ο αφοσιωμένος σε Εσένα να δοκιμάσω τη φθορά και αποσύνθεση του τάφου. Θα με αναστήσεις)» [Ψαλμ.15,10].
Το ίδιο πάλι προλέγει, κατά τρόπο διαφορετικό, και ο Ησαΐας λέγοντας: «Καὶ Κύριος βούλεται καθαρίσαι αὐτὸν ἀπὸ τῆς πληγῆς. Ἐὰν δῶτε περὶ ἁμαρτίας, ἡ ψυχὴ ὑμῶν ὄψεται σπέρμα μακρόβιον· καὶ βούλεται Κύριος ἀφελεῖν ἀπὸ τοῦ πόνου τῆς ψυχῆς αὐτοῦ, δεῖξαι αὐτῷ φῶς καὶ πλάσαι τῇ συνέσει, δικαιῶσαι δίκαιον εὖ δουλεύοντα πολλοῖς, καὶ τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν αὐτὸς ἀνοίσει(:και ο Κύριος θέλει να Τον αποδείξει καθαρό και να τον απαλλάξει από την πληγή που επιφέρθηκε σε Αυτόν εξαιτίας της ενοχής των άλλων. Εάν προσφέρετε Αυτόν εξιλαστήριο θυσία για τις αμαρτίες σας, η ψυχή σας θα δει τη μακρόβιο και ατελεύτητη γενεά Του· και ο Κύριος θέλει να αφαιρέσει τον πόνο της ψυχής Του, δείχνοντας σε Αυτόν φως και αναπλαστική δύναμη συνέσεως· θέλει να αποδείξει αθώο τον δίκαιο, που διακονεί καλώς πολλούς, και αυτών τις αμαρτίες Αυτός θα βαστάσει)» [Ησ.53,10-11].
Το ότι ο θάνατός Του παρέσχε άφεση των ανθρωπίνων αμαρτιών και αυτό το προείπε, λέγοντας: «Διὰ τοῦτο αὐτὸς κληρονομήσει πολλοὺς καὶ τῶν ἰσχυρῶν μεριεῖ σκῦλα, ἀνθ᾿ ὧν παρεδόθη εἰς θάνατον ἡ ψυχὴ αὐτοῦ, καὶ ἐν τοῖς ἀνόμοις ἐλογίσθη· καὶ αὐτὸς ἁμαρτίας πολλῶν ἀνήνεγκε καὶ διὰ τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν παρεδόθη(: για τον λόγο αυτόν Αυτός θα λάβει ως πνευματική κληρονομία Του πολλούς και από τους ισχυρούς θα λάβει λάφυρα, διότι παραδόθηκε εκουσίως σε θάνατο η ζωή Του και λογαριάστηκε μεταξύ των παρανόμων ανθρώπων και Αυτός τις αμαρτίες πολλών ανέβασε επί του Σταυρού, όταν γι’ αυτές θυσιάστηκε, και για τις αμαρτίες τους παραδόθηκε σε θάνατο)» [Ησ.53,12].
Επίσης και το ότι απάλλαξε τους ανθρώπους από τους δαίμονες και αυτό το είπε: «καὶ τῶν ἰσχυρῶν μεριεῖ σκῦλα(:και από τους ισχυρούς θα πάρει και θα διαμοιράσει λάφυρα)»[Ησ.53,12]. Το ότι αυτό το κατόρθωσε με τον θάνατό Του, ούτε αυτό το αποσιώπησε, αλλά λέγει: «ἀνθ᾿ ὧν παρεδόθη εἰς θάνατον ἡ ψυχὴ αὐτοῦ(:γιατί εκουσίως παραδόθηκε στον λυτρωτικό για μας θάνατο η ζωή Του)» [Ησ. 53,12]]. Επίσης και το ότι επρόκειτο να κυριαρχήσει του κόσμου, και αυτό το δήλωσε με αυτά που είπε: «Διὰ τοῦτο αὐτὸς κληρονομήσει πολλοὺς(:για τον λόγο αυτόν Αυτός θα πάρει ως δική Του πνευματική κληρονομιά πολλούς)» [επίσης βλ. παραπάνω, Ησ. 53,12].
Έπειτα, επειδή με την κατάβασή Του στον άδη διετάραξε τα πάντα, τα γέμισε με θόρυβο και ταραχή και κατέστρεψε την ακρόπολή του, ούτε και αυτό το αποσιωπούν, αλλά άλλοτε ο Δαβιδ κραυγάζει και λέγει: «ἄρατε πύλας, οἱ ἄρχοντες ὑμῶν, καὶ ἐπάρθητε, πύλαι αἰώνιοι, καὶ εἰσελεύσεται ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης(:και τώρα που πρόκειται η κιβωτός του Θεού να εισαχθεί στον ναό, ανοίξτε τις πύλες, άρχοντες, που τις κρατάτε από μέσα κλεισμένες. Και εσείς πύλες, που δεν πρόκειται να καταλυθείτε ποτέ, πλατυνθείτε και γίνετε υψηλότερες από ό,τι είστε, για να εισέλθει ο βασιλέας της δόξης)» [Ψαλμ.23,7]· άλλοτε πάλι ο Ησαΐας κάπως διαφορετικά: «Ἐγὼ ἔμπροσθέν σου πορεύσομαι καὶ ὄρη ὁμαλιῶ, θύρας χαλκᾶς συντρίψω καὶ μοχλοὺς σιδηροῦς συγκλάσω(:εγώ θα πορευθώ μπροστά από εσένα, και εμπόδια σαν βουνά επεγειρόμενα θα τα εξομαλύνω,ώστε να προελαύνεις ελεύθερα, και θύρες χάλκινες θα συντρίψω και μοχλούς σιδερένιους θα σπάσω, ώστε ελεύθερα να μπεις στις πόλεις διαμέσου των τειχών τους)» [Ησ. 45, 2], ονομάζοντας έτσι τον άδη. Γιατί αν και ήταν άδης, όμως κρατούσε στην εξουσία του ψυχές άγιες και σκεύη τίμια, τον Αβραάμ, τον Ισαάκ και τον Ιακώβ. Γι’ αυτό τους ονόμασε θησαυρούς, αλλά σκοτεινούς, επειδή δεν είχε λάμψει ακόμη εκεί ο ήλιος της δικαιοσύνης, ούτε είχε κηρύξει τους λόγους της αναστάσεως. Το ότι μετά την ανάστασή Του δεν επρόκειτο να καθίσει ούτε με τους αγγέλους ούτε με τους αρχαγγέλους ούτε και με κάποια άλλη ουράνια δύναμη, αλλά θα καθόταν επάνω σε θρόνο βασιλικό, άκουσε τι λέγει πάλι ο Δαβίδ: «Εἶπεν ὁ Κύριος τῷ Κυρίῳ μου· κάθου ἐκ δεξιῶν μου, ἕως ἂν θῶ τοὺς ἐχθρούς σου ὑποπόδιον τῶν ποδῶν σου(:είπε ο Κύριος και Θεός στον Κύριό μου Μεσσία: “Κάθισε στα δεξιά μου δοξαζόμενος και απολαμβάνοντας ίση τιμή με Εμένα, έως ότου θέσω τους εχθρούς σου σαν άλλο στήριγμα, που θα πατούν επάνω οι πόδες Σου”)» [Ψαλμ.109, 1].
Στη συνέχεια επρόκειτο να στείλει αποστόλους· και αυτό το προείπε ο Ησαΐας, λέγοντας: «ὡς ὥρα ἐπὶ τῶν ὀρέων, ὡς πόδες εὐαγγελιζομένου ἀκοὴν εἰρήνης, ὡς εὐαγγελιζόμενος ἀγαθά, ὅτι ἀκουστὴν ποιήσω τὴν σωτηρίαν σου λέγων Σιών· βασιλεύσει σου ὁ Θεός(:η σωτηρία θα είναι φανερή και ευχάριστη όπως το έαρ επί των ορέων, όπως τα πόδια εκείνου ο οποίος σπεύδει να αναγγείλει το χαρμόσυνο μήνυμα της ειρήνης, όπως αυτός που αναγγέλλει χαροποιά και αγαθά πράγματα· διότι θα καταστήσω ξακουστή και σε όλους γνωστή τη χαρμόσυνη αγγελία της σωτηρίας σου, λέγοντας προς εσένα, Σιών: “Θα βασιλεύσει οριστικώς πλέον ο Θεός σου”)» [Ησ. 52,7]. Και πρόσεχε ποιο μέρος του σώματος επαινεί· επαινεί τα πόδια, που τους μεταφέρουν παντού.
Έπειτα, φανερώνοντας ο Δαβίδ και τον τρόπο της επικράτησης των μαθητών, λέγει: «Κύριος δώσει ρῆμα τοῖς εὐαγγελιζομένοις δυνάμει πολλῇ(: ο Κύριος δίνει εξουσιαστικό λόγο και παράγγελμα σε εκείνους οι οποίοι με δύναμη και φωνή κραταιά διακηρύττουν το χαρμόσυνο άγγελμα της νίκης)» [Ψαλμ.67,12]. Γιατί δεν επικράτησαν με τα όπλα, ούτε δαπανώντας χρήματα, ούτε με τη σωματική δύναμη, ούτε με τα πλήθη των στρατευμάτων ή με κάτι άλλο παρόμοιο, αλλά με τον απλό λόγο, με τον λόγο που περιείχε μεγάλη δύναμη, την οποία μαρτυρούσαν τα θαύματα που επιτελούσαν. Γιατί επικράτησαν σε όλη την οικουμένη κηρύσσοντας τον Εσταυρωμένο και επιτελώντας θαύματα. Γι’ αυτό λέγει: «Κύριος δώσει ρῆμα τοῖς εὐαγγελιζομένοις δυνάμει πολλῇ(: ο Κύριος δίνει και θα δίνει πάντοτε λόγο και εντολή αυθεντίας και κύρους σε εκείνους οι οποίοι με ευγλωττία και δυνατή φωνή θα ευαγγελίζονται το άγγελμα της νίκης)»[βλ. παραπάνω, Ψαλμ.67,12], εννοώντας ως «δύναμιν» τα θαύματα. Πραγματικά δύναμη απερίγραπτη ήταν ο ψαράς και ο τελώνης και ο σκηνοποιός με ένα απλό πρόσταγμα να ανασταίνουν νεκρούς, να εκδιώκουν δαίμονες, να απομακρύνουν τον θάνατο, να αποστομώνουν τους φιλοσόφους, να κλείνουν τα στόματα των ρητόρων, να καταβάλλουν βασιλείς και άρχοντες, και να εξουσιάζουν βαρβάρους και Έλληνες και κάθε άλλο έθνος. Και σωστά μίλησε έτσι. Γιατί όλα αυτά τα κατόρθωναν με εκείνον τον λόγο, και με τη μεγάλη εκείνη δύναμη επανέφεραν στη ζωή νεκρούς, κατέστησαν αμαρτωλούς δε δικαίους, χάρισαν σε τυφλούς την όραση, και απάλλαξαν το σώμα από τις ασθένειες και την ψυχή από την κακία.
Από πού όμως δόθηκε σε αυτούς η δύναμη αυτή; Το ότι δόθηκε από το Άγιο Πνεύμα, και αυτό αποδεικνύεται από αυτό· γιατί λέγει: «καὶ ἐπλήσθησαν ἅπαντες Πνεύματος Ἁγίου, καὶ ἤρξαντο λαλεῖν ἑτέραις γλώσσαις καθὼς τὸ Πνεῦμα ἐδίδου αὐτοῖς ἀποφθέγγεσθαι(:Όλοι τους τότε πλημμύρισαν εσωτερικά με Πνεύμα Άγιο, και άρχισαν να μιλούν ξένες γλώσσες, όπως το Πνεύμα τους ενέπνεε και τους έδινε την ικανότητα να μιλούν και να λένε θεϊκά και ουράνια λόγια και διδασκαλίες υψηλές και θεόπνευστες)» [Πράξ. 2,4]. Και προφήτευαν εξίσου άντρες και γυναίκες. Γλώσσες υπό μορφή πυρός κάθισαν επάνω στον καθένα από αυτούς [Πράξ.2,3 κ.ε.].
Και αυτό ο Ιωήλ το είπε από πριν, λέγοντας τα εξής: «Καὶ ἔσται μετὰ ταῦτα καὶ ἐκχεῶ ἀπὸ τοῦ πνεύματός μου ἐπὶ πᾶσαν σάρκα, καὶ προφητεύσουσιν οἱ υἱοὶ ὑμῶν καὶ αἱ θυγατέρες ὑμῶν, καὶ οἱ πρεσβύτεροι ὑμῶν ἐνύπνια ἐνυπνιασθήσονται, καὶ οἱ νεανίσκοι ὑμῶν ὁράσεις ὄψονται· Καὶ ἐπὶ τοὺς δούλους μου καὶ ἐπὶ τὰς δούλας μου ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις ἐκχεῶ ἀπὸ τοῦ πνεύματός μου. Καὶ δώσω τέρατα ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ τῆς γῆς, αἷμα καὶ πῦρ καὶ ἀτμίδα καπνοῦ. Ὁ ἥλιος μεταστραφήσεται εἰς σκότος καὶ ἡ σελήνη εἰς αἷμα πρὶν ἐλθεῖν τὴν ἡμέραν Κυρίου τὴν μεγάλην καὶ ἐπιφανῆ(: και θα συμβούν μετά από αυτά τα εξής: Θα εκχύσω πλούσια από το Πνεύμα μου χαρίσματα σε κάθε άνθρωπο και θα προφητεύουν οι υιοί σας και οι θυγατέρες σας και οι γεροντότεροί σας θα δουν και θα λάβουν αποκαλύψεις διαμέσου ονείρων, και οι νεότεροί σας κατά την ηλικία θα δουν σε πλήρη εγρήγορση αποκαλυπτικά οράματα. Και σους αφανείς και κατά κόσμον περιφρονημένους δούλους μου και στις δούλες μου κατά τις ημέρες εκείνες θα χύσω άφθονα τα χαρίσματα από το Πνεύμα μου. Και θα παραχωρήσω να γίνουν τρομερά σημεία στον ουρανό και στη γη, αιματοχυσίες και πυρκαγιές και σύννεφο καπνού που θα ανεβαίνει από τις καιόμενες πόλεις και τα διαλυόμενα στοιχεία του σύμπαντος. Ο ήλιος θα μεταστραφεί σε σκοτάδι και η σελήνη θα πάρει το χρώμα του αίματος, προτού θα έλθει η ημέρα του Κυρίου η μεγάλη και περίβλεπτη, κατά την οποία ο Κύριος θα έλθει ένδοξα για να κρίνει τον κόσμο)» [Ιωήλ, 3,1-4], ονομάζοντας «ἡμέραν Κυρίου τὴν μεγάλην καὶ ἐπιφανῆ» την ημέρα της επιφοιτήσεως του Αγίου Πνεύματος, καθώς και εκείνην της συντέλειας που πρόκειται να έλθει. Ο ίδιος αυτός προφήτης, προλέγοντας και τη δια της πίστεως σωτηρία(γιατί ούτε και αυτό αποσιωπήθηκε), λέγει: «Καὶ ἔσται, πᾶς, ὃς ἂν ἐπικαλέσηται τὸ ὄνομα Κυρίου, σωθήσεται(:και θα συμβεί ώστε καθένας, που θα επικαλεστεί με ζωντανή πίστη το όνομα του Κυρίου, θα σωθεί)» [Ιωήλ, 3,5].
Θα αποστείλει κήρυκες σε όλον τον κόσμο και δεν θα υπάρξει κανείς να μην ακούσει το κήρυγμα· και αυτό έχει προλεχθεί. Άκουσε λοιπόν τον Δαβίδ να το λέγει και να το προφητεύει: «Εἰς πᾶσαν τὴν γῆν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος αὐτῶν καὶ εἰς τὰ πέρατα τῆς οἰκουμένης τὰ ῥήματα αὐτῶν(: αλλά ως άλλος μουσικός και αρμονικός φθόγγος αντηχούν σε όλη τη γη και τα λόγια τους φτάνουν στις εσχατιές και τα πλέον απομακρυσμένα όρια της οικουμένης)» [Ψαλμ.18,5]. Έπειτα, δείχνοντας και ότι κήρυτταν έχοντας εξουσία και ότι ήταν και από εκείνους που φορούν τα βασιλικά στέμματα πιο ισχυροί, λέγει πάλι αλλού ο ίδιος: «Ἀντὶ τῶν πατέρων σου ἐγενήθησάν σοι υἱοί· καταστήσεις αὐτοὺς ἄρχοντας ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν(: αντί των προγόνων σου, τους οποίους εγκατέλειψες και αρνήθηκες, θα είναι τώρα στη θέση αυτών τα τέκνα σου, τα οποία γεννήθηκαν σε σένα από τον πνευματικό σου γάμο με τον Νυμφίο Χριστό· θα αναδείξεις και θα καταστήσεις αυτούς άρχοντες σε ολόκληρη τη γη)» [Ψαλμ.44,17]. Και ότι ο Πέτρος και ο Παύλος ήταν και από τους βασιλείς και από τους άρχοντες ανώτεροι, το φανερώνουν τα πράγματα. Οι νόμοι δηλαδή των βασιλέων καταργούνται ενώ αυτοί ζουν ακόμη, ενώ των ψαράδων εκείνων και μετά τον θάνατό τους είναι γερά θεμελιωμένοι και παραμένουν αμετακίνητοι, αν και οι δαίμονες και η μακροχρόνια συνήθεια και η κακία και η ηδονή και άπειρα άλλα επεχείρησαν να τους ανατρέψουν.
Για να δείξει πάλι ότι, αφού καταστούν αυτοί άρχοντες του κόσμου, θα είναι αξιαγάπητοι σε όλους και ποθητοί, πρόσθεσε και είπε: «Μνησθήσομαι τοῦ ὀνόματός σου ἐν πάσῃ γενεᾷ καὶ γενεᾷ· διὰ τοῦτο λαοὶ ἐξομολογήσονταί σοι εἰς τὸν αἰῶνα καὶ εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος(: θα μνημονεύω, βασιλιά μου, και θα διαλαλώ το όνομά Σου στις γενεές των γενεών· για τον λόγο αυτόν, γνωρίζοντας αυτό λαοί και φυλές και γλώσσες διάφορες θα Σε ανυμνούν ακατάπαυστα και στον αιώνα του αιώνος)» [Ψαλμ.44,18]· δηλαδή θα Σε ευχαριστήσουν και θα Σου χρεωστούν μεγάλη χάρη, για το ότι τους έδωσες τέτοιους άρχοντες.
Το ότι όμως και το κήρυγμα θα ξαπλωνόταν παντού, και αυτό προλέχθηκε. Πρόσεχε τον Δαβίδ που σου το δηλώνει αυτό με τα όσα λέγει: «Αἴτησαι παρ᾿ ἐμοῦ, καὶ δώσω σοι ἔθνη τὴν κληρονομίαν σου καὶ τὴν κατάσχεσίν σου τὰ πέρατα τῆς γῆς(:ζήτησε από εμένα και θα σου δώσω ως κληρονομία όλα τα έθνη και θα θέσω υπό την απόλυτη κυριαρχία σου όλη τη γη μέχρι των άκρων και των περάτων αυτής)» [Ψαλμ.2,8]. Και άλλος προφήτης επίσης σε άλλο μέρος το ίδιο δηλώνει: «Καὶ οὐ μὴ κακοποιήσουσιν, οὐδὲ μὴ δύνωνται ἀπολέσαι οὐδένα ἐπὶ τὸ ὄρος τὸ ἅγιόν μου, ὅτι ἐνεπλήσθη ἡ σύμπασα τοῦ γνῶναι τὸν Κύριον ὡς ὕδωρ πολὺ κατακαλύψαι θαλάσσας(: και ούτε τα άγρια θηρία, ούτε τα φίδια, ούτε άνθρωποι πλέον θα κάνουν κακό, ούτε θα έχουν δύναμη και διάθεση να εξοντώσουν κανένα στο όρος το άγιό μου, σε όλη δηλαδή την οικουμένη, όπου θα εκτείνεται η βασιλεία του Μεσσία· διότι ολόκληρη η γη γέμισε με το να γνωρίσει τον Κύριο, σαν το πολύ νερό, που γεμίζει και καλύπτει τελείως θάλασσες)» [Ησ.11,9]. Πρόσεχε και την ευκολία της υπακοής σε Αυτόν: «Ἀπὸ κραυγῆς Ἐσεβὼν ἕως Ἐλεαλὴ αἱ πόλεις αὐτῶν ἔδωκαν φωνὴν αὐτῶν, ἀπὸ Ζογὸρ ἕως Ὠρωναὶμ καὶ Ἀγλάθ-Σαλισία, ὅτι καὶ τὸ ὕδωρ Νεβρεὶν εἰς κατάκαυμα ἔσται(:από την ισχυρή κραυγή αγωνίας της Εσεβών μέχρι την Ελεαλή όλες οι πόλεις στέναζαν και θρηνούσαν· επίσης από τη Ζογόρ έως την Ωρωναίμ και την Αγλάθ-Σαλισία και αυτά τα άφθονα νερά, τα πηγαία ύδατα της Νεβρείν παραδόθηκαν στη φωτιά)» [Ιερ.31,34].
