Απο βιβλίο του Σταύρου Π. Καπλάνογλου «ΣΠΑΡΤΗ ΤΗΣ ΠΙΣΙΔΙΑΣ»
Νοτιοδυτική Μικρά Ασία, σελ. 266-274

14/5/1920

Τα ταγματα Αμελε Ταμπουρου. Στην εξορια, ολοι οι ανδρες, απο 14-80 ετων

Στις 14/5/1920 ήρθε διαταγή στην Σπάρτη να συλληφθούν και σταλούν στα τάγματα εργασίας όλοι οι άνδρες από 14 -80 ετών, με αρχικό προορισμό την Αντιόχεια (Γιάλοβατς) και την Νεάπολη (Καραγάτς) Πισιδίας.
Συγκεντρώθηκαν 1.500 άτομα μαζί τους αρρώστοι, γέροι και οι 6 ιερείς της πόλης. Αναζητήθηκε και ο αρχιερατικός εκπρόσωπος παπά Ιωακείμ, για να τον στείλουν εξορία. Τον διέσωσε ο Μουφτής με παρεμβάσεις του, όταν έμαθε ότι ο διευθυντής της αστυνομίας προσπαθούσε να τον συλλάβει. Μάλιστα οι γυναίκες έκλαιγαν και τον θερμοπαρακαλούσαν να διασώσει τον παπά τους, γιατί τον θεωρούσαν τον μοναδικό πλέον προστάτη τους, μετά από την εξορία ανδρών και παιδιών τους.
Κάποια στιγμή οι εξορισμένοι επέστρεψαν οι μισοί, οι άλλοι είχαν χάσει την ζωή τους από τις ταλαιπωρίες.

Νέος κίνδυνος: ένας άπληστος συμπατριώτης, ο Χαβούζ.

Η πρόβλεψη του κινδύνου από τους Τσέτες επαληθεύτηκε γρήγορα, όταν στις 1.8.1920 έκανε την εμφάνισή της στην Σπάρτη μια ομάδα Τσετων, με αρχηγό τον συμπατριώτης τους Χαβούζ.

Ο Χαβούζ ήταν ένας κάτοικος της Σπάρτης, χότζας φανατικός, με πολύ μεγάλη περιουσία, με δικό του τσιφλίκι, ἀλλα έβαλε στο μάτι καί την περιουσία των χριστιανών. Πήγε στην Άγκυρα, πήρε άδεια και σχημάτισε ένα τάγμα με 280 βαρυποινίτες των φυλακών της Άγκυρας, για να προστατέψει «την πατρίδα του» από πιθανή προέλαση του Ελληνικού στρατού στον Μαίανδρο ποταμό. Πραγματικός στόχος του, το ξεπάστρεμα των χριστιανών της Σπάρτης και η λεηλασία των περιουσιών τους.

Έφθασε στην πόλη και έβγαλε λόγο. Κατηγόρησε τους Έλληνες για τους οποίους είπε οτι 500 χρόνια τώρα οι Τούρκοι τους χαϊδεύουν και ήρθε η ώρα να τιμωρηθούν για την αχαριστία τους.

Αντέδρασε πρώτα ο αδερφός του, όταν αντιλήφθηκε τις πραγματικές του προθέσεις,

το ίδιο έκανε και ο Μουφτής που ήταν και ο πνευματικός του πατέρας, κατά ευτυχή συγκυρία, ήρθε και ο Κιελ Μαχμούτ* ο μουτασαρίφης. Ο μουτεσαρίφης ήταν ο κυβερνήτης μιας διοικητικής μονάδας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που ονομαζόταν σαντζάκι). Ο Μουφτής ήταν ιερατικός βαθμός ειδικότερα του σαντζακιού κλάδου της μουσουλμανικής θρησκείας και διευθυντής της αστυνομίας. Ζήτησαν ἀπό τὸν Χαβούζ να φύγει και να πάει στο μέτωπο, να πολεμήσει, μια και γι᾽ αυτό το σκοπό έκανε την ομάδα του.

