Απο βιβλίο του Σταύρου Π.  Καπλάνογλου «ΣΠΑΡΤΗ ΤΗΣ ΠΙΣΙΔΙΑΣ»
Νοτιοδυτική Μικρά Ασία, σελ. 254-261

Η βιογραφια του Παπαιωακειμ Πεσματζογλου, του Μωυση των Σπαρταληδων

Εισαγωγή

Προσπαθώντας μέχρι σήμερα, να ερευνήσουμε, αλλά και να παρουσιάσουμε την ιστορία της Σπάρτης της Μ. Ασίας πολλές φορές καταφύγαμε στα απομνημονεύματα του Παπά Ιωακείμ Πεσμαζόγλου, που ανέλαβε το δύσκολο έργο να προστατεύσει και οδηγήσει το σύνολο των Ελληνορθόδοξων γυναικόπαιδων της Σπάρτης στην Ελλάδα. Οι άνδρες της Σπάρτης βρισκόταν τότε στην εξορία, και λίγοι από αυτούς ήταν κρυπτόμενοι. Την απέλαση των Ελλήνων της Σπάρτης από την πατρίδα τους και τα ιερά χώματα που ζούσαν, για χιλιάδες χρόνια οι πρόγονοι τους, την έκαναν οι Τούρκοι πριν από την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάνης στις 31/1/1923. Αλλά καὶ μία δεκαετία πριν την εκδίωξη των γυναικοπαίδων ο π. Ιωακείμ ήταν εκείνος, που έκανε τα πάντα, για να τα προστατέψει, από τις άδικες επιθέσεις και ενέργειες της τότε Τουρκικής ηγεσίας.

Θεωρούμε σκόπιμο να παραθέσουμε όλα τα στοιχεία που γνωρίζουμε για τον άνθρωπο που είθισται να αποκαλείται Μωυσής των Σπαρταλήδων από πολλούς, σε αντιπαράθεση του Μωυσή των Ιουδαίων.

Και οι δυο μορφές ανέλαβαν να οδηγήσουν τον λαό τους μακριά από τον τόπο που ζούσαν, οι Ιουδαίοι από την Αίγυπτο που κάποτε είχαν καταφύγει, όπως αναγράφεται προηγουμένως στην Παλαιά Διαθήκη και την τυραννία των Φαραώ περνώντας από την Νεκρή θάλασσα, και οι Σπαρταλήδες από τις πατροπαράδοτες πατρίδες τους, μετά από εκβιαστική απόφαση των Τούρκικων αρχών και την απειλή της εξορίας που τις περισσότερες φορές οδηγούσε σε θάνατο περνώντας μέσα από το φουρτουνιασμένο Αιγαίο.

Είχαμε κάνει μια μικρή αναφορά για τον Παπά Ιωακείμ Πεσμαζόγλου όταν μιλούσαμε για τις εκκλησίες της Σπάρτης μαζί με την αναφορά δύο Μητροπολιτών που προσέφεραν πολλά στη Σπάρτη, τον Γεράσιμο Τανταλίδη και Μελέτιο Χρηστίδη, αλλά νομίζουμε οτι πρέπει να δώσουμε περισσότερες πληροφορίες για τον δικό μας Μωυσή.

Τόπος και έτος γεννήσεως και θανάτου

Ο Παπά Ιωακείμ γεννήθηκε το 1874 στην Σπάρτη Πισιδίας.

Πέθανε στην Νέα Ιωνία Αττικής, το 1968 σε ηλικία 94 χρονών και ετάφη στην εκκλησιά των Αγίων Ανάργυρων της Ν. Ιωνίας πίσω από το ιερό βημα, μαζί με των Μητροπολίτη Πισιδίας Μελέτιο Χριστίδη.

Οικογένεια

Η σύζυγος του ονομαζόταν Ευθαλία (πιθανόν το γένος Παλτατζόγλου). Είχαν 6 παιδιά και έφυγε από την ζωή ενώ ακόμη βρισκόταν στην Σπάρτη, στις 5 Μαΐου 1919. Τότε, ο μικρότερος γιος τους ο Γιάννης ο Καλυβίτης ήταν μόλις 3 μηνών. Τα ανέθρεψε μόνος του ο παπα Ιωακείμ.