Αλλά και το αρραγές της Εκκλησίας προλέχθηκε: «Ἒσται ἐν ταῖς ἐσχάταις ἡμέραις ἐμφανὲς τὸ ὄρος Κυρίου καὶ ὁ οἶκος τοῦ Θεοῦ ἐπ᾿ ἄκρων τῶν ὀρέων καὶ ὑψωθήσεται ὑπεράνω τῶν βουνῶν· καὶ ἥξουσιν ἐπ᾿ αὐτὸ πάντα τὰ ἔθνη(:φανέρωσε ο Κύριος ότι κατά τις έσχατες ημέρες της μωσαϊκής οικονομίας, όταν πρόκειται η νέα περίοδος του Μεσσία να αντικαταστήσει αυτήν, θα γίνει περίοπτο και εμφανές το όρος του Κυρίου και ο ναός του Θεού, ο κτισμένος επάνω στη Σιών, θα γίνει ορατός από όλα τα σημεία και από πολύ μακριά, σαν να είναι κτισμένος επάνω στις κορυφές των υψηλότερων βουνών· και θα υψωθεί επάνω από όλα τα βουνά και θα προστρέξουν στο όρος αυτό του Κυρίου όλα τα έθνη)» [Ησ. 2,2].
Και ότι η Εκκλησία δεν θα είναι μόνο σταθερή και αμετακίνητη και αρραγής, αλλά και θα συντελέσει στο να βασιλεύσει στον κόσμο η ειρήνη, και ότι θα καταλυθούν στις πόλεις οι πολυαρχίες και οι μοναρχίες και θα ιδρυθεί μία βασιλεία, που θα τους περιλάβει όλους και θα επικρατεί στο μεγαλύτερο μέρος της ειρήνη και όχι όπως προηγουμένως. Γιατί πρωτύτερα όλοι οι χειροτέχνες και οι ρήτορες έπαιρναν τα όπλα και ήταν έτοιμοι να πολεμήσουν, όταν όμως ήλθε ο Χριστός διαλύθηκαν όλα εκείνα και περιορίστηκε ο πόλεμος σε ορισμένα μέρη. Και αυτό λοιπόν δηλώνοντάς το κάποιος προφήτης έλεγε: «Καὶ κρινεῖ ἀναμέσον τῶν ἐθνῶν καὶ ἐλέγξει λαὸν πολύν, καὶ συγκόψουσι τὰς μαχαίρας αὐτῶν εἰς ἄροτρα καὶ τὰς ζιβύνας αὐτῶν εἰς δρέπανα, καὶ οὐ λήψεται ἔθνος ἐπ᾿ ἔθνος μάχαιραν, καὶ οὐ μὴ μάθωσιν ἔτι πολεμεῖν(:και θα κρίνει μεταξύ των εθνών, αναγνωριζόμενος από αυτούς ανώτατος νομοθέτης και κριτής, και θα ελέγξει ως κυρίαρχος πολύ λαό. Και όλοι αυτοί θα μετατρέψουν τα μαχαίρια τους σε αλέτρια και τα δόρατά τους σε δρεπάνια, και δεν θα πάρει έθνος εναντίον έθνους μάχαιρα για να πολεμήσει εναντίον του, ούτε θα μάθουν πλέον την τέχνη να πολεμούν ο ένας εναντίον του άλλου)» [Ησ.2,4]. Γιατί πιο μπροστά ζούσαν όλοι μέσα στους πολέμους, ενώ τώρα ξέχασαν και αυτήν ακόμη την πολεμική τέχνη, ή καλύτερα οι περισσότεροι άνθρωποι ούτε καν γνώρισαν αυτήν. Αν όμως και τώρα γίνονται πόλεμοι, είναι λίγοι και όχι διαρκείς ούτε και πολλοί, όπως παλαιότερα που ξεσπούσαν σε κάθε έθνος μύριες επαναστάσεις.
Έπειτα για να δείξει και από πού θα συσταθεί η Εκκλησία, το προλέγει και αυτό. Επειδή δηλαδή επρόκειτο να αποτελέσουν μία αγέλη όχι μόνο άνθρωποι ήπιοι στον χαρακτήρα και ήμεροι και ενάρετοι, αλλά και άγριοι και απάνθρωποι και σαν λύκοι μερικοί και λιοντάρια και ταύροι στον χαρακτήρα, και όλοι αυτοί να αποτελέσουν μία Εκκλησία, άκουσε πώς ο προφήτης δήλωσε το ποικίλο της αγέλης αυτής λέγοντας: «καὶ συμβοσκηθήσεται λύκος μετ᾿ ἀρνός, καὶ πάρδαλις συναναπαύσεται ἐρίφω, καὶ μοσχάριον καὶ ταῦρος καὶ λέων ἅμα βοσκηθήσονται, καὶ παιδίον μικρὸν ἄξει αὐτούς(:και θα βοσκήσει ο λύκος μαζί με το αρνίο και η λεοπάρδαλη θα συναναπαύεται και θα συγκατοικεί μαζί με το ερρίφιο, και μοσχάρι και ταύρος μαζί με τον λέοντα και ένα μικρό παιδί θα οδηγεί αυτά ως ήμερα αρνία)» [Ησ. 11,6], εννοώντας με αυτό τη λιτότητα της ζωής των βασιλέων.
Το ότι αυτά δεν λέγονται για τα ζώα, ας μας πει ο Ιουδαίος πότε έγινε αυτό· γιατί ποτέ ο λύκος δεν βόσκησε μαζί με το αρνί· αλλά και αν ακόμη επρόκειτο να βοσκήσει, σε τι θα ωφελούσε αυτό την ανθρωπότητα. Επομένως εννοεί με αυτό τον χαρακτήρα των αγρίων ανθρώπων, τους Σκύθες δηλαδή, τους Θράκες, τους Μαύρους, τους Ινδούς, τους Σαυρομάτες και τους Πέρσες.
Και ότι όλα αυτά τα έθνη θα ζούσαν κάτω από την ίδια εξουσία, και ένας άλλος προφήτης το δήλωσε λέγοντας: «Ὅτι τότε μεταστρέψω ἐπὶ λαοὺς γλῶσσαν εἰς γενεὰν αὐτῆς τοῦ ἐπικαλεῖσθαι πάντας τὸ ὄνομα Κυρίου τοῦ δουλεύειν αὐτῷ ὑπὸ ζυγὸν ἕνα(:διότι τότε τη γλώσσα των λαών, που ήσαν συνηθισμένοι στην πολυθεΐα και επικαλούνταν όχι τον Ένα Θεό, αλλά πολλούς θεούς, θα τη μετατρέψω· θα την καθαρίσω και θα την καταστήσω εκλεκτή, ώστε όλοι αυτοί οι λαοί να επικαλούνται πλέον το άγιο όνομα του Κυρίου, του Ενός και μόνου αληθινού Θεού· όλοι δε κάτω από ένα ζυγό, τον δικό μου, και με την ευλαβή τήρηση των θείων εντολών να δουλεύουν με φόβο και βαθύ σεβασμό σε Εμένα, τον Κύριο)» [ Σοφ.3,9], Όχι πια μόνο στα Ιεροσόλυμα, αλλά σε όλο τον κόσμο. Γιατί δεν προτρέπονται πια οι άνθρωποι να μεταβαίνουν στα Ιεροσόλυμα, αλλά ο καθένας επιτελεί τη λατρεία του Θεού στην πατρίδα του[Ιω.4,20 κ.ε.].
Το ότι επρόκειτο οι Ιουδαίοι να στερηθούν τις επαγγελίες, ούτε αυτό έχει αποσιωπηθεί. Και πρόσεχε πως και αυτό το προείπε ο προφήτης: «Διότι καὶ ἐν ὑμῖν συγκλεισθήσονται θύραι, καὶ οὐκ ἀνάψεται τὸ θυσιαστήριόν μου δωρεάν· οὐκ ἔστι μου θέλημα ἐν ὑμῖν, λέγει Κύριος παντοκράτωρ, καὶ θυσίαν οὐ προσδέξομαι ἐκ τῶν χειρῶν ὑμῶν(:διότι και μεταξύ σας θα κλειστούν τελείως οι θύρες του ναού και δεν θα ανάψει το θυσιαστήριό μου μάταια, όπως γίνεται σήμερα. Δεν αισθάνομαι καμία ευαρέσκεια σε σας, λέγει ο Κύριος παντοκράτωρ. Και θυσία δεν θα δεχτώ ευχαρίστως από τα χέρια σας)» [Μαλαχ.1,10].
Αλλά και ποιοι πρόκειται να Τον λατρεύσουν, και αυτό έχει προλεχθεί. Λέγει ο Μαλαχίας λοιπόν: «διότι ἀπὸ ἀνατολῶν ἡλίου ἕως δυσμῶν τὸ ὄνομά μου δεδόξασται ἐν τοῖς ἔθνεσι, καὶ ἐν παντὶ τόπῳ θυμίαμα προσάγεται τῷ ὀνόματί μου καὶ θυσία καθαρά, διότι μέγα τὸ ὄνομά μου ἐν τοῖς ἔθνεσι, λέγει Κύριος παντοκράτωρ(:”ναι· δεν θα δεχτώ από τα βέβηλα χέρια σας θυσία· διότι σε όλο τον κόσμο, από την ανατολή ως τη δύση του ήλιου, το όνομά μου έχει δοξαστεί μεταξύ των εθνών που έχουν επιστραφεί σε σένα, και σε κάθε τόπο προσφέρεται θυμίαμα λατρείας στο όνομά μου και θυσία καθαρή, μη μολυσμένη από αίματα και καπνούς και κνίσα κατακαιομένων σαρκών και λίπους· διότι μέγα είναι το Όνομά μου μεταξύ των εθνών”, λέγει ο παντοκράτωρ Κύριος» [Μαλαχ.1,11].
Είδες πως έδειξε την ευγένεια της λατρείας; Πώς το εξαίρετο και διαφορετικό αυτής; Και ότι η προσκύνηση του Θεού δεν θα προσδιορίζεται από τον τόπο, αλλά και από τον τρόπο, ούτε θα γίνεται με κνίσες και καπνούς, αλλά με κάποιον άλλο τρόπο λατρείας; [Ιω.4,23-24: «ἀλλ᾿ ἔρχεται ὥρα, καὶ νῦν ἐστιν, ὅτε οἱ ἀληθινοὶ προσκυνηταὶ προσκυνήσουσι τῷ πατρὶ ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ· καὶ γὰρ ὁ πατὴρ τοιούτους ζητεῖ τοὺς προσκυνοῦντας αὐτόν. πνεῦμα ὁ Θεός, καὶ τοὺς προσκυνοῦντας αὐτὸν ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ δεῖ προσκυνεῖν(: πολύ σύντομα όμως έρχεται ώρα, και μπορώ να πω ότι η ώρα αυτή έχει ήδη έλθει, που οι πραγματικοί προσκυνητές θα προσκυνήσουν και θα λατρεύσουν τον Πατέρα πνευματικά και αληθινά˙ δηλαδή με θεοφώτιστες τις πνευματικές δυνάμεις και με λατρεία όχι τυπική και σκιώδη, αλλά πραγματική και εμπνευσμένη από πλήρη επίγνωση της αλήθειας·διότι και ο Πατήρ ζητά επίμονα τέτοιοι αληθινοί και πραγματικοί προσκυνητές να είναι εκείνοι που Tον λατρεύουν. Ο Θεός είναι πνεύμα, γι’ αυτό και δεν περιορίζεται σε τόπους. Κι εκείνοι που Tον λατρεύουν πρέπει να Tον προσκυνούν με τις εσωτερικές τους πνευματικές δυνάμεις, με αφοσίωση της καρδιάς και του νου, αλλά και με αληθινή επίγνωση του Θεού και της λατρείας που του αρμόζει)»].
«Και πώς», λέγει ίσως κάποιος, «οι Απόστολοι τούς προσέλκυσαν όλους αυτούς;» Αυτός που γνώριζε μία μόνο γλώσσα, την ιουδαϊκή, πώς έπεισε τον Σκύθη και τον Ινδό και τον Σαυρομάτη και τον Θράκα; Λαμβάνοντας από τη δωρεά του Aγίου Πνεύματος το χάρισμα της πολυγλωσσίας αυτής[Πράξ. 2,3 κ.ε.]. Και αυτό βέβαια προκειμένου για τους εθνικούς· όσον αφορά τον Ισραήλ, έλαβε το χάρισμα των γλωσσών. Και ότι ούτε αυτό προσέλκυσε τους Ιουδαίους, άκουσε πώς το δείχνει ο προφήτης, λέγοντας: «Διὰ φαυλισμὸν χειλέων διὰ γλώσσης ἑτέρας, ὅτι λαλήσουσι τῷ λαῷ τούτῳ(:για τον εκφαυλισμό και την περιφρόνηση του προφητικού κηρύγματος, την οποία με την ειρωνεία των χειλέων τους αποτόλμησαν για την παράδοξη και μη κατανοούμενη γλώσσα τους, θα λαλήσει σε αυτούς ο Θεός· διότι οι κατακτητές θα ομιλήσουν στον λαό αυτόν με την οδυνηρή φωνή των πραγμάτων πλέον)» [Ησ.28,11]. Τι θα μπορούσε να υπάρξει σαφέστερο από αυτό;
Επρόκειτο να απιστήσουν οι Ιουδαίοι και να πιστέψουν οι Εθνικοί· και αυτό προλέχθηκε. Άκουε τον Ησαΐα που το δηλώνει αυτό και λέγει: «Βρέθηκα από εκείνους που δε με ζητούν· έγινα φανερός σε εκείνους που δε με ερωτούν. Είπα: να, Εγώ βρίσκομαι ανάμεσα στο έθνος εκείνο που δεν επικαλέστηκε το όνομά μου». Ενώ για τον Ισραήλ λέγει: «Ἐμφανὴς ἐγενήθην τοῖς ἐμὲ μὴ ἐπερωτῶσιν, εὑρέθην τοῖς ἐμὲ μὴ ζητοῦσιν. εἶπα· ἰδού εἰμι τῷ ἔθνει, οἳ οὐκ ἐκάλεσάν μου τὸ ὄνομα. ἐξεπέτασα τὰς χεῖράς μου ὅλην τὴν ἡμέραν πρὸς λαὸν ἀπειθοῦντα καὶ ἀντιλέγοντα, οἳ οὐκ ἐπορεύθησαν ὁδῷ ἀληθινῇ, ἀλλ᾿ ὀπίσω τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν(:έγινα φανερός και αποκάλυψα τον εαυτό μου σε εκείνους, οι οποίοι δεν με ικέτευαν, επειδή με αγνοούσαν ολοτελώς· βρέθηκα από εκείνους οι οποίοι δεν ζητούσαν να με βρουν. Είπα: Ιδού, είμαι παρών. Το είπα σε έθνος το οποίο δεν επικαλέστηκε το όνομά μου)» [Ησ.65,1-2]·και πάλι: «Ἀνηγγείλαμεν ὡς παιδίον ἐναντίον αὐτοῦ, ὡς ῥίζα ἐν γῇ διψώσῃ. οὐκ ἔστιν εἶδος αὐτῷ οὐδὲ δόξα· καὶ εἴδομεν αὐτόν, καὶ οὐκ εἶχεν εἶδος οὐδὲ κάλλος(: Τον αναγγείλαμε σαν παιδί μικρό και αφανές ενώπιον του λαού, σαν ρίζα ατροφική σε γη στερούμενη ύδατος. Δεν υπήρχε σε Αυτόν μορφή ευπρεπής, ούτε ωραιότητα και λαμπρότητα προσώπου. Και τον είδαμε, και δεν είχε πρόσωπο ούτε κάλλος)» [Ησ.53,2]· και πάλι: «Κύριε, τίς ἐπίστευσε τῇ ἀκοῇ ἡμῶν; καὶ ὁ βραχίων Κυρίου τίνι ἀπεκαλύφθη;(:Κύριε, ποιος πίστεψε σε αυτά που εμείς οι προφήτες ακούσαμε από Εσένα και κηρύξαμε στους ανθρώπους; Και η δύναμη του Κυρίου σε ποιον φανερώθηκε και έγινε πιστευτή και παραδεκτή;)» [Ησ 53,1]. Δεν είπε «στη διδασκαλία μας», αλλά σε αυτά που ακούσαμε από τον Θεό, για να δείξει με αυτό ότι δεν κήρυτταν κάτι δικό τους.
Το ότι πάλι έπρεπε να προτιμηθούν τα δικά μας παρά τα δικά τους και να γίνουν πολύ πιο τίμια, και αυτό το προείπε ο Μωυσής λέγοντας: «Αὐτοὶ παρεζήλωσάν με ἐπ᾿ οὐ Θεῷ, παρώξυνάν με ἐν τοῖς εἰδώλοις αὐτῶν· κἀγὼ παραζηλώσω αὐτοὺς ἐπ᾿ οὐκ ἔθνει, ἐπὶ ἔθνει ἀσυνέτῳ παροργιῶ αὐτούς(:με έκαναν αυτοί να ζηλέψω σαν ανταγωνιστής ανύπαρκτου θεού. Με εξόργισαν με τα είδωλά τους. Με τη σειρά μου λοιπόν και Εγώ θα τους κάνω να ζηλέψουν και να γίνουν ανταγωνιστές έθνους, που ήταν ανύπαρκτο εδώ έως χθες. Θα τους κάνω να οργιστούν, όταν τους παιδεύσω με ένα λαό ασύνετο, ειδωλολάτρη)»[Δευτ.32,21], εννοώντας με το «ἐπ᾿ οὐκ ἔθνει» την προηγούμενη ευτέλεια των εθνικών· γιατί ούτε καν έθνος θεωρούνταν εξαιτίας της μεγάλης ευτέλειάς τους, της μωρίας τους και της ανοησίας τους.