Ο Κιέλ Μαχμούτ* έβαλε φρουρούς σε διάφορα σημεία της πόλης και ιδιαίτερα στις Χριστιανικές συνοικίες. Πήγε με μια ομάδα από τους μαχητές του, στο χώρο που ήταν συγκεντρωμένοι οι άνθρωποι του Χαβουζ. Αυτούς που πρωτοστατούσαν ζητώντας και εκβιάζοντας ότι ήθελε ο αρχηγός τους. Μετά από έντονη συζήτηση με τον Κιέλ Μαχμούτ, οι άνδρες του Μαχμούτ άδειασαν τα πιστόλια επάνω τους, άφηνοντας κάποιους νεκρούς. Μετά από αυτό ο Χαβούζ πήρε τους άνδρες του και έφυγε προς τα δυτικά, όπου δολοφόνησε πάνω από 200 Χριστιανούς, αρπάζοντας τις περιουσίες τους.

– 5/9/1920 η επιστροφή του Δεμερτζή

Στις 5 Σεπτεμβρίου επιστρέφει στην πόλη ο Δεμερτζή μαζί με 800 τσέτες, για και οριστική εγκατάσταση με την γυναίκα του και τα παιδιά του.

Ο Δεμερτζή καλεί στο σπίτι του τον Παπά Ιωακείμ και άλλους 15 χριστιανούς κατηγορώντας τους ότι μαζεύουν χρήματα και τα στέλνουν στον Ελληνικό στρατό που βρίσκεται στην Σμύρνη.

Με την διπλωματική δυνατότητα που διέθεται και κολακεύοντας τον Δεμερτζή τον πείθει ότι είναι αθώος, επικαλούμενος έναν γνωστό του από την δουλειά που έκανε πριν γίνει παππάς στο Ντινέρ, με τον οποίο συνεργαζόταν τότε.

Κατά τα ευτυχή συγκυρία, και χωρίς να το ξέρει ο άνθρωπος αυτός ήταν το δεξί του χέρι του τσέτη και υπαρχηγός του. Τον καλεί στο γραφείο του και τον ρωτά, αν τον ξέρει τον παπά. Και πάρα τον αρχικό δισταγμό του, όταν τον μιλά ο Παπά Ιωακείμ τον αναγνωρίζει τον αγκαλιάζει τον φιλά, σώζοντας έτσι την ζωή του, άλλα και των άλλων συλληφθέντων.

Προσπάθεια των τοπικών αρχών, για να αποφύγουν την εξορία, τα 13χρονα παιδιά, το 1921

Χαριστική βολή δόθηκε στους Έλληνες της Πισιδίας το 1921 με τον εκτοπισμό του άρρενος πληθυσμού, όπου οι άντρες από 15 περίπου ετών έως και 70 οδηγήθηκαν εξόριστοι στα βάθη της Μ. Ασίας, έως το Καρς και τη Μικρή Αρμενία. Επέστρεψαν περίπου οι μισοί μετά το μεγάλο διωγμό.

Παρά τα αλλεπάλληλα πλήγματα που δέχτηκε ο Ελληνικός πληθυσμός της Πισιδίας, κατόρθωσε, εν τούτοις, να διατηρηθεί συμπαγής και ακμαίος, συγκεντρώνοντας τις δυνάμεις του σε εφτά, κυρίως, κοινότητες, σπουδαιότερη από τις οποίες υπήρξε της Σπάρτης, που ήταν και η πρωτεύουσα του ομώνυμου σαντζάκ.

Οι άλλες κοινότητες ήσαν του Πολυδωρίου, του Νησιού, της Πάρλας, της Απολλωνίας ή Σωζοπόλεως, της Νεαπόλεως και της Αντιόχειας.

Αναζήτηση 13 χρόνων παιδιών για αποστολή στα Τάγματα εργασίας (Αμελέ Ταμπουρού).

Στις 5 Οκτωβρίου 1921 έπεσε σαν κεραυνός η είδηση να σταλούν στην εξορία όλοι οι άνδρες, άλλα και παιδιά άνω των 13 ετών.

Συνελήφθησαν μαζί με τους άνδρες και 74 παιδιά, που ήταν σε αυτή την ηλικία και παρ ολίγο μέσα σε αυτά θα ήταν και ο πατέρας μου Παντελής, που ήταν 11 χρόνων, άλλα έδειχνε μεγαλύτερος. Τελευταία στιγμή, όταν έμαθε η μητέρα του για συλλήψεις παιδιών, τον αναζήτησε στην αγορά, όπου με μια τάβλα πουλούσε ζαχαρωτά και τον πήρε και τον έκρυψε στο σπίτι λέγοντας να μη βγάλει άχνα. Τα παιδιά οδηγήθηκαν στην αστυνομία και οι μητέρες τους στήθηκαν από έξω κλαίγοντας.