Από πολύ μικρός και ο ίδιος έμεινε ορφανός από μητέρα και στερήθηκε την φροντίδα και την αγάπη της. Δυστυχώς την ίδια τύχη είχαν και τα παιδιά του χάνοντας την μητέρα τους.

Σπουδές

Τελείωσε τις βασικές σπουδές στο αρρεναγωγείο της Σπάρτης, που αριθμούσε 7 τάξεις και η παιδεία που δινόταν ανταποκρινόταν σε σημερινές σπουδές γυμνασίου, αλλά δεν συνέχισε στο τότε γυμνάσιο λόγω οικονομικής αδυναμίας.

Επαγγελματική ενασχόληση

Τελειώνοντας τις βασικές σπουδές έφυγε και εγκαταστάθηκε στο Ντινέρ (αρχαία Απάμεια), που βρίσκεται βορειοδυτικά της Σπάρτης 63 χλμ.

Στο Ντινέρ ασχολήθηκε με το εμπόριο, για πολλά χρονιά με επιτυχία και μάλιστα με το εμπόριο των δημητριακών.

Πιο επίσημα είχε τον τίτλο: «Εμπορομεσίτης επί γεννημάτων και φορτοεκφορτωτής των εμπορευμάτων των διαμετακομιζόμενων απ΄ όλους τους σιδηροδρομικούς σταθμούς στην Ανατολή μέχρι Αγκύρας- Κιουταχείας, Εσκησεχήρ, Ικονίου, Ακσεχηρ, κλπ.». Εκεί ήταν γνωστός ως Γιβανάκης (Ιωάννης) Πεσματζογλου.

Η απόφαση να γίνει ιερέας

Η απόφαση του να γίνει ιερέας ενδεχόμενα να μην ήταν δική του, αλλά ουσιαστικά παρότρυνση των ανθρώπων της Χριστιανικής κοινότητος της Σπάρτης.

Το 1913, λίγο μετά τους Βαλκανικούς πολέμους η κατάσταση ήταν δύσκολη για τους απανταχού της Μ. Ασίας χριστιανούς και βέβαια αυτό ισχύει και για την Σπάρτη. Σε τέτοιες στιγμές χρειαζόταν πολλοί και ικανοί ιερείς.

Γνωρίζοντας τις ικανότητες του, οι συμπατριώτες του τον καλούν στην Σπάρτη, για να περιβληθεί το ιερατικό σχήμα.

Υπήρχε όμως ένα πρόβλημα. Οι απόφαση της δημογεροντίας ήταν, να γίνονται ιερείς όσοι είχαν τουλάχιστον απολυτήριο γυμνασίου. Αυτό το τυπικό προσόν δεν το είχε ο Παπά Ιωακείμ. Όμως ξεπεράσθηκε μια και συγκροτήθηκε ειδική επιτροπή και τον έκρινε ικανό να αναλάβει την αποστολή για την οποία τον κάλεσαν.

Μετά από αυτό, ο τότε βοηθός επίσκοπος Πισιδία Μελέτιος Χριστίδης, που ήταν και αυτός Σπάρταλης, τον χειροτόνησε ιερέα. Μάλιστα ήταν η πρώτη χειροτονία του Μελετίου των Πατάρων. Ήταν τόσο καλή η γνώμη και η εκτίμηση από τους συμπατριώτες του, που παράλληλα ορίσθηκε και αρχιερατικός επίτροπος στην Σπάρτη. Ήταν μια θέση που απαιτούσε ικανότητες με μεγάλες ευθύνες, εκείνες τις πολυτάραχες ημέρες.

Να σημειώσουμε ότι ο Αρχιερατικός επίτροπος της Σπάρτης εκπροσωπούσε τον Μητροπολίτη Πισιδίας, κατά την απουσία του παντού, και αυτά γινόταν για μεγάλο χρονικό διάστημα, μιας και ο Μητροπολίτης το χειμώνα είχε την έδρα του στην Αττάλεια, λόγω του ψυχους και της μεγάλης διαρκειας του χειμώνα στην ορεινή Σπάρτη.