Από τότε όμως που πίστεψαν τόση μεγάλη μεταβολή έγινε, ώστε να καταστούν πολύ πιο τίμιοι από εκείνους που τιμώνταν προηγουμένως. Το ότι αυτό επρόκειτο να πληγώσει τους Ιουδαίους και να γίνουν εξαιτίας αυτού καλύτεροι, και αυτό δηλώνεται από τα λεγόμενα αυτά. Γιατί δεν είπε απλώς θα σας προτιμήσω, αλλά δηλώνοντας συγχρόνως και αυτό, τη διόρθωση δηλαδή που θα γινόταν σε αυτούς εξαιτίας αυτής της ζήλειας, «θα σας κάνω να ζηλοτυπήσετε», λέγει, «προς άλλο έθνος που δεν το θεωρείτε έθνος». Σαν να έλεγε: «Θα τους δώσω τόσα πολλά αγαθά, ώστε να ζηλέψετε, ώστε να πληγωθείτε». Αυτό βέβαια τους έκανε και καλύτερους. Αυτοί δηλαδή που είδαν τη θάλασσα να σχίζεται, τις πέτρες να σπάνε, τον αέρα να μεταβάλλεται και τόσα άλλα παράδοξα, ή καλύτερα εκείνοι που θυσίαζαν τα ίδια τους τα παιδιά και λάτρευαν τον Βεελφεγώρ[:πρόκειται για τη μωαβιτική θεότητα Βάαλ, που λατρευόταν επάνω στο όρος Φογώρ και μάλιστα από πολλούς Ισραηλίτες.Βλ. Αριθμ. 25,1-9, Δευτ.4,3., Ιησ. Ναυή 22,17] και είχαν προσκολληθεί σε μαγείες πολλές, αυτοί, επειδή προσήλθαμε εμείς στον Χριστό και τα πράγματα τα δικά μας έγιναν προτιμότερα από τα δικά τους, τόσο πολύ πληγώθηκαν από τη ζηλοτυπία τους και έγιναν καλύτεροι και περιορίστηκαν, ώστε, όσα δεν κατόρθωσαν να κάνουν ακούοντας τους προφήτες και βλέποντας θαύματα, αυτά να τα επιτύχουν εξαιτίας της ζηλοτυπίας τους προς εμάς. Γιατί κανείς πια από αυτούς δεν σφάζει τα παιδιά του, ούτε και τρέχει στα είδωλα, ούτε μοσχάρι προσκυνά. Το σέμνωμα της παρθενίας στην Παλαιά Διαθήκη ούτε κατ΄όνομα υπήρχε, ενώ στην Καινή Διαθήκη, επειδή επρόκειτο να διαλάμψει, πρόσεχε πώς και αυτό το προλέγει ο Δαβίδ, λέγοντας τα εξής: «ἀπενεχθήσονται ἐν εὐφροσύνῃ καὶ ἀγαλλιάσει, ἀχθήσονται εἰς ναὸν βασιλέως(:θα προσαχθούν με σκιρτήματα και άσματα πνευματικής ευφροσύνης και αγαλλιάσεως· θα οδηγηθούν στα ανάκτορα, τα οποία είναι η κατοικία και ο ναός του Βασιλέως Νυμφίου)» [Ψαλμ.44,16].
Aλλά ούτε και το όνομα των ιερέων αποσιώπησε, εννοώ το όνομα των επισκόπων. Γιατί λέγει: «Καὶ δώσω τοὺς ἄρχοντάς σου ἐν εἰρήνῃ καὶ τοὺς ἐπισκόπους σου ἐν δικαιοσύνῃ(:και θα κάνω τους άρχοντές σου να διαπνέονται από ειρήνη και τους αρχηγούς σου επόπτες οι οποίοι θα κρίνουν με δικαιοσύνη)» [Ησ.60,17].
Επρόκειτο να έλθει και να ζητήσει ευθύνες από τους ανθρώπους και μαζί με τους άλλους και από τους Ιουδαίους. Πρόσεχε πως και αυτό το προλέγουν και ο Δαβίδ και ο Μαλαχίας. Ο Μαλαχίας λέγοντας τα εξής: «Καὶ καθιεῖται χωνεύων καὶ καθαρίζων ὡς τὸ ἀργύριον καὶ ὡς τὸ χρυσίον· καὶ καθαρίσει τοὺς υἱοὺς Λευὶ καὶ χεεῖ αὐτοὺς ὥσπερ τὸ χρυσίον καὶ τὸ ἀργύριον· καὶ ἔσονται τῷ Κυρίῳ προσάγοντες θυσίαν ἐν δικαιοσύνῃ (:και θα καθίσει ρίχνοντας στο χωνευτήριο και καθαρίζοντας με το πυρ της θείας Χάριτος, όπως με το πυρ καθαρίζεται ο άργυρος και ο χρυσός. Και θα καθαρίσει όσους νέους πνευματικούς απογόνους του Λευί είναι αφιερωμένοι στη λατρεία Του και θα αναχωνεύσει αυτούς σαν σε κάμινο, όπως ο χρυσοχόος αναχωνεύει και καθαρίζει τον χρυσό και τον άργυρο· και θα προσφέρουν τότε αυτοί στον Κύριο θυσία με έργα αρετής και δικαιοσύνης)» [Μαλαχ.3,3].
Οι λόγοι αυτοί είναι συγγενείς προς τους λόγους του Παύλου, που λέγει: «Ἑκάστου τὸ ἔργον φανερὸν γενήσεται· ἡ γὰρ ἡμέρα δηλώσει· ὅτι ἐν πυρὶ ἀποκαλύπτεται· καὶ ἑκάστου τὸ ἔργον ὁποῖόν ἐστι τὸ πῦρ δοκιμάσει(:του κάθε κτίστη το έργο θα γίνει φανερό· διότι η ημέρα της Κρίσεως θα το σκεπάσει και θα το φανερώσει. Και θα το ξεσκεπάσει, διότι η ημέρα εκείνη θα αποκαλυφθεί μαζί με την ενέργεια της θείας δικαιοσύνης, που είναι δραστική σαν φωτιά. Και ο Θεός θα ζυγίσει με ακρίβεια για να αποκαλύψει ποιο είναι το έργο του καθενός, και θα φανερώσει την πραγματική του αξία σαν φωτιά που κατακαίει κάθε εύφλεκτο υλικό)» [Α΄Κορ.3,13]. Ενώ ο Δαβίδ έλεγε: «ὁ Θεὸς ἐμφανῶς ἥξει, ὁ Θεὸς ἡμῶν, καὶ οὐ παρασιωπήσεται· πῦρ ἐνώπιον αὐτοῦ καυθήσεται, καὶ κύκλῳ αὐτοῦ καταιγὶς σφόδρα(: ο Θεός θα έλθει ολοφάνερα με δόξα πολλή· έρχεται ο Θεός μας και δεν θα τηρήσει πλέον σιωπή· πυρ καυστικό και καταναλίσκον θα κατακαίεται ενώπιόν Του, και τριγύρω Του καταιγίδα μεγάλη και τρομερή θα ξεσπά)» [Ψαλμ.49,3], διακηρύσσοντας πάλι τη Δευτέρα παρουσία Του.
Γιατί η πρώτη παρουσία συνοδευόταν από πολλή συγκατάβαση, η δεύτερη όμως δεν θα είναι τέτοια, αλλά θα είναι γεμάτη από φρίκη και τρόμο, καθόσον αυτή θα εξαπλωθεί σε ολόκληρο τον κόσμο σαν αστραπή, έχοντας προπορευόμενους τους αγγέλους. Γιατί λέγει: «ὥσπερ γὰρ ἡ ἀστραπὴ ἐξέρχεται ἀπὸ ἀνατολῶν καὶ φαίνεται ἕως δυσμῶν, οὕτως ἔσται καὶ ἡ παρουσία τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου· διότι ο Μεσσίας ούτε θα είναι κρυμμένος σε δωμάτια ούτε θα παρουσιαστεί σε μέρος ερημικό. Αλλά όπως η αστραπή βγαίνει από το ανατολικό σημείο του ορίζοντα και φαίνεται αμέσως μέχρι το αντιδιαμετρικό δυτικό σημείο, έτσι θα γίνει και η παρουσία του υιού του ανθρώπου. Θα γίνει αμέσως αισθητή παντού και σε όλους)»[Ματθ.24,27], δείχνοντας με αυτό ότι θα είναι ορατή από παντού και θα αναγγελθεί από μόνη της· δεν χρειάζεται δηλαδή κήρυκα, αλλά η ίδια παρουσιάζει τον εαυτό της. Αυτό για να δείξει και ο Δαβίδ έλεγε: «ὁ Θεὸς ἐμφανῶς ἥξει, ὁ Θεὸς ἡμῶν, καὶ οὐ παρασιωπήσεται· πῦρ ἐνώπιον αὐτοῦ καυθήσεται, καὶ κύκλῳ αὐτοῦ καταιγὶς σφόδρα» [Ψαλμ.49,3· βλ. παραπάνω].
Έπειτα, παριστάνοντας και το μελλοντικό δικαστήριο προσθέτει και λέγει: «Φωτιά θα καίει ενώπιόν Του και γύρω του καταιγίδα τρομερή»[Ψαλμ.49,3]. Είπε τις τιμωρίες, λέγει, και τη λαμπρότητα αυτού: «Προσκαλέσεται τὸν οὐρανὸν ἄνω καὶ τὴν γῆν τοῦ διακρῖναι τὸν λαὸν αὐτοῦ(: θα προσκαλέσει ως μάρτυρες στο κριτήριό Του από επάνω τον ουρανό και από κάτω τη γη, επειδή εμφανίζεται για να κρίνει τον λαό Του)» [Ψαλμ.49,4], ονομάζοντας «γῆν» τους ανθρώπους. Έπειτα απαριθμώντας μαζί με όλους τους ανθρώπους και τους Ιουδαίους(γιατί προς αυτούς απευθύνεται), προσθέτει πάλι και λέγει: «Συναγάγετε αὐτῷ τοὺς ὁσίους αὐτοῦ τοὺς διατιθεμένους τὴν διαθήκην αὐτοῦ ἐπὶ θυσίαις καὶ ἀναγγελοῦσιν οἱ οὐρανοὶ τὴν δικαιοσύνην αὐτοῦ, ὅτι ὁ Θεὸς κριτής ἐστι (:συναθροίστε, ω άγγελοι, ενώπιόν Του τους αγίους Του, τους αφιερωμένους σε Αυτόν Ισραηλίτες, οι οποίοι έδειξαν την αγαθή διάθεσή τους με τις ευλαβείς θυσίες τους και αποδέχτηκαν τη διαθήκη Του. Και αφού τους συναθροίσετε όλους, θα διακηρύξουν οι ουρανοί τη δικαιοσύνη Αυτού, διότι Αυτός ο δίκαιος Θεός είναι υπέρτατος κριτής και δικαστής στο δικαστήριο αυτό, που τώρα συγκροτήθηκε)» [Ψαλμ.49,5].
Επρόκειτο ερχόμενος να καταργήσει τη λατρεία μέσω των θυσιών και να μην τη δέχεται πια, αλλά να δέχεται μόνο τη δική μας. Άκουσε πώς τα προείπαν και αυτά: «Θυσίαν καὶ προσφορὰν οὐκ ἠθέλησας, σῶμα δὲ κατηρτίσω μοι· ὁλοκαυτώματα καὶ περὶ ἁμαρτίας οὐκ ἐζήτησας(: γεμάτος ευγνωμοσύνη θέλησα να σου προσφέρω θυσία, αλλά Εσύ ούτε αιματηρή θυσία,ούτε αναίμακτη προσφορά καρπών ή άλλων δώρων θέλησες. Μου έδωσες τέλειο σώμα, προικισμένο με λογική και αθάνατη ψυχή, για να σου προσφέρω ευάρεστη θυσία για να το καθαγιάζω με την υπακοή προς Εσένα· αυτό ζήτησες και όχι θυσίες ζώων καιόμενες εξ ολοκλήρου επάνω στο θυσιαστήριο και θυσίες εξιλαστήριες προσφερόμενες για την αμαρτία μας)» [Ψαλμ.39,7].
Αυτό ακριβώς δηλώνοντας και αλλού έλεγε: «Εἰς ἀκοὴν ὠτίου ὑπήκουσέ μου· υἱοὶ ἀλλότριοι ἐψεύσαντό μοι(:ευθύς μόλις άκουσε για Εμένα και η φήμη των κατορθωμάτων μου έφτασε στα αυτιά του, έγινε υπήκοός μου. Υιοί αλλογενείς και ξένοι από φόβο υποκρίθηκαν σε Εμένα τον φίλο και από ανάγκη δήλωσαν υποταγή σε Εμένα)» [Ψαλμ.17,45]· δηλαδή πίστεψε χωρίς να δει τη θάλασσα να σχίζεται, ούτε τις πέτρες να ραγίζουν, αλλά ακούγοντας μόνο το κήρυγμα των Αποστόλων μου. Και εδώ πάλι: «μου έδωσες σώμα τέλειο». Και αφού είπε αυτό, προσθέτει και πάλι και λέγει: «Τότε εἶπον· ἰδοὺ ἥκω, ἐν κεφαλίδι βιβλίου γέγραπται περὶ ἐμοῦ(: και όταν αντιλήφτηκα σε τι αρέσκεσαι και τι ζητάς από Εμένα, τότε είπα: Ιδού εγώ έρχομαι, για να τεθώ στις διαταγές Σου. Στο εντυλισσόμενο σε ρόλο χειρόγραφο της Γραφής έχει γραφτεί για εμένα, πώς θα ευαρεστήσω σε Σένα)» [Ψαλμ.39,10].
Δύο δηλαδή πράγματα δηλώνονται με αυτά· και ότι θα έλθει, και ότι θα έλθει τότε, όταν θα καταργηθούν οι θυσίες, πράγμα που έγινε με την υποταγή των Ιουδαίων στους Ρωμαίους. Βρήκαμε επίσης και τον Βαρούχ να ομιλεί για την ενανθρώπησή Του, λέγοντας τα εξής: «Μετὰ τοῦτο ἐπὶ τῆς γῆς ὤφθη καὶ ἐν τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη(:έπειτα από αυτό φανερώθηκε στη γη και συναναστράφηκε μεταξύ των ανθρώπων)»[Βαρούχ, 3,38]. Αλλά και στον Μωυσή λέγει ο Θεός: «Προφήτην ἀναστήσω αὐτοῖς ἐκ τῶν ἀδελφῶν αὐτῶν, ὥσπερ σέ, καὶ δώσω τὰ ρήματα ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ, καὶ λαλήσει αὐτοῖς καθ’ ὅτι ἂν ἐντείλωμαι αὐτ· καὶ ὁ ἄνθρωπος, ὃς ἐὰν μὴ ἀκούσῃ ὅσα ἂν λαλήσῃ ὁ προφήτης ἐκεῖνος ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου, ἐγὼ ἐκδικήσω ἐξ αὐτοῦ(:γι΄αυτό θα αναδείξω σε αυτούς μέσα από τους αδελφούς τους έναν Προφήτη, όπως είσαι εσύ, και θα δώσω τους λόγους μου στο στόμα του και θα τους διδάξει ό,τι ακριβώς θα του παραγγείλω. Και αν βρεθεί κάποιος άνθρωπος που δεν θα υπακούσει σε όσα θα πει ο Προφήτης εκείνος εξ ονόματός μου, θα είναι ο άνθρωπος αυτός ένοχος απέναντί μου. Θα αναλάβω Εγώ την τιμωρία του)»[Δευτ. 18,18].
Βλέπεις πως αυτό δεν συνέβηκε για κανένα από τους προφήτες, παρά μόνο για τον Χριστό; Καθόσον πολλοί προφήτες, εμφανίστηκαν και όλους τους παρήκουσαν, αλλά δεν έπαθαν τίποτε· όταν όμως οι Ιουδαίοι παράκουσαν τον Χριστό, από τότε περιέρχονται παντού σαν αλήτες και περιπλανώμενοι, σαν φυγάδες και μετανάστες. Γιατί πρόσεχε: στερήθηκαν την πατρίδα τους καθώς και τα πατρικά τους ήθη και τους νόμους τους, και ζουν τώρα μέσα στην ατιμία, στην ντροπή, τις κολάσεις και τις τιμωρίες. Όσα μάλιστα έχουν πάθει επί Βεσπασιανού και Τίτου[: Τίτος: Ρωμαίος στρατηγός, ο οποίος το 70 μ.Χ. κατέστρεψε εκ θεμελίων τα Ιεροσόλυμα. Βλ. Ιωσήπου «Ιουδαϊκός πόλεμος», βιβλίο 5ο και 6ο. Ο δε Βεσπασιανός ήταν πατέρας του Τίτου και αυτοκράτορας της Ρώμης], δεν είναι δυνατό ούτε να τα πει κανείς· τόσο πολύ η τραγωδία εκείνη ξεπέρασε κάθε συμφορά και έτσι εκπληρωνόταν ο προφητικός λόγος· «ο καθένας που δεν θα ακούσει τον προφήτη εκείνον, θα εξολοθρευτεί». Γι΄αυτό λοιπόν ενημερώθηκαν όλα τα δικά τους, επειδή παράκουσαν τον προφήτη εκείνον.
Το ότι θα τους αναστήσει όλους, και αυτό το δήλωσε ο Ησαΐας, λέγοντας: «Ἀναστήσονται οἱ νεκροί, καὶ ἑγερθήσονται οἱ ἐν τοῖς μνημείοις, καὶ εὐφρανθήσονται οἱ ἐν τῇ γῇ· ἡ γὰρ δρόσος ἡ παρὰ σοῦ ἴαμα αὐτοίς ἐστιν, ἡ δὲ γῆ τῶν ἀσεβῶν πεσεῖται(:θα αναστηθούν θριαμβευτικά οι εν Κυρίω νεκροί και θα εγερθούν όσοι βρίσκονται μέσα στα μνήματα και θα ευφρανθούν οι ευσεβείς που βρίσκονται στη γη· διότι η σαν ζωοποιός δρόσος καταπεμπομένη από Εσένα βοήθεια και χάρη θα είναι σε αυτούς θεραπεία· αντιθέτως όμως η χώρα των ασεβών θα πέσει και θα καταστραφεί)»[Ησ. .26,19]. Και όχι μόνο αυτά, αλλά ότι και μετά τη σταύρωση, μετά τον θάνατό Του θα συμβούν πιο θαυμαστά πράγματα, ότι δηλαδή μετά την ανάσταση η διάδοση του κηρύγματος θα είναι πολύ μεγάλη.
Επειδή δηλαδή δέθηκε, προδόθηκε από τον μαθητή, φτύστηκε, περιπαίχτηκε, μαστιγώθηκε, καρφώθηκε στον σταυρό, δεν αξιώθηκε να τεθεί σε τάφο, όσο βέβαια εξαρτώνταν από εκείνους, διαμοίρασαν τα ενδύματά Του οι στρατιώτες, τελείωσε τη ζωή του κατηγορούμενος σαν επαναστάτης, σαν βλάσφημος και σαν τύραννος, γιατί λέγει «Πᾶς ὁ βασιλέα ἑαυτὸν ποιῶν ἀντιλέγει τῷ Καίσαρι(:όποιος κάνει τον εαυτό του βασιλιά αντιτίθεται και επαναστατεί εναντίον του Καίσαρα)» [Ιω.19,12], και πάλι: «τί ἔτι χρείαν ἔχομεν μαρτύρων; ἴδε νῦν ἠκούσατε τὴν βλασφημίαν αὐτοῦ(:ο κατηγορούμενος βλασφήμησε. Τι μας χρειάζονται πλέον μάρτυρες; Να, μόλις τώρα ακούσατε τη βλασφημία του)»[Ματθ.26,65]. Επειδή λοιπόν επρόκειτο να συμβούν όλα αυτά, θέλοντας να διεγείρει τον ακροατή και να τον προετοιμάσει να έχει θάρρος, «Μη φοβηθείς», λέγει, «εξαιτίας αυτών· γιατί τέτοια θα είναι όλα εκείνα που θα έχουν σχέση με εκείνον που σταυρώθηκε, που μαστιγώθηκε, που κακολογήθηκε από τους ληστές που φονεύτηκε με την κατηγορία της βλασφημίας και που θα συμβούν μετά τον θάνατο και την ανάστασή Του, ώστε κανείς να μην μπορεί να πει ότι δεν είναι αυτά γεμάτα από πολλή τιμή». Αυτό λοιπόν και έγινε.