Ο Παπά Ιωακείμ ξεσηκώνεται ενάντια στην απόφαση απευθύνεται στις τοπικές αρχές. Όλη η κοινωνία της Σπάρτης αναστατώθηκε. Βρίσκει αποδοχή στο αιτήματα του, να σωθούν τα παιδιά από την εξορία και τον βέβαιο θάνατο.

Ο Μουτασαρίφης, ο Δήμαρχος, ο Μουφτής, ο Πρόεδρος του Κακουργιοδικείου και ο στρατιωτικός διοικητής μαζί με τον Παπά Ιωακείμ συσκέπτονται, ψάχνοντας λύση για την σωτήρια των παιδιών.

Καλούν τους στρατιωτικούς γιατρούς που βρισκόταν στην Σπάρτη, τους βάζουν να εξετάσουν τα παιδιά και να αποφανθούν αν αυτά τα παιδιά μπορούν να πάνε εξορία και αν υπάρχει περίπτωση να επιζήσουν.

Οι γιατροί που τα εξέτασαν, αφού είδαν καμιά 20 από αυτά είπαν: Τι παιδευόμαστε, σε αυτά δεν ωρίμασε ακόμη το καύκαλο τους, στην εξορία είναι όλα καταδικασμένα να πεθάνουν, γιατί το μυαλό τους δεν έχει ακόμη πήξη.

Έτσι η γνωμάτευση των στρατιωτικών γιατρών και η επιθυμία των μουσουλμάνων προκρίτων, στάλθηκε στην Άγκυρα λέγοντας, να μείνουν στη Σπάρτη ακόμη ένα χρόνο, για να μη πεθάνουν στο δρόμο και μετά τα στέλνουμε.

Τελικά ήρθε η απάντηση να μείνουν άλλο ένα χρόνο και έτσι επέστρεψαν στην αγκαλιά των δικών τους ανθρώπων, αποφεύγοντας τον βέβαιο θάνατο.

Δεν απέφυγαν όμως την εξορία όσοι άνδρες είχαν απομείνει στην Σπάρτη μέχρι τότε και ήταν άνω των 15 ετών.

Πληροφορίες- Πηγή: καταγραφή Πατριαρχείου

Ερευνώντας για τους τόπους εξορίας, εντοπίσαμε άλλη μια πηγή στην Αγγλική γλώσσα, από την οποία πληροφορηθήκαμε τους τόπους εξορίας των ανδρών, μετά από συλλήψεις στην Σπάρτη και όχι μόνον. Από τα στοιχεία αυτά βλέπουμε την απόσταση που περπάτησαν οι συλληφθέντες. Τα χιλιόμετρα που διάνυσαν, το υψόμετρο, και την τοποθεσία που τους εξόρισαν. Αυτό θα βοηθήσει να αντιληφθούμε τις εξοντωτικές συνθήκες που επικρατούσαν στους διαρκώς πεζοπορούντας Έλληνες, που είχαν σαν τελικό στόχο την φυσική τους εξόντωση.

Από την ίδια πηγή μαθαίνουμε ότι και άλλοι Χριστιανοί εκτός από τους Σπαρταλήδες είχαν εξοργισθεί στους ίδιους τόπους. Η πηγή αυτή δεν δίνει τον αριθμό των εξορισθέντων. Εκτός από την μια περίπτωση (εξορία στο Ελαζίγ) δεν έχουμε τον αριθμό των εξορισθέντων Σπαρταλήδων.

Αναφέραμε ήδη τα γραφόμενα στα απομνημονεύματα του Παπά Ιωακείμ για τις διώξεις δεν ξέρουμε ποιες από αυτές που θα αναφέρουμε στην συνεχεία συνταυτίζονται με τις διώξεις που αναφέρει ,γιατί στην μια περίπτωση οι αναφορές είναι συγκεκριμένες, με αριθμό συνήθως των ατόμων και την ακριβή ημερομηνία της σύλληψης των Ελλήνων στην άλλη υπάρχει το έτος της εξορίας χωρίς αναφορά στον αριθμό των συλληφθέντων τα αναφέρουμε και τα συμπεράσματα δικά σας.