Ο Παπά Ιωακείμ αποδείχθηκε άξιος της εμπιστοσύνης των συμπατριωτών του και αυτό φαίνεται από τις κινήσεις του.

Η δράση του, μέχρι το 1922

Στις 20.7.1914 αναλαμβάνει Διοικητής στην Σπάρτη ο Ταλαάτ Πασάς -Πεχίτζ Μπέης, γιος του Μεχμέτ Ταλαάτ που ήταν μέλος της τριανδρίας «Ένωση και Πρόοδος» μαζί με τους Ενβέρ και Τζεμάλ, υπεύθυνοι για την γενοκτονία, διέφυγαν στη Γερμανία. Εκεί τρία χρόνια μετά, το 1921, ο Ταλαάτ δολοφονήθηκε από τον Αρμένιο φυγά Τεϋλιριάν.

Συλλαμβάνονται 3 πρόκριτοι και 3 ιερείς χωρίς λόγο. Μετά την σύλληψη οδηγούνται σε άγνωστη περιοχή, που βρισκόταν 15 ημέρες μακρυά. Από τους 5 επέστρεψε μόνο ένας.

Στους συλληφθέντες δεν συμπεριλαμβανόταν ο νεοχειροτονηθείς Παπά Ιωακείμ, όμως η πράξη αυτή τον προϊδεάζει για τις δυσκολίες και τους κίνδυνους, που έχει να αντιμετώπιση κατά διάρκεια του λειτουργήματος του.

– Ο σεισμός

Ένα σχεδόν χρόνο μετά την ανάληψη των καθηκόντων του το 1914 οι συμπατριώτες βρίσκονται σε μια πόλη δύσκολη θέση. Η περιοχή σείεται με ένα σεισμό της τάξεως τον 7,1 R.

Μεγάλη ήταν η καταστροφή και στην Σπάρτη, που προκάλεσε τον θάνατο τουλάχιστον 320 Ελλήνων και άλλων 200 Μουσουλμάνων μόνο μέσα στην πόλη, αμέτρητους τραυματίες, ανυπολόγιστες υλικές ζημίες και καταστροφή των ναών: των Εισοδίων της Θεοτόκου, της Μητροπόλεως, των Ταξιαρχών, του Αγίου Νικολάου, και του Αγίου Φιλίππου. Το 90% των σπιτιών στις Ελληνικές συνοικίες των Εισοδίων. Το 60% στην συνοικία των Ταξιαρχών και το 40% στην συνοικία της Μητροπόλεως, μαζί με την καταστροφή των περισσοτέρων σχολείων. Και επειδή όχι μόνον δεν τους παρείχε καμιά βοήθεια η Τουρκική διοίκηση, άλλα από εκείνη την χρονιά άρχισε το σαμποτάζ των Ελληνικών επιχειρήσεων, αναγκάζεται ο παπα Ιωακείμ να ταξιδέψει στην Σμύρνη, για να κάνει έρανο, να συγκεντρώσει χρήματα προκειμένου να βοηθήσει τους συμπατριώτες του.

Τα γεγονότα που προηγήθηκαν του διωγμού

Ο αγώνας για ψυχολογική στήριξη των οικογενειών, που έχουν τους άνδρες τους στην εξορία και η προσπάθεια επισκευής των εκκλησιών

Λίγο πριν από τον σεισμό είχαν συλληφθεί και σταλεί στην εξορία 1.600 οι άνδρες, από 21 έως 50 χρόνων χρονών. Στην πλειοψηφία των οικογενειών, οι άνδρες που θα βοηθούσαν στις επισκευές τον σπιτιών λείπουν. Η στήριξη οικονομική και ψυχολογική είναι έργο, που αναλαμβάνει ο Παπά Ιωακείμ και προς αυτή την κατεύθυνση κάνει ότι μπορεί.