Και ακριβώς αυτό προλέγοντας ο προφήτης από πολύ πριν, έλεγε: «Καὶ ἔσται ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ ἡ ρίζα τοῦ Ἰεσσαί καὶ ὁ ἀνιστάμενοι ἄρχειν ἐθνῶν, ἐπ’ αὐτῷ ἔθνη ἐλπιοῦσι, καὶ ἔσται ἡ ἀνάπαυσις αὐτοῦ τιμή(: και θα είναι κατά την ημέρα εκείνη ο νεαρός βλαστός από τη ρίζα του Ιεσσαί, δηλαδή ο απόγονός του ο Μεσσάις, και Αυτός θα ανυψωθεί για να άρχει των εθνών και σε Αυτόν θα ελπίζουν τα έθνη· ο θρόνος Του και η διαμονή Του θα είναι ένδοξη και τιμημένη)»[Ησ. 11,10]. Σαν να έλεγε: «Ο τρόπος αυτός του θανάτου είναι τιμιότερος και από το βασιλικό στέμμα». Πραγματικά οι βασιλείς, βγάζοντας τα στέμματά τους, τοποθετούν στη θέση τους τον σταυρό, το σύμβολο του θανάτου του Χριστού. Ο σταυρός τοποθετείται στις πορφύρες των βασιλέων, ο σταυρός στα στέμματα, ο σταυρός συνοδεύει τις προσευχές, ο σταυρός τοποθετείται στα όπλα, ο σταυρός στην αγία Τράπεζα, και σε ολόκληρη την οικουμένη ο σταυρός λάμπει πιο πολύ και από τον ήλιο. «Καὶ ἔσται ἡ ἀνάπαυσις αὐτοῦ τιμή(:και θα είναι ο θρόνος της αναπαύσεώς Του γεμάτος από τιμή)»[βλ. παραπάνω: Ησ. 11,10].
Όμως τα ανθρώπινα πράγματα δεν είναι τέτοια, αλλά συνήθως συμβαίνουν αντίθετα. Όσο δηλαδή ζουν εκείνοι που ευδοκιμούν, ανθούν και τα πράγματα αυτών· όταν όμως πεθάνουν, μαζί τους καταλύονται και εκείνα. Και αυτό μπορεί να το δει κανείς όχι μόνο στην περίπτωση του πλουσίου, ούτε μόνο του άρχοντα, αλλά και αυτού του ίδιου του βασιλέως. Καθόσον και οι νόμοι τους καταργούνται, και οι εικόνες αμαυρώνονται, και η ανάμνησή τους σβήνει, και το όνομά τους λησμονείται, και οι δικοί τους άνθρωποι περιφρονούνται, και όλα αυτά σε εκείνους που κινητοποιούσαν στρατεύματα, που με ένα νεύμα τους μετέβαλλαν καταστάσεις δήμων και πόλεων και πραγμάτων, που ήταν στην εξουσία τους να φονεύουν και να ανακαλούν από την εξορία καταδίκους. Αλλά όμως όλα καταλύονται, κι αν ακόμη προηγουμένως ευδοκιμούσαν.
Στην περίπτωση όμως του Χριστού συνέβη εντελώς το αντίθετο. Πριν δηλαδή από τον σταυρό, όλα όσα είχαν σχέση με αυτόν ήταν απογοητευτικά. Ο Ιούδας Τον πρόδωσε, ο Πέτρος Τον αρνήθηκε, οι άλλοι μαθητές Του έφυγαν, Αυτός απέμεινε μόνος ανάμεσα στους εχθρούς και πολλοί που είχαν πιστέψει, αποτραβήχτηκαν. Μετά τη σφαγή όμως και τον θάνατό του, για να μάθεις ότι εκείνος που σταυρώθηκε δεν ήταν ένας απλός άνθρωπος, κατέστησαν λαμπρότερα και φαιδρότερα και υψηλότερα τα πράγματα τα σχετικά με αυτόν. Ο κορυφαίος των Αποστόλων που δεν άντεξε πριν από τον σταυρό ούτε την απειλή της θυρωρού, αλλά ισχυρίστηκε ύστερα από τόσο μαστίγωμα, ότι δεν Τον γνώριζε, μετά τον σταυρό περιήλθε ολόκληρη την οικουμένη. Από εκεί και πέρα ακολούθησαν άπειρα πλήθη μαρτύρων, προτιμώντας να πεθάνουν μάλλον, παρά να πουν εκείνο που είπε ο κορυφαίος των Αποστόλων, φοβούμενος την απειλή μιας θυρωρού. Έτσι λοιπόν από την εποχή του Πέτρου όλες οι πόλεις και η έρημος και η κατοικούμενη και η ακατοίκητη γη ανακηρύττουμε τον Εσταυρωμένο. Ακόμη και βασιλείς και στρατηγοί και άρχοντες και ύπατοι και δούλοι και ελεύθεροι και ιδιώτες και σοφοί και άσοφοι και βάρβαροι και όλες οι φυλές των ανθρώπων και γενικά σε όλη τη γη που βλέπει ο ήλιος, τόσο πολύ διαδόθηκε το όνομα και η προσκύνηση του Χριστού, για να μάθεις τι σημαίνει: «θα είναι η ανάπαυσή του γεμάτη από τιμή».
Ο τόπος πάλι που δέχτηκε το Σώμα εκείνο το σφαγιασμένο, ενώ ήταν μικρός και πάρα πολύ άσημος, τώρα είναι σεμνότερος από πολλές βασιλικές αυλές και τιμιότερος και από αυτούς ακόμη τους βασιλείς. «Και θα είναι ο θρόνος και η διαμονή Του γεμάτη από τιμή». Και το παράδοξο αυτό δεν συνέβη μόνο στον Ίδιο, αλλά το ίδιο ακριβώς συνέβη και στους μαθητές Του. Εκείνοι δηλαδή που καταδιώκονταν και οδηγούνταν στα δικαστήρια, που περιφρονούνταν και φυλακίζονταν, εκείνοι που έπασχαν τα μύρια δεινά, μετά τον θάνατό τους είναι πιο τίμιοι και από τους ίδιους τους βασιλείς. Και πώς είναι; Πρόσεχε αυτά που θα πω.
Στη Ρώμη, τη βασίλισσα των πόλεων, εγκαταλείποντας οι πιστοί τα πάντα, τρέχουν στους τάφους του ψαρά και του σκηνοποιού και βασιλείς ακόμη και ύπατοι και στρατηγοί. Στην Κωνσταντινούπολη πάλι οι βασιλείς ζήτησαν να ταφούν όχι κοντά στους τάφους των Αποστόλων, αλλά έξω από τους ναούς και δίπλα στα πρόθυρα αυτών και έγιναν έτσι οι βασιλείς θυρωροί των αλιέων[Η επιθυμία αυτή των βασιλέων ήταν τιμητική για τους Αποστόλους, επάνω στους τάφους των οποίων, κατά τους πρωτοχριστιανικούς χρόνους, κτίζονταν προς τιμήν τους περικαλλείς ναοί] και για την ταφή τους αυτή όχι μόνο δεν ντρέπονται, αλλά και το έχουν σαν καύχημά τους, όχι μόνο αυτοί, αλλά και οι απόγονοί τους. «Και θα είναι», λέγει, «η ανάπαυση αυτού γεμάτη από τιμή».
Τότε θα αντιληφτείς το μέγεθος της τιμής, όταν μάθεις το σύμβολο αυτού του θανάτου, του θανάτου του καταραμένου, του θανάτου του πιο αισχρού από όλους. Γιατί αυτό μόνο το είδος του θανάτου θεωρούνταν καταραμένο.Εννοώ το εξής με αυτό που λέγω. Από εκείνους που αμάρταναν την παλαιά εποχή άλλοι καίγονταν, άλλοι λιθοβολούνταν και άλλοι τερμάτιζαν τη ζωή τους με άλλον τρόπο. Όποιος όμως καρφωνόταν στο ξύλο και κρεμιόταν πάνω σε αυτό, δεν υπέμενε αυτό μόνο το κακό, το ότι τιμωρούνταν με μια τέτοια καταδίκη, αλλά και θεωρούνταν αυτός καταραμένος. Γιατί λέγει: «Κεκατηραμένος ὑπὸ Θεοῦ πᾶς κρεμάμεμενος ἐπὶ ξύλου(:είναι καταραμένος από τον Θεό καθένας που κρέμεται στο ξύλο)»[Δευτ.21,23]. Αλλά όμως το καταραμένο αυτό, που ευχόταν κανείς να μην του συμβεί το σύμβολο της χειρότερης τιμωρίας, τώρα έγινε ποθητό και αξιαγάπητο. Γιατί δεν στολίζει το κεφάλι τόσο πολύ το βασιλικό στεφάνι, όσο ο σταυρός, που είναι από κάθε κόσμημα τιμιότερος. Και εκείνο που προηγουμένως το απέφευγαν όλοι με φρίκη, τόσο περιζήτητο είναι σήμερα από όλους το σχήμα αυτού, ώστε να βρίσκεται αυτό παντού, στους άρχοντες, στους υπηκόους, στις γυναίκες, στους άντρες, στις παρθένες, στις έγγαμες γυναίκες, στους δούλους, στους ελεύθερους. Καθόσον όλοι συνεχώς το σχήμα αυτού κάνουν στο επισημότερο μέρος του σώματος και το μεταφέρουν μαζί τους καθημερινά τυπωμένο σαν σε στήλη, πάνω στο μέτωπό τους.
Ο σταυρός υπάρχει στην ιερή Τράπεζα, αυτός στις χειροτονίες των ιερέων, αυτός πάλι διαλάμπει στη Θεία Ευχαριστία μαζί με το σώμα του Χριστού. Θα μπορούσε κανείς να τον δει να υπάρχει παντού, στα σπίτια, στις αγορές, στις ερημιές, στους δρόμους, στα βουνά, στις κοιλάδες, στους λόφους, στις θάλασσες και στα πλοία και στα νησιά, στα κρεβάτια και στα ενδύματα, στα όπλα, στους γάμους, στα συμπόσια, στα αργυρά και χρυσά σκεύη, στα μαργαριτάρια, στις τοιχογραφίες, στα σώματα των πολύ αρρώστων ζώων, στα σώματα εκείνων που ενοχλούνται από δαίμονες, στους πολέμους, στην ειρήνη, στη διάρκεια της ημέρας και της νύχτας, στις ομάδες εκείνων που διασκεδάζουν και στους συλλόγους των αθλουμένων. Τόσο περιπόθητο σε όλους έγινε το θαυμαστό αυτό δώρο, η ανέκφραστη αυτή χάρη. Κανείς δεν ντρέπεται, δεν νιώθει άσχημα, σκεπτόμενος ότι ο σταυρός είναι σύμβολο του πιο καταραμένου θανάτου, αλλά όλοι με αυτόν στολιζόμαστε πολύ περισσότερο, παρά με τα στεφάνια και τα στέμματα και τις άπειρες σειρές των μαργαριταριών. Έτσι όχι μόνο δεν είναι αποφευκτός, αλλά είναι και ποθητός και αγαπητός και περιζήτητος από όλους, διαλάμπει παντού και βρίσκεται στους τοίχους των οικιών, στην οροφή, στα βιβλία, στις πόλεις, στα χωριά, στα ακατοίκητα και στα κατοικημένα μέρη. Ευχαρίστως λοιπόν θα ρωτούσα τον ειδωλολάτρη: «Από πού ο σταυρός, το σύμβολο αυτό της καταδίκης και του καταραμένου θανάτου, έγινε σε όλους ποθητός και περιζήτητος, αν δεν ήταν μεγάλη η δύναμη Εκείνου που σταυρώθηκε;».
Γιατί, αν δεν ήταν τίποτε και αυτό νομίζεις εσύ και φέρεσαι αδιάντροπα ακόμη και κλείνεις τα μάτια μπροστά στην αλήθεια και παραμένεις τυφλός μπροστά στο φως, εμπρός να σου αποδείξω και κατ’ άλλον τρόπο πόσο σπουδαίο είναι αυτό. Ποια λοιπόν είναι η απόδειξη; Υπάρχουν πολλά είδη βασανιστηρίων στη διάθεση των δικαστών, όπως το ξύλο, τα μαστίγια, οι όνυχες, οι μολυβδίδες, με τα οποία ξύνουν τα σώματα και ξεσχίζουν τα μέλη και τα εξαρθρώνουν. Ποιος λοιπόν θα ήθελε τα όργανα αυτά να τα βάλει στο σπίτι του; Και ποιος θα καταδεχόταν να αγγίξει με το χέρι τα όργανα αυτά των δημίων ή να τα δει να βρίσκονται δίπλα του; Δεν τα συχαίνονται οι περισσότεροι και μερικοί μάλιστα τα θεωρούν και σαν μαντικά όργανα και δεν ανέχονται ούτε να τα αγγίξουν, ούτε και να τα δουν; Δεν φεύγουν μακριά από αυτά; Δεν αποστρέφουν το βλέμμα τους; Κάτι τέτοιο λοιπόν ήταν παλαιά και ο σταυρός, ή καλύτερα πολύ πιο φοβερός από αυτά. Γιατί, όπως είπα προηγουμένως, αυτός ήταν σύμβολο όχι απλώς θανάτου, αλλά του καταραμένου θανάτου.
Πες μου λοιπόν, από πού έγινε τώρα τόσο περιπόθητος από όλους, τόσο αγαπητός σε όλους και προτιμότερος από όλα; Εκείνο ακριβώς το ξύλο, πάνω στο οποίο τεντώθηκε το άγιο σώμα και καρφώθηκε, πώς είναι από όλους περιπόθητο; Και πολλοί άνθρωποι, παίρνοντας ένα μικρό τεμάχιο από εκείνον και επιχρυσώνοντάς το, το κρεμούν και άντρες και γυναίκες από τον λαιμό τους και το θεωρούν στολίδι τους, αν και το ξύλο αυτό ήταν σύμβολο καταδίκης;Αλλά Αυτός που δημιουργεί τα πάντα και μεταβάλλει αυτά, Αυτός που απάλλαξε την οικουμένη από μία τόση κακία και κατέστησε τη γη ουρανό, Αυτός και το πράγμα αυτό, που ήταν επονείδιστο και το πιο αισχρό όργανο όλων των θανάτων, το ύψωσε πιο πάνω από τους ουρανούς. Όλα αυτά λοιπόν προβλέποντας ο προφήτης έλεγε: «Και θα είναι η ανάπαυση αυτού γεμάτη με τιμή».
Αυτό δηλαδή το σύμβολο του θανάτου(γιατί δεν θα πάψω να το λέγω συνεχώς αυτό) έγινε για πολλούς μέσο ευλογίας και τείχος παντός είδους ασφάλειας, θανατηφόρα πληγή του διαβόλου, χαλινάρι των δαιμόνων, φίμωτρο της δυνάμεως των εχθρών του Χριστού. Αυτό κατάργησε τον θάνατο, αυτό συνέτριψε τις χάλκινες πύλες του άδη και συνέθλιψε τους σιδερένιους μοχλούς, αυτό κατέστρεψε την ακρόπολη του διαβόλου, αυτό απέκοψε της αμαρτίας τα νεύρα, αυτό λύτρωσε όλη την οικουμένη που ήταν καταδικασμένη και τερμάτισε τη θεία τιμωρία που καταφερόταν εναντίον της φύσεώς μας. Αλλά τι λέγω; Εκείνα που δεν μπόρεσαν να κατορθώσουν η σχιζόμενη θάλασσα και οι ραγιζόμενες πέτρες, η μεταβολή του ανέμου και το μάννα, που επί σαράντα χρόνια χορηγούνταν σε τόσες χιλιάδες Ιουδαίων, και ο νόμος και τα τόσα άλλα θαύματα που έγιναν και στην έρημο και στην Παλαιστίνη, αυτά τα κατόρθωσε ο σταυρός, όχι σε ένα έθνος, αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο, ο σταυρός, το καταραμένο αυτό σύμβολο, που όλοι το απέφευγαν και εύχονταν να μην τους συμβεί και το πιο επονείδιστο, αυτός κατόρθωσε, μετά τον θάνατο Εκείνου που σταυρώθηκε επάνω σε αυτόν, να τα κάμει όλα με ευκολία.
Και όχι μόνο αυτά, αλλά και τα όσα επακολούθησαν δείχνουν τη δύναμή Του. Γιατί ολόκληρη την οικουμένη, που ήταν άγονη σε έργα αρετής και δεν βρισκόταν σε καθόλου καλύτερη κατάσταση από την έρημη γη και δεν περίμενε να παράγει κάτι το καλό, την κατέστησε μέσα σε μία στιγμή παράδεισο και μητέρα πολύτεκνη. Και αυτό το είπε ο προφήτης από πριν λέγοντας τα εξής: «Εὐφράνθητι, στεῖρα ἡ οὐ τίκτουσα, ρῆξον καὶ βόησον, ἡ οὐκ ὠδίδουσα, ὅτι πολλὰ τὰ τέκνα τῆς ἐρήμου μᾶλλον ἢ τῆς ἐχούσης τὸν ἄνδρα· εἶπε γὰρ Κύριος(:να αισθανθείς ευφροσύνη, η εξ εθνών Εκκλησία, η μέχρι σήμερα στείρα, η οποία δεν τεκνοποιούσες. Κράξε και βόησε φωνή ευφρόσυνων ωδίνων εσύ, η οποία δεν δοκίμασες τους πόνους του τοκετού, διότι περισσότερα είναι τα τέκνα της ερήμου ανδρός και χήρας, όπως ήσουν μέχρι τώρα εσύ, παρά της ιουδαϊκής Συναγωγής, η οποία είχε πνευματικό Νυμφίο τον Θεό)» [Ησ. 54,1].
Και αφού την έκαμε τέτοια, της έδωσε νόμο, που ήταν πολύ καλύτερος από τον προηγούμενο, πράγμα που και αυτό δεν το αποσιώπησαν οι προφήτες. Και πρόσεχε τι προφήτεψαν και είπαν: «Οὐ κατὰ τὴν διαθήκην, ἣν διεθέμην τοῖς πατράσιν αὐτῶν ἐν ἡμέρᾳ ἐπιλαβομένου μου τῆς χειρὸς αὐτῶν ἐξαγαγεῖν αὐτοὺς ἐκ γῆς Αἰγύπτου, ὅτι αὐτοὶ οὐκ ἐνέμειναν ἐν τῇ διαθήκῃ μου, καὶ ἐγὼ ἠμέλησα αὐτῶν, φησὶ Κύριος. ὅτι αὕτη ἡ διαθήκη μου, ἣν διαθήσομαι τῷ οἴκῳ Ἰσραὴλ μετὰ τὰς ἡμέρας ἐκείνας, φησὶ Κύριος· διδοὺς δώσω νόμους εἰς τὴν διάνοιαν αὐτῶν καὶ ἐπὶ καρδίας αὐτῶν γράψω αὐτούς· καὶ ἔσομαι αὐτοῖς εἰς Θεόν, καὶ αὐτοὶ ἔσονταί μοι εἰς λαόν(:”η νέα αυτή διαθήκη δεν θα είναι όμοια με εκείνη που έκανα με τους προπάτορες του παλαιού Ισραήλ και του Ιούδα την ημέρα κατά την οποία τους έπιασα από το χέρι,για να τους βγάλω ελεύθερους από τη χώρα της Αιγύπτου. Η διαθήκη εκείνη θα καταργηθεί, διότι αυτοί δεν έμειναν πιστοί στη διαθήκη μου, γι΄αυτό και Εγώ τους παραμέλησα”, λέγει ο Κύριος· “διότι αυτή είναι η νέα διαθήκη, την οποία εγώ θα συνάψω με τον οίκο του νέου πνευματικού Ισραήλ ύστερα από τις ημέρες εκείνες”, λέει ο Κύριος. “Δηλαδή, θα δώσω οπωσδήποτε τους νόμους μου κατανοητούς και ικανοποιητικούς στη διάνοιά τους και θα εγγράψω αυτούς όχι σε πλάκες λίθινες, αλλά βαθιά στις καρδιές τους και θα είμαι σε αυτούς Θεός, και αυτοί θα είναι σε Εμένα λαός εκλεκτός”)» [Ιερ. 38,32-33].