1919 Kayseri 450 χιλιόμετρα ανατολικά σε ευθεία γραμμή, 250km από την Θάλασσα υψομ. 1050. Στην ίδια δίωξη με τον ίδιο προορισμό και από Nazilli Denizli Ismir. Στην ίδια δίωξη με τον ίδιο προορισμό και από Denizli Nazilli Burdur

1919-22 Özlüce 400 χιλιόμετρα ανατολικά σε ευθεία γραμμή, 200km από την Θάλασσα 2530μ υψομ. Στην ίδια δίωξη με τον ίδιο προορισμό και από Denizli Nazilli Burdur Erzincan

1919-20 Germir 450 χιλιόμετρα ανατολικά σε ευθεία γραμμή. 250 από την Θάλασσα υψομ. 1050m. Στην ίδια δίωξη με τον ίδιο προορισμό και από Denizli Nazilli Eğirdir Burdur Niš.

1920 Özvatan 400 χιλιόμετρα ανατολικά σε ευθεία γραμμή. 250km από την Θάλασσα υψομ. 850M

13 Dek. 1921 Έλαζιγ (Elâzığ) 800 χιλιόμετρα ανατολικά σε ευθεία γραμμή, 300km από την Θάλασσα 1090m υψόμετρο.

2500 άνδρες από Ορντού, Κερασούντα, Αμάσεια, Σπάρτα καί Βουρντούρ. Στέλνονται στο Έλαζιγ (Elâzığ) και μετά από λίγο στο Bitlis υψομ. 1500m όπου είναι άλλα 260 km ανατολικά και κατοικείται από Κούρδους.

Με σημερινά δεδομένα είναι οδικώς 1551 χιλιόμετρα από την Σμύρνη και περπατώντας 10 ώρες την ήμερα χρειάζεσαι 32 ημέρες. Ο αδερφός του πατέρα μου Κυριάκος Στ. Καπλάνογλου, που απέδρασε τότε, θα χρειάσθηκε για να φτασει στην Σμύρνη, μέσα από μονοπάτια και μακριά από δρόμους τουλάχιστον 60 ημέρες.

1919-22 Aksaray 400 χιλιόμετρα ανατολικά σε ευθεία γραμμή. 200km από την Θάλασσα 1700m υψόμετρο

Τις αναφορές του Παπαιωακείμ για οικονομικό μποϋκοτάζ και τις διώξεις πριν το 1918 επιβεβαιώνει ένα Αμερικανικό βιβλίο που εκδόθηκε το 1919 και φέρει τον τίτλο ‘’ Persecution of the Greeks1918 ‘’ που μεταφράζεται σε “Διώξεις των Ελλήνων στην Τουρκία το 1914-1918 ‘’

Αναφέρει ότι κατά την διάρκεια του Βαλκανικού Πολέμου αυτή η Σπάρτη αποτελούμενη από δεκαπέντε κοινότητες και 32.784 κατοίκους τρομοκρατήθηκε από μια ομάδα Μουσουλμάνων Κρητών, οι οποίοι παραδόθηκαν σε κάθε είδους διώξεις και καταπιέσεις κάθε περιγραφής, συμπεριλαμβανομένων και δολοφονιών. Δίνει μάλιστα τα ονόματα δύο αδελφών, του Παναγιώτη και του ΣάβΒα που δολοφονήθηκαν. Οι Κρητικοί συμμετείχαν επίσης ενεργά στο μποϊκοτάζ κατά του ελληνικού στοιχείου. Ο οικονομικός πόλεμος εναντίον της Αττάλειας, του Μπουρντούρ, της Σπάρτης και της Φοινίκης ξεκίνησε με την άφιξη στην Αττάλεια ενός γενικού αρχηγού της C.U.P.