Στις 27/7/1914 γίνεται επιστράτευση

Στις 27 Ιουλίου έρχεται διαταγή για την στράτευση όλων των χριστιανών από 21-50 χρόνων ,έπρεπε να παρουσιαστούν εντός 5 ήμερον στα σημεία που οριζόταν.. Φυσικά δεν στάλθηκαν στο μέτωπο αλλά 1600 άνδρες και παιδιά χωρίς καμιά εκπαίδευση στέλνονται στα τάγματα εργασίας στα βάθη της Τουρκιάς με στόχο την εξόντωση τους

Βασανισμοί ταλαιπωρίες προπηλακισμοί ατελείωτες πορείες και εργασία σε λατομεία η ορυχεία που κυρίως διεύθυναν Γερμανοί με μόνο φαγητό ένα κομμάτι ξερό ψωμί ελάχιστο νερό και ατελείωτες ώρες εργασίας.

Σε διαμαρτυρία εξορισμένων στον Γερμανό για την πείνα και την δίψα που τους θέριζε, τους είπε ότι η διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού είναι δουλειά των Τούρκων η δική μας είναι η παραγωγή μεταλλεύματος και εν πάση περίπτωσή αν πεινάτε φάτε τις ψείρες σας

Ο τρομακτικός εξάλλου σεισμός του 1914 που έπληξε την Πισιδία, στοίχισε τη ζωή σε 300 περίπου Έλληνες, ενώ άφησε άστεγους περισσότερους από τους μισούς, που και αυτούς τους εξώθησε σύντομα σε μετανάστευση στη Σμύρνη, το Αϊδίνι και την Αττάλεια. Στη Σπάρτη απέμειναν 700 ή 800 οικογένειες.

11/12/1914 Φυλακίζεται

Φυλακίζεται για απείθεια και άρνηση καταβολής προστίμου έχοντας κατηγορηθεί ότι προσπαθήσει να επισκευάσει το ναό και το σχολείο. Μαζί του είχαν συλληφθεί και 5 εργάτες.

Στην προσπάθεια ενορίτισσας να επισκευάσει την εκκλησιά του Αγ. Ευσταθίου συλλαμβάνεται τόσο αυτή όσο και ο Παπά Ιωακείμ φυλακίζεται και του επιβάλλεται πρόστιμο, που αρνείται να το πληρώσει.

Το ταξίδι στη Σμύρνη

Η άφιξη του συμπίπτει με την είσοδο του Ελληνικού στρατού στην Σμύρνη. Ξέροντας άπταιστα τόσο την Ελληνική γλώσσα άλλα και την Τουρκική γίνεται ο πρώτος διερμηνέας, για λογαριασμό του διοικητή των Ελληνικών Δυνάμεων Δημ. Ζαφειριού.

Συλλειτουργεί με τον Μητροπολίτη Σμύρνης στον ναό της Αγίας Φωτεινής. Ο Χρυσόστομος Σμύρνης ζητά και επιμένει να τον κάνει αρχιμανδρίτη, άλλα ο Παπά Ιωακείμ αρνείται, πάρα την πίεση που του εξασκεί.

Συλλειτουργεί την άλλη Κυριακή και με τον Μητροπολίτη Σπάρτης που βρέθηκε στην Σμύρνη και επισκέπτεται ένα από τα τρία θωρηκτά, που έφεραν τον Ελληνικό στρατό στην Σμύρνη, το θωρηκτό Λήμνος. Παίρνει την άδεια για τον έρανο και συγκεντρώνει 2.754 λίρες και επιστρέφει στην Σπάρτη, μετά από ένα δύσκολο ταξίδι επειγόντως, για να προλάβει τους συμπατριώτες από άκαιρους πανηγυρισμούς, που θα είχαν συνέπειες για όλους στην Σπάρτη, αφου εκεί βρισκόταν κάτω από την Τουρκική διοίκηση. (Για την ιστορία να πούμε ότι οι πανηγυρισμοί έγιναν μέσα στο σχολείο, όπου τραγούδησαν και τον Εθνικό ύμνο της Ελλάδος, κάτι που μου το επιβεβαίωσε και ο πατέρας μου, που τότε ήταν 9 χρονών). Γράφει ο Παπά Ιωακείμ στο βιβλίο, ευτυχώς που δεν έφτασαν σε επικίνδυνο σημείο.