Έπειτα, προλέγοντας και την αιφνίδια και μαζική μεταβολή, καθώς και την εύκολη διάδοση του κηρύγματος, έλεγε: «Καὶ οὐ μὴ διδάξωσιν ἕκαστος τὸν πολίτην αὐτοῦ καὶ ἕκαστος τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ λέγων· γνῶθι τὸν Κύριον· ὅτι πάντες εἰδήσουσί με ἀπὸ μικροῦ αὐτῶν ἕως μεγάλου αὐτῶν, ὅτι ἵλεως ἔσομαι ταῖς ἀδικίαις αὐτῶν καὶ τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν οὐ μὴ μνησθῶ ἔτι(:και δεν θα διδάξουν τότε ο καθένας τους τον συμπατριώτη του και τον αδελφό του, λέγοντας: «Μάθε, γνώρισε τον Κύριο»· διότι όλοι θα με γνωρίζουν, από τον πιο μικρό τους έως τον πιο μεγάλο από αυτούς. Θα με γνωρίζουν όλοι, διότι θα είμαι γεμάτος έλεος και ευσπλαχνία στις αδικίες τους και δεν θα θυμηθώ πλέον τις αμαρτίες τους)»[Ιερ.38,34], To ότι επρόκειτο ερχόμενος να συγχωρήσει τις αμαρτίες όλων και αυτό το προείπε ο προφήτης πάλι λέγοντας τα εξής: «Αυτή είναι η διαθήκη μου με αυτούς, όταν θα συγχωρήσω τις ανομίες τους και δεν θα θυμηθώ πια τις αμαρτίες τους» [βλ. παραπάνω, Ιερ.38,33]. Τι θα μπορούσε να υπάρξει σαφέστερο από αυτό; Γιατί με τις προφητείες αυτές φανέρωσε την κλήση των εθνών, την υπεροχή του νέου νόμου έναντι του παλαιού, την ευκολία της αποδοχής του κηρύγματος, τη χάρη εκείνων που πίστεψαν και τη δωρεά που δόθηκε με το βάπτισμα.
Το ότι Αυτός τα έκαμε όλα αυτά και ότι Αυτός ο Ίδιος θα έλθει αργότερα ως κριτής, πρόσεχε πως και αυτό το προλέγουν· γιατί ούτε και αυτό το παρέβλεψαν, παρουσιάζοντας άλλοι τη μορφή με την οποία πρόκειται να έλθει, και άλλοι προφητεύοντας την έλευσή Του με λόγια μόνο. Ο Δανιήλ δηλαδή, ζώντας ανάμεσα στους βαρβάρους Βαβυλωνίους, Τον βλέπει να έρχεται επί των νεφελών· άκουε τα ίδια τα λόγια του προφήτη: «Ἐθεώρουν (:έβλεπα)», λέγει, «ἐν ὁράματι τῆς νυκτὸς καὶ ἰδοὺ μετὰ τῶν νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ ὡς υἱὸς ἀνθρώπου ἐρχόμενος ἦν καὶ ἕως τοῦ παλαιοῦ τῶν ἡμερῶν ἔφθασε καὶ ἐνώπιον αὐτοῦ προσηνέχθη Καὶ αὐτῷ ἐδόθη ἡ ἀρχὴ καὶ ἡ τιμὴ καὶ ἡ βασιλεία, καὶ πάντες οἱ λαοί, φυλαί, γλῶσσαι αὐτῷ δουλεύσουσιν· ἡ ἐξουσία αὐτοῦ ἐξουσία αἰώνιος, ἥτις οὐ παρελεύσεται, καὶ ἡ βασιλεία αὐτοῦ οὐ διαφθαρήσεται(:συνεπαρμένος από την θεωρία του νυκτερινού οράματος έβλεπα και ιδού! Ένα πρόσωπο, το οποίο έμοιαζε με υιό ανθρώπου, ερχόταν επάνω στις νεφέλες του ουρανού, και έφτασε ενώπιον του Παλαιού των ημερών και οδηγήθηκε ενώπιόν Του από τους αγγέλους. Και στο πρόσωπο αυτό δόθηκε η εξουσία, η τιμή και η βασιλεία, όλοι δε οι άνθρωποι, λαοί, φυλές και γλώσσες θα υπηρετήσουν Αυτόν. Η εξουσία Του θα είναι εξουσία αιώνια, η οποία δεν θα περάσει, ενώ η βασιλεία Του δεν θα φθαρεί και δεν θα σβήσει· ποτέ δεν θα έχει τέλος)»[Δαν.7,13-14].
Παριστάνοντας και το δικαστήριό Του λέγει: «Ἐθεώρουν ἕως ὅτου οἱ θρόνοι ἐτέθησαν, καὶ παλαιὸς ἡμερῶν ἐκάθητο, καὶ τὸ ἔνδυμα αὐτοῦ λευκὸν ὡσεὶ χιών, καὶ ἡ θρὶξ τῆς κεφαλῆς αὐτοῦ ὡσεὶ ἔριον καθαρόν, ὁ θρόνος αὐτοῦ φλὸξ πυρός, οἱ τροχοὶ αὐτοῦ πῦρ φλέγον· ποταμὸς πυρὸς εἷλκεν ἔμπροσθεν αὐτοῦ· χίλιαι χιλιάδες ἐλειτούργουν αὐτῷ, καὶ μύριαι μυριάδες παρειστήκεισαν αὐτῷ· κριτήριον ἐκάθισε, καὶ βίβλοι ἠνεῴχθησαν(:παρατηρούσα όλα αυτά με προσοχή, μέχρις ότου στήθηκαν δικαστικοί θρόνοι και ο Παλαιός των ημερών, ο προαιώνιος και άναρχος Θεός Πατέρας, κάθισε στον θρόνο Του. Το ένδυμά Του ήταν κατάλευκο σαν το χιόνι και οι τρίχες της κεφαλής Του ήσαν σαν καθαρό άσπρο μαλλί· ο θρόνος Του ήταν από φλόγες φωτιάς και οι τροχοί του θρόνου ήσαν αναμμένη φωτιά, που έβγαζε φλόγες. Πύρινος ποταμός έτρεχε ενώπιόν Του. Χιλιάδες χιλιάδων αγγέλων Τον υπηρετούσαν και μυριάδες μυριάδων αγγέλων στέκονταν πλησίον Του. Κριτήριο στήθηκε και βιβλία που κατέγραφαν τις πράξεις των κρινόμενων, ανοίχτηκαν)»[Δαν.7,9-10].
Και όχι μόνο αυτό, αλλά δείχνει και την τιμή που πρόκειται να έχουν οι δίκαιοι, λέγοντας: «Ἕως οὗ ἦλθεν ὁ παλαιὸς ἡμερῶν καὶ τὸ κρῖμα ἔδωκεν ἁγίοις Ὑψίστου, καὶ ὁ καιρὸς ἔφθασε καὶ τὴν βασιλείαν κατέσχον οἱ ἅγιοι(: μέχρις ότου ήλθε ο Παλαιός των ημερών, ο Οποίος απέδωσε το δίκαιο και έδωσε τη νίκη στους αγίους του Υψίστου Θεού[στους πιστούς]. Και έτσι έφτασε ο καιρός κατά τον οποίο οι αγιασμένοι από τη Θεία Χάρη, οι πιστοί κατέλαβαν τη Βασιλεία)»[Δαν.7,22]. Ο Μαλαχίας πάλι προφητεύει ότι το δικαστήριο εκείνο θα γίνει υπό μορφή πυρός, λέγοντας: «Διότι αὐτὸς εἰσπορεύεται ὡς πῦρ χωνευτηρίου καὶ ὡς ποιὰ πλυνόντων(: διότι Αυτός εισέρχεται στον κόσμο των ανθρώπων σαν φωτιά καμινιού, που λιώνει και χωνεύει καθετί, και σαν καθαρτικό χορτάρι και σταχτόνερο, που χρησιμοποιούν αυτοί που πλένουν τα ρούχα)» [Μαλάχ.3,2]. Είδες ακρίβεια προφητών, πώς διεκήρυξαν από πριν όλα εκείνα που επρόκειτο να συμβούν; Πώς λοιπόν τολμάς ακόμη να απιστείς, έχοντας τόσες μεγάλες αποδείξεις της δυνάμεως Αυτού, προφητείες που λέχτηκαν πριν από τόσα χρόνια, και βλέποντας τα γεγονότα να συμφωνούν με αυτές, χωρίς καθόλου να αστοχούν;
Και ότι οι προφητείες αυτές δεν αποτελούν κατασκευάσματα δικά μας το μαρτυρούν εκείνοι, που και πρώτοι δέχτηκαν τα βιβλία των προφητών και τα έχουν μέχρι σήμερα, που αν και είναι εχθροί μας και απόγονοι εκείνων που Τον σταύρωσαν, τα έχουν και σήμερα και τα διατηρούν. «Και πώς δεν πιστεύουν», λέγει κάποιος ίσως, «αφού έχουν τα βιβλία; Όπως και τότε απιστούσαν, αν και Τον έβλεπαν να θαυματουργεί. Αλλά αυτό δεν αποτελεί κατηγορία εκείνου που δεν γίνεται πιστευτό, αλλά εκείνων που παραμένουν τυφλοί μέσα στο καταμεσήμερο· γιατί και τον κόσμο αυτόν τον έθεσε μπροστά μας σαν όργανο αρμονικότατο· που αφήνει από παντού φωνές και διακηρύσσει τον δημιουργό· κι όμως υπάρχουν μερικοί, από τους οποίους άλλοι λένε ότι όλα έγιναν αυτόματα, άλλοι ότι είναι αγέννητα τα όσα βλέπουμε, άλλοι αποδίδουν τη δημιουργία και την πρόνοιά τους στους δαίμονες και άλλοι στην τύχη και στην ειμαρμένη και στις περιφορές των άστρων. Αυτό όμως δεν αποτελεί κατηγορία του δημιουργού, αλλά η κατηγορία βαρύνει αυτούς, που μετά από τόσα φάρμακα εξακολουθούν να είναι βαρύτατα ασθενείς. Όπως δηλαδή, όταν μια ψυχή είναι ευγνώμων, γνωρίζει το πρέπον χωρίς να έχει ανάγκη από πολλά βοηθήματα, έτσι λοιπόν και όταν είναι αγνώμων και αναίσθητη, κι αν ακόμη έχει απείρους καθοδηγητές, κυριευμένη από τα πάθη, παραμένει τυφλή.
Πρόσεχε λοιπόν ότι αυτό συμβαίνει παντού, όχι μόνο στην περίπτωση αυτή, αλλά και σε άλλες. Πόσοι δηλαδή, ενώ δεν άκουσαν νόμους, κάνουν μια ζωή απόλυτα σύμφωνη με τους νόμους; Κι άλλοι, που ανατράφηκαν με τους νόμους από την παιδική τους ηλικία μέχρι τα βαθιά γεράματα, δεν έπαψαν να τους παραβαίνουν. Τα ίδια συνέβαιναν και παλαιότερα. Γιατί οι Ιουδαίοι, αν και απόλαυσαν άπειρα σημεία και θαύματα, δεν έγιναν καλύτεροι· ενώ οι Νινευίτες, ακούοντας ένα μόνο κήρυγμα, μετέβαλαν τρόπο ζωής και απαλλάχθηκαν από την κακία. Αυτό μπορεί κανείς να το δει να συμβαίνει και σε απλοϊκούς ανθρώπους και όχι μόνο σε διασήμους. Πόση διδασκαλία δεν απόλαυσε ο Ιούδας, κι όμως έγινε προδότης; Ποια παραίνεση απόλαυσε ο ληστής; Κι όμως ομολόγησε επάνω στον σταυρό τον Χριστό και διακήρυξε τη βασιλεία Εκείνου. Μη λοιπόν κρίνεις τα πράγματα στηριζόμενος στις διεφθαρμένες γνώμες των άλλων, αλλά με βάση την αλήθεια των πραγμάτων να εκφέρεις την πρέπουσα γνώμη για εκείνους που σκέφτηκαν ορθά.
Δεν πίστεψαν οι Ιουδαίοι, πίστεψαν όμως οι Εθνικοί. Και ούτε αυτό αποσιωπήθηκε, αλλά άλλοτε ο Δαβίδ προφητεύοντας βροντοφωνάζει: «Υἱοὶ ἀλλότριοι ἐπαλαιώθησαν καὶ ἐχώλαναν ἀπὸ τῶν τρίβων αὐτῶν(:Υιοί αλλοεθνείς κατέστησαν άχρηστοι ως πεπαλαιωμένα και μαραμένα φύλλα και δεν μπόρεσαν να σταθούν ακλόνητοι στους πόδες τους, αλλά ως χωλοί σκόνταπταν και τρίκλιζαν στους δρόμους τους)» [Ψαλμ.17,46] και άλλοτε ο Ησαΐας λέγει: «Κύριε, τίς ἐπίστευσε τῇ ἀκοῇ ἡμῶν; Καὶ ὁ βραχίων Κυρίου τίνι ἀπεκαλύφθη;(:Κύριε, ποιος πίστεψε σε αυτά που εμείς ακούσαμε από Εσένα και κηρύξαμε στους ανθρώπους; Η δύναμη του Κυρίου σε ποιον φανερώθηκε και έγινε πιστευτή και παραδεκτή;)»[Ησ. 53,1].
Και πάλι: «Ἐμφανὴς ἐγενήθην τοῖς ἐμὲ μὴ ἐπερωτῶσιν, εὑρέθην τοῖς ἐμὲ μὴ ζητοῦσιν.Εἶπα· ἰδοὺ εἰμι τῷ ἔθνει, οἳ οὐκ ἐκάλεσάν μου τὸ ὄνομα(: έγινα φανερός και αποκάλυψα τον εαυτό μου σε εκείνους, οι οποίοι δεν με ικέτευαν, επειδή με αγνοούσαν ολοτελώς· βρέθηκα από εκείνους, οι οποίοι δεν ζητούσαν να με βρουν. Είπα: Ιδού,είμαι παρών. Το είπα σε έθνος το οποίο δεν επικαλέστηκε το Όνομά μου)» [Ησ. 65,1]. Αλλά και κατά την παρουσία Του στη γη πίστεψαν σε Αυτόν η Χαναναία [Ματθ. 15,21-28 και Μάρκ.7,24-30] και η Σαμαρείτιδα[Ιω.4,5 κ.ε.], ενώ οι ιερείς και οι άρχοντες τον πολεμούσαν και τον επιβουλεύονταν και εμπόδιζαν και τους άλλους και απομάκρυναν από τη συναγωγή εκείνους που πίστευαν σε Αυτόν. Ας μη σε ξενίζουν λοιπόν καθόλου αυτά. Η ζωή μας είναι γεμάτη από πολλά τέτοια παραδείγματα, που συνέβηκαν και κατά τις ημέρες μας και παλαιότερα. Άλλωστε, αν όχι όλοι, οπωσδήποτε όμως πολλοί και από τους Ιουδαίους πίστεψαν και τότε και τώρα, αν όμως δεν πίστεψαν όλοι, δεν είναι ούτε πρωτάκουστο, ούτε παράδοξο. Γιατί τέτοια είναι η αγνωμοσύνη, τέτοια η απερίσκεπτη διάνοια, τέτοια η ψυχή που κυριαρχείται από πάθη.
Αλλά αφού αναφέραμε τις προφητείες που πριν από τόσα χρόνια έχουν λεχθεί και διακηρυχθεί από τους προφήτες, εμπρός ας εξετάσουμε και εκείνες που λέχτηκαν από τον Ίδιο για τα όσα πρόκειται να συμβούν στο μέλλον, όταν περιερχόταν τη γη και συναναστρεφόταν τους ανθρώπους, ώστε να μάθεις και από αυτές τη δύναμή Του. Όταν λοιπόν ήλθε τότε στη γη και πραγματοποιούσε το έργο της σωτηρίας των ανθρώπων, τόσο εκείνων που ζούσαν τότε, όσο και των μελλοντικών γενεών, χρησιμοποίησε διαφόρους τρόπους προς επιτυχία του σκοπού του αυτού. Και πρόσεχε τι κάνει. Ενεργεί θαύματα και προλέγει ορισμένα γεγονότα που θα συνέβαιναν μετά από πολλά χρόνια. Και έτσι με εκείνα που γίνονταν τότε, παρείχε στους ακροατές την εγγύηση για όλα εκείνα που θα συνέβαιναν μελλοντικά, ενώ στις μελλοντικές γενεές αποδεικνύει με το ότι πραγματοποιήθηκαν όλα εκείνα που προείπε, ότι τα θαύματα που έγιναν κατά την εποχή εκείνη είναι αξιόπιστα, και με τη διπλή αυτή απόδειξη κάνει πιστευτά και τα περί της Βασιλείας.
Και πράγματι οι προφητείες Του ήταν διπλές· άλλες επρόκειτο να εκπληρωθούν κατά την παρούσα ζωή, και άλλες μετά τη συντέλεια του κόσμου, και με το ένα είδος των προφητειών έκανε πιστευτό το άλλο και έδειχνε με μεγάλη βεβαιότητα ότι θα επαληθευτούν αυτές. Εννοώ το εξής με αυτό που λέγω· γιατί πραγματικά ο λόγος είναι ασαφής, γι΄αυτό θα επιχειρήσω να τον κάνω πιο σαφή. Δώδεκα ήταν τότε οι μαθητές που Τον ακολουθούσαν, και κανείς τότε δεν μπορούσε να σκεφτεί της Εκκλησίας την πραγματικότητα, αλλά ούτε και το όνομα, γιατί τότε η συναγωγή ανθούσε ακόμη. Τι λοιπόν είπε και προανήγγειλε τη στιγμή εκείνη που όλη σχεδόν η οικουμένη ήταν κυριευμένη από την ασέβεια; «Ἐπὶ ταύτῃ τῇ πέτρᾳ οἰκοδομήσω μου τὴν ἐκκλησίαν, καὶ πύλαι ᾅδου οὐ κατισχύσουσιν αὐτῆς(:επάνω στον βράχο της αληθινής πίστεως θα οικοδομήσω την Εκκλησία μου· και ο θάνατος και οι οργανωμένες δυνάμεις του κακού δεν θα υπερισχύσουν και δεν θα νικήσουν την Εκκλησία, η οποία θα είναι αιώνια και αθάνατη)» [Ματθ.16,18]. Όπως θέλεις εξέτασε τον λόγο αυτόν, και θα δεις παντού να διαλάμπει η αλήθειά του. Και δεν είναι θαυμαστό αυτό μόνο, το ότι οικοδόμησε την Εκκλησία σε ολόκληρη την οικουμένη, αλλά και το ότι την κατέστησε ακατανίκητη, αν και ενοχλούνταν από τόσους πολέμους. Γιατί το «πύλες του άδη δεν θα υπερισχύσουν αυτής», σημαίνει τους κινδύνους εκείνους που οδηγούν στον άδη. Είδες αλήθεια προρρήσεως; Είδες δύναμη εκπληρώσεως;Είδες λόγους που διαλάμπουν επάνω στα γεγονότα, δύναμη ακαταμάχητη που τα κατορθώνει όλα με ευκολία; Μη δηλαδή, επειδή ο λόγος «θα οικοδομήσω την Εκκλησία μου» είναι σύντομος, τον προσπεράσεις επιπόλαια, αλλά ανάπτυξέ τον στον νου σου, και σκέψου πόσο μεγάλο πράγμα είναι το να γεμίσει την Εκκλησία, που είχε εξαπλωθεί μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα σε όλη την υφήλιο, από τόσους πιστούς, να μεταβάλει την πίστη τόσων εθνών, να μεταπείσει λαούς, να καταργήσει πατρικά έθιμα, να ξεριζώσει συνήθειες βαθιά ριζωμένες, να διαλύσει σαν σκόνη την τυραννική εξουσία της ηδονής και τη δύναμη της κακίας, να εξαφανίσει σαν καπνό τους βωμούς και τους ναούς και τα είδωλα και τις τελετές και τις βέβηλες εορτές και την ακάθαρτη κνίσα των θυσιών, και να ανεγείρει παντού θυσιαστήρια, στη χώρα των Ρωμαίων και των Περσών και των Σκυθών και των Μαύρων και των Ινδών· τι λέγω; Πιο πέρα και από τα σύνορα της δικής μας αυτοκρατορίας [ως «οικουμένη» εδώ ο Ιερός Χρυσόστομος εννοεί μάλλον την επικράτεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας]. Γιατί και τα βρετανικά νησιά, που είναι έξω από αυτή τη θάλασσα[εννοεί τη Μεσόγειο Θάλασσα] και βρίσκονται μέσα στον ωκεανό, γνώρισαν τη δύναμη του λόγου αυτού, καθόσον και εκεί έχουν ιδρυθεί Εκκλησίες και στήθηκαν θυσιαστήρια. Ο λόγος εκείνος που τον είπε τότε, αυτός έχει φυτευτεί στις ψυχές όλων και βρίσκεται στα στόματα όλων. Και όλη η γη που, όπως θα μπορούσαμε να πούμε, ήταν γεμάτη αγκάθια, καθαρίστηκε και έγινε καθαρή και καλλιεργήσιμη γη και δέχτηκε τα σπέρματα της ευσεβείας.