Οι Κρητικοί συμμετείχαν επίσης ενεργά στο μποϊκοτάζ κατά του ελληνικού στοιχείου. Ανέλαβαν επίσης να ελέγχουν άλλους ομόδοξους τους, για να μη κάνουν παρέα με Έλληνες, ούτε να έχουν οικονομικές συναλλαγές μαζί τους. Και παρά τις διαταγές του γενικού επιθεωρητή που απαγόρευε το έγκλημα κατά των χριστιανών προς τα τέλη Ιουνίου 1914, ο έμπορος Αθανάσογλου, καταγόμενος από τη Σπάρτη, δολοφονήθηκε στο χωριό Γιούβα. Η δράση τους περιορίσθηκε μετά τον σεισμό του 1914 τον Οκτώβριο.

Η συμπεριφορά της πλειοψηφίας των τοπικών αρχόντων της Σπάρτης και των απλών μουσουλμάνων, σε όσα συνέβαιναν

Θα ήταν άδικο και τεράστιο λάθος να μην διαχωρίσουμε την συμπεριφορά των τοπικών άρχων της Σπάρτης και των απλών μουσουλμάνων από το κράτος της Άγκυρας.

Ο οδηγό μας, τα απομνημονεύματα του Παπά Ιωακείμ, του Μωυσή των Σπαρταλήδων, που την αντικειμενικότητα και την ορθή καταγραφή των γεγονότων κάνεις δεν μπορεί να αμφισβητήσει.

Το κλίμα εκείνης εποχής (1914-1922), όπως μου το μετέφερε ο πατέρας μου, που πάρα την μικρή ηλικία, καταλάβαινε και θυμόταν πολλά, τα οποία μας ἔλεγε στις ατελείωτες διηγήσεις του, μαζί τις πληροφορίες που είχε ακούσει από συμπατριώτες αργότερα, για την συμπεριφορά των απλών μουσουλμάνων, πότε δεν εκφράσθηκε εναντίον τους, με μίσος για την εκδίωξη από την γενέθλια γη. Απεναντίας έλεγε τις καλλίτερες κουβέντες γι᾽αυτούς, κατηγορώντας τους Γερμανούς αλλά και τους συμμάχους της Ελλάδος στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο Γάλλους και Ιταλούς.

Έλεγε, ότι θύματα ήταν και οι μουσουλμάνοι, γιατί κατέστρεψαν την οικονομία τους, για τα συμφέροντα των ξένων. Αλλά συγχρόνως, πολλοί μουσουλμάνοι κάθε φορά που γινόταν πόλεμος έχαναν την ζωή τους για να εξυπηρετηθούν τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης, των σουλτάνων και των χώρων που τους έμπλεκαν σε πολεμικές συγκρούσεις των συμφερόντων τους.

Μελετώντας τα απομνημονεύματα του Παπά Ιωακείμ και καταγράφοντάς τα στό παρών βιβλίο, διαπιστώνουμε και μόνοι μας ότι οι τοπικοί άρχοντες της Σπάρτης πολλές φορές προστάτευαν τούς χριστιανούς από τις εγκληματικές συμπεριφορές των μουσουλμάνων.

– 1920 Η εμφάνιση οργανωμένου τουρκικού στράτου

Στις 26/11/20 έκανε την εμφάνιση στην Σπάρτη στρατός 6000 οπλιτών και 500 ιππείς, που απεφάσισαν να επέμβουν. Επρόκειτο για δυνάμεις της Αγκύρας, οργανωμένου πλέον στρατού, που ανταποκρινόμενοι στις εκκλήσεις του Μουτασαρίφη Ισμέτ πάσα της Σπάρτης και άλλων Τούρκων, για το σταμάτημα των ανεξέλεγκτων ομάδων των Τσετών, που δρούσαν ανενόχλητοι σκοτώνοντας αδιακρίτως οποίον ήθελαν, με αποτέλεσμα και 279 επιφανείς Τούρκοι να δολοφονηθούν, απεφάσισαν να επέμβουν.

Συνελήφθησαν 700 τσέτες που υπήρχαν στην Σπάρτη, όλοι άνθρωποι του Δεμερτζή Εφφέ. Όσοι αντιστάθηκαν τους σκότωσαν. Οι συλληφθέντες στάλθηκαν στο Ικόνιο.

Ο ίδιος ο Δεμερτζή Εφφέ αργότερα συνελήφθη στο Δενιζι. Κατασχέθηκε όλη η περιουσία, που με διάφορους τρόπους είχε αρπάξει από Έλληνες και Τούρκους, του δόθηκε μια σύνταξη και αφέθηκε αργότερα ελεύθερος.