Φύλακας άγγελος και προστάτης του ποιμνίου του

O Παπα Ιωακείμ ἠταν μπροστά και δίπλα στον καταδιωκόμενο Ελληνικό λαό της Σπάρτης, ως φύλακας άγγελος και προστάτης ποιμνίου του. Ήταν ο καλός ποιμένας, που έστειλε ο Θεός την πιό δύσκολη στιγμή της Μικρασιατικής καταστροφής, για να προστατεύσει τις χήρες και τα ορφανά και να φτάσουν σώα στην Ἑλλάδα. Κινδύνευσε πολλές φορές. Αυτό θα το διαπιστώσουμε και μόνοι μας, από τις σελίδες αυτοῦ του βιβλίου. Ο Θεός τον προστάτευε, γιατί έπρεπε να ολοκληρώσει το έργο που τον ανέθεσε.

1919 – Άφιξη στη Σπάρτη, εξορισμένων γυναικόπαιδων, από το Αϊδίνι, Δενιζλί κ.α., και η φιλοξενία των

Στις 22.6.1919 φθάνουν στην Σπάρτη πρόσφυγες διωγμένοι από το Ναζλί και κρατούνται στο αστυνομικό κτίριο της πόλης. Ήταν 47 γυναικόπαιδα, ανάμεσα και 7 γέροντες.

Ο Παπά Ιωακείμ φρόντισε με την βοήθεια των συμπολιτών του για την περίθαλψη τους και την συντήρηση τους, για τα επόμενα 3 χρονιά που ακολούθησαν. Μετά από λίγες μέρες άρχισαν να φθάνουν συνεχώς και σε αλλεπάλληλα κύματα πρόσφυγες από το Αϊδίνι, Ναζλί, Δενιζλη, Σεράγκοι, Ακσε, τους περισσότερους τους προωθούσαν στο ακατοίκητο νησάκι της λίμνης του Εγιρδίρ δίπλα στο Νησλί. Εκεί μαζευτήκαν σε μια έκταση που δεν ξεπερνούσε τα 10 στρέμματα περισσότερα από 5000 άτομα. Ενώ στην Σπάρτη έμειναν 1.800, των οποίων την παραμονή και φροντίδα για την διατροφή τους ανέλαβαν οι Σπαρταλήδες και ήταν μόνο γυναικόπαιδα, οι άνδρες ήταν μόνον 7 άτομα. Αυτοί που εξορίστηκαν στο Νησί, τους άφησαν στην μοίρα τους, χωρίς φαγητό και χωρίς άλλη φροντίδα και πέθαιναν πολλοί καθημερινά. Όταν ο Παπά Ιωακείμ θέλησε να βρει τρόπο να τους στέλνει φαγητό, απειλήθηκε ότι θα έχει την ίδια τύχη με αυτούς.

Ήταν 24.11.1919 ανέλαβε όλη την περιοχή από το Δενιζλί έως το Ικόνιο. Ο Δεμερτζή Μεχμέτ, που έκανε τον φιλοχριστιανό και είχε υπό τις διαταγές του 1200 τσέτες.

Όταν ο Παπά Ιωακείμ τον έκανε νύξη για βοήθεια στους πρόσφυγες του Αϊδινίου – Ναζλί και άλλων πόλεων, που είχαν εγκαταλειφθεί στην νησίδα του Εγιρδήρ του είπε:

» Οι οχιές οι Έλληνες τούς δηλητηρίασαν, προσέξτε να μη σας δηλητηριάσουν και εσάς. Αφήστε τούς στην τύχη τους για να μη πάθετε και εσείς τα ίδια «.

Οι εν Σπάρτη πρόσφυγες ήρθαν μαζί με όλους τους άλλους κάτοικους στην Ελλάδα το 1922.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