Είναι μεγάλο πραγματικά, πολύ μεγάλο, ή καλύτερα δείχνει σε υπερβολικό βαθμό το μέγεθος της θείας δυνάμεως, το ότι μπόρεσαν, και αν ακόμη κανείς δεν τους ενοχλούσε, αλλά επικρατούσε ειρήνη, και πολλοί που τους εμπόδιζαν ήταν νικημένοι και δεν υπήρχε εχθρός κανείς, τόσο πολύ κόσμο να τον απαλλάξουν από τη μια στιγμή στην άλλη από συνήθεια κακή με την οποία ζούσε επί τόσα χρόνια, και να τον μεταθέσουν σε άλλη, πολύ πιο δύσκολη. Και δεν είχαν αντίπαλο μόνο τη συνήθεια, αλλά και την ηδονή, δύο πράγματα τυραννικά. Γιατί εκείνα που τα είχαν παραλάβει πριν από πολλά χρόνια από τους πατέρες και τους πάππους και τους προπάππους και τους πριν από αυτούς ακόμη, καθώς και από τους φιλοσόφους και τους ρήτορες, αυτά πείθονταν να τα αρνηθούν, αν και ήταν πάρα πολύ δύσκολο να δεχτούν μια νέα συνήθεια που είχε μπει στον κόσμο, και το χειρότερο βέβαια από όλα, που ήταν πολύ επίπονη. Γιατί τους απομάκρυνε από την τρυφή και τους οδηγούσε στην ακτημοσύνη· τους απομάκρυνε από την ασέλγεια και τους οδηγούσε στη σωφροσύνη· τους απομάκρυνε από τον φθόνο και τους οδηγούσε στη φιλοφροσύνη· τους απομάκρυνε από την πλατειά και ευρύχωρη οδό και τους οδηγούσε στη στενή και θλιμμένη και απόκρημνη, οδηγούσε εκείνους που είχαν ανατραφεί για να βαδίσουν την πλατειά οδό[βλ. Ματθ.7,13-14].
Γιατί βέβαια δεν πήρε άλλους ανθρώπους, που ζούσαν έξω από τον κόσμο και τη συνήθεια αυτή, αλλά εκείνους τους ίδιους, που είχαν κατασαπίσει από τις συνήθειες αυτές και είχαν γίνει και από τον πηλό μαλακότεροι, αυτούς πρόσταξε να βαδίσουν τη στενή και γεμάτη θλίψεις οδό, την τραχεία και δύσκολη, και τους έπειθε. Και πόσους έπειθε; Όχι δύο και δέκα και είκοσι και εκατό, αλλά όλους σχεδόν τους ανθρώπους που κατοικούσαν στην υφήλιο. Και με ποιους τους έπειθε; Με ένδεκα ανθρώπους, αγράμματους, ιδιώτες, που δεν ήξεραν γλώσσες, που ήταν άσημοι και φτωχοί, που δεν είχαν πατρίδα, δεν είχαν χρήματα πολλά, ούτε δύναμη σωματική, ούτε παρελθόν ένδοξο, ούτε προγονική λαμπρότητα, ούτε δύναμη λόγου, ούτε ρητορική δεινότητα, ούτε την προστασία που προσφέρει η γνώση, αλλά ήταν άνθρωποι αλιείς, σκηνοποιοί, αλλόγλωσσοι. Γιατί δεν είχαν την ίδια γλώσσα με εκείνους που πίστευαν, αλλά μιλούσαν ξένη γλώσσα και διαφορετική από όλες τις άλλες, εννοώ την εβραϊκή γλώσσα, και με αυτούς οικοδόμησε την Εκκλησία, που εκτείνεται από το ένα άκρο μέχρι το άλλο άκρο της γης.
Και δεν είναι αυτό μόνο θαυμαστό, αλλά και το ότι οι λίγοι αυτοί ιδιώτες και φτωχοί και άσημοι και αγράμματοι και ταπεινοί και αλλόγλωσσοι και ευκαταφρόνητοι, που τους ανατέθηκε η διόρθωση όλης της οικουμένης και πήραν εντολή να την οδηγήσουν σε πολύ δυσκολότερα πράγματα, δεν τα έκαναν αυτά σε κατάσταση ειρήνης, αλλά μέσα στους άπειρους πολέμους που εξεγείρονταν εναντίον τους από παντού. Πραγματικά σε κάθε έθνος και σε κάθε πόλη· τι λέγω σε κάθε έθνος και σε κάθε πόλη; Σε κάθε σπίτι ξεσπούσε εναντίον τους πόλεμος. Γιατί γενόμενη αποδεκτή η διδασκαλία χώριζε πολλές φορές το παιδί από τον πατέρα, τη νύφη από την πεθερά, τον αδελφό από τον αδελφό, τον δούλο από τον κύριο, τον αρχόμενο από τον άρχοντα, τον άνδρα από τη γυναίκα, τη γυναίκα από τον άνδρα, και τον πατέρα από τα παιδιά, γιατί δεν πείθονταν όλα αμέσως, δημιουργούσε καθημερινές έχθρες και συνεχείς πολέμους, προξενούσε σε αυτούς άπειρους θανάτους, και γινόταν αιτία να τους αποφεύγουν σαν εχθρούς και πολέμιους όλων. Καθόσον όλοι τους καταδίωκαν, βασιλείς, άρχοντες, ιδιώτες, ελεύθεροι, δούλοι, δήμοι, πόλεις· και όχι μόνο αυτούς, αλλά -το πιο φοβερό βέβαια- και εκείνους που μόλις είχαν ασπαστεί την πίστη, που λάμβαναν την κατήχηση από αυτούς. Είχε δηλαδή κηρυχτεί ένας κοινός πόλεμος εναντίον και των μαθητών και των διδασκάλων, επειδή η διδασκαλία φαινόταν αντίθετη και προς τα βασιλικά διατάγματα και προς τις συνήθειες και προς τα πατρικά έθιμα. Γιατί τους προέτρεπαν να μην προσκυνούν τα είδωλα, να καταφρονούν τους βωμούς, τους οποίους οι πατέρες τους και όλοι οι πρόγονοί τους λάτρευαν, να αποφεύγουν τα βδελυρά δόγματα, να περιφρονούν τις εορτές και να αποστρέφονται τις τελετές, πράγματα που θεωρούνταν από εκείνους και γεμάτα από πολλή φρίκη και πάρα πολύ φοβερά και για τα οποία θα έδιναν ακόμη και την ίδια τη ζωή τους, παρά να αποδεχθούν τους λόγους αυτών και να πιστέψουν σε Εκείνον που γεννήθηκε από τη Μαρία, σε Εκείνον που οδηγήθηκε στο ηγεμονικό δικαστήριο, που δέχτηκε εμπτυσμούς και έπαθε μύρια δεινά· σε εκείνον που υπέμεινε θάνατο καταραμένο, που τάφηκε και αναστήθηκε.
Και το παράδοξο είναι ότι τα πάθη Του ήταν γνωστά σε όλους,όπως τα μαστιγώματα, οι πληγές στα μάτια, οι ύβρεις που συνοδεύονταν από τους εμπτυσμούς στο πρόσωπο, τα ραπίσματα, ο σταυρός, τα πολλά χλευάσματα, η διακωμώδηση από όλους, η ταφή που επιτράπηκε να γίνει σαν χάρη, ενώ τα σχετικά με την Ανάσταση δεν ήταν ακόμη γνωστά(γιατί μετά την ανάστασή Του φανερώθηκε μόνο σε αυτούς)· αλλά όμως λέγοντάς τους αυτά, τους έπειθαν, και έτσι οικοδομούσαν την Εκκλησία. Πώς και με ποιον τρόπο; Με τη δύναμη Εκείνου που τους έδωσε αυτήν την εντολή. Γιατί Αυτός ήταν που βάδιζε μπροστά από αυτούς, Αυτός έκανε όλα τα δύσκολα εύκολα. Γιατί, αν δεν ήταν κάποια θεία δύναμη που κατόρθωνε αυτά, δεν θα ήταν δυνατό ούτε αρχή να λάβουν. Πώς δηλαδή θα ήταν δυνατό; Αλλά Εκείνος που είπε: «ας γίνει ο ουρανός» και έγινε ο λόγος έργο, και «ας θεμελιωθεί η γη», και παρήγαγε την ύλη, και «ας λάμψει ο ήλιος» και παρουσίασε το άστρο, και όλα τα έκαμε με τον λόγο Του, Αυτός φύτευσε και τις εκκλησίες αυτές· και ο λόγος Του εκείνος : «θα οικοδομήσω την Εκκλησία μου», αυτός δημιούργησε το παν. Γιατί τέτοιοι είναι οι λόγοι του Θεού, δημιουργοί έργων, έργων θαυμαστών και παράδοξων.
Όπως ακριβώς δηλαδή είπε: «Καὶ εἶπεν ὁ Θεός· βλαστησάτω ἡ γῆ βοτάνην χόρτου ας βλαστήσει η γη βοτάνη χόρτου σπεῖρον σπέρμα κατὰ γένος καὶ καθ’ ὁμοιότητα, καὶ ξύλον κάρπιμον ποιοῦν καρπόν, οὖ τὸ σπέρμα αὐτοῦ ἐν αὐτῷ κατὰ γένος ἐπὶ τῆς γῆς. Καὶ ἐγένετο οὕτως(: και είπε ο Θεός, εκφράζοντας τη θεία και αγαθή βουλή Του ως πρόσταγμα: να βλαστήσει η γη χλόη, χορτάρι να φυτρώσουν ποώδεις θάμνοι, καθένας από τους οποίους να παράγει σπόρο ανάλογα με το είδος και την ποικιλία του, ώστε να διαιωνίζονται να φυτρώσουν δέντρα δασικά)να παράγουν ξυλεία) και οπωροφόρα, οι καρποί των οποίων να περιέχουν τα σπέρματά τους, το καθένα ανάλογα με το ιδιαίτερο είδος του· η χλόη, οι θάμνοι, τα δέντρα να καλύψουν την επιφάνεια της γης. Και ευθύς αμέσως το θείο πρόσταγμα έγινε έργο)» [Γέν.1,11] και όλα αμέσως έγιναν παράδεισος, όλα έγιναν λειβάδια και γέμισε από φυτά η γη που δέχτηκε το πρόσταγμα, έτσι και τώρα είπε: «θα οικοδομήσω την Εκκλησία μου» και με μεγάλη ευκολία έγινε αυτό.
Και ενώ οπλίζονταν εναντίον της τύραννοι, οι στρατιώτες πρόβαλλαν κατ’αυτής τα όπλα τους, τα πλήθη του λαού μαίνονταν με σφοδρότητα μεγαλύτερη εκείνης του πυρός, η συνήθεια αντιπαρατασσόταν, και οι ρήτορες και οι σοφιστές και οι πλούσιοι και οι ιδιώτες και οι άρχοντες ξεσηκώνονταν εναντίον της, ερχόμενος ο λόγος του Θεού με σφοδρότητα μεγαλύτερη της φωτιάς κατέκαυσε τα αγκάθια, καθάρισε τους αγρούς και έσπειρε τον λόγο του κηρύγματος. Και ενώ άλλοι από τους πιστούς ρίχνονταν στη φυλακή, άλλοι εξορίζονταν εκτός της πατρίδος, άλλων δημευόταν η περιουσία τους, άλλοι φονεύονταν και κατασφάζονταν, άλλοι ρίχνονταν στη φωτιά, άλλοι καταποντίζονταν στη θάλασσα και υπέμεναν κάθε είδος τιμωρίας ατιμαζόμενοι, απομακρυνόμενοι από τα σπίτια τους και διωκόμενοι από παντού σαν κοινοί εχθροί, εντούτοις άλλοι όλο και περισσότεροι προσέρχονταν, που όχι μόνο δεν έδειχναν απροθυμία στο να πιστέψουν εξαιτίας των όσων έπασχαν άλλοι, αλλά και προθυμότεροι γίνονταν, και πολύ περισσότερο πηδούσαν μέσα σ’ αυτά τα καλά δίχτυα, και έτσι ψαρεύονταν όχι εξαναγκαζόμενοι ούτε εκβιαζόμενοι, αλλά προστρέχοντας μόνοι τους και νιώθοντας ευγνωμοσύνη προς εκείνους που τους οδηγούσαν στον Χριστό· και ενώ έβλεπαν χειμάρρους αιμάτων να τρέχουν από εκείνους που είχαν ήδη πιστέψει, γίνονταν πιο θερμοί στην πίστη και πιο θαρραλέοι.
Και όχι μόνο οι μαθητές, αλλά και οι διδάσκαλοι, αν και άλλοι από αυτούς φυλακίζονταν, άλλοι διώκονταν, άλλοι μαστιγώνονταν και άλλοι έπασχαν μύρια άλλα κακά, καθημερινά οι μαθητές γίνονταν περισσότεροι και πολύ πιο σπουδαιότεροι. Και βροντοφωνάζει ο Παύλος λέγοντας: «Καὶ τοὺς πλείονας τῶν ἀδελφῶν ἐν Κυρίῳ πεποιθότας τοῖς δεσμοῖς μου περισσοτέρως τολμᾶν ἀφόβως τὸν λόγον λαλεῖν(:και οι περισσότεροι απ’ τους αδελφούς ενισχύθηκαν στην πίστη τους προς τον Κύριο και απέκτησαν θάρρος από τα δεσμά και τη φυλάκισή μου, ώστε να έχουν τώρα περισσότερη τόλμη να κηρύττουν άφοβα τον λόγο του Ευαγγελίου)» [Φιλιπ.1,14]. Και αλλού πάλι: «Ὑμεῖς γὰρ μιμηταὶ ἐγενήθητε, ἀδελφοί, τῶν ἐκκλησιῶν, τοῦ Θεοῦ τῶν οὐσῶν ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ, ὅτι τὰ αὐτὰ ἐπάθετε καὶ ὑμεῖς ὑπὸ τῶν ἰδίων συμφυλετῶν καθὼς καὶ αὐτοὶ ὑπὸ τῶν Ἰουδαίων, τῶν καὶ τὸν Κύριον ἀποκτεινάντων Ἰησοῦν καὶ τοὺς ἰδίους προφήτας, καὶ ἡμᾶς ἐκδιωξάντων, καὶ Θεῷ μὴ ἀρεσκόντων, καὶ πᾶσιν ἀνθρώποις ἐναντίων(:Τον δεχθήκατε ως λόγο Θεού, διότι εσείς, αδελφοί, γίνατε μιμητές των Εκκλησιών του Θεού που είναι στην Ιουδαία ενωμένες με τον Ιησού Χριστό. Και γίνατε μιμητές εκείνων, διότι κι εσείς πάθατε τα ίδια από τους ομοεθνείς σας, όπως κι εκείνοι από τους Ιουδαίους που δεν πίστεψαν στον Ιησού Χριστό. Αυτοί είναι που θανάτωσαν και τον Κύριο Ιησού και τους προφήτες τους, και καταδίωξαν σκληρά κι εμάς. Αυτοί και στον Θεό δεν αρέσουν, και τους ανθρώπους όλους εχθρεύονται, αφού καταπολεμούν τον Σωτήρα του κόσμου)» [Α΄Θεσ. 2,14-15]. Γράφοντας, πάλι, σε άλλους έλεγε τα εξής: « Ἀναμιμνήσκεσθε δὲ τὰς πρότερον ἡμέρας, ἐν αἷς φωτισθέντες πολλὴν ἄθλησιν ὑπεμείνατε παθημάτων, τοῦτο μὲν ὀνειδισμοῖς τε καὶ θλίψεσι θεατριζόμενοι, τοῦτο δὲ κοινωνοὶ τῶν οὕτως ἀναστρεφομένων γενηθέντες. καὶ γὰρ τοῖς δεσμοῖς μου συνεπαθήσατε καὶ τὴν ἁρπαγὴν τῶν ὑπαρχόντων ὑμῶν μετὰ χαρᾶς προσεδέξασθε, γινώσκοντες ἔχειν ἐν ἑαυτοῖς κρείττονα ὕπαρξιν ἐν οὐρανοῖς καὶ μένουσαν(:να θυμάστε τις προηγούμενες ημέρες κατά τις οποίες φωτιστήκατε με το βάπτισμα και με τη γνώση της αλήθειας και υπομείνατε πολλή άθληση και αγώνα παθημάτων και διωγμών. Από το ένα μεν μέρος με ονειδισμούς και ύβρεις και με θλίψεις σας θεάτριζαν και σας διαπόμπευαν· από το άλλο όμως μέρος με τη συμπάθεια και βοήθειά σας γίνατε συμμέτοχοι εκείνων, οι οποίοι έτσι καταδιώκονταν και ζούσαν εν μέσω θλίψεων και κατατρεγμών. Και πράγματι γίνατε και εσείς συμμέτοχοι των καταδιωκομένων για το όνομα του Χριστού· διότι και στα δεσμά μου, όταν ήμουνα στη φυλακή, δείξατε συμπάθεια, και την αρπαγή και τη δήμευση της περιουσίας σας δεχτήκατε με χαρά, επειδή γνωρίζατε ότι έχετε για τον εαυτό σας καλύτερη περιουσία στους ουρανούς, που είναι μόνιμη και αιώνια)» [Εβρ.10,32-34].
Είδες την υπερβολική δύναμη Εκείνου που ενήργησε αυτά; Όχι μόνο δηλαδή δεν λυπούνταν, όχι μόνο δεν θλίβονταν παθαίνοντας αυτά, αλλά και χαίρονταν και σκιρτούσαν και πηδούσαν από χαρά. Και γι’αυτά λοιπόν ο Παύλος λέγει αυτά, ότι δηλαδή την δήμευση της περιουσίας τη δέχτηκαν με ευχαρίστηση[Αυτόθι], ενώ ο Λουκάς στο βιβλίο των Πράξεων, μιλώντας για τους διδασκάλους, λέγει ότι «οἱ μὲν οὖν ἐπορεύοντο χαίροντες ἀπὸ προσώπου τοῦ συνεδρίου, ὅτι ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ κατηξιώθησαν ἀτιμασθῆναι(:ύστερα λοιπόν από τις απειλές και την κακομεταχείριση αυτή που δέχθηκαν οι απόστολοι, έφυγαν από το συνέδριο με μεγάλη χαρά, διότι αξιώθηκαν να υποστούν ατιμωτική τιμωρία για χάρη του ονόματός Του)» [Πράξ.5,41].
Για τον εαυτό του πάλι ο Παύλος λέγει: «Νῦν χαίρω ἐν τοῖς παθήμασί μου ὑπὲρ ὑμῶν καὶ ἀνταναπληρῶ τὰ ὑστερήματα τῶν θλίψεων τοῦ Χριστοῦ ἐν τῇ σαρκί μου ὑπὲρ τοῦ σώματος αὐτοῦ, ὅ ἐστιν ἡ ἐκκλησία(:η αποστολική μου δράση βέβαια εμποδίστηκε προς το παρόν, διότι είμαι φυλακισμένος. Αλλά τώρα, παρά τη φυλάκισή μου αυτή, χαίρομαι για τα παθήματα που υποφέρω για τη σωτηρία σας. Με τα παθήματά μου αυτά αναπληρώνω τα υστερήματα των θλίψεων του Χριστού, και πάσχω εγώ στο σώμα μου τα όσα δεν πρόφθασε να πάθει ο Χριστός. Και τα υποφέρω για χάρη του σώματος του Χριστού, το οποίο είναι η Εκκλησία)»[Κολ. 1,24]. Και γιατί θαυμάζεις που χαιρόταν για τα παθήματά του, τη στιγμή που και όταν επρόκειτο να υποστεί τον θάνατο όχι μόνο χαιρόταν, αλλά καλούσε και τους μαθητές να πάρουν μέρος στην ευφροσύνη, πράγμα που δείχνει ψυχή υπερβολικά ευφραινόμενη, λέγοντας τα εξής: «Ἀλλ᾿ εἰ καὶ σπένδομαι ἐπὶ τῇ θυσίᾳ καὶ λειτουργίᾳ τῆς πίστεως ὑμῶν, χαίρω καὶ συγχαίρω πᾶσιν ὑμῖν· τὸ δ᾿ αὐτὸ καὶ ὑμεῖς χαίρετε καὶ συγχαίρετέ μοι(:αλλά κι αν ακόμη χύνω το αίμα μου ως σπονδή επάνω στη θυσία που προσφέρω στο Θεό ως λειτουργία – και η θυσία και η λειτουργία μου αυτή είναι η πίστη σας, την οποία αποκτήσατε και με τη δική μου συνδρομή και την οποία προσφέρω στο Θεό ως έργο ιερής λατρείας – χαίρομαι που γίνομαι σπονδή˙ και χαίρομαι μαζί με όλους σας για το σωτήριο αποτέλεσμα που θα έχετε. Ακριβώς λοιπόν το ίδιο να κάνετε κι εσείς. Μη λυπάστε καθόλου. Αλλά να χαίρεστε για την πίστη σας, και να χαίρεστε μαζί μου για το μαρτύριό μου)» [Φιλιπ.2,17-18].
Πες μας λοιπόν, τι συνέβηκε και γέμισες από τόση χαρά; «Ἐγὼ», λέγει, «γὰρ ἤδη σπένδομαι, καὶ ὁ καιρὸς τῆς ἐμῆς ἀναλύσεως ἐφέστηκε (: εγώ τώρα χύνω το αίμα μου ως σπονδή και θυσία στον Θεό· και ο καιρός της αναχωρήσεώς μου από τον κόσμο αυτόν είναι πολύ κοντά)» [Β΄Τιμ.4,6].
Έτσι λοιπόν οικοδομούσαν σε όλα τα μέρη της γης την Εκκλησία. Αν και βέβαια κανείς δεν θα μπορούσε διωκόμενος και εμποδιζόμενος να κτίσει ούτε ένα τοίχο με λίθους και ασβέστη, όμως αυτοί οικοδόμησαν τόσες Εκκλησίες σε ολόκληρη την οικουμένη,δημευόμενοι, μαστιγούμενοι, σφαγιαζόμενοι, καιόμενοι, καταποντιζόμενοι μαζί με τους μαθητές τους. Και τις οικοδόμησαν όχι με λίθους, αλλά με ψυχές και προαιρέσεις, πράγμα που είναι πολύ πιο δύσκολο από του να κτίζει κανείς με λίθους. Γιατί δεν είναι ίσο το να κτίσεις έναν τοίχο και το να πείσεις να αλλάξει τρόπο ζωής μια ψυχή, που επί τόσα χρόνια είχε διαφθαρεί από τους δαίμονες και να απομακρυνθεί από τη μανία εκείνη και να οδηγηθεί σε μία τόσο μεγάλη σωφροσύνη. Αλλά όμως αυτό το κατόρθωσαν γυμνοί και ανυπόδητοι, περιερχόμενοι με ένα μόνο χιτώνα όλη την οικουμένη, γιατί είχαν σύμμαχο και βοηθό την ακαταμάχητη δύναμη Εκείνου που είπε: «ἐπὶ ταύτῃ τῇ πέτρᾳ οἰκοδομήσω μου τὴν ἐκκλησίαν, καὶ πύλαι ᾅδου οὐ κατισχύσουσιν αὐτῆς(:επάνω στον βράχο της αληθινής πίστεως, θα οικοδομήσω την Εκκλησία μου. Και ο θάνατος και οι οργανωμένες δυνάμεις του κακού δεν θα υπερισχύσουν και δεν θα νικήσουν την Εκκλησία, η οποία θα είναι αιώνια και αθάνατη)» [Ματθ.16,18]
Απαρίθμησε λοιπόν πόσοι τύραννοι από τότε παρατάχτηκαν εναντίον της, πόσοι υπεκίνησαν φοβερότατους διωγμούς, σε ποια κατάσταση βρίσκονταν παλαιότερα όλα, τότε δηλαδή που μόλις είχε φυτευτεί η πίστη, τότε που οι διάνοιες των ανθρώπων ήταν πιο απαλές. Ειδωλολάτρες βασιλείς ήταν ο Αύγουστος, ο Τιβέριος, ο Γάιος, ο Νέρωνας, ο Ουεσπασιανός, ο Τίτος και όλοι οι μετέπειτα μέχρι τους χρόνους του μακαρίου Κωνσταντίνου. Και όλοι αυτοί, άλλοι λιγότερο, και άλλοι περισσότερο, πολεμούσαν την Εκκλησία, οπωσδήποτε όμως όλοι την πολεμούσαν. Αν μερικοί από αυτούς φάνηκαν να ησυχάζουν έναντί τους, αυτό ακριβώς το γεγονός, το ότι ήταν οι βασιλείς γνωστοί για την ασέβειά τους, γινόταν αφορμή διωγμών, γιατί άλλοι τους κολάκευαν και τους υπηρετούσαν στον πόλεμο κατά της Εκκλησίας. Αλλά όμως όλες αυτές οι επιβουλές και οι επιθέσεις έσπασαν πιο εύκολα και από τον ιστό της αράχνης, διαλύθηκαν πιο γρήγορα και από τον καπνό και εξαφανίστηκαν και από τη σκόνη ταχύτερα. Γιατί με τα όσα κακά διέπραξαν, δημιούργησαν ένα πλήθος μαρτύρων και άφησαν στην Εκκλησία τους αθάνατους εκείνους θησαυρούς, τους στύλους, τους πύργους, και έγιναν για τους μεταγενέστερους πρόξενοι μεγάλης ωφέλειας, όχι μόνο όσο ζούσαν, αλλά και μετά τον θάνατό τους.
Είδες δύναμη προρρήσεως; «Και οι πύλες του άδη δεν θα υπερισχύσουν αυτής». Από αυτά πίστευε και για τα μελλοντικά, ότι δηλαδή κανείς δεν θα μπορέσει να τη νικήσει. Γιατί, αν δεν κατόρθωσαν να τη νικήσουν τότε που αποτελούνταν από λίγους και θεωρούνταν το πράγμα σαν καινοτομία, τότε που η διδασκαλία μόλις είχε παγιωθεί και τόσοι πόλεμοι και τόσες μάχες εξεγείρονταν από παντού εναντίον της, πολύ περισσότερο δεν θα μπορέσουν να τη νικήσουν τώρα που κατέλαβε αυτή ολόκληρη την οικουμένη και κάθε τόπο και τα βουνά και τα λαγκάδια και τους λόφους, και αυτήν ακόμη τη θάλασσα και όλα τα υπό τον ήλιο έθνη, και η ασέβεια περιορίστηκε σε λίγους πλέον, αφού εξαφανίστηκαν και οι βωμοί και οι ναοί και τα είδωλα και οι εορτές και οι τελετές και ο καπνός και η κνίσα και τα βδελυρά πανηγύρια. Πώς λοιπόν ένα τόσο μεγάλο και τέτοιου είδους πράγμα μετά από τόσα εμπόδια και τόσο λαμπρό τέλος είχε, και είχε έκβαση τέτοια που επιβεβαιώνει την αλήθεια της προρρήσεως, αν δεν υπήρχε κάποια θεία και ακαταμάχητη δύναμη σε εκείνον που τα προείπε αυτά και τα πραγματοποίησε; Κανείς δεν θα μπορέσει να φέρει αντίρρηση σε αυτά, εκτός αν κάποιος παράφρονας, και στερείται και το φυσικό ακόμη λογικό.
Και όχι μόνο αυτές, αλλά και άλλες προρρήσεις ανακηρύττουν την ακαταμάχητη δύναμη αυτού. Καθόσον προείπε τα μέλλοντα με όλη την αλήθεια και τα πραγματοποίησε, και είναι αδύνατο να μην πραγματοποιηθεί κάτι από εκείνα που λέχτηκαν από Αυτόν. Είναι πιο εύκολο να καταστραφεί η γη και ο ουρανός, παρά να φανεί ότι κάτι από τους λόγους Του ή τις προρρήσεις Του λέχθηκε ψευδώς. Γι΄αυτό και αυτός, δηλώντας αυτό ακριβώς προτού ακόμη εκπληρωθούν οι προρρήσεις του, με τόση σαφήνεια αποφάνθηκε για τα όσα λέχθηκαν από Αυτόν, ώστε να πει: «Ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ παρελεύσονται, οἱ δὲ λόγοι μου οὐ μὴ παρέλθωσι(:ο ουρανός και η γη, που σας φαίνονται τόσο μόνιμα και στερεά, θα περάσουν και θα εκλείψουν, οι λόγοι μου όμως δεν θα περάσουν, αλλά θα επαληθευθούν επακριβώς)» [Ματθ.24,35]. Και πολύ εύλογα. Γιατί δεν είναι απλά λόγια, αλλά λόγια του Θεού, δημιουργοί έργων. Έτσι δημιούργησε τον ουρανό, έτσι τη γη, έτσι τη θάλασσα, έτσι τον ήλιο, έτσι τα πλήθη των αγγέλων, έτσι τις άλλες αόρατες δυνάμεις. Και αυτό διασαφηνίζοντας ο προφήτης έλεγε: «Αυτός είπε και έγιναν, Αυτός πρόσταξε και κτίστηκαν», λέγοντας αυτά για όλη την κτίση, την άνω, την κάτω, την αισθητή, τη νοερή, τη σωματική, την ασώματη. Απέδειξε λοιπόν, όπως και προηγουμένως είπα, η πρόρρησή Του για την Εκκλησία, το μέγεθος, τον όγκο και την υπερβολή της αλήθειας, της πρόνοιας, της αγαθότητας και της κηδεμονίας Αυτού.
Εμπρός λοιπόν και άλλη πρόρρηση ας εξετάσουμε που διαλάμπει περισσότερο και από τον ήλιο και είναι και από την ακτίνα φανερότερη, που βρίσκεται μπροστά στα μάτια όλων και επεκτείνεται σε όλες τις επερχόμενες γενεές, όπως ακριβώς και η προηγούμενη. Γιατί τέτοιες είναι οι περισσότερες προρρήσεις Αυτού. Δεν τελειώνουν δηλαδή σε σύντομο χρόνο ούτε πραγματοποιούνται σε μία μόνο γενεά, αλλά επεκτείνονται σε όλους τους ανθρώπους, και σε αυτούς που ζουν τώρα και σε εκείνους που θα έλθουν αμέσως και στους μετά από εκείνους και στους μετά από αυτούς πάλι και μέχρι τη συντέλεια του κόσμου και παρέχουν σε όλους τη δυνατότητα να αντιληφθούν τη δύναμη της αλήθειάς τους, όπως ακριβώς και η προηγούμενη. Γιατί από την ημέρα που λέχτηκε μέχρι τη συντέλεια του αιώνος παραμένει σταθερή και αμετακίνητη, ανθεί και λάμπει και καθημερινά ακμάζει και αυξάνεται και αποκτά μεγαλύτερη δύναμη, δίνοντας τη δυνατότητα σε όλους, από την εποχή εκείνου μέχρι τη Δευτέρα παρουσία του Χριστού, να καρπώνονται από αυτήν αγαθά και να δρέπουν απερίγραπτη ωφέλεια. Πράγματι και οι πριν από μας και οι πριν από εκείνους και όλοι οι πριν από εκείνους γνώρισαν τη δύναμή της, βλέποντας από το ένα μέρος τους πολέμους να ξεσπούν εναντίον της και τους κινδύνους και τις ταραχές και τους θορύβους και τα κύματα και τις κακοκαιρίες, και από το άλλο προσέχοντας αυτήν να μην καταποντίζεται, να μη νικιέται, να μην υποτάσσεται, να μη σβήνει, αλλά να ανθεί, να αυξάνεται και να φτάνει σε μεγαλύτερο ύψος.
Αλλά και αυτή που πρόκειται να σας πω τώρα, είναι τέτοια, που μπορεί να δείξει τη δύναμη και την αλήθεια των όσων λέχτηκαν από εκείνον. Ποια όμως είναι αυτή; Κάποτε, αφού μπήκε στον ναό των Ιουδαίων, που ανθούσε τότε και έλαμπε πάρα πολύ από παντού εξαιτίας του χρυσού και του κάλλους και του μεγέθους των οικοδομών, έχοντας και όλη την άλλη πολυτέλεια από την τέχνη και τα υλικά, και ενώ οι μαθητές τα θαύμαζαν αυτά, τι λέγει Αυτός; «Οὐ βλέπετε ταῦτα πάντα; ἀμὴν λέγω ὑμῖν, οὐ μὴ ἀφεθῇ ᾧδε λίθος ἐπὶ λίθον, ὃς οὐ καταλυθήσεται(:Δεν βλέπετε με θαυμασμό όλα αυτά τα ωραία κτίρια; Αληθινά σας διαβεβαιώνω ότι δεν θα μείνει πέτρα πάνω στην πέτρα που να μην γκρεμιστεί κάτω)»[Ματθ.24,2], εννοώντας την καταστροφή αυτού αργότερα, την πανωλεθρία, την ερήμωση, τα ερείπια του ναού που υπάρχουν σήμερα στα Ιεροσόλυμα. Πραγματικά όλα εκείνα τα λαμπρά και περιφανή οικοδομήματα έχουν γίνει ερείπια. Είδες και με τα δύο τη μεγάλη και απερίγραπτη δύναμή Του, και με το ότι οικοδομεί και αυξάνει εκείνους που Τον υπηρετούν πιστά, και με το ότι ταπεινώνει και καταστρέφει και ξερριζώνει εκείνους που αντιτίθενται σε Αυτόν; Γιατί πουθενά δεν υπήρχε τέτοιος ναός ούτε τόσο φημισμένος και που να απολάμβανε τόση τιμή. Καθόσον όλοι οι Ιουδαίοι που κατοικούσαν σε όλα τα μέρη της γης και στα πέρατα ακόμη του κόσμου, εκεί κατέφταναν την παλαιά εποχή, φέροντας δώρα και θυσίες και προσφορές και απαρχές και άλλα πολλά και με τον πλούτο όλου του κόσμου καλλώπιζαν τον ναό. Και οι προσήλυτοι ακόμη Ιουδαίοι από όλα τα μέρη της γης εκεί συνέρρεαν, και ήταν πολύ ξακουστό το όνομα του τόπου, φθάνοντας μέχρι τα έσχατα της γης. Αλλά όμως ένας λόγος του Χριστού τα κατέστρεψε όλα εκείνα και τα εξαφάνισε και τα έκανε να φύγουν από τη μέση σαν σκόνη· και εκεί που δεν επιτρεπόταν σε όλους τους Ιουδαίους να εισέλθουν, ή καλύτερα ούτε και σε όλους τους ιερείς, αλλά σε έναν μόνο, στον αρχιερέα, και σε αυτόν μία φορά μόνο το έτος, με στολή και στεφάνια και μίτρα και με όλη την άλλη ιερή αμφίεσή του, τώρα μπορούν να μπαίνουν και πόρνοι και κίναιδοι και φίλοι των παλλακίδων και μοιχοί, χωρίς κανείς να τους εμποδίζει· γιατί πέφτοντας ο λόγος εκείνος όλα τα κατέστρεψε και τα εξαφάνισε, και τόσο μόνο μέρος μένει από τον ναό, όσο για να δείχνει πού ήταν ο ναός την παλαιά εποχή.
Σκέψου λοιπόν πόση δύναμη δείχνει και αυτό. Γιατί, εκείνοι που τόσα πολλά κατόρθωσαν, που νίκησαν έθνη και βασιλείς και σε πολλές περιπτώσεις επικράτησαν εντελώς αναίμακτα, που έστησαν τρόπαια αμέτρητα πρωτάκουστα και παράδοξα, αυτοί που από τότε μέχρι σήμερα δεν μπόρεσαν να οικοδομήσουν έναν ναό, και όλα αυτά αν και υπήρξαν πολλοί βασιλείς που τους συμπαραστάθηκαν και είναι αυτοί ένα τόσο μεγάλο πλήθος διασκορπισμένο σε όλη τη γη και έχουν τόσα πολλά χρήματα στη διάθεσή τους. Είδες πως εκείνα που τα οικοδόμησε Αυτός, κανείς δεν τα κατέστρεψε, και εκείνα που τα κατέστρεψε, κανείς δεν μπόρεσε να τα οικοδομήσει; Οικοδόμησε την Εκκλησία και κανείς δεν μπορεί να την καταστρέψει. Κατέστρεψε τον ναό και κανείς δεν μπορεί να τον οικοδομήσει και μάλιστα μέσα σε τόσα πολλά χρόνια.
Αν και βέβαια επιχείρησαν και αυτήν να την καταστρέψουν, αλλά δεν μπόρεσαν· και εκείνον προσπάθησαν να τον ανοικοδομήσουν, αλλά δεν μπόρεσαν. Και επιτράπηκε και αυτό, για να μην μπορεί κανείς να λέγει ότι αν επιχειρούσαν να τον ξανακτίσουν, θα μπορούσαν. Να λοιπόν και επιχείρησαν και τίποτε δεν μπόρεσαν να κάνουν. Πραγματικά στις ημέρες μας ο βασιλεύς εκείνος που ξεπέρασε όλους τους άλλους στην ασέβεια[πρόκειται μάλλον για τον αυτοκράτορα Ιουλιανό τον Παραβάτη] και τους έδωσε την άδεια να τον κτίσουν και τους βοήθησε οικονομικά και άρχισαν το έργο της ανοικοδομήσεως, αλλά όμως δεν μπόρεσαν ούτε στο ελάχιστο να προχωρήσουν, γιατί φωτιά ξεπήδησε από τα θεμέλια του ναού και τους απομάκρυνε όλους[Η επιχείρηση αυτή έγινε τον χειμώνα των ετών 362-363 μ.Χ.].
Το ότι θέλησαν να τον ανοικοδομήσουν απόδειξη αυτού είναι το ότι μέχρι σήμερα υπάρχουν τα θεμέλια απογυμνωμένα, για να μάθεις, ότι επιχείρησαν να σκάψουν, δεν μπόρεσαν όμως να τον κτίσουν, γιατί η απόφαση αυτή του Χριστού αντιστρατευόταν στην ενέργειά τους αυτή. Αν και βέβαια ο ναός αυτός είχε καταστραφεί και νωρίτερα, αλλά κτίστηκε μετά από εβδομήντα χρόνια αμέσως μετά την επιστροφή τους από την αιχμαλωσία, και έγινε πιο λαμπρός από τον προηγούμενο, και αυτό το είπαν οι προφήτες και το προείπαν προτού να γίνει. Τώρα όμως έχουν περάσει πάνω από τετρακόσια χρόνια και ούτε καμία σκέψη υπάρχει ούτε προσδοκία ούτε ελπίδα ότι θα ανοικοδομηθεί πάλι ο ναός. Και βέβαια τι άλλο θα μπορούσε να τους εμποδίσει, εκτός από τη θεία δύναμη που αντιτίθεται; Δεν υπάρχει αφθονία χρημάτων σε αυτούς; Δεν έχει αμέτρητους θησαυρούς ο πατριάρχης τους εισπράττοντας φόρους από όλους όπου και αν βρίσκονται αυτοί; Δεν είναι το έθνος τους θρασύ, αδιάντροπο, φιλόνεικο, γεμάτο αυθάδεια και φιλοπόλεμο; Δεν υπάρχουν πολλοί Ιουδαίοι στην Παλαιστίνη, δεν υπάρχουν πολλοί στη Φοινίκη, δεν υπάρχουν πολλοί σε όλα τα μέρη του κόσμου;Πώς λοιπόν δεν κατόρθωσαν να ανοικοδομήσουν ένα ναό, τη στιγμή που έβλεπαν ότι εξαιτίας αυτού του πράγματος η λατρεία τους ήταν παντού δεσμευμένη, τα ιουδαϊκά έθιμα είχαν εξαφανιστεί, και οι θυσίες και οι προσφορές και όλα τα άλλα τα σχετικά με αυτά που διέτασσε ο νόμος είχαν καταργηθεί και είχαν πάψει; Γιατί δεν επιτρεπόταν ούτε βωμό να στήσουν ούτε θυσία να προσφέρουν ούτε σπονδές να κάνουν ούτε πρόβατο να θυσιάσουν ούτε θυμίαμα να προσφέρουν ούτε ανάγνωση του νόμου να κάνουν, ούτε εορτή να επιτελέσουν ούτε και τίποτε άλλο παρόμοιο να κάνουν έξω από τα πρόθυρα του ναού.
Αλλά και όταν βρέθηκαν κάποτε στη Βαβυλώνα αιχμάλωτοι και αναγκάζονταν από τους εχθρούς να ψάλλουν, δεν υποχώρησαν, ούτε και υπάκουσαν, αν και ήταν αιχμάλωτοι και δούλοι σε κυρίους που τους κακοποιούσαν· αλλά και όταν έχασαν την πατρίδα τους και την ελευθερία τους και κινδύνευε και αυτή ακόμη η ζωή τους και βρίσκονταν εγκαταλειμμένοι στα χέρια των κατακτητών σαν σε κάποια παγίδα και προτρέπονταν να ψάλλουν με τα όργανα την ωδή εκείνη, έλεγαν τα εξής: «Ἐπὶ τῶν ποταμῶν Βαβυλῶνος ἐκεῖ ἐκαθίσαμεν καὶ ἐκλαύσαμεν ἐν τῷ μνησθῆναι ἡμᾶς τῆς Σιών. ἐπὶ ταῖς ἰτέαις ἐν μέσῳ αὐτῆς ἐκρεμάσαμεν τὰ ὄργανα ἡμῶν· ὅτι ἐκεῖ ἐπηρώτησαν ἡμᾶς οἱ αἰχμαλωτεύσαντες ἡμᾶς λόγους ᾠδῶν καὶ οἱ ἀπαγαγόντες ἡμᾶς ὕμνον· ᾄσατε ἡμῖν ἐκ τῶν ᾠδῶν Σιών. πῶς ᾄσωμεν τὴν ᾠδὴν Κυρίου ἐπὶ γῆς ἀλλοτρίας;(: στα ποτάμια της Βαβυλώνας κοντά στις όχθες του Ευφράτου, του Τίγρητος και των παραποτάμων τους καθίσαμε θλιμμένοι και κλάψαμε, όταν θυμηθήκαμε εμείς οι αιχμάλωτοι την προσφιλή μας Σιών. Στις ιτιές οι οποίες υψώνονται κοντά στις όχθες των ποταμών που ρέουν στο μέσο της χώρας αυτής, κρεμάσαμε τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιούμε στη λατρεία του Θεού. Και αυτό διότι εκεί μας ζήτησαν αυτοί, οι οποίοι μας αιχμαλώτισαν, ωδές δια του στόματος στην ιερή λατρεία αδόμενες, και αυτοί που μας απήγαγαν από την πατρίδα μας μας ζήτησαν ύμνο μουσικό και εναρμόνιο και μας έλεγαν: “Ψάλλετε προς διασκέδασή μας, από τα άσματα που ψάλλατε όταν ήσασταν στην πατρίδα σας τη Σιών. Πώς θα ψάλλουμε την ιερή ωδή του Κυρίου, η οποία μόνο σε ιερό χώρο πρέπει να ακούγεται, πώς θα την ψάλλω σε χώρα ξένη, μολυσμένη από τη λατρεία ψευδών θεών;”)» [Ψαλμ.136,1-4]. Και δεν μπορεί να πει κανείς ότι δεν το έκαναν, επειδή δεν είχαν τα όργανα· γιατί οι ίδιοι είπαν την αιτία, λέγοντας: «Πώς να ψάλλουμε την ωδή του Κυρίου σε ξένη γη;». Αλλά και τα όργανα τα είχαν μαζί τους. Γιατί, λέγει, «επάνω στις ιτιές, που υψώνονται δίπλα στα ποτάμια, κρεμάσαμε τα όργανά μας» [:αυτόθι].
Ακόμη ούτε και να νηστεύουν τους επιτρεπόταν. Και αυτό για δήλωση ο προφήτης έλεγε: «Εἰπέ πρὸς ἅπαντα τὸν λαὸν τῆς γῆς καὶ πρὸς τοὺς ἱερεῖς λέγων· ἐὰν νηστεύσητε ἢ κόψησθε ἐν ταῖς πέμπταις ἢ ἐν ταῖς ἑβδόμαις, καὶ ἰδοὺ ἑβδομήκοντα ἔτη μὴ νηστείαν νενηστεύκατέ μοι;(:πες προς όλον τον λαό της χώρας και τους ιερείς τα ακόλουθα: “Εάν νηστεύσετε ή εάν αρχίσετε οδυρμούς και θρήνους κατά τον πέμπτο ή τον έβδομο μήνα, δεν έχετε να ωφεληθείτε τίποτε. Να· επί εβδομήντα έτη έχετε νηστέψει· νηστεύατε όμως μήπως για Εμένα, τον Κύριο;”)» [Ζαχ.7,5].
Το ότι όμως δεν επιτρεπόταν ούτε να θυσιάζουν ούτε να κάνουν σπονδές άκουσε τους Τρεις Παίδες που λέγουν: «Καὶ οὐκ ἔστιν ἐν τῷ καιρῷ τούτῳ ἄρχων καὶ προφήτης καὶ ἡγούμενος, οὐδὲ ὁλοκαύτωσις οὐδὲ θυσία οὐδὲ προσφορὰ οὐδὲ θυμίαμα, οὐ τόπος τοῦ καρπῶσαι ἐνώπιόν σου καὶ εὑρεῖν ἔλεος(: και κατά την εποχή αυτήν δεν υπάρχει πλέον σε μας ούτε πολιτικός ηγέτης, ούτε προφήτης, ούτε θρησκευτικός αρχηγός· ούτε θυσία ολοκαυτώματος προσφέρεται, ούτε άλλη αιματηρή θυσία, ούτε θυσία αναίμακτη, ούτε θυμίαμα, αλλά ούτε και τόπος «ναός και θυσιαστήριο», στον οποίο να προσφέρουμε τα πρωτογεννήματά μας ενώπιόν Σου και να λάβουμε το έλεος και την ευσπλαχνία Σου)» [Δαν.3,38 και Β14]. Δεν είπε: «δεν υπάρχει ιερέας», γιατί υπήρχαν ιερείς, αλλά για να μάθεις ότι το παν εξαρτώνταν από τον τόπο και ότι όλη η νομοθεσία συνδεόταν με αυτόν, είπε: «δεν υπάρχει τόπος».
Και γιατί λέγω δεν επιτρεπόταν να θυσιάζουν και να προσφέρουν σπονδές; Δεν τους επιτρεπόταν ούτε τον νόμο απλώς να αναγνώσουν, πράγμα για το οποίο κατηγορώντας τους κάποτε ένας άλλος προφήτης, έλεγε: «Καὶ ἀνέγνωσαν ἔξω νόμον καὶ ἐπεκαλέσαντο ὁμολογίας. ἀπαγγείλατε ὅτι ταῦτα ἠγάπησαν οἱ υἱοὶ Ἰσραήλ, λέγει Κύριος(:και οι ιερείς σας ανέγνωσαν όχι τον θείο αλλά τον ειδωλολατρικό νόμο, και προκάλεσαν τις σύμφωνα με αυτόν τον νόμο συνθήκες προς τα είδωλα. Λοιπόν εσείς, οι Προφήτες, αναγγείλετε ευρύτερα, ώστε να γίνει γνωστό και φανερό σε όλους, ότι τέτοια ολόψυχη σπουδή και τέτοιο θερμό ζήλο προς τα είδωλα έδειξαν οι Ισραηλίτες, λέγει ο Κύριος)» [Αμώς, 4,5]· αλλά ούτε το Πάσχα ούτε την Πεντηκοστή ούτε τη Σκηνοπηγία ούτε και κανένα άλλο παρόμοιο μπορούσαν να επιτελέσουν.
Έτσι λοιπόν, αν και γνώριζαν ότι όλα αυτά τους τα απέκλεισε η ερήμωση του τόπου, και ότι επιχειρώντας να κάνουν κάτι από όλα αυτά, το επιχειρούν παράνομα και γι΄αυτό και τιμωρούνται, όμως δεν μπόρεσαν να ανοικοδομήσουν τον ναό, μέσα στον οποίο επιτρεπόταν να επιτελούν όλα αυτά σύμφωνα με τον νόμο. Γιατί η δύναμη του Χριστού που οικοδόμησε την Εκκλησία, αυτή κατέστρεψε και αυτόν. Και αυτό το προείπε ο προφήτης, ότι δηλαδή θα έλθει ο Χριστός και θα τα κάμει όλα αυτά, αν και έζησε μετά την αιχμαλωσία. Άκουσε λοιπόν και τι λέγει: «διότι καὶ ἐν ὑμῖν συγκλεισθήσονται θύραι, καὶ οὐκ ἀνάψεται τὸ θυσιαστήριόν μου δωρεάν· οὐκ ἔστι μου θέλημα ἐν ὑμῖν, λέγει Κύριος παντοκράτωρ, καὶ θυσίαν οὐ προσδέξομαι ἐκ τῶν χειρῶν ὑμῶν. διότι ἀπὸ ἀνατολῶν ἡλίου ἕως δυσμῶν τὸ ὄνομά μου δεδόξασται ἐν τοῖς ἔθνεσι, καὶ ἐν παντὶ τόπῳ θυμίαμα προσάγεται τῷ ὀνόματί μου καὶ θυσία καθαρά, διότι μέγα τὸ ὄνομά μου ἐν τοῖς ἔθνεσι, λέγει Κύριος παντοκράτωρ(:διότι και μεταξύ σας θα κλειστούν τελείως οι θύρες του ναού και δεν θα ανάψει το θυσιαστήριό μου μάταια, όπως γίνεται σήμερα. Δεν αισθάνομαι καμία ευαρέσκεια σε σας, λέγει ο Κύριος Παντοκράτωρ. Και θυσία δεν θα δεχτώ ευχαρίστως από τα χέρια σας. Ναι· δεν θα δεχτώ από τα βέβηλα χέρια σας θυσία· διότι σε όλο τον κόσμο, από την ανατολή έως τη δύση του ηλίου, το όνομά μου έχει δοξαστεί μεταξύ των εθνών που επιστρέφουν προς Εμένα, και σε κάθε τόπο προσφέρεται θυμίαμα λατρείας στο όνομά μου και θυσία καθαρή, μη μολυσμένη από αίματα και καπνούς και κνίσα κατακαιομένων σαρκών και λίπους· διότι μέγα είναι το όνομά μου μεταξύ των εθνών, λέγει ο Παντοκράτωρ Κύριος)»[Μαλαχ.1,10-11]. Είδες με πόση σαφήνεια και τον Ιουδαϊσμό απέρριψε και έδειξε τον Χριστιανισμό να διαλάμπει και να επεκτείνεται σε όλη τη γη;
Αλλά και τον τρόπο της λατρείας δήλωσε ένας άλλος προφήτης: «ἐκ περάτων ποταμῶν Αἰθιοπίας προσδέξομαι ἐν διεσπαρμένοις μου, οἴσουσι θυσίας μοι(:τους εθνικούς, που θα επιστρέφουν και θα προέρχονται από τα απομακρυσμένα μέρη, από τα οποία τρέχουν οι ποταμοί της Αιθιοπίας, θα τους δεχτώ· αυτοί είναι όσοι εθνικοί λαοί έχουν πιστέψει από τους ευσεβείς κήρυκες, που έχουν σκορπιστεί από Εμένα. Αυτοί θα μου προσφέρουν θυσίες ως δείγμα αφοσιώσεως και υποταγής όσων είναι πιστοί σε Εμένα)» [Σοφ.3,10]· και άλλος πάλι λέγει: «Παρθένος τοῦ Ἰσραὴλ ἔσφαλεν ἐπὶ τῆς γῆς αὐτοῦ, οὐκ ἔστιν ὁ ἀναστήσων αὐτήν(:ο ισραηλιτικός λαός, ο οποίος για την προηγούμενη πίστη και ευσέβειά του ήταν ως παρθένος αγνή και καθαρή, σκόνταψε, έπεσε στη γη του, διεφθάρη λόγω της ειδωλολατρίας, και δεν υπάρχει πλέον άνθρωπος, ο οποίος θα τη βοηθησει να σηκωθεί από την πτώση)»[Αμώς 5,2].
Αλλά και ο Δανιήλ τα διηγείται όλα αυτά με σαφήνεια, ότι δηλαδή όλα θα καταργηθούν και η θυσία και η σπονδή και το χρίσμα και οι εντολές. Αλλά αυτά,όταν θα μιλήσω προς τους Ιουδαίους θα τα αναπτύξω σαφέστερα και εκτενέστερα· τώρα όμως ας συνεχίσουμε τον δρόμο που βαδίζουμε, διορθώνοντας τη φιλονεικία των ανόητων ειδωλολατρών. Δεν σου μίλησα ούτε για τις αναστάσεις των νεκρών ούτε για τους λεπρούς που καθαρίστηκαν, για να μη λες: «όλα αυτά είναι ψευδή, κομπασμός και μυθεύματα. Ποιος τα είδε; Ποιος τα άκουσε; Εκείνοι που είπαν ότι σταυρώθηκε και ότι δέχθηκε πλήγματα στα μάτια, αυτοί τα είπαν αυτά». Πώς λοιπόν για εκείνα τους θεωρείς αξιόπιστους, ενώ γι’αυτά απορρίπτεις τα λεγόμενα σαν να μην έγιναν τάχα; Αν και βέβαια, αν αυτά τα έγραφαν για χάρη του διδασκάλου, υπερηφανευόμενοι χωρίς λόγο και άσκοπα, θα αποσιωπούσαν τα θλιβερά γεγονότα και εκείνα που θεωρούνται από τους πολλούς επονείδιστα. Τώρα όμως για να δείξουν την αλήθεια αυτών, μίλησαν πολύ εκτεταμένα για εκείνα και τα διηγήθηκαν όλα με ακρίβεια και πολλή λεπτομέρεια, χωρίς να παρατρέξουν τίποτε το ασήμαντο ή σπουδαίο· και τα σημεία βέβαια και τα θαύματα τα περισσότερα τα παρέλειψαν, τα παθήματα όμως και εκείνα που θεωρούνται επονείδιστα, με τα οποία ασχολούνται κυρίως, όλα τα διηγήθηκαν όλοι με ακρίβεια.
Όμως εγώ δεν ανέφερα τίποτε από αυτά, εννοώ τα θαύματα και τα σημεία, για να φράξω όσο το δυνατό και περισσότερο κάθε αδιάντροπη γλώσσα, αλλά εκείνα που είναι φανερά τώρα, εκείνα που βρίσκονται τώρα προ των οφθαλμών μας, εκείνα που είναι φανερότερα και από τον ήλιο, εκείνα που είναι διεσπαρμένα σε ολόκληρη την οικουμένη, που κυρίευσαν ολόκληρο τον κόσμο και που κατορθούμενα υπερβαίνουν κάθε ανθρώπινη φύση και τα οποία είναι έργα μόνο του Θεού, αυτά μόνο ανέφερα. Τι λες; Δεν ανέστησε νεκρούς; Μήπως μπορείς να πεις και αυτό, ότι δεν υπάρχουν οι Εκκλησίες σε κάθε μέρος της γης; Μήπως ότι δεν επιβουλεύτηκαν; Μήπως ότι δεν κυριαρχούν και δεν υπερισχύουν παντού; Αλλά όπως δεν μπορείς να πεις ότι δεν υπάρχει ήλιος, έτσι ούτε αυτά μπορείς να τα αρνηθείς. Τι λοιπόν; Την καταστροφή του ιουδαϊκού ναού δεν τη βλέπεις που βρίσκεται μπροστά στα μάτια όλης της οικουμένης; Γιατί δεν κάνεις τη σκέψη: «Αν δεν υπήρχε Θεός, και μάλιστα ισχυρός, πώς θα αυξάνονταν τόσο πολύ, παρά τις ενοχλήσεις, αυτοί που πιστεύουν σε αυτόν, ενώ εκείνοι που Τον σταύρωσαν και Τον πολέμησαν,τόσο πολύ ταπεινώθηκαν, ώστε να στερηθούν και την πατρίδα τους, και περιφέρονται σήμερα παντού σαν αλήτες και φυγάδες και πλανόδιοι, και κανένας χρόνος δεν τους απάλλαξε από κανέα από αυτά;». Αν και βέβαια αυτοί, αυτοί οι Ιουδαίοι, και πόλεμο κήρυξαν εναντίον των Ρωμαίων και τα όπλα σήκωσαν εναντίον τους και για μακρό χρονικό διάστημα συνέχισαν την πολεμική τους αντιπαράθεση και για κάποιο χρόνο επεκράτησαν και δημιούργησαν στους τότε αυτοκράτορες πολλά και μεγάλα προβλήματα· τόσο μεγάλη ήταν η δύναμή τους. Αλλά όμως αυτοί που πολέμησαν εναντίον τόσων βασιλέων και παρατάχθηκαν εναντίον τους, που διέθεταν τόση χρηματική δύναμη και όπλα και στρατιώτες, και εξεδίωξαν και στρατηγούς και μύριους άλλους, δεν μπόρεσαν να ανοικοδομήσουν ένα ναό. Συναγωγές βέβαια έκτισαν σε πολλές πόλεις, τον ναό όμως, που έδινε το κύρος στο πολίτευμά τους και στον οποίο συνήθιζαν να επιτελούν τα πάντα, και από τον οποίο συγκροτούνταν ο Ιουδαϊσμός, αυτόν μόνο δεν μπόρεσαν να τον ανοικοδομήσουν.

ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,
επιμέλεια κειμένου: Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος
ΠΗΓΕΣ:
Ιωάννου του Χρυσοστόμου Άπαντα τα έργα, Λόγοι δογματικοί, Κατά εθνικών και Ιουδαίων,πατερικές εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς»(ΕΠΕ), εκδ. οίκος «Το Βυζάντιον», Θεσσαλονίκη 1988, τόμος 34, σελίδες 13-95.
Βιβλιοθήκη των Ελλήνων, Άπαντα των αγίων Πατέρων, Ιωάννου Χρυσοστόμου έργα, τόμος 3, Κατά Ιουδαίων και εθνικών περί της θεότητος του Χριστού, σελ. 13-51.
Π. Τρεμπέλα, Η Καινή Διαθήκη με σύντομη ερμηνεία (απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2014.
Η Καινή Διαθήκη, Κείμενον και ερμηνευτική απόδοσις υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τριακοστή τρίτη, Αθήνα 2009.
Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους εβδομήκοντα, Κείμενον και σύντομος απόδοσις του νοήματος υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2005.
Π.Τρεμπέλα, Το Ψαλτήριον με σύντομη ερμηνεία(απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τρίτη, Αθήνα 2016.
Η Παλαιά Διαθήκη μετά Συντόμου Ερμηνείας, Παναγιώτης Τρεμπέλας, Αδελφότης Θεολόγων «Ο Σωτήρ», Αθήνα, 1985.
https://www.agia-aikaterini-larissis.com/agia-grafi-palaia-diathiki/
https://www.agia-aikaterini-larissis.com/agia-grafi-kaini-diathiki/
http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/tools/liddell-scott/index.html
http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm
http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh_Diathikh/Biblia/Kainh_Diathikh.htm